Otuz İkinci Söz/el sayfasının kaynağını görüntüle

<languages/>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Şu Söz üç mevkıftır.'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Yirmi İkinci Söz’ün Sekizinci Lem’a’sını izah eden bir zeyldir. Mevcudat-ı âlem, vahdaniyete şehadet ettikleri elli beş lisandan (ki Katre Risalesi’nde onlara işaret edilmiş) birinci lisanına bir tefsirdir. Ve   لَو۟ كَانَ فٖيهِمَٓا اٰلِهَةٌ اِلَّا اللّٰهُ لَفَسَدَتَا âyetinin pek çok hakaikinden, temsil libası giydirilmiş bir hakikattir.
</div>

<span id="BİRİNCİ_MEVKIF"></span>
== Η Πρωτη Ενοτητα ==

لَو۟ كَانَ فٖيهِمَٓا اٰلِهَةٌ اِلَّا اللّٰهُ لَفَسَدَتَا 
لَٓا اِلٰهَ اِلَّا اللّٰهُ وَح۟دَهُ لَا شَرٖيكَ لَهُ لَهُ ال۟مُل۟كُ وَ لَهُ ال۟حَم۟دُ يُح۟يٖى وَ يُمٖيتُ وَ هُوَ حَىٌّ لَا يَمُوتُ بِيَدِهِ ال۟خَي۟رُ وَ هُوَ عَلٰى كُلِّ شَى۟ءٍ قَدٖيرٌ وَ اِلَي۟هِ ال۟مَصٖيرُ

(«Εάν στους ουρανούς και στη γη υπήρχαν άλλοι θεοί εκτός από τον Αλλάχ, θα είχαν ήδη χαθεί» Κουράν, Ελ-Ενμπιγιά, 21:22.)

(«Δεν υπάρχει άλλος θεός της  λατρείας εκτός από τον Αλλάχ. Αυτός είναι Ένας και δεν έχει κανέναν εταίρο. Όλοι η κτίση είναι μόνο Δική Του, και η ευγνωμοσύνη ανήκει ολότελα  Σε Αυτόν. Αυτός δίνει τη ζωή και το θάνατο. Αυτός είναι ο Αείζωος που δεν πεθαίνει ποτέ. Όλα τα καλά βρίσκονται στο χέρι Του. Η δύναμή Του υπερέχει πάνω στα πάντα. Και όλοι και τα πάντα θα επιστρέψουνε μόνο Σε Αυτόν.») (<ref>Buharî, Ezân 155, Teheccüd 21, Umre 12, Cihad 133, Bed'ü'l-Halk 11, Mağâzî 29, Daavât 18, 52, Rikâk 11, I'tisâm 3; Müslim, Zikir 28, 30, 74, 75, 76, Vitir 24, Cihad 158, Edeb 101; Tirmizî, Mevâkıt 108, Hac 104, Daavât 35, 36; Nesâî, Sehiv 83-86, Menâsik 163, 170, Îmân 12; İbniMâce, Ticârât 40, Menâsik 84, Edeb 58, Dua 10, 14, 16; Ebû Dâvud, Menâsik 56; Dârîmî, Salât 88, 90, Menâsik 34, İsti'zân 53, 57; Muvatta', Hac 127, 243, Kur'ân 20, 22.</ref>)

Κάποτε, μια νύχτα του μήνα Ραμαζάν, είχα εξηγήσει αυτή τη φράση της ενάδας (tevhid), η οποία αποτελείται από έντεκα ρήσεις από τις οποίες η κάθε μια αναδεικνύει ένα επίπεδο της θείας ενάδας (tevhid), και μία χαρμόσυνη αναγγελία. Είχα επίσης εξηγήσει την έννοια μιας μόνο ρήσης από αυτές, την لَا شَرٖيكَلَهُ  (δεν έχει κανέναν εταίρο) με έναν παραβολικό διάλογο  αποδίδοντας τη γλώσσα της κατάστασης με τη γλώσσα του λόγου αλληγορικά ώστε να είναι ευνόητη στις απλές αντιλήψεις. Θα αποτυπώσω εκείνη τη συζήτηση για χάρη των αξιότιμων αδερφών μου οι οποίοι με βοηθούν και των φίλων μου από το τέμενος (mescid) που μου το ζήτησαν και έχει ως εξής:

Υποθέτουμε ένα άτομο αντιπρόσωπο όλων των υποθετικών εταίρων  που συναγωνίζονται τον Αλλάχ, τους οποίους  φαντάζονται και ισχυρίζονται  όλοι οι  αντίθεοι, οι αντίθρησκοι και πλανημένοι, όπως οι φυσιολάτρες, οι αίτιο-λάτρες και εταίρο-λάτρες. Αυτό το φανταστικό πρόσωπο λοιπόν αυτό που αποσκοπεί είναι να κυριαρχήσει πάνω σε κάποια ύπαρξη του σύμπαντος και να διεκδικήσει την  αποκλειστική ιδιοκτησία του.

Αυτός ο πείσμων λοιπόν, πρωτίστως προσεγγίζει τη μικρότερη ύπαρξη των υπάρξεων, το σωματίδιο. Και με τη γλώσσα της φύσης και της φιλοσοφίας διακηρύσσει στο σωματίδιο ότι είναι ο κύριος και αποκλειστικός ιδιοκτήτης του.

Και αυτό το σωματίδιο του απαντά με τη γλώσσα της αλήθειας και τη σοφία του Επιμορφωτή (Rab): «Εγώ δραστηριοποιούμαι σε αμέτρητα καθήκοντα. Διεισδύω σε καθένα από τα έργα τέχνης ξεχωριστά και τελώ τα καθήκοντα μου. Εάν εσύ κατέχεις τη γνώση και την ισχύ να με διορίσεις σε όλα αυτά τα καθήκοντα· και επειδή δρούμε  και κινούμαστε μαζί με όλα τα άλλα απειράριθμα σωματίδια (Υποσημείωση) (<ref>(Υποσημείωση): Ναι το κάθε κινούμενο πράγμα, από το σωματίδιο μέχρι και τους πλανήτες, καθώς εκδηλώνει τη θεϊκή Ενάδα(vahdet), μέσω της σφραγίδας του Αυθυπόστατου και Αναγκαίου εκ των πάντων   Αλλάχ(Sikke-i Samediyet) που φέρει, μέσω των κινήσεων τους επίσης, καταλαμβάνουν όλους τους  τόπους  που ταξιδεύουν στο όνομα αυτής της Ενάδας. Τα προσθέτουν στην περιουσία του  Ιδιοκτήτη τους. Τα ακίνητα έργα τέχνης επίσης, από τα φυτά μέχρι και τα ακίνητα άστρα, διατελούν κατεξοχήν μια σφραγίδα ενάδας  με την οποία δείχνουν ότι ο τόπος  όπου βρίσκονται είναι μια επιστολή του Πλάστη (Sâni) τους.<br>
Άρα λοιπόν, το κάθε φυτό, ο κάθε καρπός, είναι μια τέτοια θεία σφραγίδα ενότητας, και μια θεία υπογραφή ενάδας, μέσω της οποίας επιδεικνύουν ότι ο τόπος και η πατρίδα τους ανήκει παρά μόνο στον Πλάστη(Sâni) τους.<br>
Ως αποτέλεσμα: Το κάθε τι, μέσω των κινήσεων του καταλαμβάνουν τα πάντα στο όνομα αυτής της ενάδας. Άρα λοιπόν αυτός που δε μπορεί να κρατήσει τα άστρα στα χέρια του, μηδόλως μπορεί να είναι Κυρίαρχος σε ένα σωματίδιο.</ref>) και τελούμε τα καθήκοντα μας ταυτοχρόνως, εάν εσύ έχεις κάποια εξουσία και δύναμη που να καθυποτάσσει και να προσδιορίζει όλα τα άλλα παρόμοια σωματίδια… εάν επίσης μπορείς να γίνεις ο αποκλειστικός κτήτορας και διαχειριστής στο σύνολο των υπάρξεων τα οποία συνιστώ με μια απόλυτη ευταξία, όπως για παράδειγμα τα ερυθρά αιμοσφαίρια στο αίμα, τότε ισχυρίσου ότι είσαι κύριος μου, και απόδωσε την ύπαρξη μου σε οποιονδήποτε εκτός του Αληθές και Δικαίου Αλλάχ (Cenâb-ı Hak), ειδάλλως πάψε μη μιλάς! Και όπως δε δύνασαι να γίνεις κύριος μου, ούτε και μπορείς να παρέμβεις σε κάτι. Διότι, υπάρχει μια τέτοια τέλεια τακτικότητα στα καθήκοντα και στις ενέργειες μας ώστε κάποιος που δεν κατέχει μια απέραντη σοφία και ευρύτατη γνώση, δε μπορεί σε καμία περίπτωση να ανακατευτεί. Εάν ανακατευτεί τότε θα τα ανακατέψει. Ειδικά κάποιος σαν και εσένα, άψυχος, ανίκανος, τυφλός, του οποίου και τα δύο χέρια ανήκουν στα χέρια της τυφλής σύμπτωσης και τυφλής φύσης, επ’ ουδενί δε μπορεί να απλώσει καν το δάχτυλο του.»

Αυτός ο πείσμων είπε όπως και οι προσκολλημένοι υλιστές: «Τότε γίνε κύριος και κάτοχος του εαυτού σου. Γιατί εμμένεις να ενεργείς στο όνομα κάποιου  άλλου;»

το σωματίδιο του ανταποκρίθηκε: «Εάν διέθετα ένα μυαλό όσο ο Ήλιος, μια ευρεία γνώση όσο το φως του, μια περιεκτική δύναμη όσο η θέρμη του και απέραντες αισθήσεις όπως τα εφτά χρώματα του φωτός του και ακόμη ένα ξεχωριστό πρόσωπο που βλέπει σε κάθε μια από τις μεμονωμένες υπάρξεις που έχω ταξιδέψει και έχω διεισδύσει, και συνεπώς ένα μάτι που να τα παρατηρεί και έναν λόγο που θα υπακούνε… τότε ίσως να προέβαινα σε μια βλακεία όπως και εσύ και να ισχυριζόμουν ότι είμαι κύριος του εαυτού μου. Γι’ αυτό, χάσου από εδώ! Δεν έχεις δουλειά μαζί μου!»

Αυτός λοιπόν ο ανυποχώρητος αντιπρόσωπος των αντίθεων, απογοητευμένος από το σωματίδιο, με την ελπίδα να βρει διάφορο, συναντά ένα ερυθρό αιμοσφαίριο στο αίμα. Του απευθύνεται στο όνομα των αιτιών με το κύρος της γλώσσας της φύσης και της φιλοσοφίας: «Εγώ είμαι ο  κύριος και ιδιοκτήτης σου!» Και αυτό το ερυθρό αιμοσφαίριο, δηλαδή αυτή η στρόγγυλη κόκκινη ύπαρξη, του απαντά με τη γλώσσα της αλήθειας και της θεϊκής Σοφίας: «Εγώ δεν είμαι μόνος. Εάν μπορείς να κατακτήσεις όλα τα όμοια με εμένα αιμοσφαίρια μέσα στα στρατεύματα του αίματος, με τα οποία φέρουμε την ίδια σφραγίδα, τα ίδια καθήκοντα και την ίδια τάξη, και εάν επίσης διαθέτεις μια τέτοια συνεπή σοφία, μια τέτοια ισχυρή δύναμη, που να μπορεί να υποτάξει όλα τα κύτταρα του σώματος με τα οποία δραστηριοποιούμαστε και ενεργούμε με μια απόλυτη ομορρυθμία, δείξε την! Και αν μπορέσεις να τη δείξεις τότε ίσως είναι αξιοπερίεργος ο ισχυρισμός σου. Αν και ένας ανόητος σαν και εσένα, με μια κωφή φύση και μια τυφλή δύναμη στα χέρια του, όχι να μας κατακτήσει αλλά δε μπορεί να κάνει ούτε καν την παραμικρή παρέμβαση. Διότι, η ευταξία που υφίσταται ανάμεσά μας είναι τόσο άπταιστη που μόνο Αυτός που μπορεί να επιβλέπει, να ακούει, να γνωρίζει και να πράττει τα πάντα δύναται να μας κυριαρχήσει. Γι’ αυτό βγάλε το σκασμό! Το καθήκον μου είναι τόσο βαρυσήμαντο και η τάξη τόσο τέλεια που δεν έχω χρόνο για να απαντήσω στα ανόητα λόγια σου!» και τον διώχνει.

Έπειτα, μη μπορώντας να ξεγελάσει αυτό το ερυθρό αιμοσφαίριο, ο αμετάπειστος φεύγει και συναντά ένα μικρό στοιχείο γνωστό ως κύτταρο. Του λέει με τη γλώσσα της φύσης και της φιλοσοφίας: «Δεν κατάφερα να πίσω το σωματίδιο και το ερυθρό αιμοσφαίριο, ίσως εσύ με καταλάβεις. Διότι εσύ είσαι φτιαγμένο από μερικά απλά πράγματα σε ένα πολύ μικρό τόπο. Οπότε εγώ μπορώ να σε κτίσω. Εσύ γίνε το έργο μου και πραγματική περιουσία μου.»

Και το κύτταρο με τη σειρά του, του απαντά με τη γλώσσα της σοφίας και τη γλώσσα της αλήθειας:

«Εγώ, είμαι όντως κάτι το πολύ μικρό. Όμως, έχω πολύ μεγάλα καθήκοντα, πολύ λεπτές σχέσεις και συσχετίζομαι με όλα τα κύτταρα του σώματος. Συνεργώ με όλο το υπερσύνολο. Για παράδειγμα, έχω βαρυσήμαντα και υπέροχα καθήκοντα στις φλέβες, στις αρτηρίες, στις αισθήσεις, στα αντανακλαστικά νεύρα και στις αισθήσεις όπως η έλξη, η άμυνα, η παραγωγικότητα και ο σχηματισμός. Εάν εσύ κατέχεις μια τέτοια δύναμη και γνώση που να διαμορφώνει, να διοργανώνει και να δραστηριοποιεί όλο το σώμα, όλες τις φλέβες, όλα τα νεύρα και τις αισθήσεις… και αν κατέχεις μια τέτοια ισχυρή επιρροή και κυριαρχική σοφία που να μπορεί να διοικεί όλα τα κύτταρα του σώματος τα οποία είναι ομοειδή αδέρφια μου από καλλιτεχνικής και ποιοτικής άποψης, τότε δείξε τα, και έπειτα διεκδίκησε τη δική μου  κτίση. Ειδάλλως, παράτα με! Τα ερυθρά αιμοσφαίρια μου φέρνουν προμήθειες. Τα λευκά αιμοσφαίρια αμύνονται ενάντια στις αρρώστιες που μου επιτίθενται. Έχω δουλειά, μη με απασχολείς. Ούτος ή άλλος, κάτι το ανίκανο, άψυχο, κουφό, τυφλό πράγμα σαν και εσένα, δε μπορεί εν ουδεμία περιπτώση να παρέμβει. Διότι, υπάρχει μια τέτοια λεπτή, ευαίσθητη και τέλεια ισορροπία σε εμάς,(Υποσημείωση)(<ref>(Υποσημείωση): Ο Πάνσοφος Πλάστης (Sâni-i Hakîm), έχει πλάσει το σώμα του ανθρώπου σαν μια υπέροχη πόλη. Κάποιες από τις φλέβες τελούν την υπηρεσία του τηλεγράφου, και του τηλεφώνου. Κάποια άλλα σαν τους αγωγούς των βρυσών, συγκροτούν τη δομή  για την κυκλοφορία του αίματος που είναι και το ζωτικό υγρό. Όσο για το αίμα, έχουν δημιουργηθεί δύο ειδών σφαιροειδή μέσα του. Το ένα είδος είναι, τα γνωστά ως ερυθρά αιμοσφαίρια, τα οποία διανέμουν προμήθειες στα κύτταρα του σώματος, και με ένα θείο διάταγμα μεταφέρουν αυτές τις προμήθειες στα κύτταρα (όπως οι έμποροι και υπάλληλοι διατροφής). Το άλλο είδος είναι τα λευκά αιμοσφαίρια, τα οποία είναι λιγότερα σε αριθμό από τα άλλα. Το καθήκον τους είναι η άμυνα σαν τους  στρατιώτες ενάντια στους εχθρούς όπως οι αρρώστιες. Και όποτε παίρνουν θέση άμυνας, μετατρέπονται σε μια απίστευτη ταχεία μορφή με δύο κυκλικές περιστροφές σαν τους Μεβλεβήδες (Mevlevî). Το σύνολο του αίματος ωστόσο, έχει δύο γενικά καθήκοντα. Το πρώτο είναι η επανόρθωση των καταστραμμένων κυττάρων του σώματος. Το δεύτερο είναι η συλλογή των καταστραμμένων κυττάρων και η κάθαρση του σώματος. Υπάρχουν δύο ειδών αιμοφόρα αγγεία, τα γνωστά ως φλέβες και αρτηρίες. Το ένα από αυτά φέρνει και διανέμει το καθαρό αίμα, είναι τα κανάλια μέσω των οποίων το καθαρό αίμα μεταφέρεται. Το άλλο είδος είναι τα κανάλια όπου το θολό αίμα και τα απόβλητα του αίματος συλλέγονται, και το μεταφέρει στο σημείο των πνευμόνων όπου έρχεται η αναπνοή. <br>Ο Πάνσοφος Πλάστης(Sâni-i Hakîm), έχει δημιουργήσει δύο στοιχεία στον αέρα. Το ένα είναι το άζωτο και το άλλο το οξυγόνο. Το οξυγόνο ωστόσο, όποτε έρθει σε επαφή με το αίμα μέσω της αναπνοής, αντλεί σαν το κεχριμπάρι και τραβάει προς τον εαυτό του το πυκνό στοιχείο του άνθρακα, το οποίο μολύνει το αίμα. Τα δύο αυτά στοιχεία ενώνονται. Διαμορφώνεται μια δηλητηριώδης αέρια ουσία, ένας ατμός γνωστός ως ανθρακικό οξύ. Έτσι διατηρείται η θερμοκρασία του σώματος, και καθαρίζει το αίμα. Διότι, ο Πάνσοφος Πλάστης(Sâni-i Hakîm), έχει παραχωρήσει στο οξυγόνο και στον άνθρακα μια έντονη σχέση η οποία αποκαλείται ως χημικός «έρως»  στην επιστήμη της χημείας, έτσι ώστε όταν αυτά τα δύο στοιχεία βρίσκονται κοντά το ένα στο άλλο, μέσω αυτού του θεϊκού κανόνα ενώνονται. Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι, μέσω της ένωσης παράγεται θερμότητα. Διότι, η ένωση είναι ένα είδος καύσης. Το μυστήριο αυτής της σοφίας είναι το εξής: Τα σωματίδια του κάθε ένα από αυτά τα δύο στοιχεία έχουν ξεχωριστές κινήσεις. Τη στιγμή της ένωσης και τα δύο σωματίδια, δηλαδή, το σωματίδιο του ενός με το σωματίδιο του άλλου ενώνονται, και κινούνται πλέον με μια ενιαία κίνηση. Η μια κίνηση μένει σε αναστολή. Διότι, πριν την ένωση υπήρχαν δύο ξεχωριστές κινήσεις. Τώρα τα δύο σωματίδια έγιναν ένα, και τα δύο τους πήραν μια κίνηση. Η άλλη κίνηση με το διάταγμα του Πάνσοφου Πλάστη(Sâni-i Hakîm) μετατρέπεται σε θερμότητα. Άλλωστε, το ότι «η κίνηση παράγει θερμότητα» είναι μια αναμφισβήτητη αρχή. Βάση αυτού του μυστηρίου λοιπόν, καθώς η θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος διατηρείται μέσω αυτής της χημικής ένωσης, καθαρίζεται επίσης το αίμα με την απορρόφηση του άνθρακα από το αίμα. Έτσι λοιπόν μέσω της εισπνοής, καθώς καθαρίζεται το ύδωρ της ζωής, αναφλέγεται επίσης και η θέρμη της ζωής. Και καθώς εκχωρεί η αναπνοή  αφήνει στο στόμα τους καρπούς των λέξεων, που είναι τα ίδια τα θαύματα της θείας δύναμης… <br> 
فَسُبْحَانَ مَنْ تَحَيَّرَ فٖى صُنْعِهِ الْعُقُولُ
<br>(Πανάγαθος και Υπερτέλειος από οιοδήποτε ελάττωμα είναι Αυτός ο οποίος αφήνει έκπληκτες  τις διάνοιες απέναντι στα έργα Του!)</ref>) που εάν αυτός που θα μας κυριαρχήσει δεν είναι Απόλυτα Σοφός(Hakîm-i Mutlak), Απόλυτα Ισχυρός(Kadîr-i Mutlak) και Απόλυτα Παντογνώστης(Alîm-i Mutlak) θα καταστρέψει αυτήν την οργάνωση και θα περιπλέξει αυτήν την τάξη.

Έτσι, εκείνος ο πεισματωμένος απογοητεύτηκε και από το κύτταρο. Έπειτα συναντά ένα σώμα ενός ανθρώπου. Πάλι με τη γλώσσα της τυφλής φύσης και της αδέσποτης φιλοσοφίας του είπε όπως και οι φυσιοκράτες νατουραλιστές: «Εσύ ανήκεις σε μένα. Εγώ είμαι αυτός που σε έχει φτιάξει ή, έχω μετάσχει στην ύπαρξη σου.»

Προς απάντησή του, το σώμα του ανθρώπου με τη γλώσσα της πραγματικότητας και τη γλώσσα της σοφίας και συνάμα με τη γλώσσα της ευτάκτως ολοκληρωμένης του  υπόστασης, του είπε:

«Εάν εσύ κατέχεις μια τέτοια δύναμη και γνώση που πραγματικά θα μπορούσε να διαχειριστεί  τα σώματα όλων των ανθρώπων, τα οποία  είναι όμοια μου και φέρουν την ίδια σφραγίδα δύναμης στο πρόσωπο, και την ίδια ενδόμυχη υπογραφή… και εάν επίσης κατέχεις μια τέτοια περιουσία και ηγεμονία που να περιέχει όλες τις αποθήκες όλων των προμηθειών μου, από το νερό, τον αέρα, μέχρι τα φυτά και τα ζώα… και εάν ακόμη κατέχεις μια τέτοια απέραντη δύναμη, και μια τέτοια ατελείωτη σοφία, που να μπορεί να τοποθετήσει σε έναν στενό και άθλιο φάκελο σαν και εμένα, τις επίλεκτες και υψηλότατες πνευματικές ιδιότητες όπως η ψυχή, η καρδιά και ο νους για τα οποία είμαι ένα περίβλημα, να τα διαχειρίζεται με μια απόλυτη σοφία και να τα θέτει σε λατρεία, τότε δείξε τα, και έπειτα πες «Εγώ είμαι αυτός που σε έχει φτιάξει». Ειδάλλως δε σου πέφτει λόγος! Άλλωστε, τα στοιχεία της υπερτέλειας  ευταξίας και η σφραγίδα της ενότητας στο πρόσωπο μου αποδεικνύουν ότι, ο δικός μου Πλάστης(Sâni) είναι Αυτός ο οποίος είναι Παντοδύναμος(Kadîr), Παντογνώστης(Alîm), βλέπει τα πάντα και ακούει τα πάντα. Το δάχτυλο ενός ανόητου και ανίκανου σαν και εσένα δε μπορεί να παραβιάσει τα έργα τέχνης Του και ούτε και μπορεί να έχει πραγματικά την παραμικρή παρέμβαση.»

Αυτός ο αντιπρόσωπος όλων των εταίρο-λατρών βλέποντας ότι δε βρίσκει κάποιο σημείο να παρέμβει στο σώμα, φεύγει. Συναντά το γένος της ανθρωπότητας. Λέει από μέσα του: «Ίσως μέσα σε αυτό το περιπλανώμενο και ακατάστατο πλήθος, και εγώ, όπως και ο σατανάς που εμπλέκεται στις προσωπικές και κοινωνικές τους πράξεις, βρω ένα σημείο να παρέμβω στις ενδιάθετες υπαρξιακές τους καταστάσεις. Και με αυτόν τον τρόπο ίσως καταφέρω να επιβάλω την κυριαρχία μου στο σώμα και στο κύτταρο που με έδιωξαν.» Και έτσι απευθύνεται στο γένος της ανθρωπότητας, πάλι με τη γλώσσα της κωφής φύσης και της ελεεινής φιλοσοφίας, και λέει: «Εσείς φαίνεται ότι είστε μια μάζα πολύ σκορπισμένη και ανοργάνωτη. Εγώ είμαι ο κύριος και ο κάτοχος σας, ή μέτοχος της ύπαρξης σας.»

Τότε το ανθρώπινο γένος του απαντά με τη γλώσσα του δικαίου και της αλήθειας, και τη γλώσσα της σοφίας και της ευταξίας  λέγοντάς του: «Εάν εσύ κατέχεις μια τέτοια δύναμη και σοφία που να μπορεί να φτιάξει το πουκάμισο που αποτελείται από τους πολύχρωμους σπάγκους και τα υφάσματα του δικού μας γένους και όλα τα είδη των ζώων και φυτών, το οποίο έχει υφανθεί με μια εξαιρετική σοφία και έχει φορεθεί στο σώμα της  υφηλίου… και να φτιάξει εξίσου το υπεράξιο μεταξένιο χαλί το οποίο έχει υφανθεί με μια ανυπέρβλητα διακοσμημένη μορφή, με τα εκατοντάδες χιλιάδες είδη έμβιων όντων και έχει απλωθεί στην επιφάνεια της γης… και εάν επίσης κατέχεις μια τέτοια κυριαρχική δύναμη και ευρύτατη σοφία που να διαχειρίζεται την υφήλιο της οποίας είμαστε καρπός, και τούτο τον κόσμο του οποίου είμαστε σπόροι, μια δύναμη που να στέλνει όλες τις απαραίτητες προμήθειες για τη ζωή μας μέσω μιας άψογης μελετημένης ισορροπίας από κάθε γωνιά του κόσμου… και εάν ακόμη διαθέτεις μια τέτοια δύναμη που να μπορεί να πλάσει όλους τους προηγηθέντες ομοειδείς μας οι οποίοι έχουν αποχωρίσει και όλους εκείνους τους επερχόμενους σε αυτόν τον κόσμο οι οποίοι φέρουν την ίδια σφραγίδα δύναμης στα πρόσωπα τους… ίσως τότε να μπορείς να διεκδικήσεις κάποια κυριαρχία σε έμενα. Αλλιώς πάψε! Μην ευελπιστείς  ότι μπορεί  να αναμειχθείς, βλέποντας την αναστάτωση του γένους μου. Διότι η τάξη είναι στην εντέλεια. Όλες αυτές οι καταστάσεις τις οποίες θεωρείς ακαταστασία, αποτελούν μια υπέροχη σταθμισμένη τυποποίηση και παραγωγή της δύναμης σύμφωνα με τα καταστατικά του πεπρωμένου. Διότι, η τέλεια τακτικότητα που υφίσταται στα ζώα και στα φυτά τα οποία είναι υποδεέστερα και βρίσκονται υπό την επίβλεψή μας, δείχνει ότι η αναστάτωση μας είναι κατά κάποιον τρόπο  μια σύνταξη και κατάρτιση.

