Lemaat/ar sayfasının kaynağını görüntüle

<languages/>
<span id="Lemaat"></span>
= اللوامع =


من بين هلال صوم وهلال العيد

<span id="Çekirdekler_Çiçekleri"></span>
<nowiki></nowiki>

أزاهير تفتحت عن نوى الحقائق وديوان شعر إيماني لطلاب النور

تـأليـــف

بديع الزمان سعيد النّورسيّ

تنبيه

إنّ هذا الديوان الموسوم بـ«اللوامع» لا يجري مجرى الدواوين الأخرى على نمط واحد متناولا عددا من المواضيع؛ ذلك لأن المؤلف المحترم قد وضح فيه المقولات البليغة المختصرة جدا لأحد مؤلفاته القديمة «نوى الحقائق»، ولأنه قد كتب على أسلوب النثرِ، زد على ذلك لا يجنح إلى الخيالات والانطلاق من أحاسيس غير موزونة، كما هو في سائر الدواوين. فلا يضم هذا الديوان بين دفتيه إلّا ما هو موزون بميزان المنطق وحقائق القرآن والإيمان. فهو درس علمي بل قرآني وإيماني ألقاه المؤلف على مسامع ابن أخيه وأمثاله من الطلاب الذين لازموه. ولقد اقتدى أستاذنا واستفاض من نور ﴿ وَمَا عَلَّمْنَاهُ الشِّعْرَ  ﴾ فما كان له ميل إلى النظم والشعر ولم يشغل نفسه بهما أبدا، كما بيّنه في التنبيه المتصدر للأثر وأدركنا نحن أيضا منه هذا الأمر.

وقد تمَّ تأليف هذا الديوان الشبيه بالمنظوم خلال عشرين يوما، بعد سعي متواصل لساعتين أو زيادة نصف ساعة من الزمان يوميا، مع كثرة المشاغل والمَهام الجليلة لـ«دار الحكمة الإسلامية».

إن تأليفا كهذا ضمن هذا الوقت القصير جدا، مع ما في كتابة صحيفة واحدة من المنظوم صعوبة تفوق عشر صفحات من غيره، ومع وروده فطريا وطبعه كما ورد دون أن يطرأ عليه تصحيح أو تشذيب أو تدقيق.. يجعلنا نراه خارقة من خوارق رسائل النور، فلا نعلم ديوان شعر مثل هذا يسهل قراءته نثرا دون تكلّف .

نسأل الله أن يجعل هذا المؤلَّف النفيس بمثابة المثنوي (الرومي) لطلاب النور، إذ هو خلاصة قيمة لرسائل النور وفي حكم فهرس يبشر بقدومها ويشير إشارة مستقبلية إليها، تلك الرسائل التي ظهرت بعد عشر سنوات واكتملت في غضون ثلاث وعشرين سنة.

صنغور، محمد فيضي، خسرو

من طلاب النور

<nowiki>*</nowiki>  *  *

== تنبيه(<ref>
ملاحظة: هذا الديوان الشبيه بالمنظوم هو آخر ما ألّفه «سعيد القديم» وطبعه ونشره في سنة ١٣٣٧ (١٩٢١م) وبعد تأليفه لرسائل النور وانتشارها، أوصى تلاميذه أن يلحقوه بمجموعة «الكلمات» بعد حذفه أبحاثاً وفقرات منه. وفي أوائل الخمسينات وضع هوامش جديدة وأمر بنشره على هذه الصورة النهائية.
</ref>) ==

لم أقدر النظم والقافية قدرهما، لعدم معرفتي بهما، فالمرء عدوّ لما جهل.

ولم أشأ قط تغيير صورة الحقيقة لتوافِق أهواء القافية، نظير «التضحية بصافية فداء للقافية» (<ref>
مثل تركي: يُحكى أن رجلا كان يقرض الشعر ضحّى بزوجته المسماة «صافية» وطلقها كي تستقيم قافية شعره.
</ref>) ولأجل هذا فقد ألبستُ أسمى الحقائق أردأ الملابس في هذا الكتاب الخالي من القافية والنظم. وذلك:

أولا: لأنني لا أعلم أفضل من هذا. فكنت أحصر فكري في المعنى وحده، دون اللفظ.

ثانيا: أردت أن أبين بهذا الأسلوب نقدي لأولئك الشعراء الذين ينحتون الجسد ليوافق اللباس!

ثالثا: أردت إشغال النفس أيضا بالحقائق العالية مع انشغال القلب بها في هذا الشهر المبارك، شهر رمضان.

ولأجل هذه الأسباب اِختيرَ هذا الأسلوب الشبيه بأساليب المبتدئين.

ولكن أيها القارئ الكريم!

لئن كنت قد أخطأت -وأنا أعترف به- فإياك أن تخطئ فتنظرَ إلى الأسلوب المتهرئ ولا تنعم النظر في تلك الحقائق الرفيعة، ومن ثم تهوّن من شأنها.

== إيضاح ==

أيها القارئ الكريم! إنني أعترف سلفا بضجري من فقر قابليتي في صنعة الخطّ وفن النظم، إذ لا أستطيع الآن حتى كتابة اسمي كتابة جيدة، ولم أتمكن طوال حياتي من نظم بيتٍ واحد أو من وزنه. ولكن، وعلى حين غرّة ألحّتْ على فكري رغبةٌ قوية في النظم، وقد كانت روحي ترتاح لما في كتاب «قول نوالا سيسيبان» (<ref>
قصيدة طويلة تنوف على أربعمائة بيت في وصف غزوات الصحابة الكرام، باللغة الكردية الكرمانجية الشمالية، نظَمها الملا خالد آغا الزيباري المعروف بزهده وتقواه.
</ref>) من نظمٍ فطري عفوي على نمط مدائح تصف غزوات الصحابة الكرام رضوان الله عليهم. فاخترتُ لنفسي طراز نظمه، وكتبتُ نثرا شبيها بالنظم. ولم أتكلف للوزن قطعا. فليقرأه مَن شاء نثرا قراءة سهلة دون تذكّر النظم والاهتمام به، بل عليه أن يعدّه نثرا ليفهم المعنى، إذ هناك ارتباط في المعنى بين القِطعَ، وعليه ألّا يتوقف في القافية. (<ref>
ولقد وفّقنا الله لترجمة هذا الديوان الرائع نثرا أيضا مكتفين بالمعنى دون القافية أو اللفظ.
</ref>) فكما تكون الطاقية والطربوش بلا شُرّابة كذلك يكون الوزن أيضا بلا قافية، والنظم بلا قاعدة. بل اعتقد انه لو كان اللفظ والنظم جذابين صنعةً يُشغلان فكر الإنسان بهما ويشدّانه إليهما، فالأولى إذن أن يكون اللفظ بسيطا من غير تزويق لئلا يصرف النظر إليه.

إن أستاذي ومرشدي في هذا الكتاب: القرآن الكريم.. وكتابي الذي أقرأه: الحياة.. ومخاطبي الذي أوجّه له الكلام: نفسي..أما أنت أيها القارئ العزيز، فمستمع ليس إلّا، والمستمع لا يحق له الانتقاد، بل يأخذ ما يعجبه ولا يتعرض لما لا يعجبه.

إن أستاذي ومرشدي في هذا الكتاب: القرآن الكريم.. وكتابي الذي أقرأه: الحياة.. ومخاطبي الذي أوجّه له الكلام: نفسي..أما أنت أيها القارئ العزيز، فمستمع ليس إلّا، والمستمع لا يحق له الانتقاد، بل يأخذ ما يعجبه ولا يتعرض لما لا يعجبه.

ولما كان كتابي هذا نابعا من فيض الشهر الكريم، شهر رمضان المبارك، (<ref>حتى إن تاريخ تأليفه ظهر في العبارة الآتية: «نجم أدب وُلِد لهلالَي رمضان» مجموع أرقامه:١٣٣٧ (المؤلف).</ref>) فإنني آمل أن يؤثر في قلب أخي في الدين، فيهدي لي بظهر الغيب دعاءً بالمغفرة أو قراءة سورة الفاتحة.

== الداعي(<ref>
هذه القطعة توقيعه. (المؤلف).
</ref>) ==

قبري المهدّم (<ref>فلقد أخرجت السلطات آنذاك جثمانه ودفنته في مكان مجهول، وذلك بعد مرور أربعة أشهر على وفاته ١٩٦٠م.</ref>) يضم تسعا وسبعين جثة(<ref>يعني أن سعيدين يموتان في السنة الواحدة، حيث يتجدد الجسم في السنة مرتين. فضلا عن أن سعيدا سيعيش إلى هذا التاريخ، أي إلى هذه السنة، التاسعة والسبعين، إذ يموت في كل سنة سعيد. (المؤلف).</ref>)

لسعيد ذي الآثام والآلام

وقد غدا تمام الثمانين شاهد قبري

والكل يبكي (<ref>فلقد أحس قبل الوقوع بهذه الأحوال قبل عشرين سنة من وقوعها. (المؤلف).</ref>) لضياع الإسلام.