Είναι ποτέ δυνατόν: Αυτός ο οποίος έχει διευθετήσει τα νήματα ενός υφάσματος με μια άριστη ιδιάζουσα καλλιτεχνία σε όλα τα σημεία ενός χαλιού, να είναι οιοσδήποτε εκτός από τον ίδιο τον καλλιτέχνη που το έχει φτιάξει; Ή ο κατασκευαστής ενός καρπού να είναι οιοσδήποτε εκτός από τον ίδιο τον κατασκευαστή του καρποφόρου δέντρου;  Ή ο πλάστης του σπόρου να είναι οιοσδήποτε εκτός από τον ίδιο τον πλάστη της ένσπορης ύπαρξης; Αφετέρου και τα μάτια σου είναι τυφλά. Δε βλέπεις το θαύμα δύναμης στο πρόσωπο μου, και τα εγγενή θαύματα του γένους μας. Εάν τα έβλεπες θα καταλάβαινες ότι: Ο δικός μου Πλάστης(Sâni) είναι Αυτός από τον Οποίο τίποτα δε μπορεί να κρυφτεί, δε μπορεί τίποτα να Του αντισταθεί και να Του καθίσταται δύσκολο. Τα άστρα για Αυτόν γίνονται τόσο εύκολα όσο και τα σωματίδια. Πλάθει την άνοιξη με την ίδια ευκολία που πλάθει ένα μόνο λουλούδι. Είναι Αυτός ο Οποίος έχει εσωκλείσει το περιεχόμενο αυτού του αλογάριαστου σύμπαντος με μια απίστευτη διευθέτηση, στη δικιά μου ουσία. Είναι ποτέ δυνατόν να δύναται το δάχτυλο ενός άψυχου, ανίκανου, τυφλού και κουφού φαντάσματος σαν και εσένα να περιπλέξει το  αριστούργημα ενός τέτοιου Ατόμου;  Τότε μάζεψε τα λόγια σου, και χάσου!» και τον διώχνει από κοντά του.

Έπειτα, ο ισχυρογνώμων φεύγει και απευθύνεται στο πλατύ και απλωμένο στην επιφάνεια της Γης χαλί, και στο στολισμένο και κεντημένο πουκάμισο με το οποίο έχει ενδυθεί, και ακόμη μια φορά ισχυρίζεται στο όνομα της αιτιοκρατίας με τη γλώσσα της φύσης και της φιλοσοφίας, τα εξής: «Εσένα μπορώ να σε διαχειριστώ, θεωρούμαι κτήτορας και συμμέτοχος της ύπαρξης σου».

Τότε, το εν λόγω πουκάμισο, (Υποσημείωση)(<ref>(Υποσημείωση): Όμως αυτό το χαλί είναι και ζωντανό, και διατελεί και παλμικές δονήσεις. Τα κεντήματα του οποίου μεταβάλλονται τακτικά με μια απόλυτη πρόνοια και τάξη. Έτσι ώστε να εκδηλώνει τους διάφορους αντικατοπτρισμούς και τις ξεχωριστές εκφάνσεις των πανέμορφων χαρακτηριστικών του Υφαντουργού του.</ref>) και εκείνο το χαλί, υπερασπίζεται στο όνομα του δικαίου και της αλήθειας  και με τη γλώσσα της σοφίας απέναντι σε εκείνον τον πεισμωμένο: «Εάν εσύ κατέχεις μια τέτοια επιρροή και τέχνη που να μπορεί να υφαίνει και να κατασκευάζει όλα τα χαλιά και όλα τα πουκάμισα τα οποία είναι πλουμισμένα με μοναδικά κεντήματα το καθένα, και κατά τη διάρκεια των απάντων περασμένων ετών και των αιώνων έχουν ενδυθεί ξεχωριστά το καθένα και στη συνέχεια έχοντας αφαιρεθεί σύμφωνα με μια καθορισμένη τάξη έχουν αναρτηθεί στο σπάγκο του παρελθόντος… και τα οποία θα ξαναφορεθούν με μια εξίσου καθορισμένη τακτικότητα, σύμφωνα με τα προγράμματα και τα σχήματα που έχουν προσδιοριστεί από το καταστατικό του πεπρωμένου (kader), και έχοντας  ήδη καταταχθεί στην ταινία του μέλλοντος με μια απόλυτη αρχειοθέτηση και σοφία… και εάν επίσης έχεις στη διάθεσή σου δύο πάνσοφα και πανίσχυρα άυλα χέρια που να μπορούν να απλώνονται στη γένεση της υφηλίου μέχρι και το τέλος της ή από την προ-αιωνιότητα μέχρι και την αιωνιότητα…  και εάν επίσης διαθέτεις μια τέτοια ισχύ και σοφία που να μπορεί να κατασκευάζει με μια απόλυτη εντέλεια και άλλο τόσο να  επισκευάζει και να ανανεώνει με μια απόλυτη ευπρέπεια όλα τα μέλη που βρίσκονται στην ολομέρεια των υφασμάτων  μου…  και εάν είσαι άξιος να κτίσεις και να κατορθώσεις να έχεις στο χέρι σου τη Γη, η οποία είναι  το σώμα που μας φοράει πάνω της και καλύπτεται με το δικό μας πανωφόρι το χιτζάμπ… τότε μόνο διεκδίκησε κάποια κυριαρχία πάνω μας. Ειδάλλως φύγε! Δεν έχεις καμία θέση εδώ. Άλλωστε, υπάρχει μια τέτοια σφραγίδα Ενότητας(Vahdet) και μια τέτοια υπογραφή Μοναδικότητας(Ehadiyet) πάνω μας, που σε καμία περίπτωση δεν μπορεί κάποιος ο οποίος δεν κατέχει την πλήρη διαχείριση όλου του σύμπαντος, δεν επιβλέπει τα πάντα με όλες τις ενέργειές τους, δεν μπορεί να πράττει άπειρες ενέργειες ταυτόχρονα, δεν μπορεί να είναι απανταχού παρών μα και ανεξάρτητος από κάθε τόπο, και δεν κατέχει μια ατελείωτη σοφία, γνώση και δύναμη να μας διεκδικήσει και να παρέμβει με οποιοδήποτε τρόπο.

Έπειτα ο ισχυρογνώμων φεύγει. Σκεπτόμενος λέει: «Ίσως ξεγελάσω τη Γη και μπορώ να αποκομίσω κάποιο όφελος από αυτήν». Πάει στη Γη (Υποσημείωση)(<ref(Υποσημείωση): Συνοπτικά, το σωματίδιο παραπέμπει αυτόν τον ισχυρογνώμονα στο ερυθρό αιμοσφαίριο. Το ερυθρό αιμοσφαίριο στο κύτταρο, το κύτταρο στο ανθρώπινο σώμα, το ανθρώπινο σώμα στο πουκάμισο της Γης το οποίο υφαίνεται από τα είδη των έμβιων όντων, το πουκάμισο της Γης δηλαδή η επιφάνεια της στη Γη, η Γη στον ήλιο και ο ήλιος τον παραπέμπει σε όλα τα άστρα. Το κάθε ένα από αυτά του λέει: «Φύγε! Και εάν μπορείς να κατακτήσεις αυτό που είναι υψηλότερο από εμένα, τότε έλα και προσπάθησε να κατακτήσεις και εμένα. Εάν δεν μπορείς να τον υποτάξεις, δεν μπορείς να  υποτάξεις ούτε εμένα.» </ref>) και της λέει πάλι στο όνομα των αιτιών με τη γλώσσα της φύσης: «Έτσι αδέσποτη που γυρνάς, δείχνεις ότι είσαι ανεξουσίαστη. Τότε εσύ μπορείς να γίνεις δικιά μου κτίση.»

Εκείνη τη στιγμή, η Γη με μια κραυγή σαν τη βροντή και με τη γλώσσα της σοφίας, του απαντά στο όνομα του δικαίου: «Μη  φαντασιοκοπείς! Πως μπορεί, εγώ να είμαι αδέσποτη και ανεξουσίαστη; Έχεις δει το παραμικρό σημείο, μια κλωστή, κάτι το ακατάστατο στην ενδυμασία μου και μέσα σε αυτό, ή κάτι το παράλογο, το άτεχνο, για να με αποκαλείς ανεξουσίαστη και αδέσποτη; Εάν εσύ είσαι σε θέση να επιβάλλεις μια πραγματική κυριαρχία στην τεράστια τροχιά όπου τελώ τα καθήκοντα μου με έναν αδιάλειπτο ρυθμό και φρόνηση, και στην οποία ταξιδεύω σε έναν χρόνο μια απόσταση που αντιστοιχεί σε περίπου είκοσι πέντε χιλιάδες χρόνια (Υποσημείωση)(<ref>(Υποσημείωση): Εάν η ακτίνα αυτής της τροχιάς είναι περίπου εκατόν ογδόντα εκατομμύρια χιλιόμετρα, τότε το σύνολο της θα είναι μια απόσταση περίπου είκοσι πέντε χιλιάδων χρόνων.</ref>)… και εάν επίσης διαθέτεις μια απέραντη σοφία και μια απέραντη δύναμη με την οποία να μπορείς να πλάσεις τον Ήλιο -ο οποίος είναι ο ηγέτης μου όπως και των υπόλοιπων δέκα αδερφών μου που είναι πλανήτες και περιοδεύουν διατελώντας  τα καθήκοντα τους στις ξεχωριστές τους τροχιές όπως και εγώ- τον Ήλιο που όλοι μας συσχετιζόμαστε και είμαστε συνδεδεμένοι χάριν της ευσπλαχνικής θεϊκής έλξης… και συνεπώς εάν μπορείς να διορίσεις και να περιστρέφεις εμένα μαζί με όλα τα περιοδεύοντα άστρα σαν μια πέτρα σφεντόνας, και να μας συνδέσεις με μια απόλυτη σοφία και να μας περιστρέφεις με μια απόλυτη ομορρυθμία… τότε εμπρός! Διεκδίκησε κυριαρχία πάνω μου. Αλλιώς εξαφανίσου,  και πάρε δρόμο στα άδυτα της Κολάσεως! Εγώ έχω δουλειά. Πάω στα καθήκοντα μου. Άλλωστε, αυτή η πανύψηλη ευταξία, η τρανταχτή δραστηριότητα και η πάνσοφη υπαγωγή που εμφανίζεται σε εμάς, δείχνουν ότι ο Μάστορας που μας έχει πλάσει είναι Αυτός στον Οποίο  η κτίση εξολοκλήρου και ανεξαιρέτως, από το σωματίδιο μέχρι τα άστρα και τους ήλιους, καθίστανται στρατιώτες υπάκουοι στην εντολή Του, και δούλοι πλήρεις υποταγμένοι και αφοσιωμένοι στο διάταγμα Του. Είναι ένας τόσο Ένδοξος Κάτοχος Μεγαλείου Δύναμης  Σοφός(Hakîm-i Zülcelâl), και ένας τόσο Απόλυτος Σοφός(Hâkim-i Mutlak), ο Οποίος,  όπως διαρρυθμίζει και διακοσμεί ένα δέντρο με όλους τους καρπούς του, με την εξίσου ευχέρεια διαρρυθμίζει και τον Ήλιο με όλους τους πλανήτες του.

Έπειτα εκείνο το ανυποχώρητο πρόσωπο αφού δε βρήκε τόπο στη Γη, φεύγει και ευελπιστώντας από τη καρδιά του από τον Ήλιο λέει: «Αυτό το πράγμα είναι κάτι πολύ μεγάλο. Ίσως βρω μια οπή ώστε να διεισδύσω μέσα του και να ανοίξω έναν δρόμο, με αποτέλεσμα να επιβληθώ και στη Γη.» Και λέει στον Ήλιο, στο όνομα όλων των θεομάχων ειδωλολατρικών ιδεαλισμών (şirk), με τη γλώσσα της σατανικής φιλοσοφίας, όπως και οι πυρολάτρες: «Εσύ είσαι ένας μονάρχης, αυτεξούσιος και κτήτορας του εαυτού σου, μπορείς να ενεργείς ιδιοβούλως.»

Ο Ήλιος με τη σειρά του, απάντα στο όνομα της αλήθειας και του  δικαίου, με τη γλώσσα της πραγματικότητας και της θείας σοφίας:  «Επ’ ουδενί, χιλιάδες φορές επ’ ουδενί και αλίμονο! Εγώ είμαι ένας υπάκουος υπάλληλος. Είμαι ένας φωτιστής κεριών στον ξενώνα του Κυρίου μου. Εγώ όντως, δεν μπορώ να γίνω κτήτορας όχι της μύγας μα ούτε καν του φτερού της. Διότι, στην ύπαρξη και υπόσταση μιας μύγας υπάρχουν τέτοια πνευματικά ορυκτά και τέτοια ανεκτίμητα αριστουργήματα, όπως το μάτι και το αυτί της, τα οποία δε  διατίθενται στο δικό μου φτωχικό. Αυτό είναι πέραν των δυνατοτήτων μου.» του λέει και τον επιπλήττει.

Έπειτα αυτός ο επιπόλαιος ισχυριζόμενος γυρνάει και λέει με τη γλώσσα της εγωιστικής σαν το Φαραώ φιλοσοφίας: «Εφόσον δεν είσαι ιδιοκτήτης και κάτοχος του εαυτού σου και είσαι ένας υπάλληλος, τότε στο όνομα της αιτιοκρατίας  θεωρείσαι δικός μου.»

Τότε ο Ήλιος γυρνάει και στο όνομα του δικαίου και της αλήθειας με τη γλώσσα της θείας υποταγής του λέει: «Εγώ είναι δυνατόν να ανήκω μόνο σε Αυτόν ο Οποίος, έχει διορίσει όλα τα ομοειδή και πιο μεγάλα από μένα άστρα στους αχανείς Του ουρανούς βάση μιας ασύλληπτης σοφίας, και τα περιστρέφει με μια εκτυφλωτική μεγαλοπρέπεια, και τα στολίζει με κοσμήματα έκπαγλου κάλλους».

Κατόπιν τούτου ο αδιάλλακτος  εκείνος πείσμων προσβλέποντας πια μια κυριότητα πάνω στα άστρα λέει από μέσα του: «Τα άστρα είναι πολυπληθέστατα. Και φαίνονται διασπαρμένα  και ανακατεμένα. Ίσως ανάμεσά τους κατορθώσω να αποκομίσω κάτι για αυτούς που αντιπροσωπεύω». Μπαίνει ανάμεσα τους. Απευθύνεται στα άστρα, στο όνομα των αιτιών και ετέρων τους με τη γλώσσα της λυσσασμένης φιλοσοφίας, όπως και οι Σαβεοί (sabîyyûn) άστρο-λάτρες: «Εσείς, είστε πολύ διασκορπισμένα, για αυτό βρίσκεστε υπό την διοίκηση  διαφορετικών  κυβερνητών».

Τότε ένα άστρο εκπροσωπώντας  όλα  τα  άστρα του λέει: «Πόσο αφυής, επιπόλαιος, μικρόμυαλος και τυφλωμένος είσαι που δεν μπορείς να δεις και να καταλάβεις τη σφραγίδα της Ενάδας(Vahdet) και την υπογραφή της Μοναδικότητας(Ehadiyet) που φέρουμε στις προσόψεις μας. Και δε γνωρίζεις την ύψιστη ευταξία και τους κανόνες της ιδιαίτερής μας λατρείας. Φαντασιοκοπείς με αερολογίες ότι περιπλανόμαστε χωρίς τάξη. Πράγματι εμείς είμαστε τα έργα τέχνης και οι υπηρέτες ενός τέτοιου Ατόμου, ο Οποίος καθυποτάσσει και διοικεί τους ουρανούς  που είναι η θάλασσα μας, και το σύμπαν που είναι το δέντρο μας, και το απέραντο διάστημα που είναι ο τόπος περιαγωγής μας, και είναι Ένας και Μοναδικός(Vâhid-i Ehad).  Εμείς σαν ένας στόλος από ηλεκτρικές λάμπες, είμαστε οι λαμπεροί μάρτυρες που δείχνουμε μόνο τη Δικιά Του απόλυτη Επιμόρφωση και Κυριότητα(Rubûbiyyet), και  διατελούμε τα φωτεινά στοιχεία που ανακοινώνουν την ηγεμονία της απόλυτης  Κυριότητάς(Rubûbiyyet) Του. Και η καθεμία λαμπερή ομάδα από μέσα μας, είναι όντως  φεγγοβόλοι  υπηρέτες  που  καταφωτίζουν και επιδεικνύουν τη δόξα της ηγεμονίας Του στους πανύψηλους αλλά και έσχατους, εγκόσμιους αλλά και ενδιάμεσους και ακόμη και στους  μεταθανάτιους  τόπους του βασιλείου Του.

Ναι, το έκαστο  άστρο από εμάς είναι ένα θαύμα της δύναμης του Ενός και Μοναδικού Αλλάχ(Vâhid-i Ehad), και ένας εύτακτος καρπός του δέντρου της δημιουργίας Του, και  ένα μεμονωμένο φωτοβόλο στοιχείο της ενάδας Του… και το καθένα, ένας ξεχωριστός τόπος των αγγέλων Του, και ακόμη  ένα ιπτάμενο σκάφος και τέμενος των αγγέλων Του, όπως και μια λυχνία, ένας Ήλιος των ένδοξων κόσμων Του, και συνάμα ένας μάρτυρας της θείας ηγεμονίας της Κυριότητας Του(Rubûbiyyet). Επιπλέον το καθένα άστρο ξεχωριστά, από ένα στολίδι, ένα παλάτι, ένα λουλούδι των διαστημικών κόσμων Του, και ένα φωτεινό ψάρι της ουράνιας θάλασσας Του, και ένα όμορφο μάτι του ουρανού (Υποσημείωση). (<ref>(Υποσημείωση): Είμαστε οι ενδείξεις οι οποίες παρατηρούν αγναντεύουν και παρουσιάζουν τα απίστευτα έργα τέχνης του Αληθές και Δικαίου Αλλάχ(Cenâb-ı Hakk). Με άλλα λόγια, είναι λες και ο ουρανός με απειράριθμα μάτια αγναντεύει τα υπέροχα θεία έργα τέχνης πάνω στη Γη. Αυτό σημαίνει ότι και τα άστρα, όπως και οι άγγελοι των ουρανών, παρακολουθούν και παροτρύνουν τα έννοα όντα να παρατηρήσουν με προσοχή αυτόν τον απίστευτο και θαυμάσιο τόπο συγκέντρωσης, τη Γη.</ref>) Παράλληλα, αυτή η ησυχία μέσα στην ηρεμία, αυτή η σοφία μέσα στη δραστηριότητα, αυτά τα στολίδια μέσα στο μεγαλείο, αυτό το κάλλος της δημιουργίας μέσα στην ευταξία, και αυτή η απόλυτη τέχνη μέσα στην ισορροπία που εμφανίζει το γενικότερο σύνολό μας, ανακηρύσσουν με αμέτρητες  γλώσσες τις όμορφες, τρανταχτές και απόλυτες ιδιότητες της Ενάδας(Vahdet), της Μοναδικότητας(Ehadiyet), και της  Αυθυπόστασης(Samediyet) του Μεγαλειώδης  Πλάστη(Sâni-i Zülcelâl) μας. Παρόλα αυτά κατηγορείς τους τόσο αθώους, καθαρούς, υπάκουους, καθυποταγμένους υπηρέτες σαν και εμάς με ακαταστασία, με αταξία, απειθαρχία και αναξιοπρέπεια. Και για αυτό αξίζεις ένα χαστούκι.» Και ένα από αυτά τα άστρα, δίνει ένα τέτοιο χαστούκι σε αυτόν τον ισχυρογνώμονα, σαν να πετροβολά τον σατανά, που τον στέλνει από τα άστρα στον πάτο της Κόλασης. Και πετάει την φύση η οποία ήταν μαζί του (Υποσημείωση)(<ref>(Υποσημείωση): Όμως η φύση μετά από αυτή την πτώση έφερε μετάνοια. Κατάλαβε ότι το πραγματικό της καθήκον δεν είναι η επιρροή και η πράξη αλλά η αποδοχή και η παθητικότητα. Και κατάλαβε επίσης ότι, είναι ένα είδος τετράδιο του θείου πεπρωμένου -ένα τετράδιο με ικανότητες να μεταβάλλεται και να αναδιαμορφώνεται-  ένα πρόγραμμα της Επιμορφωτικής Ισχύς(Kud-ret-i Rabbânîyye), και οι κατά κάποιο τρόπο  εγγενείς κανόνες (şeriat-ı fıtri) του Κατόχου Μεγαλείου Δύναμης(Kadîr-i Zülcelâl), και ένα νομοθέτημα αυτών των κανόνων. Ανέλαβε με μια απόλυτη ταπεινότητα και υποταγή το καθήκον της λατρείας της και ονομάστηκε  «θεία πλάση» (fıtrat-ı İlahiye)  και  «τέχνη του Κύριου, Επιμορφωτή»(san’at-ı Rabbânîyye)…</ref>), στην κοιλάδα της πλάνης, την τύχη στο λάκκο της ανυπαρξίας, όλους τους εταίρους που διεκδικούν κυριότητα εκτός του Αλλάχ (şerik) στο σκότος της αδιεξόδου και της αδυνατότητας και την άθρησκη φιλοσοφία στα έσχατα των εσχάτων. Και αυτό το άστρο μαζί με όλα τα υπόλοιπα άστρα διαβάζουν το άγιο διάταγμα, 

لَوْ كَانَ فٖيهِمَٓا اٰلِهَةٌ اِلَّااللّٰهُ لَفَسَدَتَا

(Εάν στους ουρανούς και στη γη υπήρχαν άλλοι θεοί εκτός από τον Αλλάχ, τα πάντα θα είχαν ήδη χαθεί. Κουράν, Ελ-Ενπιγία,  21:22.)

Και ανακοινώνουν ότι: «Από το φτερό μιας μύγας έως και τα καντήλια των ουρανών, δεν υπάρχει το παραμικρό σημείο ώστε ο οιοσδήποτε εταίρος (εκτός του Αλλάχ)  δύναται να επέμβει  με το δάχτυλό του,  μήτε καν όσο το φτερό μιας μύγας.»

سُب۟حَانَكَ لَا عِل۟مَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّم۟تَنَٓا اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟عَلٖيمُ ال۟حَكٖيمُ

(«Δοξασμένο το όνομά Σου! Δεν γνωρίζουμε τίποτα άλλο εκτός από αυτά που Εσύ μας έχεις διδάξει. Και σίγουρα η Δικιά Σου γνώση και Σοφία περικλείει τα πάντα.»  Κουράν, Ελ Μπακάρα 2:32.)

اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَ سَلِّم۟ عَلٰى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ سِرَاجِ وَح۟دَتِكَ فٖى كَث۟رَةِ مَخ۟لُوقَاتِكَ وَ دَلَّالِ وَح۟دَانِيَّتِكَ فٖى مَش۟هَرِ كَائِنَاتِكَ 

وَ عَلٰى اٰلِهٖ وَ صَح۟بِهٖ اَج۟مَعٖينَ

(Ω Αλλάχ! Είθε να είναι η ειρήνη και η ευλογία Σου πάνω στον κύριό μας Μουχάμμεντ – ο οποίος είναι  το φώς της Ενάδας Σου ανάμεσα στους πολυπληθείς κύκλους των πλασμάτων Σου και είναι ο διαλαλητής της Ενότητάς Σου στην έκθεση του σύμπαντος- και στην οικογένεια και στους πρωτοπόρους ακόλουθούς Του!)



<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
فَان۟ظُر۟ اِلٰٓى اٰثَارِ رَح۟مَتِ اللّٰهِ كَي۟فَ يُح۟يِى ال۟اَر۟ضَ بَع۟دَ مَو۟تِهَا âyetinin ezelî bağından bir çiçeğine işaret eden Arabî fıkralardır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
حَتّٰى كَاَنَّ الشَّجَرَ ال۟مُزَهَّرَةَ  قَصٖيدَةٌ مَن۟ظُومَةٌ مُحَرَّرَةٌ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
وَ تُن۟شِدُ لِل۟فَاطِرِ ال۟مَدَائِحَ ال۟مُبَهَّرَةَ  اَو۟ فَتَحَت۟ بِكَث۟رَةٍ عُيُونُهَا ال۟مُبَصَّرَةَ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
لِتُن۟ظِرَ للِصَّانِعِ ال۟عَجَائِبَ ال۟مُنَشَّرَةَ  اَو۟ زَيَّنَت۟ لِعٖيدِهَا اَع۟ضَائَهَا ال۟مُخَضَّرَةَ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
لِيَش۟هَدَ سُل۟طَانُهَا اٰثَارَهُ ال۟مُنَوَّرَةَ  وَ تُش۟هِرَ فِى ال۟مَح۟ضَرِ مُرَصَّعَاتِ ال۟جَو۟هَرِ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
وَ تُع۟لِنَ لِل۟بَشَرِ حِك۟مَةَ خَل۟قِ الشَّجَرِ  بِكَن۟زِهَا ال۟مُدَخَّرِ مِن۟ جُودِ رَبِّ الثَّمَرِ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
سُب۟حَانَهُ مَا اَح۟سَنَ اِح۟سَانَهُ  مَا اَز۟يَنَ بُر۟هَانَهُ مَا اَب۟يَنَ تِب۟يَانَهُ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
.خَيَال۟ بٖينَد۟ اَزٖين۟ اَش۟جَار۟ مَلَائِك۟ رَا جَسَد۟ اٰمَد۟ سَمَاوٖى بَا هَزَارَان۟ نَى۟
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
.اَزٖين۟ نَي۟هَا شُنٖيدَت۟ هُوش۟ سِتَايِش۟هَاىِ ذَاتِ حَى۟
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
.وَرَق۟هَارَا زَبَان۟ دَارَن۟د۟ هَمَه هُو هُو ذِك۟ر۟ اٰرَن۟د۟ بَدَر۟ مَع۟نَاىِ حَىُّ حَى۟
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
.چُو لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُو بَرَابَر۟ مٖيزَنَد۟ هَر۟شَى۟
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
دَمَا دَم۟ جُويَدَن۟د۟ يَا حَق۟ سَرَاسَر۟ گُويَدَن۟د۟ يَا حَى۟ بَرَابَر۟ مٖيزَنَن۟د۟ اَللّٰه۟
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
وَ نَزَّل۟نَا مِنَ السَّمَٓاءِ مَٓاءً مُبَارَكًا
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Arabî fıkranın tercümesi:'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Yani güya çiçek açmış her bir ağaç, güzel yazılmış manzum bir kasidedir ki o kaside Fâtır-ı Zülcelal’in medayih-i bâhiresini inşad edip şairane lisan-ı hal ile söylüyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Veyahut o çiçek açmış her bir ağaç, binler bakar ve baktırır gözlerini açmış, tâ Sâni’-i Zülcelal’in neşir ve teşhir olunan acayib-i sanatını bir iki gözle değil belki binler gözlerle baksın; tâ ehl-i dikkati öyle baktırsın.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Veyahut o çiçek açan her bir ağaç, umumî bayram olan baharın içindeki hususi bayramında ve resmigeçit misal bir anda yeşillenmiş azalarını en süslü müzeyyenatla süslemiş. Tâ ki onun Sultan-ı Zülcelal’i, ona ihsan ettiği hedâyâyı ve letaifi ve âsâr-ı nuraniyesini müşahede etsin.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem meşher-i sanat-ı İlahiye olan zeminin yüzünde ve bahar mevsiminde, murassaat-ı rahmetini enzar-ı halka teşhir etsin. Ve şecerin hikmet-i hilkatini beşere ilan etsin. İncecik dallarında ne kadar mühim hazineler bulunduğunu ve ihsanat-ı Rahmaniyenin meyvelerinde ne derece mühim defineler var olduğunu göstermekle kemal-i kudret-i İlahiyeyi göstersin.
</div>

<span id="Birinci_Mevkıf’ın_Küçük_Bir_Zeyli"></span>
=== ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ===

فَاس۟تَمِع۟ اٰيَةَ:

اَفَلَم۟ يَن۟ظُرُٓوا اِلَى السَّمَٓاءِ فَو۟قَهُم۟ كَي۟فَ بَنَي۟نَاهَا وَ زَيَّنَّاهَا … الخ

Άκου το εδάφιο:

(«Δεν θα σηκώσουνε τα μάτια τους στον ουρανό που είναι πάνω από το κεφάλι τους; Θα δουν πώς τον χτίσαμε και τον διακοσμήσαμε…» Κουράν, Ελ-Καφ, 50:6) … και ως το τέλος του εδαφίου.

ثُمَّ ان۟ظُر۟ اِلٰى وَج۟هِ السَّمَاءِ كَي۟فَ تَرٰى سُكُوتًا فٖى سُكُونَةٍ حَرَكَةً فٖى حِك۟مَةٍ تَلَئ۟لُأً فٖى حِش۟مَةٍ تَبَسُّمًا فٖى زٖينَةٍ مَعَ اِن۟تِظَامِ ال۟خِل۟قَةِ مَعَ اِتِّزَانِ الصَّن۟عَةِ تَشَع۟شُعُ سِرَاجِهَا تَهَل۟هُلُ مِص۟بَاحِهَا تَلَئ۟لُؤُ نُجُومِهَا تُع۟لِنُ لِاَه۟لِ النُّهٰى سَل۟طَنَةً بِلَا ان۟تِهَاءٍ

(Ύστερα κοίτα το πρόσωπο του ουρανού, πώς μια ησυχία μέσα στη γαλήνη, μια κίνηση μέσα στη σοφία, μια λάμψη μέσα στο μεγαλείο και ένα χαμόγελο μέσα στη διακόσμηση υφίσταται, θα δεις. Και αυτά γίνονται μαζί με μια τακτική δημιουργία και μια έμμετρη τεχνουργία. Η φέξη του καντηλιού του, η φεγγοβολιά της λάμπας του, οι λάμψεις των άστρων του ανακοινώνουν και διαλαλούν την ύπαρξη μιας αιώνιας βασιλείας σε όσους κατέχουν φρόνηση και νου.)

اَفَلَم۟ يَن۟ظُرُٓوا اِلَى السَّمَٓاءِ فَو۟قَهُم۟ كَي۟فَ بَنَي۟نَاهَا وَ زَيَّنَّاهَا … الخ

ثُمَّانْظُرْاِلٰىوَجْهِالسَّمَاۤءِكَيْفَتَرٰىسُكُوتًافِىسُكُونَةٍ

Το παραπάνω κείμενο αποτελεί μια επέκταση της μετάφρασης του προαναφερόμενου εδαφίου. Και το ακόλουθο είναι μια ερμηνεία αυτής της επέκτασης.

Δηλαδή, αυτό το αξιότιμο εδάφιο αποστρέφει την προσοχή των βλεμμάτων στο  όμορφο και στολισμένο πρόσωπο του ουρανού. Έτσι ώστε, με μια προσεκτική παρατήρηση,  να δει τη σιγή μέσα στην απόλυτη ηρεμία που υφίσταται στο πρόσωπο του και να καταλάβει ότι ο ουρανός αυτός,  παίρνει αυτή τη στάση με την επιρροή του διατάγματος και υπόταξης ενός Απόλυτα Παντοδύναμου Αλλάχ (Kadîr-i Mutlak). Ειδάλλως, εάν αυτές οι χαώδεις, τεράστιες οντότητες ήταν αδέσποτες, με αυτές τις απίστευτες ταχύτητες που κινούνται είναι ενδεχόμενο να μετέδιδαν τέτοιο αχό, που θα κούφαινε το αυτί του σύμπαντος. Θα επικρατούσε μια τέτοια διαταραχή μέσα σε αυτόν τον κυκεώνα, που θα διέλυε ολόκληρο το σύμπαν. Εάν είκοσι βουβάλια κινητοποιούνται ταυτοχρόνως, είναι ευνόητο πόση αναταραχή και φασαρία θα προκαλέσουν. Κι όμως η αστρολογία δηλώνει ότι, υπάρχουν κάποια από τα άστρα που είναι χίλιες φορές μεγαλύτερα από τη Γη, και κινούνται με ταχύτητα εβδομήντα φορές ταχύτερη από μια βολίδα.

Να λοιπόν, από τη σιγή της γαλήνης που επικρατεί ανάμεσα στα άστρα συλλογίσου την ακεραιότητα της υπακοής και υποταγής των άστρων, και το ύψος της ισχύς και επιρροής του Παντοδύναμου Πλάστη (Sâni-i Zülcelâl), και Πανίσχυρου Κατόχου Πλέριου Κάλλους(Kadîr-i Zülkemâl).

<nowiki></nowiki>

Το ίδιο διατάζει η φράση  حَرَكَةًفٖى حِكْمَةٍ δηλαδή τη διάκριση της σοφίας στις κινήσεις που πραγματοποιούνται στο πρόσωπο του ουρανού. Όντως, αυτές οι απίθανες και γιγαντιαίες  κινήσεις διεξάγονται στα πλαίσια μιας άκρως επιμελημένης και ευρύτατης σοφίας. Όπως για παράδειγμα ένας βιοτέχνης που διορίζει τους τροχούς και μηχανισμούς του εργοστασίου βάση μιας σοφίας, και ανάλογα το επίπεδο της διάρθρωσης και της μεγαλοπρέπειας του εργοστασίου του, εκθέτει το βαθμό της τεχνουργίας και της επιδεξιότητας του, έτσι ακριβώς, και αναλόγως εκτίθεται στα μάτια που παρατηρούν,  η αίγλη  της δύναμης και της σοφίας του Πανίσχυρου Κάτοχου Μεγαλείου Δύναμης Αλλάχ(Kadîr-i Zülcelâl) που διαμορφώνει σαν ένα εργοστάσιο τον πελώριο Ήλιο μαζί με τους πλανήτες, και περιστρέφει σαν τους μηχανικούς τροχούς του εργοστασίου αυτές τις τεράστιες σφαίρες λες και είναι σφεντόνες.

تَلَئ۟لُأً فٖى حِش۟مَةٍ تَبَسُّمًا فٖى زٖينَةٍ

Δηλαδή, υπάρχει μια τέτοια λαμπρότητα στην αίγλη και ένα τέτοιο χαμόγελο στο διάκοσμο του προσώπου των ουρανών, που νουθετεί το πόσο πλήρης είναι η ηγεμονία και το πόσο οικεία είναι η τέχνη Αυτού του Παντοδύναμου Πλάστη(Sâni-i Zülcelâl). Όπως σε μια εορταστική εκδήλωση, τα πληθώρα ηλεκτρικά φώτα ενός στόλου παρουσιάζουν το βαθμό του μεγαλείου και το επίπεδο της πολιτισμικής προόδου ενός Μονάρχη, έτσι ακριβώς και αναλόγως, οι αχανείς ουρανοί με τα υπέρλαμπρα  και πλουμισμένα αστέρια τους, παρουσιάζουν στα βλέμματα την άφθαστη τεχνουργία και την απαράμιλλη δόξα της ηγεμονίας του Παντοδύναμου Πλάστη(Sâni-i Zülcelâl).

مَعَاِنْتِظَامِالْخِلْقَةِمَعَاِتِّزَانِالصَّنْعَةِ

ανακηρύσσει το εξής: Δες την ευταξία των οντοτήτων στο πρόσωπο του ουρανού, αυτήν την λεπτή οργάνωση που κυριαρχεί στη σύνθεση αυτών των έργων τέχνης, για να καταλάβεις το πόσο Ισχυρός(Kadîr), πόσο Σοφός (Hakîm) είναι ο Πλάστης (Sâni) τους. Μάλιστα, όπως Ένας ο οποίος περιστρέφει τα διάφορα μικρά πράγματα ή τα ζώα δραστηριοποιώντας τα σε συγκεκριμένες αποστολές με αποκλειστικές συστάσεις, και τα οδηγεί σε έναν καθορισμένο δρόμο, εκδηλώνει το βαθμό της επιρροής και της πρόνοιάς του και ταυτόχρονα το βαθμό της υποταγής των προκειμένων  δραστήριων μικρο-όντων, έτσι και αυτοί  οι τρανοί ουρανοί  με αυτό το εκθαμβωτικό μεγαλείο τους, με αυτά τα αμέτρητα και τεράστια αστέρια και με αυτές τις απίστευτες ταχύτητες τους, μολονότι δεν παραβιάζουν το όρια τους ούτε καν για ένα ολίγιστο δευτερόλεπτο, και ουδόλως παραμελούν τα καθήκοντα τους ούτε για ένα κλάσμα δευτερολέπτου, δείχνουν και εκθέτουν στα παρατηρητικά βλέμματα με πόσο λεπτό και προνοητικό μέτρο διενεργεί την επιμόρφωση και την κυριότητά Του ο Παντοδύναμος Πλάστης(Sâni-i Zülcelâl). Και όπως  αυτό το εδάφιο,  και στη Σούρα Αλ-Άμμε (Νέμπε), και επίσης σε άλλα διάφορα εδάφια υπάρχουν παρόμοια σημεία που υποδεικνύουν την υποταγή του Ήλιου, της Σελήνης και των Άστρων.

تَشَعْشُعُسِرَاجِهَاتَهَلْهُلُمِصْبَاحِهَاتَلَئْلُؤُنُجُومِهَاتُعْلِنُ لِاَهْلِالنُّهٰى سَلْطَنَةًبِلَا اِنْتِهَاءٍ

Δηλαδή, η εγκατάσταση στο στολισμένο ταβάνι του ουρανού ενός λαμπτήρα σαν του Ήλιου που να φωτίζει και να θερμάνει, και δραστηριοποίηση του που το καθιστά σαν ένα δοχείο φωτεινής μελάνης που με τις πένες της μέρας και της νύχτας συντάσσουν στις σελίδες του χειμώνα και του καλοκαιριού τις επιστολές ενός Αέναου Αυτοτελή και Επιζητούμενου(Samedâni)… και ο διορισμός της Σελήνης στον ουράνιο θόλο ως ένας φωτεινός ωροδείκτης του παμμέγιστου ρολογιού του χρόνου, σαν τους λαμπερούς ωροδείκτες των μεγάλων ρολογιών πάνω σε ψιλούς μιναρέδες ή πύργους, και η δραστηριοποίησή της που είναι σαν να περιοδεύει εκθέτοντας μια διαφορετική ημισέληνο ξεχωριστά για κάθε νύχτα και έπειτα τις ξαναμαζεύει· αυτή η τόσο τακτική και απολύτως επιμελημένη μετακίνηση τους μέσα στους τόπους τους, και το επιχρύσωμα της όμορφης όψης του ουρανού με τα λαμπερά άστρα που χαμογελούν στον θόλο του… ασφαλώς και είναι οι ενδείξεις  μιας ατέρμονης βασιλείας της επιμορφωτικής  Κυριότητας  του Αλλάχ… Και είναι οι ενδείξεις οι οποίες γνωστοποιούν στα έννοα την εξοχότητα της  Θεότητάς Του(Ulûhiyet).  Έτσι ώστε προσκαλούν τους στοχαστικούς στην πίστη και στο ταβχίντ, στη θεία Ενάδα.

''Κοίτα, αυτήν την έγχρωμη και λαμπρή σελίδα της βίβλου του σύμπαντος!''

''Η χρυσή πένα της δύναμης, δες, τί έχει περιγράψει.''

''Δεν έχει μείνει  ούτε σημείο σκότους, για τους κατόχους αγαθών καρδιών,''

''τα εδάφιά Του ο Καθοδηγητής με το ιερό φώς σαν να’χει γράψει.''

''Δες, τί σοφό θαύμα, τούτη του σύμπαντος η γλαφυρή όψη,'''

''τί μεγαλειώδης αγνάντεμα, των ουρανών τα διαστήματα ετούτα,''

''και άκου των άστρων, αυτό το πανέμορφο κήρυγμα,''

''η φωτεινή θεία επιστολή, δες τι έχει ανακοινώσει.''

''Όλα μαζί έχουν πάρει το λόγο, και με τη γλώσσα του Δικαίου κηρύττουν :''

''Στη δόξα ενός Παντοδύναμου Ισχυρού,''