فيئن ذلك القبر المليء بالأموات مع شاهده.

وغدا أنطلقُ مسرعا إلى ساحة عقباي

وأنا على يقينٍ: أن مستقبل آسيا بأرضها وسمائها

يستسلم ليد الإسلام البيضاء

إذ يمينه يمن الإيمان

يمنح الطمأنينة والأمان للأنام. (<ref>
هذه الفقرات المنتهية بعلامة (∗) أضافها المؤلف نفسه إلى الكتاب بعد سنة ١٩٥١.
</ref>)

<nowiki>*</nowiki>  *  *


بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ

الحمد لله رب العالمين
والصلاة والسلام على سيد المرسلين، 

وعلى آله وصحبه أجمعين.

== برهانان عظيمان للتوحيد ==

هذا الكون بذاته برهان عظيم.

إذ لسان الغيب ولسان الشهادة يسبّحان بالتوحيد، توحيد الرحمن. ويذكُران بصوت هائل:

«لا إله إلّا هو».

فكل ذرات الكون، وحجيراته، وأركانه، وأعضائه؛ لسان ذاكر يلهج مع ذلك الصوت الداوي بـ:

«لا إله إلّا هو».

في تلك الألسنة تنوّع، وفي تلك الأصوات مراتب، إلّا أنها تنطلق معا بـ:

«لا إله إلّا هو».

هذا الكون إنسان أكبر.. يذكر ربَّه بصوت عالٍ، والأصوات الرقيقة لأجزائه وذراته كلها تدوي مع ذلك الصوت الهادر:

«لا إله إلّا هو».

نعم، إن هذا العالم يتلو آيات القرآن في حلقة ذكر عظيمة. وهذا القرآن المشرق المنور يترنم مع ذوي الأرواح كلها بـ:

«لا إله إلّا هو».

هذا الفرقان الحكيم، برهان ناطق لذلك التوحيد. آياتُه كلها ألسنة صادقة.. وأشعة ساطعة بالإيمان.. فالجميع يذكر معا:

«لا إله إلّا هو».

فإذا ما ألصقتَ الأذن بصدر هذا الفرقان، ستسمع من أعمق الأعماق صدىً سماويا صريحا ينبعث:

«لا إله إلّا هو».

فذلك الصوت اللطيف، صوت رفيع عالٍ، في منتهى الجدية وغاية الإيناس، ونهاية الصدق والإخلاص. ومدعم بالبرهان القاطع المقنع.. يقول مكررا:

«لا إله إلّا هو».

هذا البرهان المنور، جهاتُه الست شفافة رائقة إذ:

عليه نقش الإعجاز الظاهر.

وبداخله يلمع نور الهداية، ويقول:

«لا إله إلّا هو».

تحته نسيج البرهان والمنطق... في يمينه استنطاق العقل، ويصدّقه بـ:

«لا إله إلّا هو».

وفي شماله -الذي هو يمين- استشهاد الوجدان... أمامه الحسن والخير... وهدفه السعادة... مفتاحه دائما:

«لا إله إلّا هو».

ومن ورائه الذي هو أمام. أي استناده؛ سماوي وهو: الوحي المحض. فهذه الجهات الست منيرة مضيئة، يتجلى في بروجها:

«لا إله إلّا هو».

فأنّى للوهم أن يسترق منها السمع، وأنّى للشبهة أن تطرق بابها.

أفيمكن أن يدخل ذلك المارق هذا الصرح البارق الشارق!!

فأسوار سوره شاهقة، وكل كلمة منه مَلَك ناطق بـ:

«لا إله إلّا هو».

فذلك القرآن العظيم بحر ناطق للتوحيد.

لنأخذ قطرة منه مثالا؛ «سورة الإخلاص». نتناولها رمزا قصيرا مما لا يعد من الرموز.

إنها تردّ الشرك بجميع أنواعه ردّا قاطعا. وتثبت سبعة أنواع من التوحيد في جملها الست: ثلاث جملٍ منها مثبتة وثلاث منها منفية.

الجملة الأولى: ﴿ قُلْ هُوَ ﴾: إشارة بلا قرينة، أي هو تعيين بالإطلاق، ففي ذلك التعيين تعيّن. أي

لا إله إلّا هو.

وهذا إشارة إلى توحيد الشهود. فلو استغرقت البصيرةُ النافذة إلى الحق في التوحيد، لقالت:

«لا مشهود إلّا هو».

الجملة الثانية: ﴿ اللّٰهُ اَحَدٌ ﴾ تصريح بتوحيد الألوهية، إذ الحقيقة تقول بلسان الحق:

«لا معبود إلّا هو».

الجملة الثالثة: ﴿ اَللّٰهُ الصَّمَدُ ﴾ صدف لدرّين من درر التوحيد.

الأول: توحيد الربوبية: فلسان نظام الكون يقول:

«لا خالق إلّا هو».

الثاني: توحيد القيومية: أي إن لسان الحاجة إلى مؤثر حقيقي في الكون كله يقول:

«لا قيوم إلّا هو».

الجملة الرابعة: ﴿ لَمْ يَلِدْ ﴾ يستتر فيها توحيد الجلال، ويردّ أنواع الشرك، ويقطع دابر الكفر:

لأن الذي يتغير ويتناسل ويتجزأ لاشك أنه ليس بخالق ولا قيوم ولا إله.

و ﴿ لَمْ يَلِدْ ﴾ : يردّ مفهوم البنوة والتولد، إذ يقطع قطعا شركَ بنوة عيسى وعزير «عليهما السلام» والملائكة أو العقول.

فلقد ضل كثير من الناس، وهووا في غياهب الضلال من هذا الشرك.

خامستها: ﴿ وَلَمْ يُولَدْ ﴾ توحيد سرمدي يشير إلى إثبات الأحدية.

فمن لم يكن واجبا قديما أزليا لا يكون إلها، أي إن كان حادثا زمانيا، أو متولدا مادةً، أو منفصلا عن أصل، لا يمكن أن يكون إلها لهذا الكون.

هذه الجملة تردّ شرك عبادة الأسباب، وعبادة النجوم، وعبادة الأصنام، وعبادة الطبيعة.

سادستها: ﴿ وَلَمْ يَكُنْ ﴾ توحيد جامع، أي لا نظير له في ذاته، ولا شريك له في أفعاله. ولا شبيه له في صفاته. كل ذلك مندمج معا يوجه النظر إلى «لم».

فهذه الجمل الست متضمنة سبع مراتب من مراتب التوحيد، كل منها نتيجة للأخرى، وبرهان لها في الوقت نفسه.

أي إن «سورة الإخلاص» تشتمل على ثلاثين سورة من سور الإخلاص سورٍ منتظمة مركبة من دلائل يثبت بعضها بعضا.

لا يعلم الغيب إلّا الله.

<nowiki>*</nowiki>  *  *

== السبب ظاهري بحت ==

تقتضي عزة الألوهية وعظمتها، أن تكون الأسباب الطبيعية أستارا بين يدي قدرته تعالى أمام نظر العقل.

ويقتضي التوحيد والجلال، أن تسحب الأسباب الطبيعية يدَها عن التأثير الحقيقي في آثار القدرة الإلهية. (<ref>أي ألّا تتدخل في الإيجاد والتأثير الحقيقي قطعا. (المؤلف).</ref>)

<nowiki>*</nowiki>  *  *

== الوجود غير منحصر في العالم الجسماني ==

إنّ أنواع الوجود المختلفة التي لا تحصى، لا تنحصر في هذا العالم، عالم الشهادة.

فالعالم الجسماني (المادي) شبيه بستار مزركش ملقىً على عوالم الغيب المنورة.

<nowiki>*</nowiki>  *  *

== الاتحاد في قلم القدرة يعلن التوحيد ==

إنّ ظهور أثر الإبداع في كل زاوية من زوايا الفطرة يردّ بالبداهة إيجاد الأسباب لها.

إنّ نقش القلم نفسه والقدرة عينها، في كل نقطة في الخلقة، يرفض -بالضرورة- وجود الوسائط.

<nowiki>*</nowiki>  *  *

== لا شيء دون الأشياء كلها ==

إنّ سر التساند والترابط، المستتر في الكائنات كلها، المنتشر فيها.. وكذا انبعاث روح التجاوب والتعاون من كل جانب..

يبين أنه ليست إلّا قدرة محيطة بالعالم كله، تخلق الذرة وتضعها في موضعها المناسب.

فكل حرف وكل سطر من كتاب العالم، حيّ، تسوقه الحاجة،

وتعرّف الواحد الآخر، فيُلبي النداء أينما انطلق.

وبسر التوحيد تتجاوب الآفاق كلها،

إذ توجّه القدرة كل حرف حي إلى كل جملة من جمل الكتاب وتبصّرها.