''από ένα φωτεινό τεκμήριο στην ύπαρξης του Πλάστη μας,'' 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
''Hem vahdete hem kudrete şahitleriz biz.''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
''Şu zeminin yüzünü yaldızlayan''
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
''Nâzenin mu’cizatı çün melek seyranına''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
''Bu semanın arza bakan, cennete dikkat eden''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
''Binler müdakkik gözleriz biz.''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
''Tûba-yı hilkatten semavat şıkkına, hep Kehkeşan ağsanına''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
''Bir Cemil-i Zülcelal’in dest-i hikmetiyle takılmış, binler güzel meyveleriz biz.''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
''Şu semavat ehline birer mescid-i seyyar, birer hane-i devvar, birer ulvi âşiyane''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
''Birer misbah-ı nevvar, birer gemi-i cebbar, birer tayyareyiz biz.''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
''Bir Kadîr-i Zülkemal’in, bir Hakîm-i Zülcelal’in, birer mu’cize-i kudret, birer hârika-i sanat-ı Hâlıkane''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
''Birer nadire-i hikmet, birer dâhiye-i hilkat, birer nur âlemiyiz biz.''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
''Böyle yüz bin dil ile yüz bin bürhan gösteririz, işittiririz insan olan insana''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
''Kör olası dinsiz gözü, görmez oldu yüzümüzü hem işitmez sözümüzü, hak söyleyen âyetleriz biz.''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
''Sikkemiz bir, turramız bir, Rabb’imize musahharız, müsebbihiz abîdane''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
''Zikrederiz, Kehkeşan’ın halka-i kübrasına mensup birer meczuplarız biz.''
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== İKİNCİ MEVKIF ==
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
قُل۟ هُوَ اللّٰهُ اَحَدٌ  اَللّٰهُ الصَّمَدُ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şu Mevkıfın '''üç maksadı''' var.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
=== Birinci Maksat ===
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bir yıldızın tokadıyla yere sukut eden ehl-i şirk ve dalaletin vekili, zerrelerden yıldızlara kadar hiçbir yerde zerre miktar şirke yer bulamadığından, o tarzdaki davadan vazgeçip fakat şeytan gibi vahdete dair teşkikat yapmak için '''üç mühim sual''' ile ehadiyete ve vahdete dair ehl-i tevhide vesvese yapmak istedi.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Birinci sual:''' Zındıka lisanıyla diyor ki: “Ey ehl-i tevhid! Ben, kendi müekkillerim namına bir şey bulamadım, mevcudatta bir hisse çıkaramadım, mesleğimi ispat edemedim. Fakat siz ne ile nihayetsiz bir kudret sahibi bir Vâhid-i Ehad’i ispat ediyorsunuz? Neden onun kudretiyle beraber başka eller karışmasını kabil görmüyorsunuz?”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Elcevap:''' Yirmi İkinci Söz’de kat’î ispat edilmiş ki bütün mevcudat, bütün zerrat, bütün yıldızlar, her biri Vâcibü’l-vücud’un ve Kadîr-i Mutlak’ın vücub-u vücuduna birer bürhan-ı neyyirdir. Bütün kâinattaki silsilelerin her biri, onun vahdaniyetine birer delil-i kat’îdir. Kur’an-ı Hakîm hadsiz bürhanlarında ispat ettiği gibi umumun nazarına en zâhir bürhanları daha ziyade zikreder. Ezcümle:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
وَلَئِن۟ سَاَل۟تَهُم۟ مَن۟ خَلَقَ السَّمٰوَاتِ وَال۟اَر۟ضَ لَيَقُولُنَّ اللّٰهُ وَمِن۟ اٰيَاتِهٖ خَل۟قُ السَّمٰوَاتِ وَال۟اَر۟ضِ وَاخ۟تِلَافُ اَل۟سِنَتِكُم۟ وَ اَل۟وَانِكُم۟ gibi pek çok âyâtla Kur’an-ı Hakîm; hilkat-i arz ve semavatı, vahdaniyete bedahet derecesinde bir bürhan gösteriyor ki ister istemez zîşuur olan her adam, hilkat-i arz ve semavatta bizzarure Hâlık-ı Zülcelal’ini tasdik etmeye mecburdur ki   لَيَقُولُنَّ اللّٰهُ   der.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Birinci Mevkıf’ta nasıl bir zerreden başladık, tâ yıldızlara ve semavata kadar sikke-i tevhidi gösterdik. Kur’an-ı Hakîm şu nevi âyâtla, yıldızlardan ve semavattan tutup tâ zerrelere kadar, şirki tard eder. Şöyle işaret eder ve manen der:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Semavat ve arzı böyle muntazam halk eden bir Kadîr-i Mutlak’ın, elbette devair-i masnuatından olan manzume-i şemsiye bilbedahe onun kabza-i tasarrufundadır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Madem o Kadîr-i Mutlak, şemsi seyyaratıyla kabza-i tasarrufunda tutuyor ve tanzim ve teshir ve tedvir ediyor. Elbette o manzume-i şemsiyenin bir cüzü ve şems ile bağlanan küre-i arz dahi kabza-i tasarrufunda ve tedbir ve tedvirindedir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Madem küre-i arz, kabza-i tasarrufunda ve tedbir ve tedvirindedir. Bilbedahe arzın yüzünde yazılan ve icad edilen ve yerin meyveleri ve gayatı hükmünde olan masnuat dahi onun kabza-i rububiyetinde ve terbiyesindedir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Madem bütün zeminin yüzüne serilen ve serpilen ve yüzünü yaldızlayan ve ziynetlendiren ve her zaman tazelenen, gelip giden ve zemin onlarla dolup boşalan umum masnuat, kabza-i kudret ve ilmindedir ve adl ve hikmetinin mizanıyla ölçülüp ve tanzim edilir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Madem bütün enva, onun kabza-i kudretindedir. Elbette o envaın muntazam ve mükemmel fertleri ve âlemin küçük misal-i musağğarları ve enva-ı kâinatın bilançoları ve kitab-ı âlemin küçücük fihristeleri hükmünde olan cüz’î fertleri, bilbedahe onun kabza-i rububiyetinde ve icadındadır ve tedvir ve terbiyesindedir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Madem her bir zîhayat, kabza-i tedbir ve terbiyesindedir. Elbette o zîhayatın vücudunu teşkil eden hüceyrat ve küreyvat ve aza ve âsab; bilbedahe onun kabza-i ilim ve kudretindedir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Madem her bir hüceyre ve kandaki her bir küreyvat, onun taht-ı emrindedir ve daire-i tasarrufundadır ve onun kanunuyla hareket ederler. Elbette bütün bunların madde-i esasiyesi ve bütün onlardaki nakş-ı sanata ve nesc-i nakşa mekikler ve yaylar hükmünde olan zerrat dahi bizzarure onun kabza-i kudretinde ve daire-i ilmindedir ve onun emriyle, izniyle, kuvvetiyle muntazam harekât yapar, mükemmel vezaif görürler.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Madem her bir zerrenin hareketi ve vazife görmesi, onun kanunuyla, izniyle, emriyledir. Elbette teşahhusat-ı vechiye ve herkesin yüzünde herkesten onu temyiz edecek birer alâmet-i farika bulunması ve simalar gibi seslerde, dillerde ayrı ayrı farklar bulunması, bilbedahe onun ilim ve hikmetiyledir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte şu silsileye mebde ve müntehayı zikrederek işaret eden şu âyete bak:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
وَمِن۟ اٰيَاتِهٖ خَل۟قُ السَّمٰوَاتِ وَال۟اَر۟ضِ وَاخ۟تِلَافُ اَل۟سِنَتِكُم۟ وَ اَل۟وَانِكُم۟
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
اِنَّ فٖى ذٰلِكَ لَاٰيَاتٍ لِل۟عَالِمٖينَ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şimdi deriz: Ey ehl-i şirkin vekili! İşte silsile-i kâinat kadar kuvvetli bürhanlar, meslek-i tevhidi ispat eder. Ve bir Kadîr-i Mutlak’ı gösterir. Madem hilkat-i semavat ve arz, bir Sâni’-i Kadîr’i ve o Sâni’-i Kadîr’in nihayetsiz bir kudretini ve o nihayetsiz bir kudretin, nihayetsiz bir kemalde olduğunu gösterir. Elbette şeriklerden istiğna-yı mutlak var. Yani hiçbir cihette şeriklere ihtiyaç yok. İhtiyaç olmadığı halde neden bu zulümatlı meslekte gidiyorsunuz? Ne zorunuz var ki oraya giriyorsunuz?
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem de şürekaya hiçbir ihtiyaç olmadığı ve kâinat onlardan müstağni-i mutlak oldukları halde, şerik-i uluhiyet gibi rububiyet ve icad şerikleri dahi mümtenidirler, vücudları muhaldir. Çünkü semavat ve arzın Sâni’indeki kudret hem nihayet kemalde hem nihayetsiz olduğunu ispat ettik. Eğer şerik bulunsa mütenahî diğer bir kudret, o nihayetsiz ve gayet kemaldeki kudreti mağlup edip, bir kısım yer zapt etmek ve ona nihayet vermek ve manen âciz bırakıp, hadsiz olduğu halde tahdid etmek ve hiçbir mecburiyet olmadan bir mütenahî şey, nihayetsiz bir şeye, nihayetsiz olduğu bir vakitte nihayet vermek ve mütenahî yapmak lâzım gelir ki bu, muhalatın en gayr-ı makulü ve mümteniatın en katmerlisidir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem şerikler “müstağniyetün anhâ” ve “mümteniatün bizzat” yani hiç onlara ihtiyaç olmadığı gibi vücudları muhal oldukları halde onları dava etmek, sırf tahakkümîdir. Yani aklen, mantıken, fikren o davayı ettirecek bir sebep olmadığı için manasız sözler hükmündedir. İlm-i usûlce “tahakkümî” tabir edilir. Yani manasız dava-yı mücerreddir. İlm-i kelâm ve ilm-i usûlün düsturlarındandır ki denilir:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
لَا عِب۟رَةَ لِل۟اِح۟تِمَالِ ال۟غَي۟رِ النَّاشِئِ عَن۟ دَلٖيلٍ 
وَ لَا يُنَافِى ال۟اِم۟كَانُ الذَّاتِىُّ ال۟يَقٖينَ ال۟عِل۟مِىَّ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Yani “Bir delilden, bir emareden neş’et etmeyen bir ihtimalin ehemmiyeti yok. Kat’î ilme şek katmaz. Yakîn-i hükmîyi sarsmaz.” Mesela, zatında Barla Denizi (yani Eğirdir Gölü) imkân ve ihtimal var ki pekmez olsun, yağa inkılab etmiş olsun. Fakat madem bir emareden, o imkân ve ihtimal neş’et etmiyor; onun vücuduna ve su olduğuna, kat’î ilmimize tesir etmez, şek ve vesvese vermez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte bunun gibi mevcudatın her tarafından, kâinatın her köşesinden sorduk: Birinci Mevkıf’ta gösterildiği gibi zerrattan yıldızlara kadar ve İkinci Mevkıf’ta görüldüğü gibi hilkat-i semavat ve arzdan, tâ simalardaki teşahhusata kadar hangi şeyden soruldu ise lisan-ı hal ile vahdaniyete şehadet ve sikke-i tevhidi gösterdi. Sen de gördün. Öyle ise kâinatın mevcudatında bir emare yok ki bir şirk ihtimali ona bina edilsin.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Demek dava-yı şirk, sırf tahakkümî ve manasız söz ve dava-yı mücerred olduğundan şirki iddia etmek, mahz-ı cehalet, ayn-ı belâhettir.'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte ehl-i dalaletin vekili, buna karşı diyeceği kalmıyor. Yalnız '''diyor ki:''' “Şirke emare, kâinattaki tertib-i esbabdır. Her şeyin bir sebeple bağlı olduğudur. Demek, esbabın hakiki tesirleri vardır. Tesirleri varsa şerik olabilirler?”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Elcevap:''' Meşiet ve hikmet-i İlahiyenin muktezasıyla ve çok esmanın tezahür etmek istemesiyle; müsebbebat, esbaba rabtedilmiş. Her bir şey, bir sebeple bağlanmış. Fakat çok yerlerde ve müteaddid Sözlerde kat’î ispat etmişiz ki: “Esbabda hakiki tesir-i icadî yok.”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şimdi yalnız bu kadar deriz ki: Esbab içinde, bilbedahe en eşrefi ve ihtiyarı en geniş ve tasarrufatı en vâsi, insandır. İnsanın dahi en zâhir ef’al-i ihtiyariyesi içinde en zâhiri, ekl ve kelâm ve fikirdir. Yani yemek, söylemek, düşünmektir. Şu yemek, söylemek, düşünmek ise gayet muntazam, acib, hikmetli birer silsiledir. O silsilenin yüz cüzünden, insanın dest-i ihtiyarına verilen ancak bir cüzüdür.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Mesela yemekten, bedenin tagaddi-i hüceyratından tut tâ semeratın teşekkülüne kadar olan silsile-i ef’al içinde, insanın dest-i ihtiyarına verilen yalnız ağızdaki dişlerin değirmenini tahrik edip onu çiğnemektir. Ve söylemek silsilesinden yalnız meharic-i huruf kalıplarına, havayı sokup çıkarmaktır. Halbuki ağzında bir tek kelime, bir çekirdek gibi iken bir ağaç hükmündedir. Hava içinde milyonlar aynı kelime gibi meyveler verir. Milyonlarla dinleyenlerin kulaklarına girer. Bu misalî sümbüle, insandaki hayalin eli ancak yetişebilir. İhtiyarın kısacık eli, nasıl yetişir?
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Madem esbab içinde en eşrefi ve en ziyade ihtiyar sahibi olan insan, böyle hakiki icaddan eli bağlansa sair cemadat ve behimat ve anâsır ve tabiat, nasıl hakiki mutasarrıf olabilirler?
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Yalnız o esbab, birer zarftır ve masnuat-ı Rabbaniyeye birer kılıftırlar ve hedâyâ-yı Rahmaniyeye birer tablacıdırlar. Elbette bir padişahın hediyesinin kabı veya hediyeye sarılan mendil veyahut hediye eline verilip getiren nefer, o padişahın saltanatına şerik olamazlar. Ve onları şerik tevehhüm eden, saçma bir hezeyan eder. '''Öyle de esbab-ı zâhiriye ve vesait-i suriyenin, rububiyet-i İlahiyeden hiçbir cihette hisseleri olamaz. Hizmet-i ubudiyetten başka nasibleri yoktur.'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
=== İkinci Maksat ===
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ehl-i şirkin vekili, meslek-i şirki hiçbir cihette ispat edemediğinden ve onun ispatından meyus kaldığından; ehl-i tevhidin mesleğini, teşkikatıyla ve şüpheleriyle tahrip etmeye çalışmak istediğinden şöyle '''ikinci bir sual''' ediyor. '''Diyor ki:'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ey ehl-i tevhid! Siz diyorsunuz ki:   “ قُل۟ هُوَ اللّٰهُ اَحَدٌ  اَللّٰهُ الصَّمَدُ Hâlık-ı âlem birdir, Ehad’dir, Samed’dir. Hem her şeyin Hâlık’ı odur. Ehadiyet-i zatiyesiyle beraber doğrudan doğruya her şeyin dizgini onun elinde, her şeyin anahtarı kabzasında, her şeyin nâsiyesini tutuyor. Bir iş bir işe mani olmuyor. Bütün eşyada, bütün ahvaliyle bir anda tasarruf edebilir.” Böyle acib bir hakikate nasıl inanılabilir? Müşahhas bir tek zat, nihayetsiz yerlerde, nihayetsiz işleri külfetsiz yapabilir mi?
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Elcevap:''' Şu suale, gayet derin ve ince ve gayet yüksek ve geniş olan bir sırr-ı ehadiyet ve samediyetin beyanıyla cevap verilir. Fikr-i beşer ise o sırra ancak bir temsil dürbünüyle ve mesel rasadıyla bakabilir. Cenab-ı Hakk’ın zat ve sıfâtında misil ve misali yok. Fakat mesel ve temsil ile bir derece şuunatına bakılabilir. İşte biz de temsilat-ı maddiye ile o sırra işaret edeceğiz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Birinci Temsil:''' Şöyle ki On Altıncı Söz’de ispat edildiği gibi bir tek zat-ı müşahhas, muhtelif âyineler vasıtasıyla külliyet kesbeder. Bir cüz’î-yi hakiki iken şuunat-ı kesîreye mâlik bir küllî hükmüne geçer.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Evet, nasıl cismanî şeylere cam ve su gibi maddeler âyine olup cismanî bir tek şey, o âyinelerde bir külliyet kesbeder. Öyle de nurani şeylere ve ruhaniyata dahi hava ve esîr ve âlem-i misalin bazı mevcudatı, âyineler hükmünde ve berk ve hayal süratinde birer vasıta-i seyr ü seyahat suretine geçerler ki o nuraniler ve o ruhanîler, hayal süratiyle o meraya-yı nazifede ve o menazil-i latîfede gezerler. Bir anda binler yerlere girerler. Ve her âyinede, nurani oldukları ve akisleri onların aynı ve onların hâsiyetine mâlik oldukları için cismaniyetin aksine olarak, her yerde bizzat bulunur gibi hükmederler. Kesif cismanilerin akisleri ve misalleri, o cismaniyetin aynları olmadığı gibi hâsiyetine dahi mâlik değil, ölü sayılırlar.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Mesela güneş, müşahhas bir cüz’î olduğu halde, parlak eşya vasıtasıyla bir küllî hükmüne geçer. Zemin yüzündeki bütün parlak şeylere, hattâ her bir katre suya ve cam zerreciklerine birer aksini, birer misalî güneşi, onların kabiliyetine göre verir. Güneşin hararet ve ziyası ve ziyasındaki yedi rengi ve zatının bir nevi misali, her bir parlak cisimde bulunur. Faraza güneşin ilmi, şuuru bulunsa idi; her âyine onun bir nevi menzili ve tahtı ve iskemlesi hükmünde olup her şeyle bizzat temas eder, her zîşuurla âyineleri vasıtasıyla, hattâ göz bebeğiyle birer telefon hükmünde muhabere edebilirdi. Bir şey, bir şeye mani olmazdı. Bir muhabere, bir muhabereye set çekmezdi. Her yerde bulunmakla beraber, hiçbir yerde bulunmazdı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Acaba bir zatın bin bir isminden yalnız Nur isminin maddî ve cüz’î ve camid bir âyinesi hükmünde olan güneş, böyle teşahhusu ile beraber, küllî yerlerde küllî işlere mazhar olsa o Zat-ı Zülcelal, ehadiyet-i zatiyesiyle beraber nihayetsiz işleri bir anda yapamaz mı?
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''İkinci Temsil:''' Kâinat bir şecere hükmünde olduğu için her bir şecere, kâinatın hakaikine misal olabilir. İşte biz de şu odamızın önündeki muhteşem, muazzam çınar ağacını, kâinata bir misal-i musağğar hükmünde tutup kâinattaki cilve-i ehadiyeti onun ile göstereceğiz. Şöyle ki:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şu ağacın lâekall on bin meyvesi var. Her bir meyvesinin lâekall yüzer kanatlı çekirdeği var. Bütün on bin meyve ve bir milyon çekirdek; bir anda, beraber bir sanat ve icada mazhardırlar. Halbuki şu ağacın çekirdek-i aslîsinde ve kökünde ve gövdesinde, cüz’î ve müşahhas ve ukde-i hayatiye tabir edilen bir cilve-i irade-i İlahiye ve bir nüve-i emr-i Rabbanî ile şu ağacın kavanin-i teşkiliyesinin merkeziyeti, her dalın başında her bir meyvenin içinde her bir çekirdeğin yanında bulunur ki hiçbirinin bir şeyini, noksan bırakmayarak, birbirine mani olmayarak onunla yapılır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ve o bir tek cilve-i irade ve o kanun-u emrî; ziya, hararet, hava gibi dağılıp her yere gitmiyor. Çünkü gittiği yerlerin ortalarındaki uzun mesafelerde ve muhtelif masnularda hiçbir iz bırakmıyor, hiçbir eseri görülmüyor. Eğer intişar ile olsa idi izi ve eseri görülecekti. Belki bizzat, tecezzi ve intişar etmeden her birisinin yanında bulunuyor. Ehadiyetine ve şahsiyetine o küllî işler, münafî olmuyor. Hattâ denilebilir ki o cilve-i irade, o kanun-u emrî, o ukde-i hayatiye; her birinin yanında bulunur, hiçbir yerde de bulunmaz. Güya şu muhteşem ağaçta meyveler, çekirdekler adedince o kanun-u emrînin birer gözü, birer kulağı var. Belki ağacın her bir cüzü, o kanun-u emrînin duygularının birer merkezi hükmündedir ki uzun vasıtaları perde olup bir mani teşkil etmek değil belki telefon telleri gibi birer vesile-i teshil ve takrib olur. En uzak, en yakın gibidir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Madem bilmüşahede Zat-ı Ehad-i Samed’in irade gibi bir sıfatının bir tek cilve-i cüz’îsi, bilmüşahede milyon yerde, milyonlar işe vasıtasız medar olur. Elbette Zat-ı Zülcelal’in tecelli-i kudret ve iradesiyle, şecere-i hilkati bütün ecza ve zerratıyla beraber tasarruf edebilmesine şuhud derecesinde yakîn etmek lâzım gelir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
On Altıncı Söz’de ispat ve izah edildiği gibi deriz ki madem güneş gibi âciz ve musahhar mahluklar ve ruhanî gibi madde ile mukayyed nim-nurani masnular ve şu çınar ağacının manevî nuru, ruhu hükmünde olan ukde-i hayatiyesi ve merkez-i tasarrufu olan emrî kanunlar ve iradevî cilveler, nuraniyet sırrıyla bir yerde iken ve bir tek müşahhas cüz’î oldukları halde, pek çok yerlerde ve pek çok işlerde bilmüşahede bulunabilirler. Ve madde ile mukayyed bir cüz’î oldukları halde, mutlak bir küllî hükmünü alırlar. Ve bir anda bir cüz-i ihtiyarî ile pek çok muhtelif işleri bilmüşahede kesbederler. Sen de görüyorsun ve inkâr edemezsin.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Acaba maddeden mücerred ve muallâ hem kaydın tahdidinden ve kesafetin zulmetinden münezzeh ve müberra hem şu umum envar ve şu bütün nuraniyat onun envar-ı kudsiye-i esmaiyesinin kesif bir gölgesi ve zılali hem umum vücud ve bütün hayat ve âlem-i ervah ve âlem-i berzah ve âlem-i misal nim-şeffaf birer âyine-i cemali hem sıfâtı muhita ve şuunatı külliye olan bir tek Zat-ı Akdes’in irade-i külliye ve kudret-i mutlaka ve ilm-i muhit ile zâhir olan tecelli-i sıfâtı ve cilve-i ef’ali içindeki teveccüh-ü ehadiyetinden hangi şey saklanabilir? Hangi iş ona ağır gelebilir? Hangi yer ondan gizlenebilir? Hangi fert ondan uzak kalabilir? Hangi şahıs külliyet kesbetmeden ona yanaşabilir? Hiç eşya ondan gizlenebilir mi? Hiçbir iş, bir işe mani olur mu? Hiçbir yer, onun huzurundan hâlî kalır mı? İbn-i Abbas radıyallahu anhın dediği gibi “Her bir mevcuda bakar birer manevî basarı ve işitir birer manevî sem’i” bulunmaz mı? Silsile-i eşya, onun evamir ve kanunlarının süratle cereyanlarına birer tel, birer damar hükmüne geçmez mi? Mevani ve avâik, onun tasarrufuna vesail ve vesait olamaz mı? Esbab ve vesait, sırf zâhirî bir perde olamaz mı? Hiçbir yerde bulunmadığı halde, her yerde bulunmaz mı? Hiç tahayyüz ve temekküne muhtaç olur mu? Hiç uzaklık ve küçüklük ve tabakat-ı vücudun perdeleri, onun kurbiyetine ve tasarrufuna ve şuhuduna mani olabilir mi? Hem hiç maddîlerin, mümkinlerin, kesiflerin, kesîrlerin, mukayyedlerin, mahdudların hâssaları ve maddenin ve imkânın ve kesafetin ve kesretin ve takayyüdün ve mahdudiyetin mahsus ve münhasır lâzımları olan tagayyür, tebeddül, tahayyüz ve tecezzi gibi emirler; maddeden mücerred ve Vâcibü’l-vücud ve Nuru’l-Envar ve Vâhid-i Ehad ve kuyuddan münezzeh ve huduttan müberra ve kusurdan mukaddes ve noksandan muallâ bir Zat-ı Akdes’e lâhik olabilir mi? Acz, hiç ona yakışır mı? Kusur, hiç onun dâmen-i izzetine yanaşır mı?
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''İKİNCİ MAKSAT’IN HÂTİMESİ'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bir zaman ehadiyete dair bir tefekkürde bulunduğum zaman, odamın yanındaki çınar ağacının meyvelerine baktım. Arabiyyü’l-ibare bir silsile-i tefekkür kalbe geldi. Nasıl gelmiş ise öyle Arabî olarak yazıp sonra kısa bir mealini söyleyeceğim. İşte:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
نَعَم۟ فَال۟اَث۟مَارُ وَال۟بُذُورُ مُع۟جِزَاتُ ال۟حِك۟مَةِ خَوَارِقُ الصَّن۟عَةِ هَدَايَاءُ الرَّح۟مَةِ بَرَاهٖينُ ال۟وَح۟دَةِ بَشَائِرُ لُط۟فِهٖ فٖى دَارِ ال۟اٰخِرَةِ شَوَاهِدُ صَادِقَةٌ بِاَنَّ خَلَّاقَهَا 
لِكُلِّ شَى۟ءٍ قَدٖيرٌ بِكُلِّ شَى۟ءٍ عَلٖيمٌ كُلُّ ال۟اَث۟مَارِ وَال۟بُذُورِ مَرَايَاءُ ال۟وَح۟دَةِ فٖى اَط۟رَافِ ال۟كَث۟رَةِ اِشَارَاتُ ال۟قَدَرِ رُمُوزَاتُ ال۟قُد۟رَةِ بِاَنَّ تَاكَ ال۟كَث۟رَةَ مِن۟ مَن۟بَعِ ال۟وَح۟دَةِ تَص۟دُرُ شَاهِدَةً لِوَح۟دَةِ ال۟فَاطِرِ فِى الصُّن۟عِ وَالتَّص۟وٖيرِ
ثُمَّ اِلَى ال۟وَح۟دَةِ تَن۟تَهٖى ذَاكِرَةً لِحِك۟مَةِ ال۟قَادِرِ فِى ال۟خَل۟قِ وَالتَّد۟بٖيرِ وَكَذَاهُنَّ تَل۟وٖيحَاتُ ال۟حِك۟مَةِ بِاَنَّ صَانِعَ ال۟كُلِّ بِكُلِّيَّةِ النَّظَرِ اِلَى ال۟جُز۟ئِىِّ يَن۟ظُرُ
ثُمَّ اِلٰى جُز۟ئِهٖ اِذ۟ اِن۟ كَانَ ثَمَرًا فَهُوَ ال۟مَق۟صُودُ ال۟اَظ۟هَرُ مِن۟ خَل۟قِ هٰذَا الشَّجَرِ فَال۟بَشَرُ ثَمَرٌ لِهٰذِهِ ال۟كَائِنَاتِ فَهُوَ ال۟مَط۟لُوبُ ال۟اَظ۟هَرُ لِخَالِقِ ال۟مَو۟جُودَاتِ وَال۟قَل۟بُ كَالنَّوَاةِ فَهُوَ ال۟مِر۟اٰةُ ال۟اَن۟وَرُ لِصَانِعِ ال۟كَائِنَاتِ مِن۟ هٰذِهِ ال۟حِك۟مَةِ صَارَ ال۟اِن۟سَانُ ال۟اَص۟غَرُ فٖى هٰذِهِ ال۟مَخ۟لُوقَاتِ هُوَ ال۟مَدَارُ ال۟اَظ۟هَرُ لِلنَّش۟رِ وَال۟مَح۟شَرِ فٖى هٰذِهِ ال۟مَو۟جُودَاتِ وَالتَّخ۟رٖيبِ وَالتَّب۟دٖيلِ لِهٰذِهِ ال۟كَائِنَاتِ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bu Arabî fıkranın mebdei şudur:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
فَسُب۟حَانَ مَن۟ جَعَلَ حَدٖيقَةَ اَر۟ضِهٖ مَش۟هَرَ صَن۟عَتِهٖ مَح۟شَرَ حِك۟مَتِهٖ مَظ۟هَرَ قُد۟رَتِهٖ مَز۟هَرَ رَح۟مَتِهٖ مَز۟رَعَ جَنَّتِهٖ مَمَرَّ ال۟مَخ۟لُوقَاتِ مَسٖيلَ ال۟مَو۟جُودَاتِ مَكٖيلَ ال۟مَص۟نُوعَاتِ فَمُزَيَّنُ ال۟حَي۟وَانَاتِ مُنَقَّشُ الطُّيُورَاتِ مُثَمَّرُ الشَّجَرَاتِ مُزَهَّرُ النَّبَاتَاتِ مُع۟جِزَاتُ عِل۟مِهٖ خَوَارِقُ صُن۟عِهٖ هَدَايَاءُ جُودِهٖ بَشَائِرُ لُط۟فِهٖ تَبَسُّمُ ال۟اَز۟هَارِ مِن۟ زٖينَةِ ال۟اَث۟مَارِ تَسَجُّعُ ال۟اَط۟يَارِ فٖى نَس۟مَةِ ال۟اَس۟حَارِ تَهَزُّجُ ال۟اَم۟طَارِ عَلٰى خُدُودِ ال۟اَز۟هَارِ تَرَحُّمُ ال۟وَالِدَاتِ عَلَى ال۟اَط۟فَالِ الصِّغَارِ تَعَرُّفُ وَدُودٍ تَوَدُّدُ رَح۟مٰنٍ تَرَحُّمُ حَنَّانٍ تَحَنُّنُ مَنَّانٍ لِل۟جِنِّ وَ ال۟اِن۟سَانِ وَ الرُّوحِ 
وَ ال۟حَي۟وَانِ وَ ال۟مَلَكِ وَ ال۟جَانِّ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''İşte bu Arabî tefekkürün kısa bir meali şudur ki:'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bütün meyveler ve içindeki tohumcuklar; hikmet-i Rabbaniyenin birer mu’cizesi, sanat-ı İlahiyenin birer hârikası, rahmet-i İlahiyenin birer hediyesi, vahdet-i İlahiyenin birer bürhan-ı maddîsi, âhirette eltaf-ı İlahiyenin birer müjdecisi, kudretinin ihatasına ve ilminin şümulüne birer şahid-i sadık oldukları gibi şunlar, âlem-i kesretin aktarında ve şu ağaç gibi tekessür etmiş bir nevi âlemin etrafında vahdet âyineleridirler. Enzarı, kesretten vahdete çeviriyorlar.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Lisan-ı hal ile her birisi der: “Dal budak salmış şu koca ağacın içinde dağılma, boğulma, bütün o ağaç bizdedir. Onun kesreti, vahdetimizde dâhildir.” Hattâ her meyvenin kalbi hükmünde olan her bir çekirdek dahi vahdetin birer maddî âyinesi oldukları gibi; zikr-i kalbî-yi hafî ile koca ağacın zikr-i cehrî suretiyle çektiği ve okuduğu bütün esmayı zikreder, okur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem o meyveler, tohumlar; vahdetin âyineleri oldukları gibi kaderin meşhud işaratı ve kudretin mücessem rumuzatıdır ki kader onlar ile işaret eder ve kudret o kelimeler ile remzen der: Nasıl ki şu ağacın kesretli dal ve budakları, bir tek çekirdekten gelmiş ve şu ağacın sanatkârının icad ve tasvirde vahdetini gösteriyor. Sonra şu ağaç, dal ve budak salıp tekessür ve intişar ettikten sonra, bütün hakikatini bir meyvede toplar. Bütün manasını bir çekirdekte derceder. Onunla Hâlık-ı Zülcelal’inin halk ve tedbirindeki hikmetini gösterir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Öyle de şu şecere-i kâinat, bir menba-ı vahdetten vücud alır, terbiye görür. Ve o kâinatın meyvesi olan insan, şu kesret-i mevcudat içinde, vahdeti gösterdiği gibi kalbi dahi iman gözüyle kesret içinde sırr-ı vahdeti görür.'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem o meyveler ve tohumlar, hikmet-i Rabbaniyenin telvihatıdır. Hikmet onlarla ehl-i şuura şöyle ifade ediyor ve diyor ki: “Nasıl şu ağaca müteveccih küllî nazar, küllî tedbir, külliyetiyle ve umumiyetiyle bir tek meyveye bakar. Çünkü o meyve, o ağaca bir misal-i musağğardır. Hem o ağaçtan maksud, odur. Hem o küllî nazar ve umumî tedbir, bir meyvenin içinde her bir çekirdeğe dahi nazar eder. Çünkü çekirdek, umum ağacın manasını, fihristesini taşıyor. Demek, ağacın tedbirini gören zat, o tedbir ile alâkadar bütün esmasıyla, ağacın vücudundan maksud ve icadının gayesi olan her bir semereye müteveccihtir. Hem şu koca ağaç, o küçük meyveler için bazen budanır, kesilir, tecdid için bazı cihetleri tahrip edilir. Daha güzel, bâki meyveler vermek için aşılanır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Öyle de şu şecere-i kâinatın semeresi olan beşer, kâinatın vücudundan ve icadından maksud odur ve icad-ı mevcudatın gayesi de odur. Ve o meyvenin çekirdeği olan insanın kalbi dahi Sâni’-i kâinat’ın en münevver ve en câmi’ bir âyinesidir.''' İşte şu hikmettendir ki şu küçücük insan, neşir ve haşir gibi muazzam inkılablara medar olmuş. Kâinatın tahrip ve tebdiline sebep olur. Onun muhakemesi için dünya kapısı kapanıp âhiret kapısı açılır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Madem haşrin bahsi geldi. Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan’ın haşrin ispatına dair cezalet-i beyanını ve kuvvet-i ifadesini gösteren bir nükte-i hakikatini beyan etmeye münasebet geldi. Şöyle ki:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şu tefekkür neticesi gösteriyor ki beşerin muhakemesi ve saadet-i ebediye kazanması için lüzum olsa bütün kâinat tahrip edilir ve tahrip ve tebdil edecek bir kudret görünüyor ve vardır. '''Fakat haşrin meratibi var. Bir kısmına iman farzdır, marifeti lâzımdır. Diğer kısmı, terakkiyat-ı ruhiye ve fikriyenin derecatına göre görünür. Ve ilim ve marifeti lâzım olur.''' Kur’an-ı Hakîm, en basit ve kolay olan mertebeyi kat’î ve kuvvetli ispat için en geniş ve en büyük bir daire-i haşri açacak bir kudreti gösteriyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte umuma iman lâzım olan haşrin mertebesi şudur ki insanlar öldükten sonra, ruhları başka makamlara gider. Cesetleri çürüyor. Fakat insanın cesedinden bir çekirdek, bir tohum hükmünde olacak “'''acbü’z-zeneb'''” tabir edilen küçük bir cüzü bâki kalıp Cenab-ı Hak, onun üstünde cesed-i insanîyi haşirde halk eder, onun ruhunu ona gönderir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte bu mertebe o kadar kolaydır ki her baharda milyonlarla misali görülüyor. İşte bazen şu mertebeyi ispat için âyât-ı Kur’aniye öyle bir daireyi gösteriyor ki bütün zerratı haşir ve neşredecek bir kudretin tasarrufatını gösterir. Bazen de bütün mahlukatı fenaya gönderip yeniden getirecek bir kudret ve hikmetin âsârını gösterir. Bazı, yıldızları dağıtıp semavatı parçalayabilir bir kudret ve hikmetin tasarrufatını ve âsârını gösterir. Bazı, bütün zîhayatı öldürecek, yeniden def’aten bir sayha ile diriltecek bir kudret ve hikmetin tasarrufatını ve tecelliyatını gösterir. Bazı, bütün rûy-i zeminde zîhayat olanları ayrı ayrı haşir ve neşredecek bir kudret ve hikmetin tecelliyatını gösterir. Bazen küre-i arzı bütün bütün dağıtacak, dağları uçuracak, düzeltip daha güzel bir surete çevirecek bir kudret ve hikmetin âsârını gösterir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Demek, herkese imanı ve marifeti farz olan haşirden başka, çok mertebe-i haşirleri dahi o kudret ve hikmetle yapabilir. Hikmet-i Rabbaniye iktiza etmiş ise elbette haşir ve neşr-i insanî ile beraber umum onları dahi yapacak veyahut bazı mühimlerini yapar.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Bir sual:''' Diyorsunuz ki:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
“Sen Sözler’de kıyas-ı temsili çok istimal ediyorsun. Halbuki fenn-i mantıkça kıyas-ı temsilî, yakîni ifade etmiyor. Mesail-i yakîniyede bürhan-ı mantıkî lâzımdır. Kıyas-ı temsilî, usûl-ü fıkıh ulemasınca zann-ı galip kâfi olan metalibde istimal edilir.”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
“Hem de sen, temsilatı bazı hikâyeler suretinde zikrediyorsun. Hikâye hayalî olur, hakiki olmaz, vakıa muhalif olur?”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Elcevap:''' İlm-i mantıkça çendan “Kıyas-ı temsilî, yakîn-i kat’î ifade etmiyor.” denilmiş. Fakat kıyas-ı temsilînin bir nev’i var ki mantığın yakînî bürhanından çok kuvvetlidir ve mantığın birinci şeklinin birinci darbından daha yakînîdir. O kısım da şudur ki: Bir temsil-i cüz’î vasıtasıyla bir hakikat-i küllînin ucunu gösterip hükmü o hakikate bina ediyor. O hakikatin kanununu, bir hususi maddede gösteriyor. Tâ o hakikat-i uzma bilinsin ve cüz’î maddeler, ona ircâ edilsin.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Mesela “Güneş, nuraniyet vasıtasıyla, bir tek zat iken her parlak şeyin yanında bulunuyor.” temsiliyle bir kanun-u hakikat gösteriliyor ki nur ve nurani için kayıt olamaz. Uzak ve yakın bir olur. Az ve çok müsavi olur. Mekân onu zapt edemez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem mesela “Ağacın meyveleri, yaprakları; bir anda, bir tarzda kolaylıkla ve mükemmel olarak bir tek merkezde, bir kanun-u emrî ile teşkili ve tasviri” bir temsildir ki muazzam bir hakikatin ve küllî bir kanunun ucunu gösterir. O hakikat ve o hakikatin kanununu gayet kat’î bir surette ispat eder ki o koca kâinat dahi şu ağaç gibi o kanun-u hakikatin ve o sırr-ı ehadiyetin bir mazharıdır, bir meydan-ı cevelanıdır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''İşte bütün Sözlerdeki kıyasat-ı temsiliyeler bu çeşittirler ki bürhan-ı kat’î-yi mantıkîden daha kuvvetli, daha yakînîdirler.'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''İkinci suale cevap:''' Malûmdur ki fenn-i belâgatta bir lafzın, bir kelâmın mana-yı hakikisi, başka bir maksud manaya sırf bir âlet-i mülahaza olsa ona “lafz-ı kinaî” denilir. Ve “kinaî” tabir edilen bir kelâmın mana-yı aslîsi, medar-ı sıdk ve kizb değildir. Belki kinaî manasıdır ki medar-ı sıdk ve kizb olur. Eğer o kinaî mana doğru ise o kelâm sadıktır. Mana-yı aslî, kâzib dahi olsa sıdkını bozmaz. Eğer mana-yı kinaî doğru değilse; mana-yı aslîsi doğru olsa, o kelâm kâzibdir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Mesela, kinaî misallerinden   فِلَانٌ طَوٖيلُ النَّجَاد۟   denilir. Yani “Kılıncının kayışı, bendi uzundur.” Şu kelâm, o adamın kametinin uzunluğuna kinayedir. Eğer o adam uzun ise kılıncı ve kayışı ve bendi olmasa da yine bu kelâm sadıktır, doğrudur. Eğer o adamın boyu uzun olmazsa, çendan uzun bir kılıncı ve uzun bir kayışı ve uzun bir bendi bulunsa yine bu kelâm kâzibdir. Çünkü mana-yı aslîsi, maksud değil.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte Onuncu Söz’ün ve Yirmi İkinci Söz’ün hikâyeleri gibi sair Sözlerin hikâyeleri, kinaiyat kısmındandırlar ki be-gayet doğru ve gayet sadık ve mutabık-ı vaki olan hikâyelerin sonlarındaki hakikatler, o hikâyelerin mana-yı kinaiyeleridir. Mana-yı aslîleri, bir temsil-i dürbünîdir. Nasıl olursa olsun, sıdkına ve hakkaniyetine zarar vermez. Hem o hikâyeler birer temsildirler. Yalnız umuma tefhim için lisan-ı hal, lisan-ı kāl suretinde ve şahs-ı manevî, bir şahs-ı maddî şeklinde gösterilmiştir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
=== Üçüncü Maksat ===
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Umum ehl-i dalaletin vekili, ikinci sualine (Hâşiye<ref>'''Hâşiye:''' İkinci Maksat’ın başındaki sual demektir. Yoksa hâtimenin âhirindeki bu küçücük sual değildir. </ref>)karşı, kat’î ve mukni ve mülzim cevabı aldıktan sonra, şöyle üçüncü bir sual ediyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Diyor ki:''' Kur’an’da   اَح۟سَنُ ال۟خَالِقٖينَ  اَر۟حَمُ الرَّاحِمٖينَ   gibi kelimat; başka hâlıklar, râhimler bulunduğunu iş’ar eder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Hem diyorsunuz ki:''' Hâlık-ı âlem’in nihayetsiz kemalâtı var. Bütün enva-ı kemalâtın en nihayet mertebelerini câmi’dir. Halbuki eşyanın kemalâtı, ezdad ile bilinir; elem olmazsa lezzet bir kemal olmaz, zulmet olmazsa ziya tahakkuk etmez, firak olmazsa visal lezzet vermez ve hâkeza?
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Elcevap:''' Birinci şıkka beş işaret ile cevap veririz:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''BİRİNCİ İŞARET'''
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kur’an baştan başa tevhidi ispat ettiği ve gösterdiği için bir delil-i kat’îdir ki Kur’an-ı Hakîm’in o nevi kelimeleri sizin fehmettiğiniz gibi değildir. Belki   اَح۟سَنُ ال۟خَالِقٖينَ   demesi, “Hâlıkıyet mertebelerinin en ahsenindedir.” demektir ki başka hâlık bulunduğuna hiç delâleti yok. Belki hâlıkıyetin sair sıfatlar gibi çok meratibi var.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
اَح۟سَنُ ال۟خَالِقٖينَ   demek, “Meratib-i hâlıkıyetin en güzel, en münteha mertebesinde bir Hâlık-ı Zülcelal’dir.” demektir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''İKİNCİ İŞARET'''
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
اَح۟سَنُ ال۟خَالِقٖينَ   gibi tabirler, hâlıkların taaddüdüne bakmıyor. Belki mahlukıyetin envaına bakıyor. Yani “Her şeyi, her şeye lâyık bir tarzda, en güzel bir mertebede halk eder bir Hâlık’tır.” Nasıl ki şu manayı    اَح۟سَنَ كُلَّ شَى۟ءٍ خَلَقَهُ   gibi âyetler ifade eder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''ÜÇÜNCÜ İŞARET'''
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
اَح۟سَنُ ال۟خَالِقٖينَ ، اَللّٰهُ اَك۟بَرُ ، خَي۟رُ ال۟فَاصِلٖينَ ، خَي۟رُ ال۟مُح۟سِنٖينَ gibi tabirattaki muvazene, Cenab-ı Hakk’ın vakideki sıfât ve ef’ali, sair o sıfât ve ef’alin numunelerine mâlik olanlarla muvazene ve tafdil değildir. Çünkü bütün kâinatta cin ve ins ve melekte olan kemalât, onun kemaline nisbeten zayıf bir gölgedir; nasıl muvazeneye gelebilir? Belki muvazene, insanların ve bâhusus ehl-i gafletin nazarına göredir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Mesela nasıl ki bir nefer, onbaşısına karşı kemal-i itaat ve hürmeti gösteriyor, bütün iyilikleri ondan görüyor; padişahı az düşünür. Onu düşünse de yine teşekküratını onbaşıya veriyor. İşte böyle bir nefere karşı denilir: “Yahu, padişah senin onbaşından daha büyüktür. Yalnız ona teşekkür et.” Şimdi şu söz, vakideki padişahın haşmetli hakiki kumandanlığıyla, onbaşısının cüz’î, surî kumandanlığını muvazene değil; çünkü o muvazene ve tafdil, manasızdır. Belki neferin nazar-ı ehemmiyet ve irtibatına göredir ki onbaşısını tercih eder, teşekküratını ona verir, yalnız onu sever.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte bunun gibi hâlık ve mün’im tevehhüm olunan zâhirî esbab, ehl-i gafletin nazarında Mün’im-i Hakiki’ye perde olur. Ehl-i gaflet onlara yapışır, nimet ve ihsanı, onlardan bilir. Medh ü senalarını, onlara verir. Kur’an der ki: “Cenab-ı Hak daha büyüktür, daha güzel bir Hâlık’tır, daha iyi bir Muhsin’dir. Ona bakınız, ona teşekkür ediniz.”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''DÖRDÜNCÜ İŞARET'''
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Muvazene ve tafdil, vaki mevcudlar içinde olduğu gibi imkânî, hattâ farazî eşyalar içinde dahi olabilir. Nasıl ki ekser mahiyetlerde, müteaddid meratib bulunur. Öyle de esma-i İlahiye ve sıfât-ı kudsiyenin mahiyetlerinde de akıl itibarıyla hadsiz meratib bulunabilir. Halbuki Cenab-ı Hak, o sıfât ve esmanın mümkün ve mutasavver bütün meratibinin en ekmelinde, en ahsenindedir. Bütün kâinat, kemalâtıyla bu hakikate şahittir.   ‌لَهُ ال۟اَس۟مَٓاءُ ال۟حُس۟نٰى‌   bütün esmasını ahseniyet ile tavsif, şu manayı ifade ediyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''BEŞİNCİ İŞARET'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şu muvazene ve müfadale, Cenab-ı Hakk’ın mâsivaya mukabil değil belki iki nevi tecelliyat ve sıfâtı var.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Biri:''' Vâhidiyet sırrıyla ve vesait ve esbab perdesi altında ve bir kanun-u umumî suretinde tasarrufatıdır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''İkincisi:''' Ehadiyet sırrıyla; perdesiz, doğrudan doğruya, hususi bir teveccüh ile tasarruftur. İşte ehadiyet sırrıyla, doğrudan doğruya olan ihsanı ve icadı ve kibriyası ise vesait ve esbabın mezâhiriyle görünen âsâr-ı ihsanından ve icad ve kibriyasından daha büyük daha güzel daha yüksektir, demektir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Mesela, nasıl bir padişahın –fakat veli bir padişahın– ki umum memurları ve kumandanları sırf bir perde olup, bütün hüküm ve icraat onun elinde farz ediyoruz. O padişahın tasarrufat ve icraatı iki çeşittir. Birisi: Umumî bir kanunla, zâhirî memurların ve kumandanların suretinde ve makamların kabiliyetine göre verdiği emirler ve gösterdiği icraatlardır. İkincisi: Umumî kanunla değil ve zâhirî memurları da perde yapmayarak, doğrudan doğruya ihsanat-ı şahanesi ve icraatı daha güzel, daha yüksek denilebilir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Öyle de Sultan-ı ezel ve ebed olan Hâlık-ı kâinat, çendan vesait ve esbabı icraatına perde yapmış, haşmet-i rububiyetini göstermiş. Fakat ibadının kalbinde hususi bir telefon bırakmış ki esbabı arkada bırakıp, doğrudan doğruya ona teveccüh etmek için ubudiyet-i hâssa ile mükellef edip اِيَّاكَ نَع۟بُدُ وَاِيَّاكَ نَس۟تَعٖينُ deyiniz, diye kâinattan yüzlerini kendine çevirir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte   اَح۟سَنُ ال۟خَالِقٖينَ ، اَر۟حَمُ الرَّاحِمٖينَ ، اَللّٰهُ اَك۟بَرُ   maânîsi, şu manaya da bakıyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Vekilin ikinci şık sualine '''beş remiz''' ile cevaptır:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Birinci Remiz'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Sualde diyor ki:''' “Bir şeyin zıddı olmazsa o şeyin nasıl kemali olabilir?”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Elcevap:''' Şu sual sahibi, hakiki kemali bilmiyor. Yalnız nisbî bir kemal zannediyor. Halbuki gayra bakan ve gayra nisbeten hasıl olan meziyetler, faziletler, tefevvuklar; hakiki değiller, nisbîdirler, zayıftırlar. Eğer gayr, nazardan sâkıt olsalar onlar da sukut ederler. Mesela, sıcaklığın nisbî lezzeti ve fazileti, soğuğun tesiri iledir. Yemeğin nisbî lezzeti, açlık eleminin tesiri iledir. Onlar gitse bunlar da azalır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Halbuki hakiki lezzet ve muhabbet ve kemal ve fazilet odur ki gayrın tasavvuruna bina edilmesin, zatında bulunsun ve bizzat bir hakikat-i mukarrere olsun. “Lezzet-i vücud ve lezzet-i hayat ve lezzet-i muhabbet ve lezzet-i marifet ve lezzet-i iman ve lezzet-i beka ve lezzet-i rahmet ve lezzet-i şefkat ve hüsn-ü nur ve hüsn-ü basar ve hüsn-ü kelâm ve hüsn-ü kerem ve hüsn-ü sîret ve hüsn-ü suret ve kemal-i zat ve kemal-i sıfât ve kemal-i ef’al” gibi bizzat meziyetler; gayr olsun olmasın, şu meziyetler tebeddül etmez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''İşte Sâni’-i Zülcelal ve Fâtır-ı Zülcemal ve Hâlık-ı Zülkemal’in bütün kemalâtı hakikiyedir, zatiyedir; gayr ve mâsiva, ona tesir etmez. Yalnız mezâhir olabilirler.'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''İkinci Remiz'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Seyyid Şerif-i Cürcanî “Şerhü’l-Mevakıf”ta demiş ki: “Sebeb-i muhabbet ya lezzet veya menfaat, ya müşakelet (yani meyl-i cinsiyet), ya kemaldir. Çünkü kemal, mahbub-u lizatihîdir.” Yani ne şeyi seversen ya lezzet için seversin, ya menfaat için ya evlada meyil gibi bir müşakele-i cinsiye için ya kemal olduğu için seversin. Eğer kemal ise başka bir sebep, bir garaz lâzım değil. O bizzat sevilir. Mesela, eski zamanda sahib-i kemalât insanları herkes sever, onlara karşı hiçbir alâka olmadığı halde istihsankârane muhabbet edilir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte Cenab-ı Hakk’ın bütün kemalâtı ve esma-i hüsnasının bütün meratibleri ve bütün faziletleri, hakiki kemalât olduklarından bizzat sevilirler. “Mahbubetü’n-Lizatihâ”dırlar. Mahbub-u Bi’l-hak ve Habib-i Hakiki olan Zat-ı Zülcelal, hakiki olan kemalâtını ve sıfât ve esmasının güzelliklerini kendine lâyık bir tarzda sever, muhabbet eder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem o kemalâtın mazharları, âyineleri olan sanatını ve masnuatını ve mahlukatının mehasinini sever, muhabbet eder. Enbiyasını ve evliyasını, hususan Seyyidü’l-mürselîn ve Sultanü’l-evliya olan Habib-i Ekremini sever. Yani kendi cemalini sevmesiyle, o cemalin âyinesi olan Habibini sever. Ve kendi esmasını sevmesiyle, o esmanın mazhar-ı câmii ve zîşuuru olan o Habibini ve ihvanını sever. Ve sanatını sevmesiyle, o sanatın dellâl ve teşhircisi olan o Habibini ve emsalini sever. Ve masnuatını sevmesiyle, o masnuata karşı “Mâşâallah, bârekellah, ne kadar güzel yapılmışlar.” diyen ve takdir eden ve istihsan eden o Habibini ve onun arkasında olanları sever. Ve mahlukatının mehasinini sevmesiyle, o mehasin-i ahlâkın umumunu câmi’ olan o Habib-i Ekremini ve onun etba ve ihvanını sever, muhabbet eder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''ÜÇÜNCÜ REMİZ'''
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Umum kâinattaki umum kemalât, bir Zat-ı Zülcelal’in kemalinin âyâtıdır ve cemalinin işaratıdır. Belki hakiki kemaline nisbeten bütün kâinattaki hüsün ve kemal ve cemal, zayıf bir gölgedir. Şu hakikatin beş hüccetine icmalen işaret ederiz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Birinci Hüccet:''' Nasıl ki mükemmel, muhteşem, münakkaş, müzeyyen bir saray; mükemmel bir ustalık, bir dülgerliğe bilbedahe delâlet eder. Ve mükemmel fiil olan o dülgerlik, o nakkaşlık; bizzarure mükemmel bir fâile, bir ustaya, bir mühendise ve “nakkaş ve musavvir” gibi unvan ve isimleriyle beraber delâlet eder. Ve mükemmel o isimler dahi şüphesiz o ustanın mükemmel, sanatkârane sıfatına delâlet eder. Ve o kemal-i sanat ve sıfat, bilbedahe o ustanın kemal-i istidadına ve kabiliyetine delâlet eder. Ve o kemal-i istidat ve kabiliyet, bizzarure o ustanın kemal-i zatına ve ulviyet-i mahiyetine delâlet eder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Aynen öyle de şu saray-ı âlem, şu mükemmel, müzeyyen eser; bilbedahe gayet kemaldeki ef’ale delâlet eder. Çünkü eserdeki kemalât, o ef’alin kemalâtından ileri gelir ve onu gösterir. Kemal-i ef’al ise bizzarure bir fâil-i mükemmele ve o fâilin kemal-i esmasına, yani âsâra nisbeten müdebbir, musavvir, hakîm, rahîm, müzeyyin gibi isimlerin kemaline delâlet eder. İsimlerin ve unvanların kemali ise şeksiz şüphesiz o fâilin kemal-i evsafına delâlet eder. Zira sıfat mükemmel olmazsa sıfattan neş’et eden isimler, unvanlar mükemmel olamaz. Ve o evsafın kemali, bilbedahe şuunat-ı zatiyenin kemaline delâlet eder. Çünkü sıfâtın mebdeleri, o şuun-u zatiyedir. Ve şuun-u zatiyenin kemali ise biilmelyakîn zat-ı zîşuunun kemaline ve öyle lâyık bir kemaline delâlet eder ki o kemalin ziyası, şuun ve sıfât ve esma ve ef’al ve âsâr perdelerinden geçtiği halde, şu kâinatta yine bu kadar hüsnü ve cemali ve kemali göstermiş.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte şu derece hakiki kemalât-ı zatiyenin bürhan-ı kat’î ile vücudu sabit olduktan sonra, gayra bakan ve emsal ve ezdada tefevvuk cihetiyle olan nisbî kemalâtın ne ehemmiyeti kalır, ne derece sönük düşer, anlarsın…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''İkinci Hüccet:''' Şu kâinata nazar-ı ibretle bakıldığı vakit, vicdan ve kalp bir hads-i sadıkla hisseder ki şu kâinatı bu derece güzelleştiren ve süslendiren ve enva-ı mehasin ile tezyin edenin, nihayet derecede bir cemal ve kemalâtı vardır ki şöyle yapıyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Üçüncü Hüccet:''' Malûmdur ki mevzun ve muntazam ve mükemmel ve güzel sanatlar, gayet güzel bir programa istinad eder. Mükemmel ve güzel bir program ise mükemmel ve güzel bir ilme ve güzel bir zihne ve güzel bir kabiliyet-i ruhiyeye delâlet eder. '''Demek, ruhun manevî güzelliğidir ki ilim vasıtasıyla sanatında tezahür ediyor.'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte şu kâinat, hadsiz mehasin-i maddiyesiyle, bir manevî ve ilmî mehasinin tereşşuhatıdır. Ve o ilmî ve manevî mehasin ve kemalât, elbette hadsiz bir sermedî hüsün ve cemalin ve kemalin cilveleridir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Dördüncü Hüccet:''' Malûmdur ki ziyayı verenin ziyadar olması lâzım, tenvir edenin nurani olması gerek, ihsan gınadan gelir, lütuf latîften zuhur eder. Madem öyledir, kâinata bu kadar hüsün ve cemal vermek ve mevcudata muhtelif kemalât vermek; ışık, güneşi gösterdiği gibi bir cemal-i sermedîyi gösterirler.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Madem mevcudat, zeminin yüzünde büyük bir nehir gibi kemalâtın lem’alarıyla parlar, geçer. O nehir, güneşin cilveleriyle parladığı gibi şu seyl-i mevcudat dahi hüsün ve cemal ve kemalin lem’alarıyla muvakkaten parlar, gider. Arkalarından gelenler aynı parlamayı, aynı lem’aları gösterdiklerinden anlaşılıyor ki cereyan eden suyun kabarcıklarındaki cilveler, güzellikler, nasıl kendilerinden değil belki bir güneşin ziyasının güzellikleri, cilveleridir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Öyle de şu seyl-i kâinattaki muvakkat parlayan mehasin ve kemalât, bir Şems-i sermedî’nin lemaat-ı cemal-i esmasıdır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
نَعَم۟ تَفَانِى ال۟مِر۟اٰتِ زَوَالُ ال۟مَو۟جُودَاتِ مَعَ تَجَلِّى الدَّائِمِ مَعَ ال۟فَي۟ضِ ال۟مُلَازِمِ مِن۟ اَظ۟هَرِ الظَّوَاهِرِ اَنَّ ال۟جَمَالَ الظَّاهِرَ لَي۟سَ مُل۟كَ ال۟مَظَاهِرِ مِن۟ اَف۟صَحِ تِب۟يَانٍ مِن۟ اَو۟ضَحِ بُر۟هَانٍ لِل۟جَمَالِ ال۟مُجَرَّدِ لِل۟اِح۟سَانِ ال۟مُجَدَّدِ لِل۟وَاجِبِ ال۟وُجُودِ لِل۟بَاقِى ال۟وَدُودِ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Beşinci Hüccet:''' Malûmdur ki üç dört muhtelif yoldan gelenler, aynı bir hâdiseyi söyleseler yakîni ifade eden tevatür derecesinde o hâdisenin kat’î vukuuna delâlet eder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte meşrepçe ve meslekçe ve istidatça ve asırca gayet muhtelif, ayrı ayrı bütün muhakkikînin muhtelif tabakatından ve evliyanın muhtelif turuklarından ve asfiyanın muhtelif mesleklerinden ve hükema-yı hakikiyenin muhtelif mezheplerinden olan bütün ehl-i keşif ve zevk ve şuhud ve müşahede, keşif ve zevk ve şuhud ile ittifak etmişler ki kâinat mezâhirinde ve mevcudat âyinelerinde görülen mehasin ve kemalât, bir tek Zat-ı Vâcibü’l-vücud’un tecelliyat-ı kemalidir ve cilve-i cemal-i esmasıdır. İşte bunların icmaı, sarsılmaz bir hüccet-i kātıadır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