<nowiki>*</nowiki>  *  *

== حركة الشمس للجاذبية، وهي لشدّ منظومتها ==

الشمس شجرة مثمرة، تنتفض لئلا تسقط ثمارها السيارات المنتشية المنجذبة إليها..

ولو سكنتْ بِصَمتها وسكونها لزالت الجذبةُ، وتبخرت النشوةُ، وبكتْ -شوقا إليها- مجاذيبُها السيارات المنتظمة في الفضاء الوسيع.

<nowiki>*</nowiki>  *  *

== الأشياء الصغيرة مربوطة بالكبيرة ==

إنّ الذي خلق عين البعوضة، هو الذي خلق الشمس ودرب التبانة..

والذي نظّم معدة البرغوث هو الذي نظّم المنظومة الشمسية..

والذي أدرج الرؤية في العين وغرز الحاجة في المعدة هو الذي كَحّل عين السماء بإثمد النور وبسط سُفرة الأطعمة على وجه الأرض.

<nowiki>*</nowiki>  *  *

== في نظم الكون إعجاز عظيم ==

شَاهِد الإعجاز في تأليف الكون؛ فلو أصبح كلُ سببٍ من الأسباب الطبيعية فاعلا مختارا مقتدرا -بفرضٍ محال-

لسجدتْ تلك الأسباب عاجزةً ذليلةً أمام ذلك الإعجاز قائلة:

<nowiki></nowiki>

سبحانك.. لا قدرة فينا.. ربنا أنت القدير الأزلي ذو الجلال.

== كل شيء أمام القدرة سواء ==

﴿ مَا خَلْقُكُمْ وَلَا بَعْثُكُمْ اِلَّا كَنَفْسٍ وَاحِدَةٍ ﴾ (لقمان:٢٨)

القدرة الإلهية ذاتية وأزلية لا يتخللها العجز أصلا،

فلا مراتب فيها، ولا تداخلها العوائق قطعا، فالكل والجزء إزاءها سواء، لا يتفاوتان؛

لأن كل شيء مرتبط بالأشياء كلها. فمن لا يقدر على خلق كل الأشياء لا يقدر على خلق شيء واحد.

<nowiki>*</nowiki>  *  *

== مَن لم يقبض على زمام الكون كلّه لا يقدر على خلق ذرة ==

إن من لا يملك قبضة قوية يرفع بها أرضنا والشموس والنجوم التي لا تحصى، ويضعها على هامة الفضاء، وفوق صدره، بانتظام وإتقان، ليس له أن يدّعي الخلق والإيجاد قطعا.

<nowiki></nowiki>

<nowiki>*</nowiki>  *  *

== إحياء النوع كإحياء الفرد ==

كما أن إحياء ذبابة غطت في نومٍ شبيه بالموت في الشتاء، ليس عسيرا على القدرة الإلهية،

كذلك إحياء هذه الدنيا بعد موتها، بل إحياء ذوي الأرواح قاطبة، سهل ويسير عليها.

<nowiki>*</nowiki>  *  *

== الطبيعة صنعة إلهية ==

الطبيعة ليست طابعة، بل مطبع.. ولا نقاشة بل نقش، ولا فاعلة بل قابلة للفعل.. ولا مصدرا، بل مسطر..

ولا ناظما بل نظام.. ولا قدرة بل قانون.

فهي شريعة إرادية، وليست حقيقة خارجية.

<nowiki>*</nowiki>  *  *

== الوجدان يعرف الله بوَجْده ونَشوته ==

في الوجدان انجذاب وجذب، مندمجان فيه دوما، لذا ينجذب، والانجذاب إنما يحصل بجذبِ جاذبٍ.

وذو الشعور ينجذب انجذابا، إذا ما بدا ذو الجمال وتجلّى ببهاء دون حُجُب.

هذه الفطرة الشاعرة تشهد شهادة قاطعة على الواجب الوجود ذي الجلال والجمال.

شاهِدُها الأول ذلك الجذب.. والآخر ذلك الانجذاب.

<nowiki>*</nowiki>  *  *

== شهادة الفطرة صادقة ==

لا كذبَ في الفطرة، فما تقوله صدق؛ فميَلان النمو الكامن في النواة يقول:

سأنمو وأثمر. والواقع يصدّقه.

في داخل البيضة، يقول ميَلان الحياة، في تلك الأعماق:

سأكون فرخا..

ويكون بإذن الله فعلا، ويُصدَّق كلامُه.

وإذا نوت غرفة من ماء داخل كرة من حديد الانجمادَ،

فإن ميلان انبساطها في أثناء البرودة يقول: توسَّع أيها الحديد، أنا محتاج إلى مكان أوسع.

فيحاول الحديد الصلب ألّا يكذّبه، بل ما فيه من إخلاص وصدقِ الجنان يفتّت ذلك الحديد.

كلُّ ميلٍ من هذه الميول، أمر تكويني، حكم إلهي،

شريعة فطرية، تجلٍّ للإرادة الإلهية في إدارة الأكوان.

فكلُّ ميل، وكل امتثال، انقياد لأمر إلهي تكويني.

فالتجلي في الوجدان جلوة كهذه، بحيث إن الانجذاب والجذبة صافيان كالمرآة المجلوة،

ينعكس فيهما نور الإيمان وتجلّي الجمال الخالد.

== النبوة ضرورية للبشرية ==

إنّ القدرة الإلهية التي لا تترك النمل من دون أمير، والنحل من دون يعسوب،

لا تترك حتما البشر من دون نبي، من دون شريعة... نعم، هكذا يقتضي سر نظام العالم.

<nowiki>*</nowiki>  *  *

== المعراج معجزة للملائكة مثلما انشقاق القمر معجزة للإنسان ==

المعراجُ ولاية عظمى في نبوة مسلَّمة بها رأته الملائكة رؤية حقة كرامةً.

ركب النبي الباهر «البُراق» وغدا بَرقا، فدار الوجود كالقمر مشاهدا عالم النور أيضا.

فكما أن انشقاق القمر معجزة حسيّة عظمى للإنسان المنتشر في عالم الشهادة،

فهذا المعراج أيضا هو أعظم معجزة لساكني عالم الأرواح.

<nowiki>*</nowiki>  *  *

== كلمة الشهادة برهانها فيها ==

كلمتا الشهادة: كل منها شاهدة للأخرى، ودليل، وبرهان.

فالأولى: برهان لِمّي للثانية، والثانية: برهان إنِّي للأولى. (<ref>
الاستدلال من العلّة إلى المعلول برهان لمّيّ، ومن المعلول إلى العلّة برهان إنّيّ. (التعريفات للجرجاني).
</ref>)

<nowiki>*</nowiki>  *  *

== الحياة طراز من تجلّي الوحدة ==

الحياة نور الوحدة.. فالتوحيد يتجلى بالحياة في هذه الكثرة.

نعم، إن تجلّيا من تجليات الوحدة يجعل الكثرة الكاثرة من الموجودات وجودا واحدا؛

لأن الحياة تجعل الشيء الواحد مالكا لكل شيء.. بينما كل الأشياء عند فاقد الحياة عدم.

== الروح قانون أُلبِس وجودا خارجيا ==

الروح قانون نوراني، وناموس ألبس وجودا خارجيا. أُودع فيه الشعور.

فهذا الروح الموجود -وجودا خارجيا- وذاك القانون المعقول -المدرَك عقلا- أصبحا أخوَين وصديقين.

إذ هذا الروح آتٍ من عالم الأمر، ومن صفة الإرادة، كالقوانين الفطرية الثابتة الدائمة.

وإن القدرة الإلهية تكسو الروحَ وجودا حسيا، وتودع فيه الشعور، فتَجعل سيالةً لطيفة صَدَفةً لذلك الجوهر.

ولو ألبست قدرةُ الخالق القوانينَ الجارية في الأنواع، وجودا خارجيا، لأصبح كل منها روحا.

ولو نـزع الروحُ هذا الوجودَ، وطرح عنه الشعور، لأصبح قانونا باقيا.

<nowiki>*</nowiki>  *  *

== الوجود بلا حياة كالعدم ==

الضياء والحياة، كلاهما كشّافان للموجودات.

إن لم يكن هناك نور الحياة، فالوجود معرّض للعدم، بل هو كالعدم.

نعم، إنّ ما لا حياة فيه غريب، يتيم، حتى لو كان قمرا.

<nowiki>*</nowiki>  *  *

== النملة بالحياة أكبر من الأرض ==

إذا وازنتَ النملةَ بميزان الوجود، فالكون الذي تنطوي عليه النملة بسر الحياة، لا تسعه كرتنا الأرضية.

فلو قارنّا هذه الكرة الأرضية -التي أراها حية ويراها البعض ميتة- مع النملة،

فإنها لا تعدل نصف رأس هذا الكائن المجهز بالشعور.

<nowiki>*</nowiki>  *  *

== النصرانية ستسلِّم أمرها للإسلام ==

ستجد النصرانية أمامها الانطفاء أو الاصطفاء. وسوف تلقي السلاح وتستسلم للإسلام.

لقد تمزقت عدة مرات، حتى آلت إلى «البروتستانتية» ولم تسعفها كذلك، وتمزق الستار مرة أخرى، فوقعت في ضلالة مطلقة.

إلّا أن قسما منها اقترب من التوحيد، وسيجد فيه الفلاح.

 وهي الآن على وشك التمزق، (<ref>إشارة إلى النتائج الرهيبة للحرب العالمية الأولى، بل يخبر عن الحرب العالمية الثانية.(المؤلف).</ref>) إن لم تنطفئ فإنها تتصفّى وتكون مُلكَ الإسلام (إذ تجد نفسها أمام الحقائق الإسلامية الجامعة لأسس النصرانية الحقيقية).

هذا سر عظيم أشار إليه الرسول الكريم ﷺ بنـزول عيسى عليه السلام، وأنه سيكون من أمته ويعمل بشريعته. (<ref>
انظر: البخاري، الأنبياء ٤٩، البيوع ١٠٢، المظالم ٣١؛ مسلم، الإيمان ٢٤-٢٤٧؛ أبو داود، الملاحم ١٤؛ الترمذي، الفتن ٥٤؛ ابن ماجه، الفتن ٣٣؛ أحمد بن حنبل، المسند ٢٤٠/٢-٢٧٢؛ ابن حبان، الصحيح ٣٧٧/١٦؛ الحاكم، المستدرك ٦٥١/٢.
</ref>)

<nowiki>*</nowiki>  *  *

== النظر التقليدي يرى المحال ممكنا ==

لقد اشتهرت حادثة: أنه بينما كان الناس يراقبون هلال العيد، ولم يرَ أحد شيئا،

إذا بشيخ هرم يحلف أنه قد رأى الهلال، ثم تبين أن ما رآه لم يكن هلالا بل شعرة بيضاء تقوست من أهدابه.

فأصبحت تلك الشعرةُ هلالا له. فأين تلك الشعرة المقوسة من الهلال؟.

فهلا فهمت هذا الرمز!

لقد أصبحت حركات الذرات شعرات مظلمة لأهداب العقل، أسدلت على البصر المادي وأعمَته،

فلم يعد يرى الفاعلَ لتشكيل الأنواع كلها. وهكذا تقع الضلالة.

فأين حركات الذرات من نظّام الكون؟.

إنّ توهم صدور تلك الأنواع من تلك الحركات محال في محال.

<nowiki>*</nowiki>  *  *

== القرآن لا يحتاج إلى وكيل بل إلى مرآة ==

إنّ ما في المصدر من قدسية هي التي تحض جمهور الأمة والعوام على الطاعة وتسوقهم إلى امتثال الأوامر أكثر من قوة البرهان.