''Tahmin ederim ki şu remizde ehl-i dalaletin vekili, işitmemek için kulağını kapayıp kaçmaya mecburdur. Zaten zulmetli kafaları, huffaş misillü, bu nurları görmeye tahammül edemezler. Öyle ise bundan sonra onları, pek de nazara almayacağız.''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''DÖRDÜNCÜ REMİZ'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bir şeyin lezzeti, hüsnü, cemali, emsal ve ezdadına bakmaktan ziyade, mazharlarına bakarlar. Mesela kerem, güzel ve hoş bir sıfattır. Kerîm olan zat; başka mükrimlere tefevvuk cihetiyle aldığı lezzet-i nisbiyeden bin defa daha hoş bir lezzeti, ikram ettiği adamların telezzüzleriyle, ferahlarıyla alır. Hem bir şefkat ve merhamet sahibi, şefkat ettiği mahlukların istirahatleri derecesinde hakiki bir lezzet alır. Mesela, bir validenin evladının mesudiyetlerinden ve istirahatlerinden, şefkat vasıtasıyla aldığı lezzet, o derece kuvvetlidir ki onların rahatı için ruhunu feda eder derecesine getirir. Hattâ o şefkatin lezzeti, tavuğu civcivlerini himaye etmek için arslana saldırtır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte madem evsaf-ı âliyedeki hakiki lezzet ve hüsün ve saadet ve kemal, akran ve ezdada bakmıyor. Belki mezâhir ve müteallikatına bakıyor. Elbette Hayy-ı Kayyum ve Hannan-ı Mennan ve Rahîm ve Rahman olan Zat-ı Zülcemali ve’l-kemal’in rahmetindeki cemal ise merhumlara bakar. Merhametine mazhar olanların, hususan cennet-i bâkiyede nihayetsiz enva-ı rahmet ve şefkatine mazhar olanların derece-i saadetlerine ve tena’umlarına ve ferahlarına göre o Zat-ı Rahmanu’r-Rahîm, ona lâyık bir tarzda bir muhabbet, bir sevmek gibi (ona lâyık şuunatla tabir edilen) ulvi, kudsî, güzel, münezzeh manaları vardır. “'''Lezzet-i kudsiye, aşk-ı mukaddes, ferah-ı münezzeh, mesruriyet-i kudsiye'''” tabir edilen, izn-i şer’î olmadığından yâd edemediğimiz gayet münezzeh, mukaddes şuunatı vardır ki her biri kâinatta gördüğümüz ve mevcudat mabeyninde hissettiğimiz aşk ve ferah ve mesruriyetten nihayetsiz derecelerde daha yüksek daha ulvi daha mukaddes daha münezzeh olduğunu çok yerlerde ispat etmişiz. O manaların birer lem’asına bakmak istersen gelecek temsilatın dürbünü ile bak:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Mesela nasıl ki sehavetli, âlîcenab, müşfik bir zat; güzel bir ziyafeti, gayet fakir ve aç ve muhtaç olanlara vermek için seyahat eden güzel bir gemisine serer. Kendi de üstünde seyreder. O fukaranın minnettarane tena’umları ve o aç olanların müteşekkirane telezzüzleri ve o muhtaç olanların senakârane memnuniyetleri; ne derece o kerîm zatı mesrur ve müferrah eder, ne kadar onun hoşuna gider, anlarsın.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte küçücük bir sofranın hakiki mâliki olmayan ve bir tevziat memuru hükmünde olan bir insanın mesruriyeti böyle ise cin ve insi ve hayvanatı, feza-yı âlem denizinde seyr ü seyahat ettiren ve bir sefine-i Rabbaniye olan koca zeminin üstüne bindirip, yüzünde hadsiz enva-ı mat’umatı câmi’ bir sofrayı serip, bütün zîhayatı küçük bir kahvaltı nevinde o ziyafete davet etmekle beraber, gayet mükemmel ve bütün enva-ı lezaizi câmi’, sermedî, ebedî bir dâr-ı bekada cennetleri, her birisini birer sofra-i nimet ederek hadsiz lezaizi ve letaifi câmi’ bir tarzda, nihayetsiz bir zamanda, nihayetsiz muhtaç, nihayetsiz müştak, nihayetsiz ibadına, hakiki yemek için ziyafet açan bir Rahmanu’r-Rahîm’e ait ve tabirinde âciz olduğumuz maânî-i mukaddese-i muhabbeti ve netaic-i rahmeti kıyas edebilirsin.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem mesela mahir bir sanat-perver, maharetini göstermeyi sever bir usta; güzel, plaksız konuşan fonoğraf gibi bir sanatı icad ettikten sonra, onu kurup tecrübe ediyor, gösteriyor. O sanatkârın düşündüğü ve istediği neticeleri en mükemmel bir tarzda gösterse onun mûcidi ne kadar iftihar eder, ne kadar memnun olur, ne derece hoşuna gider. Kendi kendine “Bârekellah” der.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte küçücük bir insan, icadsız, sırf surî bir sanatçığı ile bir fonoğrafın güzel işlemesiyle böyle memnun olsa acaba bir Sâni’-i Zülcelal; koca kâinatı, bir musikî, bir fonoğraf hükmünde icad ettiği gibi zemini ve zemin içindeki bütün zîhayatı ve bilhassa zîhayat içinde insanın başını öyle bir fonoğraf-ı Rabbanî ve bir musika-i İlahî tarzında yapmış ki hikmet-i beşer, o sanat karşısında hayretinden parmağını ısırıyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte bütün o masnuat, bütün onlardan matlub neticeleri, nihayet derecede ve gayet güzel bir surette gösterdiklerinden ve ibadat-ı mahsusa ve tesbihat-ı hususiye ve tahiyyat-ı muayyene ile tabir edilen evamir-i tekviniyeye karşı onların itaatleri ve onlardan matlub olan makasıd-ı Rabbaniyenin husulünden hasıl olan ve iftihar ve memnuniyet ve ferahla tabir edemediğimiz maânî-i mukaddese ve şuun-u münezzeh, o derece âlî ve mukaddestir ki bütün ukûl-ü beşer ittihat edip bir akıl olsa, yine onların künhüne yetişemez ve ihata edemez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem mesela adalet-perver, ihkak-ı hakkı sever ve ondan zevk alır bir hâkim, mazlumların haklarını vermekten ve mazlumların teşekkürlerinden ve zalimleri tecziye etmekle mazlumların intikamlarını almaktan nasıl memnun olur, bir zevk alır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte Hakîm-i Mutlak ve Âdil-i Bi’l-hak ve Kahhar-ı Zülcelal, değil yalnız cin ve inste, belki bütün mevcudatta ihkak-ı haktan, yani her şeye hakk-ı vücudu ve hakk-ı hayatı vermekten ve vücud ve hayatını mütecavizlerden muhafaza etmekten ve dehşetli mevcudları tecavüzlerden tevkif ve durdurmaktan, hususan mahşerde ve dâr-ı âhirette cin ve insin muhakemesinden başka bütün zîhayata karşı tecelli-i kübra-yı adl ve hikmetten gelen maânî-i mukaddeseyi kıyas edebilirsin.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte şu üç misal gibi bin bir esma-i İlahiyenin her birinde pek çok tabakat-ı hüsün ve cemal ve fazl ve kemal bulunduğu gibi pek çok meratib-i muhabbet ve iftihar ve izzet ve kibriya vardır. İşte bundandır ki “Vedud” ismine mazhar olan muhakkikîn-i evliya: “Bütün kâinatın mâyesi, muhabbettir. Bütün mevcudatın harekâtı, muhabbetledir. Bütün mevcudattaki incizab ve cezbe ve cazibe kanunları, muhabbettendir.” demişler. Onlardan birisi demiş:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
فَلَك۟ مَس۟ت۟ مَلَك۟ مَس۟ت۟ نُجُوم۟ مَس۟ت۟ سَمٰوَات۟ مَس۟ت۟ 
شَم۟س۟ مَس۟ت۟ قَمَر۟ مَس۟ت۟ زَمٖين۟ مَس۟ت۟ عَنَاصِر۟ مَس۟ت۟ 
نَبَات۟ مَس۟ت۟ شَجَر۟ مَس۟ت۟ بَشَر۟ مَس۟ت۟ سَرَاسَر۟ ذٖى حَيَات۟ مَس۟ت۟ 
هَمَه ذَرَّاتِ مَو۟جُودَات۟ بَرَابَر۟ مَس۟ت۟ دَر۟مَس۟تَس۟ت۟
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Yani muhabbet-i İlahiyenin tecellisinde ve o şarab-ı muhabbetten herkes istidadına göre mesttir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Malûmdur ki her kalp, kendine ihsan edeni sever ve hakiki kemale muhabbet eder ve ulvi cemale meftun olur. Kendiyle beraber sevdiği ve şefkat ettiği zatlara dahi ihsan edeni daha pek çok sever. Acaba –sâbıkan beyan ettiğimiz gibi– her bir isminde binler ihsan defineleri bulunan ve bütün sevdiklerimizi ihsanatıyla mesud eden ve binler kemalâtın menbaı olan ve binler tabakat-ı cemalin medarı olan bin bir esmasının müsemması olan Cemil-i Zülcelal, Mahbub-u Zülkemal, ne derece aşk ve muhabbete lâyık olduğu ve bütün kâinat, onun muhabbetiyle mest ve sergerdan olmasının şayeste bulunduğu anlaşılmaz mı?
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte şu sırdandır ki “Vedud” ismine mazhar bir kısım evliya “Cenneti istemiyoruz. Bir lem’a-i muhabbet-i İlahiye, ebeden bize kâfidir.” demişler.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem ondandır ki hadîste geldiği gibi “Cennette bir dakika rü’yet-i cemal-i İlahî, bütün cennet lezaizine faiktir.”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''İşte şu nihayetsiz kemalât-ı muhabbet, vâhidiyet ve ehadiyet dairesinde Zat-ı Zülcelal’in kendi esma ve mahlukatıyla hasıl olur. Demek, o daire haricinde tevehhüm olunan kemalât, kemalât değildir.'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''BEŞİNCİ REMİZ'''
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Beş noktadır:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Birinci Nokta: Ehl-i dalaletin vekili der ki:''' “Ehadîsinizde dünya tel’in edilmiş, ‘cîfe’ ismiyle yâd edilmiş. Hem bütün ehl-i velayet ve ehl-i hakikat, dünyayı tahkir ediyorlar. ‘Fenadır, pistir.’ diyorlar. Halbuki sen, bütün kemalât-ı İlahiyeye medar ve hüccet, onu gösteriyorsun ve âşıkane ondan bahsediyorsun.”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Elcevap:''' Dünyanın '''üç yüz'''ü var:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Birinci yüzü:''' Cenab-ı Hakk’ın esmasına bakar. Onların nukuşunu gösterir. Mana-yı harfiyle, onlara âyinedarlık eder. Dünyanın şu yüzü, hadsiz mektubat-ı Samedaniyedir. Bu yüzü gayet güzeldir. Nefrete değil, aşka lâyıktır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''İkinci yüzü:''' Âhirete bakar. Âhiretin tarlasıdır, cennetin mezraasıdır, rahmetin mezheresidir. Şu yüzü dahi evvelki yüzü gibi güzeldir. Tahkire değil, muhabbete lâyıktır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Üçüncü yüzü:''' İnsanın hevesatına bakan ve gaflet perdesi olan ve ehl-i dünyanın mel’abe-i hevesatı olan yüzdür. Şu yüz çirkindir. Çünkü fânidir, zâildir, elemlidir, aldatır. İşte hadîste vârid olan tahkir ve ehl-i hakikatin ettiği nefret, bu yüzdedir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kur’an-ı Hakîm’in kâinattan ve mevcudattan ehemmiyetkârane, istihsankârane bahsi ise evvelki iki yüze bakar. Sahabelerin ve sair ehlullahın mergub dünyaları, evvelki iki yüzdedir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Şimdi, dünyayı tahkir edenler dört sınıftır:'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Birincisi:''' Ehl-i marifettir ki Cenab-ı Hakk’ın marifetine ve muhabbet ve ibadetine set çektiği için tahkir eder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''İkincisi:''' Ehl-i âhirettir ki ya dünyanın zarurî işleri onları amel-i uhrevîden men’ettiği için veyahut şuhud derecesinde iman ile cennetin kemalât ve mehasinine nisbeten dünyayı çirkin görür. Evet, Hazret-i Yusuf aleyhisselâma güzel bir adam nisbet edilse yine çirkin göründüğü gibi; dünyanın ne kadar kıymettar mehasini varsa, cennetin mehasinine nisbet edilse hiç hükmündedir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Üçüncüsü:''' Dünyayı tahkir eder. Çünkü eline geçmez. Şu tahkir, dünyanın nefretinden gelmiyor; muhabbetinden ileri geliyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Dördüncüsü:''' Dünyayı tahkir eder. Zira dünya, eline geçiyor. Fakat durmuyor, gidiyor. O da kızıyor. Teselli bulmak için tahkir eder. “Pistir.” der. Şu tahkir ise o da dünyanın muhabbetinden ileri geliyor. Halbuki makbul tahkir odur ki hubb-u âhiretten ve marifetullahın muhabbetinden ileri gelir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Demek makbul tahkir, evvelki iki kısımdır. Cenab-ı Hak, bizi onlardan yapsın, âmin bi-hürmeti Seyyidi’l-mürselîn.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== ÜÇÜNCÜ MEVKIF ==
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
وَ اِن۟ مِن۟ شَى۟ءٍ اِلَّا يُسَبِّحُ بِحَم۟دِهٖ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Şu Üçüncü Mevkıf “İkinci Nokta”dır. O da iki mebhastır.'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
=== Birinci Mebhas ===
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
وَ اِن۟ مِن۟ شَى۟ءٍ اِلَّا يُسَبِّحُ بِحَم۟دِهٖ sırrınca her şeyden Cenab-ı Hakk’a karşı pencereler hükmünde çok vecihler var. '''Bütün mevcudatın hakaiki, bütün kâinatın hakikati; esma-i İlahiyeye istinad eder. Her bir şeyin hakikati, bir isme veyahut çok esmaya istinad eder. Eşyadaki sıfatlar, sanatlar dahi her biri birer isme dayanıyor.'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hattâ hakiki fenn-i hikmet, “Hakîm” ismine ve hakikatli fenn-i tıp “Şâfî” ismine ve fenn-i hendese “Mukaddir” ismine ve hâkeza her bir fen, bir isme dayandığı ve onda nihayet bulduğu gibi bütün fünun ve kemalât-ı beşeriye ve tabakat-ı kümmelîn-i insaniyenin hakikatleri, esma-i İlahiyeye istinad eder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hattâ muhakkikîn-i evliyanın bir kısmı demişler: '''“Hakiki hakaik-i eşya, esma-i İlahiyedir. Mahiyet-i eşya ise o hakaikin gölgeleridir.”'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hattâ bir tek zîhayat şeyde, yalnız zâhir olarak yirmi kadar esma-i İlahiyenin cilve-i nakşı görünebilir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şu ince ve dakik ve pek büyük ve geniş hakikati, bir temsil ile fehme takribe çalışacağız. İki üç ayrı ayrı elek ile elemek suretinde tahlil edeceğiz. Ne kadar uzun beyan etsek yine kısadır. Usanmamak gerek. Şöyle:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Nasıl ki gayet mahir bir tasvirci ve heykeltıraş bir zat, gayet güzel bir çiçekle ve insan cins-i latîfinden gayet güzel bir hasnânın suret ve heykelini yapmak istese evvela, o iki şeyin umumî şekillerini bazı hatlarla tayin eder. Şu tayini, bir tanzim iledir, bir takdir ile yapıyor. Hendeseye istinaden hudut tayin ediyor. Şu tanzim ve takdir, bir hikmet ve ilim ile yapıldığını gösteriyor ki tanzim ve tahdid fiilleri, ilim ve hikmet pergârıyla dönüyor. Öyle ise tanzim ve tahdid arkasında, ilim ve hikmet manaları hükmediyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Öyle ise ilim ve hikmet pergârı, kendini gösterecek. İşte kendini gösterdi ki o hudutlar içinde, göz, kulak, burun, yaprak ve incecik püskülcükler gibi şeylerin tasvirine başladı. Şimdi görüyoruz ki içindeki pergârın harekâtıyla tayin edilen azalar, sanatkârane ve inayetkârane düşüyor. Öyle ise o ilim ve hikmet pergârını çeviren, arkada sun’ ve inayet manaları var, hükmediyorlar ve kendilerini gösterecekler.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte ondandır ki bir hüsün ve ziynete kabiliyet gösteriyor. Öyle ise sun’ ve inayeti çalıştıran, irade-i tahsin ve kasd-ı tezyindir. Öyle ise onlar hükmediyorlar ki tezyine, tenvire başladı. Bir tebessüm vaziyetini gösterdi ve hayattarlık heyetini verdi.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Elbette şu tahsin ve tenvir manasını çalıştıran, lütuf ve kerem manasıdır. Evet o iki mana, onda o derece hükmeder ki âdeta o çiçek bir lütf-u mücessem, o heykel bir kerem-i mütecessiddir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şimdi bu mana-yı kerem ve lütfu çalıştıran ve tahrik eden “teveddüd ve taarrüf” manalarıdır. Yani kendini, hüneri ile tanıttırmak ve halka kendini sevdirmek manaları arkada hükmediyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bu tanıttırmak ve sevdirmek, elbette meyl-i merhamet ve irade-i nimetten geliyor. Madem rahmet ve irade-i nimet, arkada hükmediyor. Öyle ise o heykeli, nimetin envaıyla dolduracak, tezyin edecek, o çiçeğin suretini de bir hediyeye takacak. İşte o heykelin ellerini, kucağını ve ceplerini kıymettar nimetler ile doldurdu ve o çiçek suretini de bir mücevherata taktı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Demek, bu rahmet ve irade-i nimeti çalıştıran, terahhum ve tahannündür. Yani “acımak ve şefkat etmek” manası, rahmet ve nimeti tahrik ediyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ve o müstağni ve hiç kimseye ihtiyacı olmayan zatta olan terahhum ve tahannün manasını tahrik eden ve izhara sevk eden, elbette o zattaki manevî cemal ve kemaldir ki tezahür etmek isterler.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ve o cemalin en şirin cüzü olan muhabbet ve en tatlı kısmı olan rahmet ise sanat âyinesiyle görünmek ve müştakların gözleriyle kendilerini görmek isterler. Yani cemal ve kemal (çünkü bizzat sevilirler) her şeyden ziyade kendi kendini severler. Hem hüsündür hem aşktırlar. Hüsün ve aşkın ittihadı bu noktadandır. Cemal madem kendini sever, kendini âyinelerde görmek ister. İşte heykele konulan ve surete takılan sevimli nimetler, güzel meyveler, o cemal-i manevînin –kendi kabiliyetlerine göre– birer lem’asını taşıyorlar. O lem’aları hem cemal sahibine hem başkasına gösteriyorlar.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Aynen öyle de Sâni’-i Hakîm, cenneti ve dünyayı, semavatı ve zemini, nebatat ve hayvanatı, cin ve insi, melek ve ruhaniyatı, küllî ve cüz’î bütün eşyayı; cilve-i esmasıyla eşkâlini tahdid ediyor, tanzim ediyor, birer miktar-ı muayyene veriyor. Onun ile bunlara '''Mukaddir, Munazzım, Musavvir''' isimlerini okutturuyor. Öyle bir tarzda şekl-i umumîsinin hududunu tayin eder ki '''Alîm, Hakîm''' ismini gösterir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Sonra ilim ve hikmet cetveliyle, o hudut içinde, o şeyin tasvirine başlar. Öyle bir tarzda ki sun’ ve inayet manalarını ve '''Sâni’''' ve '''Kerîm''' isimlerini gösteriyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Sonra sanatın yed-i beyzasıyla, inayetin fırçasıyla o suretin –eğer bir tek insan ve bir tek çiçek ise– göz, kulak, yaprak, püskül gibi azalarına bir hüsün, bir ziynet renkleri veriyor. Eğer zemin ise maadin, nebatat ve hayvanatına bir hüsün ve ziynet renkleri veriyor. Eğer cennet ise bağlarına, kasırlarına, hurilerine bir hüsün ve ziynet renkleri veriyor ve hâkeza… Başkalarını kıyas et. Hem öyle bir tarzda tezyin ve tenvir eder ki lütuf ve kerem manaları, onda o derece hükmediyor ki âdeta o mevcud-u müzeyyen, o masnû-u münevver; bir lütf-u mücessem, bir kerem-i mütecessid hükmüne geçer. '''Latîf''' ve '''Kerîm''' ismini zikreder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Sonra o lütuf ve keremi şu cilveye sevk eden, elbette teveddüd ve taarrüftür, yani kendini zîhayata sevdirmek ve zîşuura bildirmek şe’nleridir ki Latîf, Kerîm isimlerinin arkalarında '''Vedud''' ve '''Maruf''' isimlerini okutuyor ve masnuun lisan-ı halinden işitiliyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Sonra o müzeyyen mevcudu, o güzel mahluku; leziz meyveler, sevimli neticelerle süslendirip ziynetten nimete, lütuftan rahmete çevirir. '''Mün’im''' ve '''Rahîm''' ismini okutturur ve zâhirî perdeler arkasında, o iki ismin cilvesini gösterir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Sonra bu Rahîm ve Kerîm’i (Müstağni-i Ale’l-ıtlak olan Zat’ta) bu cilveye sevk eden, elbette bir terahhum, tahannün şe’nleridir ki ism-i '''Hannan''' ve '''Rahman'''ı okutturuyor ve gösteriyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şu terahhum, tahannün manalarını cilveye sevk eden, elbette bir cemal ve kemal-i zatîdir ki tezahür etmek ister. '''Cemil''' ismini ve Cemil isminde münderic olan '''Vedud''' ve '''Rahîm''' isimlerini okutturuyor. Çünkü cemal, bizzat sevilir. Zîcemal ve cemal, kendi kendini sever. Hem hüsündür hem muhabbettir. Kemal dahi bizzat mahbubdur, sebepsiz olarak sevilir. Hem muhibdir hem mahbubdur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Madem nihayetsiz derece-i kemalde bir cemal ve nihayetsiz derece-i cemalde bir kemal; nihayet derecede sevilir, muhabbete ve aşka lâyıktır. Elbette âyinelerde ve âyinelerin kabiliyetlerine göre lemaatını ve cilvelerini görmek ve göstermekle tezahür etmek ister.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Demek, Sâni’-i Zülcelal’in ve Hakîm-i Zülcemal’in ve Kadîr-i Zülkemal’in zatındaki cemal-i zatî ve kemalât-ı zatiyesi, terahhum ve tahannün ister ve '''Rahman''' ve '''Hannan''' isimlerini tecelliye sevk eder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Terahhum ve tahannün ise rahmet ve nimeti göstermekle '''Rahîm''' ve '''Mün’im''' isimlerini cilveye sevk eder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Rahmet ve nimet ise teveddüd, taarrüf şe’nlerini iktiza edip '''Vedud''' ve '''Maruf''' isimlerini tecelliye sevk eder. Masnuun bir perdesinde onları gösterir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Teveddüd ve taarrüf ise lütuf ve kerem manalarını tahrik eder. '''Latîf''' ve '''Kerîm''' isimlerini masnuun bazı perdelerinde okutturuyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Lütuf ve kerem şe’nleri ise tezyin ve tenvir fiillerini tahrik eder. '''Müzeyyin''' ve '''Münevvir''' isimlerini masnuun hüsün ve nuraniyeti lisanıyla okutturur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ve o tezyin ve tahsin şe’nleri ise sun’ ve inayet manalarını iktiza eder. Ve '''Sâni’''' ve '''Muhsin''' isimlerini, o masnuun güzel simasıyla okutturur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ve o sun’ ve inayet ise bir ilim ve hikmeti iktiza eder. Ve ism-i '''Alîm''' ve '''Hakîm'''i, o masnuun intizamlı, hikmetli azasıyla okutturur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
O ilim ve hikmet ise tanzim, tasvir, teşkil fiillerini iktiza ediyor. '''Musavvir''' ve '''Mukaddir''' isimlerini masnuun heyetiyle, şekliyle okutturur, gösterir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte Sâni’-i Zülcelal, bütün masnuatını öyle bir tarzda yapmış ki ekserisi, hususan zîhayat kısmı, çok esma-i İlahiyeyi okutturur. Güya her bir masnuuna ayrı ayrı, birbiri üstünde yirmi gömlek giydirmiş, yirmi perdeye sarmış. Her gömlekte, her perdede ayrı ayrı esmasını yazmış. Mesela, temsilde gösterildiği gibi tek güzel bir çiçekle, insanın kısm-ı sânîsinden bir ferd-i hasnânın yalnız zâhirî hilkatlerinde, çok sahifeler vardır. Başka büyük ve küllî masnuatı, o iki cüz’î misale kıyas et.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Birinci sahife:''' Umumî şekil ve miktarını gösteren heyettir ki: '''Yâ Musavvir, yâ Mukaddir, yâ Munazzım''' isimlerini yâd eder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''İkinci sahife:''' Suretlerinde ayrı ayrı azaların inkişafıyla hasıl olan çiçek ve insanın basit heyetidir ki o sahifede '''Alîm, Hakîm''' isimleri gibi çok isimler yazılıyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Üçüncü sahife:''' O iki mahlukun ayrı ayrı azalarına, ayrı ayrı hüsün ve ziynet vermekle o sahifede '''Sâni’''' ve '''Bâri''' isimleri gibi çok isimler yazılıyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Dördüncü sahife:''' Öyle bir ziynet ve hüsün, o iki masnua veriliyor ki güya lütuf ve kerem tecessüm etmiş, onlar olmuş. O sahife '''Yâ Latîf, yâ Kerîm''' gibi çok isimleri yâd eder, okur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Beşinci sahife:''' O çiçeğe leziz meyveler, o hasnâya sevimli evlatlar, güzel ahlâklar takmakla; o sahife '''Yâ Vedud, yâ Rahîm, yâ Mün’im''' gibi isimleri okutturuyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Altıncı sahife:''' O in’am ve ihsan sahifesinde '''Yâ Rahman, yâ Hannan''' gibi isimler okunuyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Yedinci sahife:''' O nimetlerde, o neticelerde, öyle lemaat-ı hüsün ve cemal görünüyor ki hakiki bir şevk ve şefkatle yoğrulmuş hâlis bir şükür ve safi bir muhabbete lâyık olur. O sahifede '''Yâ Cemil-i Zülkemal, yâ Kâmil-i Zülcemal''' isimleri yazılı okunuyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte yalnız bir güzel çiçek ve hasnâ bir insan ve yalnız maddî ve zâhir suretinde bu kadar esmayı gösterirse; acaba umum çiçekler ve bütün zîhayat ve büyük ve küllî mevcudat, ne derece ulvi ve küllî esmayı okutuyor, kıyas edebilirsin.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem insan ruh, kalp, akıl cihetiyle ve hayat ve letaif sahifeleriyle '''Hay, Kayyum''' ve '''Muhyî''' gibi ne kadar esma-i kudsiye-i nuraniyeyi okur ve okutturur, kıyas edebilirsin.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte, cennet bir çiçektir. Huri taifesi dahi bir çiçektir. Rûy-i zemin dahi bir çiçektir. Bahar da bir çiçektir. Sema da bir çiçektir; yıldızlar, o çiçeğin yaldızlı nakışlarıdır. Güneş de bir çiçektir; ziyasındaki yedi rengi, o çiçeğin nakışlı boyalarıdır. Âlem, güzel ve büyük bir insandır; nasıl ki insan, küçük bir âlemdir. Huriler nev’i ve ruhanîler cemaati ve melek cinsi ve cin taifesi ve insan nev’i, birer güzel şahıs hükmünde tasvir ve tanzim ve icad edilmiştir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem her biri külliyetiyle hem her bir ferdi, tek başıyla Sâni’-i Zülcemal’inin esmasını gösterdikleri gibi onun cemaline, kemaline, rahmetine ve muhabbetine birer ayrı ayrı âyinelerdir. Ve nihayetsiz cemal ve kemaline ve rahmet ve muhabbetine birer şahid-i sadıktır. Ve o cemal ve kemalin ve rahmet ve muhabbetin birer âyâtıdır, birer emaratıdır. '''İşte şu nihayetsiz enva-ı kemalât, daire-i vâhidiyette ve ehadiyette hasıldır. Demek, o daire haricinde tevehhüm olunan kemalât, kemalât değildir.'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte hakaik-i eşyanın esma-i İlahiyeye dayandığını ve istinad ettiğini, belki hakiki hakaik, o esmanın cilveleri olduğunu ve her şeyin çok cihetlerle, çok dillerle Sâni’ini zikir ve tesbih ettiğini anla.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
وَ اِن۟ مِن۟ شَى۟ءٍ اِلَّا يُسَبِّحُ بِحَم۟دِهٖ nin bir manasını bil ve سُب۟حَانَ مَنِ اخ۟تَفٰى بِشِدَّةِ ظُهُورِهٖ de. Ve âyetlerin âhirlerinde olan وَ هُوَ ال۟عَزٖيزُ ال۟حَكٖيمُ  وَ هُوَ ال۟غَفُورُ الرَّحٖيمُ  وَ هُوَ ال۟عَلٖيمُ ال۟قَدٖيرُ gibi zikir ve tekrarlarındaki bir sırrı fehmet.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Eğer bir çiçekte esmayı okuyamıyorsan ve vâzıh göremiyorsan cennete bak, bahara dikkat et, zeminin yüzünü temaşa et. Rahmetin şu büyük çiçekleri olan cennet ve bahar ve zeminde yazılan esmayı vâzıhan okuyabilirsin, cilvelerini ve nakışlarını anlar, görürsün.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
=== İkinci Nokta’nın İkinci Mebhası ===
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ehl-i dalaletin vekili, tutunacak ve dalaletini ona bina edecek hiçbir şey bulamadığı ve mülzem kaldığı zaman şöyle '''diyor ki:'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
“Ben, saadet-i dünyayı ve lezzet-i hayatı ve terakkiyat-ı medeniyeti ve kemal-i sanatı; kendimce, âhireti düşünmemekte ve Allah’ı tanımamakta ve hubb-u dünyada ve hürriyette ve kendine güvenmekte gördüğüm için insanın ekserisini bu yola şeytanın himmetiyle sevk ettim ve ediyorum.”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Elcevap:''' Biz dahi Kur’an namına diyoruz ki: Ey bîçare insan! Aklını başına al! Ehl-i dalaletin vekilini dinleme! Eğer onu dinlersen hasaretin o kadar büyük olur ki tasavvurundan ruh, akıl ve kalp ürperir. Senin önünde iki yol var:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Birisi:''' Ehl-i dalaletin vekilinin gösterdiği şakavetli yoldur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Diğeri:''' Kur’an-ı Hakîm’in tarif ettiği saadetli yoldur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte o iki yolun pek çok muvazenelerini, çok Sözlerde, hususan Küçük Sözlerde gördün ve anladın. Şimdi makam münasebetiyle binde bir muvazenelerini yine gör, anla. Şöyle ki:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Şirk ve dalaletin ve fısk ve sefahetin yolu,''' insanı nihayet derecede sukut ettiriyor. Hadsiz elemler içinde nihayetsiz ağır bir yükü zayıf ve âciz beline yükletir. Çünkü insan, Cenab-ı Hakk’ı tanımazsa ve ona tevekkül etmezse o vakit insan; gayet derecede âciz ve zayıf, nihayet derecede muhtaç, fakir, hadsiz musibetlere maruz, elemli, kederli bir fâni hayvan hükmünde olup bütün sevdiği ve alâka peyda ettiği bütün eşyadan mütemadiyen firak elemini çeke çeke, nihayette, bâki kalan bütün ahbabını bir firak-ı elîm içinde bırakıp kabrin zulümatına yalnız olarak gider.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem müddet-i hayatında gayet cüz’î bir ihtiyar ve küçük bir iktidar ve kısacık bir hayat ve az bir ömür ve sönük bir fikir ile nihayetsiz elemler ile ve emeller ile faydasız çarpışır ve hadsiz arzuların ve makasıdın tahsiline semeresiz, boşu boşuna çalışır. Hem kendi vücudunu yüklenemediği halde, koca dünya yükünü bîçare beline ve kafasına yüklenir. Daha cehenneme gitmeden cehennem azabını çeker.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Evet, şu elîm elemi ve dehşetli manevî azabı hissetmemek için ehl-i dalalet iptal-i his nevinden gaflet sarhoşluğuyla muvakkaten hissetmez. Fakat hissedeceği zaman yani kabre yakın olduğu vakit birden hisseder. Çünkü Cenab-ı Hakk’a hakiki abd olmazsa kendi kendine mâlik zannedecek. Halbuki o cüz’î ihtiyar, o küçük iktidarı ile şu fırtınalı dünyada vücudunu idare edemiyor. Hayatına muzır mikroptan tut tâ zelzeleye kadar binler taife düşmanları, hayatına karşı tehacüm vaziyetinde görür. Elîm bir korku dehşeti içinde her vakit kendine müthiş görünen kabir kapısına bakıyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem bu vaziyette iken insaniyet itibarıyla nev-i insanî ile ve dünya ile alâkadar olduğu halde, dünyayı ve insanı Hakîm, Alîm, Kadîr, Rahîm, Kerîm bir zatın tasarrufunda tasavvur etmediği ve onları tesadüf ve tabiata havale ettiği için dünyanın ehvali ve insanın ahvali onu daima iz’aç eder. Kendi elemiyle beraber insanların elemini de çeker. Dünyanın zelzelesi, taunu, tufanı, kaht u galâsı, fena ve zevali, ona gayet müz’iç ve karanlıklı birer musibet suretinde onu tazip eder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem şu haldeki insan, merhamet ve şefkate lâyık değildir. Çünkü kendi kendine bu dehşetli vaziyeti veriyor. Sekizinci Söz’de kuyuya girmiş iki kardeşin muvazene-i halinde denildiği gibi nasıl bir adam; güzel bir bahçede, güzel bir ziyafette, güzel ahbaplar içinde, nezahetli, tatlı, namuslu, hoş, meşru bir lezzet ve eğlenceye kanaat etmeyip gayr-ı meşru ve mülevves bir lezzet için çirkin ve necis bir şarabı içse, sarhoş olup kendini kış ortasında, pis bir yerde ve hattâ canavarlar içinde tahayyül etse, titreyip bağırıp çağırsa nasıl merhamete lâyık değil. Çünkü ehl-i namus ve mübarek arkadaşlarını canavar tasavvur eder, onlara karşı hakaret eder. Hem ziyafetteki leziz taamları ve temiz kapları mülevves, pis taşlar tasavvur eder, kırmaya başlar. Hem mecliste muhterem kitapları ve manidar mektupları manasız ve âdi nakışlar tasavvur eder, yırtarak ayak altına atar ve hâkeza… Böyle bir şahıs, nasıl merhamete müstahak değil belki tokada müstahaktır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Öyle de sû-i ihtiyarından neş’et eden küfür sarhoşluğuyla ve dalalet divaneliğiyle Sâni’-i Hakîm’in şu misafirhane-i dünyasını, tesadüf ve tabiat oyuncağı olduğunu tevehhüm edip ve cilve-i esma-i İlahiyeyi tazelendiren masnuatın, zamanın geçmesiyle vazifelerinin bittiğinden âlem-i gayba geçmelerini, adem ile idam tasavvur ederek ve tesbihat sadâlarını, zeval ve firak-ı ebedî vaveylâsı olduklarını tahayyül ettiğinden ve mektubat-ı Samedaniye olan şu mevcudat sahifelerini manasız, karmakarışık tasavvur ettiğinden ve âlem-i rahmete yol açan kabir kapısını zulümat-ı adem ağzı tasavvur ettiğinden ve eceli, hakiki ahbaplara visal daveti olduğu halde, bütün ahbaplardan firak nöbeti tasavvur ettiğinden hem kendini dehşetli bir azab-ı elîmde bırakıyor hem mevcudatı hem Cenab-ı Hakk’ın esmasını hem mektubatını inkâr ve tezyif ve tahkir ettiğinden, merhamete ve şefkate lâyık olmadığı gibi şiddetli bir azaba da müstahaktır. Hiçbir cihette merhamete lâyık değildir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte ey bedbaht ehl-i dalalet ve sefahet! Şu dehşetli sukuta karşı ve ezici meyusiyete mukabil; hangi tekemmülünüz, hangi fünununuz, hangi kemaliniz, hangi medeniyetiniz, hangi terakkiyatınız karşı gelebilir? Ruh-u beşerin eşedd-i ihtiyaç ile muhtaç olduğu hakiki teselliyi nerede bulabilirsiniz?