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şeriat yüzde doksanı; müsellemat-ı şer’î, zaruriyat-ı dinî birer elmas sütundur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İçtihadî, hilafî, fer’î olan mesail; yüzde ancak on olur. Doksan elmas sütunu, on altının sahibi
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kesesine koyamaz, ona tabi kılamaz. Elmasların madeni: Kur’an ve hem hadîstir. Onun malı, oradan her zaman istemeli.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kitaplar, içtihadlar Kur’an’ın âyinesi, yahut dürbün olmalı. Gölge, vekil istemez o Şems-i Mu’ciz-beyan.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Mübtıl, bâtılı hak nazarıyla alır ==
İnsandaki fıtratı, mükerrem olduğundan kasden hakkı arıyor. Bazen gelir eline, bâtılı hak zanneder, koynunda saklıyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hakikati kazarken ihtiyarı olmadan dalal düşer başına; hakikattir zanneder, kafasına geçirir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Kudretin âyineleri çoktur ==
Kudret-i Zülcelal’in pek çoktur mir’atları. Her biri ötekinden daha eşeff ve eltaf pencereler açıyor bir âlem-i misale.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Sudan havaya kadar, havadan tâ esîre, esîrden tâ misale, misalden tâ ervaha, ervahtan tâ zamana, zamandan tâ hayale,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hayalden fikre kadar muhtelif âyineler, daima temsil eder şuunat-ı seyyale.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kulağınla nazar et âyine-i havaya: Kelime-i vâhide, olur milyon kelimat!
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Acib istinsah eder o kudretin kalemi, şu sırr-ı tenasülat…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Temessülün aksamı muhtelifedir ==
Âyinede temessül, münkasım dört surete: Ya yalnız hüviyet ya beraber hâsiyet ya hüviyet hem şule-i mahiyet ya mahiyet, hüviyet.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Eğer misal istersen işte insan ve hem şems, melek ve hem kelime. Kesifin timsalleri, âyinede oluyor birer müteharrik meyyit.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bir ruh-u nuraninin kendi mir’atlarında timsalleri oluyor birer hayy-ı murtabıt; aynı olmazsa eğer, gayrı dahi olmayıp
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Birer nur-u münbasit. Ger şems hayevan olaydı; olur harareti hayatı, ziya onun şuuru, şu havassa mâliktir âyinede timsali.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte budur şu esrarın miftahı: Cebrail hem Sidre’de hem suret-i Dıhye’de meclis-i Nebevî’de,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem kim bilir kaç yerde! Azrail’in bir anda Allah bilir kaç yerde, ruhları kabzediyor. Peygamber’in bir anda,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem keşf-i evliyada hem sadık rüyalarda ümmetine görünür hem haşirde umum ile şefaatle görüşür.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Velilerin ebdalı, çok yerlerde bir anda zuhur eder, görünür.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Müstaid, müçtehid olabilir; müşerri’ olamaz ==
İçtihadın şartını haiz olan her müstaid, ediyor nefsi için nass olmayanda içtihad. Ona lâzım, gayra ilzam edemez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ümmeti davetle teşri edemez. Fehmi, şeriattan olur; lâkin şeriat olamaz. Müçtehid olabilir fakat müşerri’ olamaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İcma ile cumhurdur, sikke-i şer’i görür. Bir fikre davet etmek; zann-ı kabul-ü cumhur, şart-ı evvel oluyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Yoksa davet bid’attır, reddedilir. Ağzına tıkılır, onda daha çıkamaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Nur-u akıl, kalpten gelir ==
Zulmetli münevverler bu sözü bilmeliler: Ziya-yı kalpsiz olmaz nur-u fikir münevver.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
O nur ile bu ziya mezcolmazsa zulmettir, zulüm ve cehli fışkırır. Nurun libasını giymiş bir zulmet-i müzevver.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Gözünde bir nehar var, lâkin ebyaz ve muzlim. İçinde bir sevad var ki bir leyl-i münevver.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
O içinde bulunmazsa o şahm-pare göz olmaz, sen de bir şey göremez. Basîretsiz basar da para etmez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ger fikret-i beyzada süveyda-i kalp olmazsa halita-i dimağî ilim ve basîret olmaz. Kalpsiz akıl olamaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Dimağda meratib-i ilim muhtelifedir, mültebise ==
Dimağda meratib var; birbiriyle mültebis, ahkâmları muhtelif. Evvel tahayyül olur, sonra tasavvur gelir,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Sonra gelir taakkul, sonra tasdik ediyor, sonra iz’an oluyor, sonra gelir iltizam, sonra itikad gelir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İtikadın başkadır, iltizamın başkadır. Her birinden çıkar bir halet: Salabet itikaddan,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Taassub iltizamdan, imtisal iz’andan, tasdikten iltizam, taakkulde bîtaraf, bîbehre tasavvurda.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Tahayyülde safsata hasıl olur, mezcine eğer olmaz muktedir. Bâtıl şeyleri güzel tasvir etmek, her demde
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Safi olan zihinleri cerhdir hem idlâli.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Hazmolmayan ilim telkin edilmemeli ==
Hakiki mürşid-i âlim koyun olur, kuş olmaz. Hasbî verir ilmini.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Koyun verir kuzusuna hazmolmuş musaffâ sütünü.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kuş veriyor ferhine lüab-âlûd kayyını.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Tahrip esheldir; zayıf, tahripçi olur ==
Vücud-u cümle ecza, şart-ı vücud-u külldür. Adem ise oluyor bir cüzün ademiyle, tahrip eshel oluyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bundandır ki âciz adam, sebeb-i zuhur-u iktidar müsbete hiç yanaşmaz. Menfîce müteharrik, daim tahripkâr olur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Kuvvet hakka hizmetkâr olmalı ==
Hikmetteki desatir, hükûmette nevamis; hakta olan kavanin, kuvvetteki kavaid birbiriyle olmazsa müstenid ve müstemid
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Cumhur-u nâsta olmaz, ne müsmir ve müessir. Şeriatta şeair; kalır mühmel, muattal. Umûr-u nâsta olmaz, müstenid ve mutemid.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Bazen zıt, zıddını tazammun eder ==
Zaman olur zıt, zıddını saklarmış. Lisan-ı siyasette lafız, mananın zıddıdır. Adalet külahını (*<ref><nowiki>*</nowiki> Bu zamanı tam görmüş gibi bahseder. </ref>)
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Zulüm başına geçirmiş. Hamiyet libasını, hıyanet ucuz giymiş. Cihad ve hem gazâya, bağy ismi takılmış. Esaret-i hayvanî,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İstibdad-ı şeytanî; hürriyet nam verilmiş. Zıtlarda emsal olmuş, suretlerde tebadül, isimlerde tekabül, makamlarda becayiş-i mekânî.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Menfaati esas tutan siyaset canavardır ==
Menfaat üzere çarkı kurulmuş olan siyaset-i hazıra; müfteristir, canavar.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Aç olan canavara karşı tahabbüb etsen merhametini değil, iştihasını açar.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Sonra döner, geliyor; tırnağının hem dişinin kirasını senden ister.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Kuva-yı insaniye tahdid edilmediğinden cinayeti büyük olur ==
Hayvanın hilafına, insandaki kuvveler, fıtrî tahdid olmamış. Onda çıkan hayr u şer, lâyetenahî gider.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Onda olan hodgâmlık, bundan çıkan hodbinlik, gurur, inat birleşse; öyle günah oluyor (*<ref><nowiki>*</nowiki> Bunda da bir işaret-i gaybiye var. </ref>)ki beşer şimdiye kadar
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ona isim bulmamış. Cehennemin lüzumuna delil olduğu gibi cezası da yalnız cehennem olabilir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem mesela bir adam, tek yalancı sözünü doğru göstermek için İslâm’ın felaketini kalben arzu eder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şu zaman da gösterdi: Cehennem lüzumsuz olmaz, cennet ucuz değildir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Bazen hayır, şerre vasıta olur ==
Havastaki meziyet filhakika sebeptir tevazu, mahviyete. Olmuş maatteessüf sebep tahakküme,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Tekebbüre hem illet. Fakirlerdeki aczi, âmîlerdeki fakrı filhakika sebeptir ihsan ve merhamete.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Lâkin maatteessüf müncer olmuştur şimdi, zillet ve esarete. Bir şeyde hasıl olan mehasin ve şerefse
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Havas ve rüesaya o şey peşkeş edilir. O şeyden neş’et eden seyyiat ve şer ise efrad ve hem avama
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Taksim, tevzi edilir. Aşiret-i galipte hasıl olan şerefse: “Hasan Ağa, âferin!” Hasıl olan şer ise
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Efrada olur nefrin. Beşerde şerr-i hazîn!
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Gaye-i hayal olmazsa enaniyet kuvvetleşir ==
Bir gaye-i hayal olmazsa yahut nisyan basarsa ya tenasi edilse elbette zihinler enelere dönerler,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Etrafında gezerler. Ene kuvvetleşiyor, bazen sinirleniyor. Delinmez, tâ “nahnü” olsun. Enesini sevenler, başkaları sevmezler.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Hayat-ı ihtilal; mevt-i zekât, hayat-ı ribadan çıkmış ==
Bi’l-cümle ihtilalat, bütün herc ü fesadat hem asıl hem madeni; rezail ve seyyiat, bütün fâsid hasletler,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Muharrik ve menbaı iki kelimedir tek yahut iki kelâmdır. Birincisi şudur ki: “Ben tok olsam, başkalar
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Acından ölse neme lâzım!” İkincisi: “Rahatım için zahmet çek; sen çalış, ben yiyeyim. Benden yemek, senden emekler!”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Birinci kelimede olan semm-i kātili hem kökünü kesecek, şâfî deva olacak tek bir devası vardır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
O da zekât-ı şer’î ki bir rükn-ü İslâm’dır. İkinci kelimede, zakkum-şecer münderic. Onun ırkını kesecek, ribanın hurmetidir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Beşer salah isterse, hayatını severse zekâtı vaz’etmeli, ribayı kaldırmalı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Beşer hayatını isterse enva-ı ribayı öldürmeli ==
Tabaka-i havastan tabaka-i avama sıla-i rahim kopmuştur. Aşağıdan fırlıyor
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Sadâ-yı ihtilalî, vaveylâ-yı intikamî, kin ü hased enîni… Yukarıdan iniyor
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Zulüm ve tahkir ateşi, tekebbürün sıkleti, tahakküm sâıkası… Aşağıdan çıkmalı
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Tahabbüb ve itaat, hürmet ve hem imtisal. Fakat merhamet ve ihsan yukarıdan inmeli,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem şefkat ve terbiye… Beşer bunu isterse sarılmalı zekâta, ribayı tard etmeli.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kur’an’ın adaleti bab-ı âlemde durup ribaya der: “Yasaktır! Hakkın yoktur, dönmeli!”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Dinlemedi bu emri, beşer yedi bir sille. (*<ref><nowiki>*</nowiki> Kuvvetli bir işaret-i gaybiyedir. Evet beşer dinlemedi, İkinci Harb-i Umumî ile bu dehşetli silleyi de yedi. </ref>)Müdhişini yemeden bu emri dinlemeli.
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Beşer esirliği parçaladığı gibi ecîrliği de parçalayacaktır ==
Bir rüyada demiştim: Devletler, milletlerin hafif muharebesi; tabakat-ı beşerin şedit olan harbine terk-i mevki ediyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Zira beşer, edvarda esirlik istemedi, kanıyla parçaladı. Şimdi ecîr olmuştur; onun yükünü çeker, onu da parçalıyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Beşerin başı ihtiyar, edvar-ı hamsesi var. Vahşet ve bedeviyet, memlûkiyet, esaret, şimdi dahi ecîrdir, başlamıştır geçiyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Gayr-ı meşru tarîk, zıdd-ı maksuda gider ==
اَل۟قَاتِلُ لَا يَرِثُ   bir düstur-u azîmdir: “Gayr-ı meşru tarîk ile bir maksada giden zat, galiben maksudunun zıddıyla görür mücazat.”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Avrupa muhabbeti, gayr-ı meşru muhabbet hem taklit ve hem ülfet. Âkıbeti mükâfat: Mahbubun gaddarane adâveti, cinayat…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Fâsık-ı mahrum bulmaz, ne lezzet ve ne necat.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Cebir ve İtizal’de birer dane-i hakikat bulunur ==
Ey talib-i hakikat! Maziye hem musibet, müstakbel ve masiyet ayrı görür şeriat. Maziye, mesaibe nazar olur kadere.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Söz olur Cebriye. Müstakbel ve maâsi nazar olur teklife, söz olur İtizale. İtizal ile Cebir
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şurada barışırlar. Şu bâtıl mezheplerde birer dane-i hakikat mevcud mündericdir, mahsus mahalli vardır, bâtıl olan ta’mimdir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Acz ve cez’ bîçarelerin kârıdır ==
Ger istersen hayatı, çareleri bulunan şeyde acze yapışma.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ger istersen rahatı, çaresi bulunmayan şeyde cez’a sarılma.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Bazen küçük bir şey, büyük bir iş yapar ==
Öyle şerait oluyor; tahtında az bir hareke, sahibini çıkarıyor tâ a’lâ-yı illiyyîn
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Öyle hâlât oluyor ki küçük bir hareket, kâsibini indiriyor tâ esfel-i safilîn
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Bazılara bir an, bir senedir ==
Fıtratların bir kısmı birdenbire parlıyor. Bir kısmı tedricîdir, şey’en şey’en kalkıyor. Tabiat-ı insanî ikisine de benziyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şeraite bakıyor, ona göre değişir. Bazen tedricî gider. Bazen dahi oluyor barut gibi zulmanî, birdenbire fışkırıyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Nurani bir nâr olur. Bazı olur bir nazar, fahmi elmas ediyor. Bazı olur bir temas, taşı iksir ediyor. Bir nazar-ı peygamber,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Birdenbire kalbeder; bir bedevî-i cahil, bir ârif-i münevver. Eğer mizan istersen: İslâm’dan evvel Ömer, İslâm’dan sonra Ömer…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Birbiriyle kıyası: Bir çekirdek, bir şecer… Def’aten verdi semer; o nazar-ı Ahmedî, o himmet-i Peygamber…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ceziretü’l-Arap’ta, fahmolmuş fıtratları kalbetti elmaslara. Birdenbire serâser…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Barut gibi ahlâkı parlattırdı, oldular birer nur-u münevver.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Yalan, bir lafz-ı kâfirdir ==
Bir dane sıdk, yakar milyonla yalanı. Bir dane-i hakikat, yıkar kasr-ı hayali. Sıdk büyük esastır, bir cevher-i ziyalı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Yeri verir sükûta, eğer çıksa zararlı. Yalana yer hiç yoktur, çendan olsa faydalı. Her sözün doğru olsun, her hükmün hak olmalı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Lâkin hakkın olamaz, her doğruyu söz etmek. Bunu iyi bilmeli.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
خُذ۟ مَا صَفَا دَع۟ مَا كَدَرَ   kendine düstur etmeli.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Güzel gör hem güzel bak. Tâ güzel düşünmeli. Güzel bil hem güzel düşün. Tâ leziz hayatı bulmalı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hayat içinde hayattır, hüsn-ü zanda emeli. Sû-i zanla yeistir saadet muharribi hem de hayatın kātili.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Bir meclis-i misalîde ==
'''Şeriatla medeniyet-i hazıra, deha-i fennî ile hüda-i şer’î muvazeneleri'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
(Birinci Harb’in) Mütareke başında, bir cuma gecesinde bir rüya-yı sadıkada, misalî âleminde, bir meclis-i azîmde, benden sual ettiler:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
“Mağlubiyet sonunda İslâm’ın âleminde ne hal peyda olacak?” Asr-ı hazır mebusu sıfatıyla söyledim, onlar da dinlediler:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Eski zamandan beri istiklal-i İslâm’ın bekası hem kelimetullahın i’lâsı için farz-ı kifaye-i cihadı, o lâzıme-i diyanet
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Deruhte ile kendini yekvücud-u vahdanî İslâm’ın âlemine fedaya vazifedar, hilafete bayraktar görmüş olan bu devlet,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şu millet-i İslâm’ın felaket-i mazisi, getirecek de elbet İslâm’ın âlemine saadet ve hürriyet. Olur geçen musibet,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İstikbalde telafi. Üçü veren, üç yüzü kazandıran, etmiyor elbette hiç hasaret. Halini istikbale tebdil eder, zîhimmet…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Zira ki şu musibet; hayatımız mâyesi olan şefkat, uhuvvet, tesanüd-ü İslâm’ı hârikulâde etti, inkişaf-ı uhuvvet
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Tesri’-i ihtizazı. Tahrib-i medeniyet, deniyet-i hazıra sureti değişecek, sistemi bozulacak; zuhur edecek o vakit,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İslâmî medeniyet. Müslümanlar bi’l-ihtiyar elbet evvel girecek. Muvazene istersen: Şer’in medeniyeti, şimdiki medeniyet
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Esaslara dikkat et, âsârlara nazar et. Şimdiki medeniyet esasatı menfîdir. Menfî olan beş esas ona temel hem kıymet.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Onlarla çark kurulur. İşte nokta-i istinad hakka bedel kuvvettir. Kuvvet ise şe’nidir tecavüz ve taâruz, bundan çıkar hıyanet.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hedef-i kasdı, fazilet bedeline hasis bir menfaattir. Menfaatin şe’nidir tezahüm ve tehasum, bundan çıkar cinayet.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hayattaki kanunu, teavün bedeline bir düstur-u cidaldir. Cidalin şe’ni budur: Tenazu ve tedafü, bundan çıkar sefalet.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Akvamların beyninde rabıta-i esası: Âherin zararına müntebih unsuriyet. Başkaları yutmakla beslenir, alır kuvvet.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Milliyet-i menfiye, unsuriyet, milliyet; şe’ni olur daima böyle müthiş tesadüm, böyle feci telatum, bundan çıkar helâket.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Beşincisi şudur ki cazibedar hizmeti: Heva, hevesi teşci, teshil; hevesatı, arzuları da tatmin; bundan çıkar sefahet.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
O heva hem heves, şe’ni budur daima: İnsanı memsuh eder, sîreti değiştirir. Manevî meshediyor, değişir insaniyet.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şu medenilerden çoğunun, eğer içini dışına çevirirsen görürsün: Başta maymunla tilki, yılanla ayı, hınzır. Sîreti olur suret.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Gelir hayali karşına, postlarıyla tüyleri. İşte şununla görünür meydandaki âsârı. Zemindeki mevazin mizanıdır şeriat.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şeriattaki rahmet, sema-i Kur’an’dandır. Medeniyet-i Kur’an esasları müsbettir. Beş müsbet esas üzere döner çark-ı saadet.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Nokta-i istinadı, kuvvete bedel haktır. Hakkın daim şe’nidir adalet ve tevazün. Bundan çıkar selâmet, zâil olur şakavet.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hedefinde menfaat yerine fazilettir. Faziletin şe’nidir muhabbet ve tecazüb. Bundan çıkar saadet, zâil olur adâvet.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hayattaki düsturu, cidal kıtal yerine, düstur-u teavündür. O düsturun şe’nidir ittihat ve tesanüd, hayatlanır cemaat.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Suret-i hizmetinde, heva heves yerine hüda-yı hidayettir. O hüdanın şe’nidir insana lâyık tarzda terakki ve refahet.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ruha lâzım surette tenevvür ve tekâmül. Kitlelerin içinde cihetü’l-vahdeti de tard eder unsuriyet hem de menfî milliyet.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem onların yerine rabıta-i dinîdir, nisbet-i vatanîdir, alâka-i sınıfîdir, uhuvvet-i imanî. Şu rabıtanın şe’nidir; samimi bir uhuvvet,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Umumî bir selâmet. Haric etse tecavüz, o da eder tedafü. İşte şimdi anladın; sırrı nedir ki küsmüş, almadı medeniyet.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şimdiye kadar İslâmlar ihtiyarla girmemiş, şu medeniyet-i hazıra. Onlara yaramamış hem de onlara vurmuş müthiş kayd-ı esaret.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Belki nev-i beşere tiryak iken zehir olmuş. Yüzde seksenini atmış meşakkat ve şakavet. Yüzde onu çıkarmış muzahref bir saadet!
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Diğer onu bırakmış beyne beyne bîrahat! Zalim ekallin olmuş gelen rıbh-i ticaret. Lâkin saadet odur, külle ola saadet.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Lâekall ekseriyete olsa medar-ı necat. Nev-i beşere rahmet nâzil olan şu Kur’an ancak kabul ediyor bir tarz-ı medeniyet;