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem güvendiğiniz ve bel bağladığınız ve âsâr-ı İlahiyeyi ve ihsanat-ı Rabbaniyeyi onlara isnad ettiğiniz hangi tabiatınız, hangi esbabınız, hangi şerikiniz, hangi keşfiyatınız, hangi milletiniz, hangi bâtıl mabudunuz, sizi sizce idam-ı ebedî olan mevtin zulümatından kurtarıp kabir hududundan, berzah hududundan, mahşer hududundan, sırat köprüsünden hâkimane geçirebilir, saadet-i ebediyeye mazhar edebilir?
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Halbuki kabir kapısını kapamadığınız için siz kat’î olarak bu yolun yolcususunuz. Böyle bir yolcu, öyle birisine dayanır ki bütün bu daire-i azîme ve bu geniş hudutlar, onun taht-ı emrinde ve tasarrufundadır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem dahi ey bedbaht ehl-i dalalet ve gaflet! “Gayr-ı meşru bir muhabbetin neticesi, merhametsiz azap çekmektir.” kaidesi sırrınca siz, fıtratınızdaki Cenab-ı Hakk’ın zat ve sıfât ve esmasına sarf edilecek muhabbet ve marifet istidadını ve şükür ve ibadat cihazatını, nefsinize ve dünyaya gayr-ı meşru bir surette sarf ettiğinizden bi’l-istihkak cezasını çekiyorsunuz. Çünkü Cenab-ı Hakk’a ait muhabbeti, nefsinize verdiniz. Mahbubunuz olan nefsinizin hadsiz belasını çekiyorsunuz. Çünkü hakiki bir rahatı o mahbubunuza vermiyorsunuz. Hem onu, hakiki mahbub olan Kadîr-i Mutlak’a tevekkül ile teslim etmiyorsunuz, daima elem çekiyorsunuz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem Cenab-ı Hakk’ın esma ve sıfâtına ait muhabbeti, dünyaya verdiniz ve âsâr-ı sanatını, âlemin esbabına taksim ettiniz; belasını çekiyorsunuz. Çünkü o hadsiz mahbublarınızın bir kısmı size Allah’a ısmarladık demeyip, size arkasını çevirip, bırakıp gidiyor. Bir kısmı sizi hiç tanımıyor, tanısa da sizi sevmiyor. Sevse de size bir fayda vermiyor. Daima hadsiz firaklardan ve ümitsiz dönmemek üzere zevallerden azap çekiyorsunuz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte ehl-i dalaletin saadet-i hayatiye ve tekemmülat-ı insaniye ve mehasin-i medeniyet ve lezzet-i hürriyet dedikleri şeylerin içyüzleri ve mahiyetleri budur. Sefahet ve sarhoşluk bir perdedir, muvakkaten hissettirmez. “Tuh onların aklına!” de.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Amma Kur’an’ın cadde-i nuraniyesi ise''' bütün ehl-i dalaletin çektiği yaraları, hakaik-i imaniye ile tedavi eder. Bütün evvelki yoldaki zulümatı dağıtır. Bütün dalalet ve helâket kapılarını kapatır. Şöyle ki:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İnsanın zaaf ve aczini ve fakr u ihtiyacını, bir Kadîr-i Rahîm’e tevekkül ile tedavi eder. Hayat ve vücudun yükünü, onun kudretine, rahmetine teslim edip; kendine yüklemeyip belki kendisi o hayatına ve nefsine biner hükmünde bir rahat makam bulur. Kendisinin “nâtık bir hayvan” değil belki hakiki bir insan ve makbul bir misafir-i Rahman olduğunu bildirir. Dünyayı, bir misafirhane-i Rahman olduğunu göstermekle ve dünyadaki mevcudat ise esma-i İlahiyenin âyineleri olduklarını ve masnuatı ise her vakit tazelenen mektubat-ı Samedaniye olduklarını bildirmekle, insanın fena-i dünyadan ve zeval-i eşyadan ve hubb-u fâniyattan gelen yaralarını güzelce tedavi eder ve evhamın zulümatından kurtarır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem mevt ve eceli, âlem-i berzaha giden ve âlem-i bekada olan ahbaplara visal ve mülakat mukaddimesi olarak gösterir. Ehl-i dalaletin nazarında bütün ahbabından bir firak-ı ebedî telakki ettiği ölüm yaralarını böylece tedavi eder. Ve o firak, ayn-ı lika olduğunu ispat eder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem kabrin âlem-i rahmete ve dâr-ı saadete ve bağistan-ı cinana ve nuristan-ı Rahman’a açılan bir kapı olduğunu ispat etmekle, beşerin en müthiş korkusunu izale edip en elîm ve kasavetli ve sıkıntılı olan berzah seyahatini, en leziz ve ünsiyetli ve ferahlı bir seyahat olduğunu gösterir. Kabir ile ejderha ağzını kapatır, güzel bir bahçeye kapı açar. Yani kabir ejderha ağzı olmadığını belki bağistan-ı rahmete açılan bir kapı olduğunu gösterir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem mü’mine der: İhtiyarın cüz’î ise kendi mâlikinin irade-i külliyesine işini bırak. İktidarın küçük ise Kadîr-i Mutlak’ın kudretine itimat et. Hayatın az ise hayat-ı bâkiyeyi düşün. Ömrün kısa ise ebedî bir ömrün var, merak etme. Fikrin sönük ise Kur’an’ın güneşi altına gir, imanın nuruyla bak ki yıldız böceği olan fikrin yerine her bir âyet-i Kur’an, birer yıldız misillü sana ışık verir. Hem hadsiz emellerin, elemlerin varsa nihayetsiz bir sevap ve hadsiz bir rahmet seni bekliyor. Hem hadsiz arzuların, makasıdın varsa onları düşünüp muztarib olma. Onlar bu dünyaya sığışmaz. Onların yerleri başka diyardır ve onları veren de başkadır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem der: Ey insan! Sen kendine mâlik değilsin. Sen, kudreti nihayetsiz bir Kadîr, rahmeti hadsiz bir Rahîm-i Zat-ı Zülcelal’in memlûküsün. Öyle ise sen, kendi hayatını kendine yükleyip zahmet çekme; çünkü hayatı veren odur, idare eden de odur. Hem dünya sahipsiz değil ki sen kendi kafana dünya yükünü yüklettirerek ehvalini düşünüp merak etme; çünkü onun sahibi Hakîm’dir, Alîm’dir. Sen de misafirsin; fuzulî olarak karışma, karıştırma.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem insanlar, hayvanlar gibi mevcudat, başıboş değiller belki vazifedar memurdurlar. Bir Hakîm-i Rahîm’in nazarındadırlar. Onların âlâm ve meşakkatlerini düşünüp ruhuna elem çektirme. Ve onların Hâlık-ı Rahîm’inin rahmetinden daha ileri şefkatini sürme. Hem sana düşmanlık vaziyetini alan mikroptan tâ taun ve tufan ve kaht ve zelzeleye kadar bütün eşyanın dizginleri, o Rahîm-i Hakîm’in elindedirler. O Hakîm’dir, abes iş yapmaz. Rahîm’dir, rahîmiyeti çoktur. Yaptığı her işinde bir nevi lütuf var.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem der: Şu âlem çendan fânidir fakat ebedî bir âlemin levazımatını yetiştiriyor. Çendan zâildir, geçicidir fakat bâki meyveler veriyor, bâki bir zatın bâki esmasının cilvelerini gösteriyor. Ve çendan lezzetleri az, elemleri çoktur fakat Rahman-ı Rahîm’in iltifatatı, zevalsiz hakiki lezzetlerdir. Elemler ise sevap cihetiyle manevî lezzet yetiştiriyor. Madem meşru daire; ruh ve kalp ve nefsin bütün lezzetlerine, safalarına, keyiflerine kâfidir. Gayr-ı meşru daireye girme. Çünkü o dairedeki bir lezzetin bazen bin elemi var. Hem hakiki ve daimî lezzet olan iltifatat-ı Rahmaniyeyi kaybetmeye sebeptir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem dalaletin yolunda sâbıkan beyan edildiği gibi esfel-i safilîne insanı öyle bir sukut ettiriyor ki hiçbir medeniyet, hiçbir felsefe ona çare bulamadıkları ve o derin zulümat kuyusundan hiçbir terakkiyat-ı beşeriye, hiçbir kemalât-ı fenniye insanı çıkaramadığı halde, Kur’an-ı Hakîm iman ve amel-i salih ile o esfel-i safilîne sukuttan insanı a’lâ-yı illiyyîne çıkarır ve delail-i kat’iye ile çıkarmasını ispat ediyor. Ve o derin kuyuyu terakkiyat-ı maneviyenin basamaklarıyla ve tekemmülat-ı ruhiyenin cihazatıyla dolduruyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem beşerin uzun ve fırtınalı ve dağdağalı olan ebed tarafındaki yolculuğunu gayet derecede teshil eder ve kolaylaştırır. Bin, belki elli bin senelik mesafeyi bir günde kestirecek vesaiti gösterir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem Sultan-ı ezel ve ebed olan Zat-ı Zülcelal’i tanıttırmakla, insanı ona bir memur abd ve bir vazifedar misafir vaziyetini verir. Hem dünya misafirhanesinde hem berzahî ve uhrevî menzillerde kemal-i rahatla seyahatini temin eder. Nasıl ki bir padişahın müstakim bir memuru, onun daire-i memleketinde hem her vilayetin hudutlarından suhuletle ve tayyare, gemi, şimendifer gibi süratli vasıta-i seyahatle gezer, geçer. Öyle de Sultan-ı Ezelî’ye iman ile intisap eden ve amel-i salih ile itaat eden bir insan, şu misafirhane-i dünya menzillerinden ve âlem-i berzah ve âlem-i mahşer dairelerinden ve hâkeza kabirden sonraki bütün âlemlerin geniş hudutlarından berk ve burak süratinde geçer. Tâ saadet-i ebediyeyi bulur. Ve şu hakikati kat’î ispat eder ve asfiya ve evliyaya gösterir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem de Kur’an’ın hakikati der ki: Ey mü’min! Sendeki nihayetsiz muhabbet kabiliyetini, çirkin ve noksan ve şerûr ve sana muzır olan nefs-i emmarene verme. Onu mahbub ve onun hevasını kendine mabud ittihaz etme. Belki sendeki o nihayetsiz muhabbet kabiliyetini, nihayetsiz bir muhabbete lâyık hem nihayetsiz sana ihsan edebilen hem istikbalde seni nihayetsiz mesud eden hem bütün alâkadar olduğun ve onların saadetleriyle mesud olduğun bütün zatları, ihsanatıyla mesud eden hem nihayetsiz kemalâtı bulunan ve nihayetsiz derecede kudsî, ulvi, münezzeh, kusursuz, noksansız, zevalsiz cemal sahibi olan ve bütün esması, nihayet derecede güzel olan ve her isminde pek çok envar-ı hüsün ve cemal bulunan ve cennet bütün güzellikleriyle ve nimetleriyle, onun cemal-i rahmetini ve rahmet-i cemalini gösteren ve sevimli ve sevilen bütün kâinattaki bütün hüsün ve cemal ve mehasin ve kemalât, onun cemaline ve kemaline işaret eden ve delâlet eden ve emare olan bir zatı, mahbub ve mabud ittihaz et.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem der: Ey insan! Onun esma ve sıfâtına ait istidad-ı muhabbetini, sair bekasız mevcudata verme; faydasız mahlukata dağıtma. Çünkü âsâr ve mahlukat fânidirler. Fakat o âsârda ve o masnuatta nakışları, cilveleri görünen esma-i hüsna bâkidirler, daimîdirler. Ve esma ve sıfâtın her birisinde binler meratib-i ihsan ve cemal ve binler tabakat-ı kemal ve muhabbet var. Sen yalnız Rahman ismine bak ki cennet bir cilvesi ve saadet-i ebediye bir lem’ası ve dünyadaki bütün rızık ve nimet, bir katresidir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte şu muvazene, ehl-i dalaletle ehl-i imanın hayat ve vazife cihetindeki mahiyetlerine işaret eden لَقَد۟ خَلَق۟نَا ال۟اِن۟سَانَ فٖٓى اَح۟سَنِ تَق۟وٖيمٍ  ثُمَّ رَدَد۟نَاهُ اَس۟فَلَ سَافِلٖينَ  اِلَّا الَّذٖينَ اٰمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ hem netice ve âkıbetlerine işaret eden فَمَا بَكَت۟ عَلَي۟هِمُ السَّمَٓا٦ُ وَ ال۟اَر۟ضُ olan âyete dikkat et. Ne kadar ulvi, mu’cizane, beyan ettiğimiz muvazeneyi ifade ederler.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Birinci âyet,''' On Birinci Söz’de tafsilen o âyetin i’cazkârane ve îcazkârane ifade ettiği hakikati, o Söz’de beyan edildiğinden onu oraya havale ederiz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''İkinci âyet ise''' yalnız bir küçük işaretle göstereceğiz ki ne kadar ulvi bir hakikati ifade ediyor. Şöyle ki:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şu âyet, mefhum-u muvafık ile şöyle ferman ediyor: “Ehl-i dalaletin ölmesiyle semavat ve zemin, onların üstünde ağlamıyorlar.” Ve mefhum-u muhalif ile delâlet ediyor ki: “Ehl-i imanın dünyadan gitmesiyle semavat ve zemin, onların üstünde ağlıyor.” Yani ehl-i dalalet, madem semavat ve arzın vazifelerini inkâr ediyor. Manalarını bilmiyor. Onların kıymetlerini ıskat ediyor. Sâni’lerini tanımıyor. Onlara karşı bir hakaret, bir adâvet ettiğinden elbette semavat ve zemin, onlara ağlamak değil belki onlara nefrin eder, onların gebermesiyle memnun olurlar.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ve mefhum-u muhalif ile der: “Semavat ve arz, ehl-i imanın ölmesiyle ağlarlar.” Zira ehl-i iman ise (çünkü) semavat ve arzın vazifelerini bilir. Hakiki hakikatlerini tasdik ediyor. Ve onların ifade ettikleri manaları iman ile anlıyor. “Ne kadar güzel yapılmışlar, ne kadar güzel hizmet ediyorlar.” diyor. Ve onlara lâyık kıymeti veriyor ve ihtiram ediyor. Cenab-ı Hak hesabına onlara ve onlar âyine oldukları esmaya muhabbet ediyor. İşte bu sır içindir ki semavat ve zemin, ağlar gibi ehl-i imanın zevaline mahzun oluyorlar.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''MÜHİM BİR SUAL'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Diyorsunuz ki:''' “Muhabbet, ihtiyarî değil. Hem ihtiyac-ı fıtrîye binaen leziz taamları ve meyveleri severim. Peder ve valide ve evlatlarımı severim. Refika-i hayatımı severim. Dost ve ahbaplarımı severim. Enbiya ve evliyayı severim. Hayatımı, gençliğimi severim. Baharı ve güzel şeyleri ve dünyayı severim. Nasıl bunları sevmeyeceğim? Nasıl bütün bu muhabbetleri, Cenab-ı Hakk’ın zat ve sıfât ve esmasına verebilirim? Bu ne demektir?”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Elcevap: Dört nükte'''yi dinle.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Birinci Nükte'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Muhabbet, çendan ihtiyarî değil. Fakat ihtiyar ile muhabbetin yüzü, bir mahbubdan diğer bir mahbuba dönebilir. Mesela, bir mahbubun çirkinliğini göstermekle veyahut asıl lâyık-ı muhabbet olan diğer bir mahbuba perde veya âyine olduğunu göstermekle muhabbetin yüzü, mecazî mahbubdan hakiki mahbuba çevrilebilir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''İkinci Nükte'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ta’dad ettiğin sevdiklerini, sevme demiyoruz. Belki onları Cenab-ı Hakk’ın hesabına ve onun muhabbeti namına sev, deriz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Mesela, leziz taamları, güzel meyveleri;''' Cenab-ı Hakk’ın ihsanı ve o Rahman-ı Rahîm’in in’amı cihetinde sevmek, Rahman ve Mün’im isimlerini sevmektir hem manevî bir şükürdür. Şu muhabbet, yalnız nefis hesabına olmadığını ve Rahman namına olduğunu gösteren; meşru dairesinde kanaatkârane kazanmak ve mütefekkirane, müteşekkirane yemektir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Hem peder ve valideyi''' şefkat ile teçhiz eden ve seni onların merhametli elleriyle terbiye ettiren hikmet ve rahmet hesabına onlara hürmet ve muhabbet, Cenab-ı Hakk’ın muhabbetine aittir. O muhabbet ve hürmet, şefkat lillah için olduğuna alâmeti şudur ki: Onlar ihtiyar oldukları ve sana hiçbir faydaları kalmadığı ve seni zahmet ve meşakkate attıkları zaman, daha ziyade muhabbet ve merhamet ve şefkat etmektir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
اِمَّا يَب۟لُغَنَّ عِن۟دَكَ ال۟كِبَرَ اَحَدُهُمَٓا اَو۟ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُل۟ لَهُمَٓا اُفٍّ âyeti beş mertebe hürmet ve şefkate evladı davet etmesi, Kur’an’ın nazarında valideynin hukukları ne kadar ehemmiyetli ve ukukları ne derece çirkin olduğunu gösterir. Madem peder kimseyi değil, yalnız veledinin kendinden daha ziyade iyi olmasını ister. Ona mukabil veled dahi pedere karşı hak dava edemez. Demek, valideyn ve veled ortasında fıtraten sebeb-i münakaşa yok. Zira münakaşa, ya gıpta ve hasedden gelir, pederde oğluna karşı o yok. Veya münakaşa, haksızlıktan gelir, veledin hakkı yoktur ki pederine karşı hak dava etsin. Pederini haksız görse de ona isyan edemez. Demek, pederine isyan eden ve onu rencide eden, insan bozması bir canavardır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Ve evlatlarını;''' o Zat-ı Rahîm-i Kerîm’in hediyeleri olduğu için kemal-i şefkat ve merhamet ile onları sevmek ve muhafaza etmek, yine Hakk’a aittir. Ve o muhabbet ise Cenab-ı Hakk’ın hesabına olduğunu gösteren alâmet ise vefatlarında sabır ile şükürdür, meyusane feryat etmemektir. “Hâlık’ımın benim nezaretime verdiği sevimli bir mahluku idi, bir memlûkü idi, şimdi hikmeti iktiza etti, benden aldı, daha iyi bir yere götürdü. Benim o memlûkte bir zâhirî hissem varsa hakiki bin hisse onun Hâlık’ına aittir.   اَل۟حُك۟مُ لِلّٰهِ   ” deyip teslim olmaktır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Hem dost ve ahbap ise''' eğer onlar iman ve amel-i salih sebebiyle Cenab-ı Hakk’ın dostları iseler   اَل۟حُبُّ فِى اللّٰهِ   sırrınca o muhabbet dahi Hakk’a aittir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Hem refika-i hayatını;''' rahmet-i İlahiyenin munis, latîf bir hediyesi olduğu cihetiyle sev ve muhabbet et. Fakat çabuk bozulan hüsn-ü suretine muhabbetini bağlama. Belki kadının en cazibedar, en tatlı güzelliği, kadınlığa mahsus bir letafet ve nezaket içindeki hüsn-ü sîretidir. Ve en kıymettar ve en şirin cemali ise ulvi, ciddi, samimi, nurani şefkatidir. Şu cemal-i şefkat ve hüsn-ü sîret, âhir hayata kadar devam eder, ziyadeleşir. Ve o zaîfe, latîfe mahlukun hukuk-u hürmeti, o muhabbetle muhafaza edilir. Yoksa hüsn-ü suretin zevaliyle, en muhtaç olduğu bir zamanda bîçare hakkını kaybeder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Hem enbiya ve evliyayı sevmek,''' Cenab-ı Hakk’ın makbul ibadı olmak cihetiyle, Cenab-ı Hakk’ın namına ve hesabınadır ve o nokta-i nazardan ona aittir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Hem hayatı;''' Cenab-ı Hakk’ın insana ve sana verdiği en kıymettar ve hayat-ı bâkiyeyi kazandıracak bir sermaye ve bir define ve bâki kemalâtın cihazatını câmi’ bir hazine cihetiyle onu sevmek, muhafaza etmek, Cenab-ı Hakk’ın hizmetinde istihdam etmek, yine o muhabbet bir cihette Mabud’a aittir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Hem gençliğin letafetini, güzelliğini;''' Cenab-ı Hakk’ın latîf, şirin, güzel bir nimeti nokta-i nazarından istihsan etmek, sevmek, hüsn-ü istimal etmek, şâkirane bir nevi muhabbet-i meşruadır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Hem baharı;''' Cenab-ı Hakk’ın nurani esmalarının en latîf, güzel nakışlarının sahifesi ve Sâni’-i Hakîm’in antika sanatının en müzeyyen ve şaşaalı bir meşher-i sanatı olduğu cihetiyle mütefekkirane sevmek Cenab-ı Hakk’ın esmasını sevmektir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Hem dünyayı;''' âhiretin mezraası ve esma-i İlahiyenin âyinesi ve Cenab-ı Hakk’ın mektubatı ve muvakkat bir misafirhanesi cihetinde sevmek –nefs-i emmare karışmamak şartıyla– Cenab-ı Hakk’a ait olur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Elhasıl:''' Dünyayı ve ondaki mahlukatı mana-yı harfiyle sev. Mana-yı ismiyle sevme. “Ne kadar güzel yapılmış.” de. “Ne kadar güzeldir.” deme. Ve kalbin bâtınına, başka muhabbetlerin girmesine meydan verme. Çünkü bâtın-ı kalp, âyine-i Samed’dir ve ona mahsustur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
اَللّٰهُمَّ ار۟زُق۟نَا حُبَّكَ وَ حُبَّ مَا يُقَرِّبُنَا اِلَي۟كَ   de.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte bütün ta’dad ettiğimiz muhabbetler, eğer bu suretle olsa hem elemsiz bir lezzet verir hem bir cihette zevalsiz bir visaldir. Hem muhabbet-i İlahiyeyi ziyadeleştirir. Hem meşru bir muhabbettir. Hem ayn-ı lezzet bir şükürdür. Hem ayn-ı muhabbet bir fikirdir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Mesela, nasıl ki bir padişah-ı âlî, (Hâşiye<ref>'''Hâşiye:''' Bir zaman iki aşiret reisi, bir padişahın huzuruna girmişler, yazılan aynı vaziyette bulunmuşlar.</ref>) sana bir elmayı ihsan etse o elmaya iki muhabbet ve onda iki lezzet var:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Biri; elma, elma olduğu için sevilir ve elmaya mahsus ve elma kadar bir lezzet var. Şu muhabbet padişaha ait değil. Belki huzurunda o elmayı ağzına atıp yiyen adam, padişahı değil, elmayı sever ve nefsine muhabbet eder. Bazen olur ki padişah o nefis-perverane olan muhabbeti beğenmez, ondan nefret eder. Hem elma lezzeti dahi cüz’îdir. Hem zeval bulur; elmayı yedikten sonra o lezzet dahi gider, bir teessüf kalır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İkinci muhabbet ise elma içindeki, elma ile gösterilen iltifatat-ı şahanedir. Güya o elma, iltifat-ı şahanenin numunesi ve mücessemidir diye başına koyan adam, padişahı sevdiğini izhar eder. Hem iltifatın gılafı olan o meyvede öyle bir lezzet var ki bin elma lezzetinin fevkindedir. İşte şu lezzet ayn-ı şükrandır. Şu muhabbet, padişaha karşı hürmetli bir muhabbettir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Aynen onun gibi bütün nimetlere ve meyvelere, zatları için muhabbet edilse, yalnız maddî lezzetleriyle gafilane telezzüz etse o muhabbet nefsanîdir. O lezzetler de geçici ve elemlidir. Eğer Cenab-ı Hakk’ın iltifatat-ı rahmeti ve ihsanatının meyveleri cihetiyle sevse ve o ihsan ve iltifatatın derece-i lütuflarını takdir etmek suretinde kemal-i iştiha ile lezzet alsa hem manevî bir şükür hem elemsiz bir lezzettir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Üçüncü Nükte'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Cenab-ı Hakk’ın esmasına karşı olan muhabbetin tabakatı var: Sâbıkan beyan ettiğimiz gibi; bazen âsâra muhabbet suretiyle esmayı sever. Bazen esmayı, kemalât-ı İlahiyenin unvanları olduğu cihetle sever. Bazen insan, câmiiyet-i mahiyet cihetiyle hadsiz ihtiyacat noktasında esmaya muhtaç ve müştak olur ve o ihtiyaçla sever.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Mesela, sen bütün şefkat ettiğin akraba ve fukara ve zayıf ve muhtaç mahlukata karşı, âcizane istimdad ihtiyacını hissettiğin halde; biri çıksa, istediğin gibi onlara iyilik etse o zatın in’am edici unvanı ve kerîm ismi ne kadar senin hoşuna gider, ne kadar o zatı, o unvan ile seversin. Öyle de yalnız Cenab-ı Hakk’ın Rahman ve Rahîm isimlerini düşün ki sen sevdiğin ve şefkat ettiğin bütün mü’min âbâ ve ecdadını ve akraba ve ahbabını dünyada nimetlerin envaıyla ve cennette enva-ı lezaiz ile ve saadet-i ebediyede onları sana gösterip ve kendini onlara göstermesiyle mesud ettiği cihette o Rahman ismi ve Rahîm unvanı, ne kadar sevilmeye lâyıktırlar ve ne derece o iki isme ruh-u beşer muhtaç olduğunu kıyas edebilirsin. Ve ne derece اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ عَلٰى رَح۟مَانِيَّتِهٖ وَ عَلٰى رَحٖيمِيَّتِهٖ yerindedir anlarsın.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem alâkadar olduğun ve perişaniyetlerinden müteessir olduğun senin bir nevi hanen ve içindeki mevcudat, senin o hanenin ünsiyetli levazımatı ve sevimli müzeyyenatı hükmünde olan dünyayı ve içindeki mahlukatı kemal-i hikmet ile tanzim ve tedbir ve terbiye eden zatın Hakîm ismine ve Mürebbi unvanına senin ruhun ne kadar muhtaç, ne kadar müştak olduğunu dikkat etsen anlarsın.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem bütün alâkadar olduğun ve zevalleriyle müteellim olduğun insanları, mevtleri hengâmında adem zulümatından kurtarıp şu dünyadan daha güzel bir yerde yerleştiren bir zatın Vâris, Bâis isimlerine, Bâki, Kerîm, Muhyî ve Muhsin unvanlarına ne kadar ruhun muhtaç olduğunu dikkat etsen anlarsın.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte insanın mahiyeti ulviye, fıtratı câmia olduğundan binler enva-ı hâcat ile bin bir esma-i İlahiyeye, her bir ismin çok mertebelerine fıtraten muhtaçtır. Muzaaf ihtiyaç, iştiyaktır. Muzaaf iştiyak, muhabbettir. Muzaaf muhabbet dahi aşktır. Ruhun tekemmülatına göre meratib-i muhabbet, meratib-i esmaya göre inkişaf eder. Bütün esmaya muhabbet dahi –çünkü o esma Zat-ı Zülcelal’in unvanları ve cilveleri olduğundan– muhabbet-i zatiyeye döner.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şimdi yalnız numune olarak bin bir esmadan yalnız Adl ve Hakem ve Hak ve Rahîm isimlerinin bin bir mertebelerinden bir mertebeyi beyan edeceğiz. Şöyle ki:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hikmet ve adl içindeki Rahmanu’r-Rahîm ve Hak ismini a’zamî bir dairede görmek istersen şu temsile bak: Nasıl ki bir orduda dört yüz muhtelif taifeler bulunduğunu farz ediyoruz ki her bir taife beğendiği elbiseleri ayrı, hoşuna gittiği erzakı ayrı, rahatla istimal edeceği silahları ayrı ve mizacına deva olacak ilaçları ayrı oldukları halde; bütün o dört yüz taife, ayrı ayrı takım, bölük tefrik edilmeyerek belki birbirine karışık olduğu halde onları kemal-i şefkat ve merhametinden ve hârikulâde iktidarından ve mu’cizane ilim ve ihatasından ve fevkalâde adalet ve hikmetinden, misilsiz bir tek padişah onların hiçbirini şaşırmayarak, hiçbirini unutmayarak bütün ayrı ayrı onlara lâyık elbise, erzak, ilaç ve silahlarını muînsiz olarak bizzat kendisi verse o zat acaba ne kadar muktedir, müşfik, âdil, kerîm bir padişah olduğunu anlarsın. Çünkü bir taburda on milletten efrad bulunsa onları ayrı ayrı giydirmek ve teçhiz etmek çok müşkül olduğundan bilmecburiye, ne cinsten olursa olsun, bir tarzda teçhiz edilir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte öyle de Cenab-ı Hakk’ın adl ve hikmet içindeki ism-i Hak ve Rahmanu’r-Rahîm’in cilvesini görmek istersen bahar mevsiminde zeminin yüzünde çadırları kurulmuş, muhteşem dört yüz bin milletten mürekkeb nebatat ve hayvanat ordusuna bak ki bütün o milletler, o taifeler, birbiri içinde oldukları halde, her birinin libası ayrı, erzakı ayrı, silahı ayrı, tarz-ı hayatı ayrı, talimatı ayrı, terhisatı ayrı oldukları halde ve o hâcatlarını tedarik edecek iktidarları ve o metalibi isteyecek dilleri olmadığı halde, daire-i hikmet ve adl içinde, mizan ve intizam ile Hak ve Rahman, Rezzak ve Rahîm, Kerîm unvanlarını seyret, gör. Nasıl hiçbirini şaşırmayarak, unutmayarak, iltibas etmeyerek terbiye ve tedbir ve idare eder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte, böyle hayret verici muhit bir intizam ve mizan ile yapılan bir işe, başkalarının parmakları karışabilir mi? Vâhid-i Ehad, Hakîm-i Mutlak, Kādir-i külli şey’den başka, bu sanata, bu tedbire, bu rububiyete, bu tedvire hangi şey elini uzatabilir? Hangi sebep müdahale edebilir?
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Dördüncü Nükte'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Diyorsun:''' Benim taamlara, nefsime, refikama, valideynime, evladıma, ahbabıma, evliyaya, enbiyaya, güzel şeylere, bahara, dünyaya müteallik ayrı ayrı muhtelif muhabbetlerimin –Kur’an’ın emrettiği tarzda olsa– neticeleri, faydaları nedir?
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Elcevap:''' Bütün neticeleri beyan etmek için büyük bir kitap yazmak lâzım gelir. Şimdilik yalnız icmalen bir iki neticeye işaret edilecek. Evvela, dünyadaki muaccel neticeleri beyan edilecek. Sonra âhirette tezahür eden neticeleri zikredilecek. Şöyle ki:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Sâbıkan beyan edildiği gibi ehl-i gaflet ve ehl-i dünya tarzında ve nefis hesabına olan muhabbetlerin; dünyada belaları, elemleri, meşakkatleri çoktur. Safaları, lezzetleri, rahatları azdır. Mesela şefkat, acz yüzünden elemli bir musibet olur. Muhabbet, firak yüzünden belalı bir hırkat olur. Lezzet, zeval yüzünden zehirli bir şerbet olur. Âhirette ise Cenab-ı Hakk’ın hesabına olmadıkları için ya faydasızdır veya azaptır. (Eğer harama girmiş ise)
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Sual:''' Enbiya ve evliyaya muhabbet, nasıl faydasız kalır?
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Elcevap:''' Ehl-i Teslis’in İsa aleyhisselâma ve Râfızîlerin Hazret-i Ali radıyallahu anha muhabbetleri faydasız kaldığı gibi.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Eğer o muhabbetler, Kur’an’ın irşad ettiği tarzda ve Cenab-ı Hakk’ın hesabına ve muhabbet-i Rahman namına olsalar o zaman hem dünyada hem âhirette güzel neticeleri var.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Amma dünyada ise '''leziz taamlara, güzel meyvelere muhabbetin, elemsiz bir nimet ve ayn-ı şükür bir lezzettir.'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Nefsine muhabbet ise:''' Ona acımak, terbiye etmek, zararlı hevesattan men’etmektir. O vakit nefis sana binmez, seni hevasına esir etmez. Belki sen nefsine binersin. Onu hevaya değil, hüdaya sevk edersin.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Refika-i hayatına muhabbetin''', madem hüsn-ü sîret ve maden-i şefkat ve hediye-i rahmet olduğuna bina edilmiş. O refikaya samimi muhabbet ve merhamet edersen o da sana ciddi hürmet ve muhabbet eder. İkiniz ihtiyar oldukça o hal ziyadeleşir, mesudane hayatını geçirirsin. Yoksa hüsn-ü surete muhabbet nefsanî olsa o muhabbet çabuk bozulur, hüsn-ü muaşereti de bozar.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Peder ve valideye karşı muhabbetin,''' Cenab-ı Hak hesabına olduğu için hem bir ibadet hem de onlar ihtiyarlandıkça hürmet ve muhabbeti ziyadeleştirirsin. En âlî bir his ile en merdane bir himmet ile onların tûl-ü ömrünü ciddi arzu edip bekalarına dua etmek, tâ onların yüzünden daha ziyade sevap kazanayım diye samimi hürmetle onların elini öpmek, ulvi bir lezzet-i ruhanî almaktır. Yoksa nefsanî, dünya itibarıyla olsa onlar ihtiyar oldukları ve sana bâr olacak bir vaziyete girdikleri zaman; en süflî ve en alçak bir his ile vücudlarını istiskal etmek, sebeb-i hayatın olan o muhterem zatların mevtlerini arzu etmek gibi vahşi, kederli, ruhanî bir elemdir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Evladına muhabbet ise:''' Cenab-ı Hakk’ın senin nezaretine ve terbiyene emanet ettiği sevimli, ünsiyetli o mahluklara muhabbet ise saadetli bir muhabbet, bir nimettir. Ne musibetleriyle fazla elem çekersin, ne de ölümleriyle meyusane feryat edersin. Sâbıkan geçtiği gibi onların Hâlıkları hem Hakîm hem Rahîm olduğundan onlar hakkında o mevt bir saadettir, dersin. Senin hakkında da onları sana veren zatın rahmetini düşünürsün, firak eleminden kurtulursun.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Ahbaplara muhabbetin ise:''' Madem lillah içindir. O ahbapların firakları, hattâ ölümleri, sohbetinize ve uhuvvetinize mani olmadığı için o manevî muhabbet ve ruhanî irtibattan istifade edersin. Ve mülakat lezzeti daimî olur. Lillah için olmazsa bir günlük mülakat lezzeti, yüz günlük firak elemini netice verir. (Hâşiye<ref>'''Hâşiye:''' Lillah için bir saniye mülakat, bir senedir. Dünya için olsa bir sene, bir saniyedir. </ref>)
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Enbiya ve evliyaya muhabbetin ise:''' Ehl-i gaflete karanlıklı bir vahşetgâh görünen âlem-i berzah, o nuranilerin vücudlarıyla tenevvür etmiş menzilgâhları suretinde sana göründüğü için o âleme gitmeye tevahhuş, tedehhüş değil belki bilakis temayül ve iştiyak hissini verir, hayat-ı dünyeviyenin lezzetini kaçırmaz. Yoksa onların muhabbeti, ehl-i medeniyetin meşahir-i insaniyeye muhabbeti nevinden olsa o kâmil insanların fena ve zevallerini ve mazi denilen mezar-ı ekberinde çürümelerini düşünmekle, elemli hayatına bir keder daha ilâve eder. Yani “Öyle kâmilleri çürüten bir mezara, ben de gideceğim.” diye düşünür; mezaristana endişeli bir nazarla bakar, “Âh!” çeker. Evvelki nazarda ise cisim libasını mazide bırakıp kendileri istikbal salonu olan berzah âleminde kemal-i rahatla ikametlerini düşünür, mezaristana ünsiyetkârane bakar.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Hem güzel şeylere muhabbetin,''' madem Sâni’leri hesabınadır. “Ne güzel yapılmışlar.” tarzındadır. O muhabbetin bir leziz tefekkür olduğu halde hüsün-perest, cemal-perest zevkinin nazarını daha yüksek daha mukaddes ve binler defa daha güzel cemal mertebelerinin definelerine yol açar, baktırır. Çünkü o güzel âsârdan ef’al-i İlahiyenin güzelliğine intikal ettirir. Ondan esmanın güzelliğine, ondan sıfâtın güzelliğine, ondan Zat-ı Zülcelal’in cemal-i bîmisaline karşı kalbe yol açar. İşte bu muhabbet bu surette olsa hem lezzetlidir hem ibadettir ve hem tefekkürdür.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Gençliğe muhabbetin ise:''' Madem Cenab-ı Hakk’ın güzel bir nimeti cihetinde sevmişsin elbette onu ibadette sarf edersin, sefahette boğdurup öldürmezsin. Öyle ise o gençlikte kazandığın ibadetler, o fâni gençliğin bâki meyveleridir. Sen ihtiyarlandıkça gençliğin iyilikleri olan bâki meyvelerini elde ettiğin halde, gençliğin zararlarından, taşkınlıklarından kurtulursun. Hem ihtiyarlıkta daha ziyade ibadete muvaffakiyet ve merhamet-i İlahiyeye daha ziyade liyakat kazandığını düşünürsün. Ehl-i gaflet gibi beş on senelik bir gençlik lezzetine mukabil, elli senede “Eyvah gençliğim gitti!” diye teessüf edip gençliğe ağlamayacaksın. Nasıl ki öylelerin birisi demiş:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
لَي۟تَ الشَّبَابَ يَعُودُ يَو۟مًا      فَاُخ۟بِرَهُ بِمَا فَعَلَ ال۟مَشٖيبُ
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Yani “Keşke gençliğim bir gün dönse idi ihtiyarlık benim başıma neler getirdiğini şekva ederek haber verecektim.”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Bahar gibi ziynetli meşherlere muhabbet ise:''' Madem sanat-ı İlahiyeyi seyran itibarıyladır. O baharın gitmesiyle temaşa lezzeti zâil olmaz. Çünkü bahar, yaldızlı bir mektup gibi verdiği manaları her vakit temaşa edebilirsin. Senin hayalin ve zaman, ikisi de sinema şeritleri gibi sana o temaşa lezzetini idame ettirmekle beraber o baharın manalarını, güzelliklerini sana tazelendirirler. O vakit muhabbetin esefli, elemli, muvakkat olmaz. Lezzetli, safalı olur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Dünyaya muhabbetin ise:''' Madem Cenab-ı Hakk’ın namınadır. O vakit dünyanın dehşetli mevcudatı, sana ünsiyetli bir arkadaş hükmüne geçer. Mezraa-i âhiret cihetiyle sevdiğin için her şeyinde, âhirete fayda verecek bir sermaye, bir meyve alabilirsin. Ne musibetleri sana dehşet verir, ne zeval ve fenası sana sıkıntı verir. Kemal-i rahatla o misafirhanede müddet-i ikametini geçirirsin. Yoksa ehl-i gaflet gibi seversen yüz defa sana söylemişiz ki sıkıntılı, ezici, boğucu, fenaya mahkûm, neticesiz bir muhabbet içinde boğulur, gidersin.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte bazı mahbubların, Kur’an’ın irşad ettiği surette olduğu vakit, her birisinden yüzde ancak bir letafetini gösterdik. Kur’an’ın gösterdiği yolda olmazsa yüzden bir mazarratına işaret ettik.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şimdi şu mahbubların dâr-ı bekada, âlem-i âhirette, Kur’an-ı Hakîm’in âyât-ı beyyinatıyla işaret ettiği neticeleri işitmek ve anlamak istersen, işte o çeşit '''meşru muhabbetlerin dâr-ı âhiretteki neticelerini bir mukaddime''' ve '''dokuz işaretle''' yüzden bir faydasını icmalen göstereceğiz:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Mukaddime:''' Cenab-ı Hak celil uluhiyetiyle, cemil rahmetiyle, kebir rububiyetiyle, kerîm re’fetiyle, azîm kudretiyle, latîf hikmetiyle, şu küçük insanın vücudunu bu kadar havas ve hissiyat ile bu derece cevarih ve cihazat ile ve muhtelif aza ve âlât ile ve mütenevvi letaif ve maneviyat ile teçhiz ve tezyin etmiştir ki tâ mütenevvi ve pek çok âlât ile hadsiz enva-ı nimetini, aksam-ı ihsanatını, tabakat-ı rahmetini, o insana ihsas etsin, bildirsin, tattırsın, tanıttırsın. Hem tâ bin bir esmasının hadsiz enva-ı tecelliyatlarını, insana o âlât ile bildirsin, tarttırsın, sevdirsin. Ve o insandaki pek kesretli âlât ve cihazatın her birisinin ayrı ayrı hizmeti, ubudiyeti olduğu gibi ayrı ayrı lezzeti, elemi, vazifesi ve mükâfatı vardır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Mesela göz, suretlerdeki güzellikleri ve âlem-i mubsıratta güzel mu’cizat-ı kudretin envaını temaşa eder. Vazifesi, nazar-ı ibretle Sâni’ine şükrandır. Nazara mahsus lezzet ve elem malûmdur, tarife hâcet yok.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Mesela kulak, sadâların envalarını, latîf nağmelerini ve mesmuat âleminde Cenab-ı Hakk’ın letaif-i rahmetini hisseder. Ayrı bir ubudiyet, ayrı bir lezzet, ayrı da bir mükâfatı var.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Mesela kuvve-i şâmme, kokular taifesindeki letaif-i rahmeti hisseder. Kendine mahsus bir vazife-i şükraniyesi, bir lezzeti vardır. Elbette mükâfatı dahi vardır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Mesela dildeki kuvve-i zaika, bütün mat’umatın ezvakını anlamakla gayet mütenevvi bir şükr-ü manevî ile vazife görür ve hâkeza…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bütün cihazat-ı insaniyenin ve kalp ve akıl ve ruh gibi büyük ve mühim letaifin böyle ayrı ayrı vazifeleri, lezzetleri ve elemleri vardır. İşte Cenab-ı Hak ve Hakîm-i Mutlak, bu insanda istihdam ettiği bu cihazatın elbette her birerlerine lâyık ücretlerini verecektir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
O müteaddid enva-ı muhabbetin sâbıkan beyan edilen dünyadaki muaccel neticelerini, herkes vicdan ile hisseder ve bir hads-i sadık ile ispat edilir. Âhiretteki neticeleri ise kat’iyen vücudları ve tahakkukları, icmalen Onuncu Söz’ün on iki hakikat-i kātıa-i sâtıasıyla ve Yirmi Dokuzuncu Söz’ün altı esas-ı bâhiresiyle ispat edildiği gibi, tafsilen اَص۟دَقُ ال۟كَلَامِ وَاَب۟لَغُ النِّظَامِ كَلَامُ اللّٰهِ ال۟مَلِكِ ال۟عَزٖيزِ ال۟عَلَّامِ olan Kur’an-ı Hakîm’in âyât-ı beyyinatıyla, tasrih ve telvih ve remiz ve işaratıyla kat’iyen sabittir. Daha uzun bürhanları getirmeye lüzum yok. Zaten başka Sözlerde ve cennete dair Yirmi Sekizinci Söz’ün Arabî olan ikinci makamında ve Yirmi Dokuzuncu Söz’de çok bürhanlar geçmiştir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Birinci İşaret:''' Leziz taamlara, hoş meyvelere şâkirane muhabbet-i meşruanın uhrevî neticesi: Kur’an’ın nassıyla, cennete lâyık bir tarzda leziz taamları, güzel meyveleridir. Ve o taamlara ve o meyvelere müştehiyane bir muhabbettir. Hattâ dünyada yediğin meyve üstünde söylediğin “Elhamdülillah” kelimesi, cennet meyvesi olarak tecessüm ettirilip sana takdim edilir. Burada meyve yersin, orada “Elhamdülillah” yersin. Ve nimette ve taam içinde in’am-ı İlahîyi ve iltifat-ı Rahmanîyi gördüğünden o lezzetli şükr-ü manevî, cennette gayet leziz bir taam suretinde sana verileceği, hadîsin nassıyla, Kur’an’ın işaratıyla ve hikmet ve rahmetin iktizasıyla sabittir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''İkinci İşaret:''' Dünyada meşru bir surette nefsine muhabbet, yani mehasinine bina edilen muhabbet değil belki noksaniyetlerini görüp tekmil etmeye bina edilen şefkat ile onu terbiye etmek ve onu hayra sevk etmek neticesi: O nefse lâyık mahbubları, cennette veriyor. Nefis, madem dünyada heva ve hevesini Cenab-ı Hak yolunda hüsn-ü istimal etmiş. Cihazatını, duygularını hüsn-ü suretle istihdam etmiş. Kerîm-i Mutlak, ona dünyadaki meşru ve ubudiyetkârane muhabbetin neticesi olarak cennette, cennetin yetmiş ayrı ayrı enva-ı ziynet ve letafetinin numuneleri olan yetmiş muhtelif hulleyi giydirip nefisteki bütün hâsseleri memnun edecek, okşayacak yetmiş enva-ı hüsün ile vücudunu süslendirip her biri, ruhlu küçük birer cennet hükmünde olan hurileri, o dâr-ı bekada vereceği, pek çok âyât ile tasrih ve ispat edilmiştir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem dünyada gençliğe muhabbet, yani ibadette gençlik kuvvetini sarf etmenin neticesi: Dâr-ı saadette ebedî bir gençliktir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Üçüncü İşaret:''' Refika-i hayatına meşru dairesinde, yani latîf şefkatine, güzel hasletine, hüsn-ü sîretine binaen samimi muhabbet ile refika-i hayatını da naşizelikten, sair günahlardan muhafaza etmenin netice-i uhreviyesi ise: Rahîm-i Mutlak, o refika-i hayatı, hurilerden daha güzel bir surette ve daha ziynetli bir tarzda, daha cazibedar bir şekilde, ona dâr-ı saadette ebedî bir refika-i hayatı ve dünyadaki eski maceraları birbirine mütelezzizane nakletmek ve eski hatıratı birbirine tahattur ettirecek enis, latîf, ebedî bir arkadaş, bir muhib ve mahbub olarak verileceğini vaad etmiştir. Elbette vaad ettiği şeyi kat’î verecektir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Dördüncü İşaret:''' Valideyn ve evlada muhabbet-i meşruanın neticesi: Nass-ı Kur’an ile Cenab-ı Erhamü’r-Râhimîn, onların makamları ayrı ayrı da olsa yine o mesud aileye safi olarak lezzet-i sohbeti, cennete lâyık bir hüsn-ü muaşeret suretinde, dâr-ı bekada ebedî mülakat ile ihsan eder. Ve on beş yaşına girmeden, yani hadd-i büluğa vâsıl olmadan vefat eden çocuklar   وِل۟دَانٌ مُخَلَّدُونَ   ile tabir edilen cennet çocukları şeklinde ve cennete lâyık bir tarzda gayet süslü, sevimli bir surette, onları cennette dahi peder ve validelerinin kucaklarına verir. Veled-perverlik hislerini memnun eder. Ebedî o zevki ve o lezzeti onlara verir. Zira çocuklar sinn-i teklife girmediklerinden ebedî, sevimli, şirin çocuk olarak kalacaklar. Dünyadaki her lezzetli şeyin en a’lâsı cennette bulunur. Yalnız çok şirin olan veled-perverlik, yani çocuklarını sevip okşamak zevki –cennet tenasül yeri olmadığından– cennette yoktur, zannedilirdi. İşte bu surette o dahi vardır. Hem en zevkli ve en şirin bir tarzda vardır. İşte kable’l-büluğ evladı vefat edenlere müjde…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Beşinci İşaret:''' Dünyada   اَل۟حُبُّ فِى اللّٰهِ   hükmünce salih ahbaplara muhabbetin neticesi: Cennette   عَلٰى سُرُرٍ مُتَقَابِلٖينَ   ile tabir edilen, karşı karşıya kurulmuş cennet iskemlelerinde oturup hoş, şirin, güzel, tatlı bir surette, dünya maceralarını ve kadîm olan hatıratlarını birbirine nakledip eğlendirmeleri suretinde; firaksız, safi bir muhabbet ve sohbet suretinde ahbaplarıyla görüştüreceği, Kur’an’ın nassıyla sabittir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Altıncı İşaret:''' Enbiya ve evliyaya Kur’an’ın tarif ettiği tarzda muhabbetin neticesi: O enbiya ve evliyanın şefaatlerinden berzahta, haşirde istifade etmekle beraber; gayet ulvi ve onlara lâyık makam ve füyuzattan o muhabbet vasıtasıyla istifaza etmektir. Evet اَل۟مَر۟٦ُ مَعَ مَن۟ اَحَبَّ   sırrınca, âdi bir adam, en yüksek bir makama, muhabbet ettiği âlî makam bir zatın tebaiyetiyle girebilir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Yedinci İşaret:''' Güzel şeylere ve bahara meşru muhabbetin, yani “Ne kadar güzel yapılmış.” nazarıyla, o âsârın arkasındaki ef’alin güzelliğini ve intizamını ve intizam-ı ef’al arkasındaki güzel esmanın cilvelerini ve o güzel esmanın arkasında sıfâtın tecelliyatını ve hâkeza sevmekliğin neticesi ise: Dâr-ı bekada o güzel gördüğü masnuattan bin defa daha güzel bir tarzda esmanın cilvesini ve esma içindeki cemal ve sıfâtını, cennette görmektir. Hattâ İmam-ı Rabbanî radıyallahu anh demiş ki: “Letaif-i cennet, cilve-i esmanın temessülatıdır.” Teemmel!
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Sekizinci İşaret:''' Dünyada, dünyanın âhiret mezraası ve esma-i İlahiye âyinesi olan iki güzel yüzüne karşı mütefekkirane muhabbetin uhrevî neticesi: Dünya kadar fakat fâni dünya gibi fâni değil, bâki bir cennet verilecektir. Hem dünyada yalnız zayıf gölgeleri gösterilen esma, o cennetin âyinelerinde en şaşaalı bir surette gösterilecektir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem dünyayı, mezraa-i âhiret yüzünde sevmenin neticesi: Dünyayı fidanlık, yani ancak fidanları bir derece yetiştiren küçük bir mezraası hükmünde olacak öyle bir cenneti verecek ki dünyada havas ve hissiyat-ı insaniye, küçük fidanlar olduğu halde, cennette en mükemmel bir surette inkişaf ve dünyada tohumcuklar hükmünde olan istidatları, enva-ı lezaiz ve kemalât ile sümbüllenecek surette ona verileceği, rahmetin ve hikmetin muktezası olduğu gibi, hadîsin nususuyla ve Kur’an’ın işaratıyla sabittir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem madem dünyanın her hatanın başı olan mezmum muhabbeti değil belki esmaya ve âhirete bakan iki yüzünü, esma ve âhiret için sevmiş ve ibadet-i fikriye ile o yüzleri mamur etmiş, güya bütün dünyasıyla ibadet etmiş. Elbette dünya kadar bir mükâfat alması, mukteza-yı rahmet ve hikmettir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem madem âhiretin muhabbetiyle onun mezraasını sevmiş ve Cenab-ı Hakk’ın muhabbetiyle âyine-i esmasını sevmiş. Elbette dünya gibi bir mahbub ister. O da dünya kadar bir cennettir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Sual:''' O kadar büyük ve hâlî bir cennet neye yarar?
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Elcevap:''' Nasıl ki eğer mümkün olsa idi hayal süratiyle zeminin aktarını ve yıldızların ekserini gezsen “Bütün âlem benimdir.” diyebilirsin. Melâike ve insan ve hayvanların iştirakleri, senin o hükmünü bozmaz. Öyle de o cennet dahi dolu olsa “O cennet benimdir.” diyebilirsin. Hadîste bazı ehl-i cennete verilen beş yüz senelik bir cennet sırrı, Yirmi Sekizinci Söz’de ve İhlas Lem’ası’nda beyan edilmiştir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Dokuzuncu İşaret:''' İman ve muhabbetullahın neticesi: Ehl-i keşif ve tahkikin ittifakıyla; dünyanın bin sene hayat-ı mesudanesi, bir saatine değmeyen cennet hayatı ve cennet hayatının dahi bin senesi, bir saat müşahedesine değmeyen bir kudsî, münezzeh cemal ve kemal sahibi olan Zat-ı Zülcelal’in müşahedesi, rü’yetidir ki (Hâşiye<ref>'''Hâşiye:''' Hadîsin nassıyla “O şuhud, bütün lezaiz-i cennetin o derece fevkindedir ki onları unutturur. Ve şuhuddan sonra ehl-i şuhudun hüsn-ü cemali o derece fazlalaşır ki döndükleri vakit, saraylarındaki aileleri çok dikkat ile zor ile onları tanıyabilirler.” hadîste vârid olmuştur. </ref>) hadîs-i kat’î ile ve Kur’an’ın nassıyla sabittir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hazret-i Süleyman aleyhisselâm gibi muhteşem bir kemal ile meşhur bir zatın rü’yetine iştiyaklı bir merak, Hazret-i Yusuf aleyhisselâm gibi bir cemal ile mümtaz bir zatın şuhuduna meraklı bir iştiyak; herkes vicdanen hisseder. Acaba dünyanın bütün mehasin ve kemalâtından binler derece yüksek olan cennetin bütün mehasin ve kemalâtı, bir cilve-i cemali ve kemali olan bir zatın rü’yeti, ne kadar mergub, merak-âver ve şuhudu ne derece matlub ve iştiyak-aver olduğunu kıyas edebilirsen et.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
اَللّٰهُمَّ ار۟زُق۟نَا فِى الدُّن۟يَا حُبَّكَ وَ حُبَّ مَا يُقَرِّبُنَا اِلَي۟كَ وَ ال۟اِس۟تِقَامَةَ كَمَا اَمَر۟تَ وَ فِى ال۟اٰخِرَةِ رَح۟مَتَكَ وَ رُؤ۟يَتَكَ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
سُب۟حَانَكَ لَا عِل۟مَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّم۟تَنَٓا اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟عَلٖيمُ ال۟حَكٖيمُ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَ سَلِّم۟ عَلٰى مَن۟ اَر۟سَل۟تَهُ رَح۟مَةً لِل۟عَالَمٖينَ وَ عَلٰى اٰلِهٖ وَ صَح۟بِهٖ اَج۟مَعٖينَ اٰمٖينَ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Tenbih'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şu sözün âhirinde uzun tafsilatı uzun görme; ehemmiyetine nisbeten kısadır, daha uzun ister.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bütün Sözlerde konuşan ben değilim. Belki işarat-ı Kur’aniye namına hakikattir. Hakikat ise hak söyler, doğru konuşur. Eğer yanlış bir şey gördünüz, muhakkak biliniz ki haberim olmadan fikrim karışmış, karıştırmış, yanlış etmiş.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== MÜNÂCAT ==
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Yâ Rab! Nasıl büyük bir sarayın kapısını çalan bir adam, açılmadığı vakit, o sarayın kapısını, diğer makbul bir zatın sarayca me’nus sadâsıyla çalar; tâ ona açılsın. Öyle de bîçare ben dahi senin dergâh-ı rahmetini, mahbub abdin olan Üveyse’l-Karanî’nin nidasıyla ve münâcatıyla şöyle çalıyorum. O dergâhını ona açtığın gibi rahmetinle bana da aç.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>:</nowiki>اَقُولُ كَمَا قَالَ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
اِلٰهٖى اَن۟تَ رَبّٖى وَ اَنَا ال۟عَب۟دُ  وَ اَن۟تَ ال۟خَالِقُ وَ اَنَا ال۟مَخ۟لُوقُ  
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
وَ اَن۟تَ الرَّزَّاقُ وَ اَنَا ال۟مَر۟زُوقُ  وَ اَن۟تَ ال۟مَالِكُ وَ اَنَا ال۟مَم۟لُوكُ
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
وَ اَن۟تَ ال۟عَزٖيزُ وَ اَنَا الذَّلٖيلُ  وَ اَن۟تَ ال۟غَنِىُّ وَ اَنَا ال۟فَقٖيرُ
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
وَ اَن۟تَ ال۟حَىُّ وَ اَنَا ال۟مَيِّتُ  وَ اَن۟تَ ال۟بَاقٖى وَ اَنَا ال۟فَانٖى
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
وَ اَن۟تَ ال۟كَرٖيمُ وَ اَنَا اللَّئٖيمُ  وَ اَن۟تَ ال۟مُح۟سِنُ وَ اَنَا ال۟مُسِىءُ  
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
وَ اَن۟تَ ال۟غَفُورُ وَ اَنَا ال۟مُذ۟نِبُ  وَ اَن۟تَ ال۟عَظٖيمُ وَ اَنَا ال۟حَقٖيرُ
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
وَ اَن۟تَ ال۟قَوِىُّ وَ اَنَا الضَّعٖيفُ  وَ اَن۟تَ ال۟مُع۟طٖى وَ اَنَا السَّائِلُ
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
وَ اَن۟تَ ال۟اَمٖينُ وَ اَنَا ال۟خَائِفُ  وَ اَن۟تَ ال۟جَوَّادُ وَ اَنَا ال۟مِس۟كٖينُ
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
وَ اَن۟تَ ال۟مُجٖيبُ وَ اَنَا الدَّاعٖى  وَ اَن۟تَ الشَّافٖى وَ اَنَا ال۟مَرٖيضُ
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
فَاغ۟فِر۟لٖى ذُنُوبٖى وَ تَجَاوَز۟ عَنّٖى وَ اش۟فِ اَم۟رَاضٖى يَا اَللّٰهُ يَا كَافٖى
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
يَا رَبُّ يَا وَافٖى  يَا رَحٖيمُ يَا شَافٖى  يَا كَرٖيمُ يَا مُعَافٖى
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
فَاع۟فُ عَنّٖى مِن۟ كُلِّ ذَن۟بٍ وَ عَافِنٖى مِن۟ كُلِّ دَا٦ٍ وَار۟ضَ عَنّٖى اَبَدًا بِرَح۟مَتِكَ
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
يَا اَر۟حَمَ الرَّاحِمٖينَ وَ اٰخِرُ دَع۟وٰيهُم۟ اَنِ ال۟حَم۟دُ لِلّٰهِ رَبِّ ال۟عَالَمٖينَ
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
------
<center> [[Otuz Birinci Söz]] ⇐ | [[Sözler]] | ⇒ [[Otuz Üçüncü Söz]] </center>
------
</div>