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Umuma, ya eksere verirse bir saadet. Şimdiki tarz-ı hazır, heves serbest olmuştur, heva da hür olmuştur, hayvanî bir hürriyet.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Heves tahakküm eder. Heva da müstebittir, gayr-ı zarurî hâcatı havaic-i zarurî hükmüne geçirmiştir. İzale etti rahat.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bedavette bir adam dört şeye muhtaç iken, medeniyet yüz şeye muhtaç, fakir etmiştir. Sa’y-i helâl, masrafa etmemiştir kifayet.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Onda hile, harama beşeri sevk etmiştir. Ahlâkın esasını şu noktadan bozmuştur. Cemaate hem nev’e vermiştir servet, haşmet.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ferdi, şahsı ahlâksız hem fakir eylemiştir. Bunun şahidi çoktur. Kurûn-u ûlâdaki mecmu-u vahşet ve cinayet hem gadir ve hem hıyanet
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şu medeniyet-i habîse tek bir defada kustu. Midesi (*<ref>* Demek, daha dehşetli kusacak. Evet, iki harb-i umumî ile öyle kustu ki hava, deniz, kara yüzlerini bulandırdı, kanla lekeledi.</ref>) daha bulanır. Âlem-i İslâm’daki istinkâf-ı manidar hem de bir cây-ı dikkat.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kabulde muzdariptir, soğuk da davranmıştır. Evet, şeriat-ı garrada olan nur-u İlahî, hâssa-i mümtazıdır: İstiğna, istiklaliyet.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
O hâssadır bırakmaz ki o nur-u hidayet, şu medeniyet ruhu olan Roma dehası ona tahakküm etsin. Onda olan hidayet,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bundaki felsefe ile mezcolmaz hem aşılanmaz hem de tabi olamaz. İslâmiyet ruhunda şefkat izzet-i iman, beslediği şeriat
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kur’an-ı Mu’ciz-Beyan tutmuş yed-i beyzada hakaik-i şeriat. O yemin-i beyzada birer asâ-yı Musa’dır. Sehhar medeniyet,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İstikbalde edecek ona secde-i hayret.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şimdi buna dikkat et: Eski Roma, Yunan’ın iki dehası vardı; bir asıldan tev’emdi, biri hayal-âlûddu, biri madde-perestti.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Su içinde yağ gibi imtizaç olamadı. Mürur-u zaman istedi, medeniyet çabaladı. Hristiyanlık da çalıştı, temzicine muvaffak hiçbiri de olmadı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Her biri istiklalini filcümle hıfzeyledi. Hattâ el-ân âdeta o iki ruh, şimdi de cesetleri değişmiş; Alman, Fransız oldu.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Güya bir nevi tenasüh başlarından geçmişti. Ey birader-i misalî! Zaman böyle gösterdi. O ikiz iki deha, öküz gibi reddetti
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Temzicin esbabını. Şimdi de barışmadı. Madem onlar tev’emdi, kardeş ve arkadaştı, terakkide yoldaştı; birbiriyle dövüştü.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hiç de barışmadılar. Nasıl olur ki aslı hem madeni, matlaı başka çeşit olmuştu. Kur’an’da olan nuru, şeriat hidayeti
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şu medeniyetin ruhu olan Roma dehası, birbiriyle barışır hem mezc u ittihadı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
O deha ile bu hüda menşeleri ayrıdır: Hüda semadan indi, deha zeminden çıktı. Hüda kalpte işliyor, dimağı da işletir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Deha dimağda işler, kalbi de karıştırır. Hüda ruhu eder tenvir, taneleri sümbüllettirir. Karanlıklı tabiat onunla ışıklanır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İstidad-ı kemali birdenbire yol alır, nefs-i cismanî yapar hizmetkâr-ı emirber. Melek-sima ediyor insan-ı himmet-perver.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Deha ise evvela nefs u cisme bakıyor, tabiata giriyor, nefsi tarla ediyor. İstidad-ı nefsanî neşv ü nema buluyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ruhu eder hizmetkâr, taneleri kuruyor. Şeytanın simasını beşerde gösteriyor. Hüda, hayateyne saadet veriyor. Dâreyne ziya neşrediyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İnsanı yükseltiyor. Deccal-misal (*<ref>Bunda da bir ince işaret var.</ref>) deha-yı a’ver, bir dâr ile bir hayatı anlar; madde-perest olur ve dünya-perver. İnsanı yapar birer canavar.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Evet deha, sağır tabiata tapar. Kör kuvvete fermanber. Fakat hüda, şuurlu sanatı tanır, hikmetli kudrete bakar. Deha, zemine küfran perdesi çeker. Hüda, şükran nurunu serper.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bu sırdandır: Deha, âmâ-i asamm; hüda, semî’-i basîr. Dehanın nazarında, zemindeki nimetler sahipsiz ganimettir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Minnetsiz gasb ve sirkat, tabiattan koparmak canavarca his verir. Hüdanın nazarında, zeminin sinesinde kâinatın yüzünde
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Serpilmiş olan niam, rahmetin semeratı. Her nimetin altında bir yed-i muhsin görür, şükran ile öptürür.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bunu da inkâr etmem: Medeniyette vardır mehasin-i kesîre lâkin onlar değildir ne Nasraniyet malı, ne Avrupa icadı,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ne şu asrın sanatı, belki umum malıdır: Telahuk-u efkârdan, semavî şerâyi’den hem hâcat-ı fıtrîden, hususan şer’-i Ahmedî,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İslâmî inkılabdan neş’et eden bir maldır. Kimse temellük etmez. Misalîler meclisi, o meclisin reisi tekrar sordu hem dedi:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
“Musibet olur her dem hıyanet neticesi, mükâfatın sebebi. Ey şu asrın adamı! Kader bir sille vurdu, kazaya da çarptırdı
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hangi ef’alinizle kazaya hem kadere şöyle fetva verdiniz ki kaza-i İlahî musibetle hükmetti, sizleri hırpaladı?
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hata-i ekseriyet olur sebep daima musibet-i âmmeye.” Dedim: Beşerin dalalet-i fikrîsi, Nemrudane inadı,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Firavunane gururu şişti şişti zeminde, yetişti semavata. Hem de dokundu hassas sırr-ı hilkate. Semavattan indirdi
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Tufan, taun misali, şu harbin zelzelesi; gâvura yapıştırdı semavî bir silleyi. Demek ki şu musibet, bütün beşer musibetiydi,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Nev’en umuma şâmil. Bir müşterek sebebi; maddiyyunluktan gelen dalalet-i fikrîydi, hürriyet-i hayvanî, hevanın istibdadı…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hissemizin sebebi, erkân-ı İslâmîde ihmal ve terkimizdi. Zira Hâlık Teâlâ yirmi dört saatten bir saati istedi,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Beş vakit namaz için yalnız o saati, bizden yine bizim için emretti hem istedi. Tembellikle terk ettik, gafletle ihmal oldu.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şöyle de ceza gördük: Beş senede, yirmi dört saatte daima talim ve meşakkatle tahrik ve koşturmakla bir nevi namaz kıldırdı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem senede yalnız bir ay oruç için nefsimizden istedi. Nefsimize acıdık, keffareten beş sene cebren oruç tutturdu.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kendi verdiği malından, kırkından ya onundan birini zekât istedi. Buhl ile hem zulmettik, haramı karıştırdık, ihtiyarla vermedikti.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
O da bizden aldırdı müterakim zekâtı, haramdan da kurtardı. Amel, cins-i cezadır. Ceza, cins-i ameldir. Salih amel ikiydi:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Biri müsbet ve ihtiyarî; biri menfî, ıztırarî. Bütün âlâm, mesaib, a’mal-i salihadır; lâkin menfîdir, ıztırarî. Hadîs teselli verdi.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bu millet-i günahkâr kanıyla abdest aldı. Fiilî bir tövbe etti. Mükâfat-ı âcili, şu milletin humsu dört milyonu çıkardı
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Derece-i velayet, mertebe-i şehadetle gazilik verdi, günahı sildi. Bu meclis-i âlî-i misalî, bu sözü tahsin etti.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ben de birden uyandım, belki yakaza ile yeni yattım. Bence yakaza rüyadır,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Rüya bir nevi yakazadır. Orada asrın vekili, burada Said-i Nursî…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Cehil, mecazı eline alsa hakikat yapar ==
İlmin elinden eğer cehlin eline düşse mecaz, eder inkılab hakikate hem açar hurafata kapılar.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Küçüklüğümde gördüm ki hasfolmuştu kamer. Sordum ben validemden. Dedi: “Yılan yutmuştur.” Dedim: “Neden görünür?”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Dedi: “Orada yılanlar böyle nim-şeffaf olur.” İşte böyle bir mecaz, hakikat zannedilmiş: Medar-ı şems ve kamer
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Tekatu’ noktaları olan re’s ve zenebde arzın hayluletiyle bir emr-i İlahî ile münhasif olur kamer.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İki kavs-i mevhume tinnineyn yâd edilmiş, hayalî bir teşbih ile isim, müsemma olmuş. Tinnin ise yılandır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Mübalağa zemm-i zımnîdir ==
Hangi şeyi vasfetsen olduğu gibi vasfet. Medhin mübalağası bence zemm-i zımnîdir. İhsan-ı İlahîden fazla ihsan, ihsan değildir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Şöhret zalimedir ==
Şöhret bir müstebittir, sahibine mal eder başkasının malını. Meşhur Hoca Nasreddin letaifi içinde, zekâtı –yani, onda biri onundur– asıl malı…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Rüstem-i Sistanî onun hayal-i şanı garet etti bir asır mefahir-i İran’ı. Gasb ve garetle şişti o namdar hayali.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hurafata karıştı, attı nev-i insanı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Din ile hayat kabil-i tefrik olduğunu zannedenler felakete sebeptirler ==
Şu Jön Türk’ün hatası, bilmedi o bizdeki din hayatın esası. Millet ve İslâmiyet ayrı ayrı zannetti.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Medeniyet müstemir, müstevli vehmeyledi. Saadet-i hayatı içinde görüyordu. Şimdi zaman gösterdi,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Medeniyet sistemi (*<ref>*Tam bir işaret-i gaybiyedir. Sekeratta olan dinsiz, zalim medeniyete bakıyor.</ref>) bozuktu hem muzırdı, tecrübe-i kat’iye bize bunu gösterdi.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Din hayatın hayatı hem nuru hem esası. İhya-yı din ile olur şu milletin ihyası. İslâm bunu anladı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Başka dinin aksine, dinimize temessük derecesi nisbeten milletin terakkisi. İhmali nisbetinde idi
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Milletin tedennisi. Tarihî bir hakikat, ondan olmuş tenasi.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Mevt, tevehhüm edildiği gibi dehşetli değil ==
Dalalet vehmidir, mevti dehşetlendirir. Mevt, tebdil-i câmedir ya tahvil-i mekândır. Sicinden bostana çıkar.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kim hayatı isterse şehadet istemeli. Şehidin hayatına Kur’an işaret eder. Sekeratı tatmamış her bir şehit, kendini
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hay biliyor, görüyor. Lâkin yeni hayatı daha nezih buluyor. Zanneder ki ölmemiş. Meyyitlere nisbeti, dikkat et şuna benzer:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İki adam, rüyada lezaiz envaına câmi’ güzel bahçede ikisi geziyorlar. Biri rüya olduğunu bilir, lezzet almıyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Onu müferrah etmez, belki teessüf eder. Öbürüsü biliyor ki âlem-i yakazadır; hakiki lezzet alır, ona hakiki olur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Rüya misalin zılli, misal ise berzahın zılli olmuştur. Ondan onların düsturları birbirine benziyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Siyaset, efkârın âleminde bir şeytandır; istiaze edilmeli! ==
Siyaset-i medeni, ekserin rahatına feda eder ekalli. Belki ekall-i zalim, kendine kurban eder ekserîn-i avamı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Adalet-i Kur’anî; tek masumun hayatı, kanı heder göremez, onu feda edemez değil ekseriyete, hattâ nev’in umumu…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Âyet-i   مَن۟ قَتَلَ نَف۟سًا بِغَي۟رِ نَف۟سٍ    iki sırr-ı azîmi vaz’ediyor nazara. Biri: Mahz-ı adalet. Bu düstur-u azîmi
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ki fert ile cemaat, şahıs ile nev-i beşer, kudret nasıl bir görür; adalet-i İlahî, ikisine bir bakar. Bir sünnet-i daimî.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şahs-ı vâhid, hakkını kendi feda ediyor. Lâkin feda edilmez, hattâ umum insana. Onun iptal-i hakkı hem irâka-i demi,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem zeval-i ismeti iptal-i hakk-ı nev’in hem ismet-i beşerin mislidir hem naziri. İkinci sırrı budur: Hodgâmî bir âdemî
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hırs ve heves yolunda bir masumu öldürse, eğer elinden gelse, hevesine mani ise harap eder dünyayı, imha eder benî-Âdem’i.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Zaaf, hasmı teşci eder. Allah abdini tecrübe eder. Abd Allah’ını tecrübe edemez. ==
Ey hâif ve hem zayıf! Havf ve zaafın beyhude hem senin aleyhinde tesirat-ı haricî teşci eder, celbeder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ey vesveseli vehham! Muhakkak bir maslahat, mazarrat-ı mevhume için feda edilmez. Sana lâzım hareket, netice Allah’ındır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşine karışılmaz. Allah çeker abdini meydan-ı imtihana. “Böyle yaparsan eğer, böyle yaparım ben.” der.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Abd ise hiç yapamaz Allah’ını tecrübe. “Rabb’im muvaffak etsin, ben de bunu işlerim.” dese tecavüz eder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İsa’ya demiş şeytan: “Madem her şeyi o yapar; kader birdir, değişmez. Dağdan kendini at. O da sana ne yapar?”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İsa dedi: “Ey mel’un! Abd edemez Rabb’ini tecrübe ve imtihan!”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Beğendiğin şeyde ifrat etme ==
Bir derdin dermanı, başka derde dert olur. Panzehiri zehir olur. Derman hadden geçerse dert getirir, öldürür.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== İnadın gözü, meleği şeytan görür ==
İnadın işi budur: Şeytan yardım ederse birisine “melek” der, rahmeti de okutur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Muhalif tarafında eğer meleği görse libasını değişmiş, onu şeytan zanneder; adâvet, lanet eder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Hakkı bulduktan sonra ehak için ihtilafı çıkarma ==
Ey talib-i hakikat, madem hakta ittifak, ehakta ihtilaftır. Bazen hak, ehaktan ehaktır. Hem de olur hasen, ahsenden ahsen.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== İslâmiyet, selm ve müsalemettir; dâhilde nizâ ve husumet istemez ==
Ey âlem-i İslâmî! Hayatın ittihatta. Ger ittihat istersen düsturun bu olmalı:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
“Hüve’l-Hakku” yerine “Hüve Hakkun” olmalı. “Hüve’l-Hasen” yerine “Hüve’l-Ahsen” olmalı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Her müslim kendi meslek, mezhebine demeli: “İşte bu haktır, başkasına ilişmem. Başkaları güzelse benim en güzelidir.”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Dememeli: “Budur hak, başkaları battaldır.” Ya “Yalnız benimkidir güzeli, başkaları yanlıştır hem çirkindir.”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Zihniyet-i inhisar, hubb-u nefisten geliyor, sonra maraz oluyor, nizâ ondan çıkıyor. Dert ile dermanlar
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Taaddüdü hak olur, hak da taaddüd eder. Hâcat ve ağdiyenin tenevvüü hak olur, hak da tenevvü eder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İstidat, terbiyeler tekessürü hak olur, hak da tekessür eder. Bir madde-i vâhide hem zehir ve hem panzehir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İki mizaca göre. Mesail-i fer’îde hakikat sabit değil, izafî ve mürekkeb, mükellefîn mizaçlar
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ona bir hisse verip ona göre ederek tahakkuk ve terekküp, her mezhebin sahibi mühmel mutlak hükmeder.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Mezhebinin hududu, tayinini bırakır temayül-ü mizaca; taassub-u mezhebî ta’mime sebep olur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ta’mimin iltizamı sebep olur nizâya. İslâmiyet’ten evvel tabakat-ı beşerde derin uçurumlar,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem tebâud-ü acibi istedi bir vakitte taaddüd-ü enbiya, tenevvü-ü şerâyi’, müteaddid mezhepler.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Beşerde bir inkılab İslâmiyet yaptırdı, beşer tekarüb etti, şer’ etti ittihat, vâhid oldu peygamber.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Seviye bir olmadı, mezhep taaddüd etti. Terbiye-i vâhide kâfi geldiği zaman, ittihat eder mezhepler…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== İcad ve cem’-i ezdadda büyük bir hikmet var. ==
Kudret elinde şems ve zerre birdir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ey birader-i kalb-hüşyar! Ezdadın cem’indendir tecelli-i iktidar; lezzet içinde elem, hayrın içinde şerri,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hüsnün içinde kubhu, nef’in içinde darrı, nimet içinde nıkmet, nurun içinde nârı bilir misin ki sırrı?
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hakaik-i nisbiye, sübut takarrur etsin, bir şeyde çok şey olsun, bulsun vücud, görünsün. Sürat-i hareketle bir nokta bir hat olur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Çevirmenin sürati yapar bir lem’a-i nur, daire-i nurani. Hakaik-i nisbiye vazifesi, dünyada taneler sümbül olur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kâinatın çamuru, revabıt-ı nizamı, alâik-ı nakşını odur teşkil ediyor. Âhirette bu nisbî emirler orada hakaik olur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hararette meratib, ona olmuştur sebep tahallül-ü bürudet. Hüsündeki derecat kubhun tedahülüdür. Sebep, illet oluyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ziya zulmete borçlu, lezzet eleme medyun; sıhhat, marazsız olmaz. Cennet olmazsa belki cehennem tazip etmez. Zemherirsiz olmuyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ger zemherir olmazsa o da ihrak edemez. O Hallak-ı Lemyezel, halk-ı ezdad içinde hikmetini gösterdi. Haşmeti etti zuhur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
O Kadîr-i Lâyezal, cem’-i ezdad içinde iktidarı gösterdi. Azamet etti zuhur. Madem o kudret-i İlahî lâzıme-i zatî olur
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
O Zat-ı Ezelî’ye hem zarure-i nâşie; onda zıddı olamaz, acz tahallül edemez, onda meratib olamaz, her şeye nisbeti bir, hiçbir şey ağır olmuyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
O kudretin ziyasına güneş mişkât olmuştur. Bu mişkâtın nuruna deniz yüzü âyine, şebnemlerin gözleri birer mir’at olmuştur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Denizin geniş yüzü, gösterdiği güneşi çin-i cebînindeki katreler de gösterir, şebnemin küçük gözü yıldız gibi parlıyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Aynı hüviyet tutar; şebnem, deniz bir olur güneşin nazarında, kudreti tanzir eder; şebnemin göz bebeği küçücük bir güneştir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şu muhteşem güneş de küçücük bir şebnemdir; göz bebeği bir nurdur ki şems-i kudretten gelir, o kudrete kamer olur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Semavat bir denizdir, bir nefes-i Rahman’la çin-i cebînlerinde mevcelenip, katarat ki nücum ve hem şümustur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kudret tecelli etti, o katarata serpti nurani lemaatı. Her bir güneş bir katre, her bir yıldız bir şebnem, her bir lem’a timsaldir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
O feyz-i tecellinin küçücük bir aksidir o katre-misal güneş. Eder mücella camını o lümey’a zücace dürri-misal parlıyor
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
O şebnem-misal yıldız latîf gözü içinde, bir yer yapar lem’aya, lem’a olur bir sirac, gözü olur zücace, misbahı nurlanıyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Meziyetin varsa hafâ türabında kalsın tâ neşv ü nema bulsun ==
Ey zîhâssa-i meşhure! Taayyünle zulmetme, ger perde-i hafânın altında sen kalırsan ihvanına verirsin ihsan ve bereketi.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Her bir ihvanın altında sen çıkması hem de o sen olması imkân ve ihtimali, her birine celbeder bir nazar-ı hürmeti.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Eğer taayyün edip perde altından çıksan mükrim iken altında, üstünde zalim olursun. Güneş iken orada, burada gölge edersin.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İhvanını düşürttürüp hem nazar-ı hürmetten. Demek taayyün ve teşahhus, zalim birer emirdir, sahih doğru böyle ise hem de böyle görürsün.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Nerede kaldı yalancı tasannu ve riya ile kesb-i teşahhus-u şöhret? İşte bir sırr-ı azîm ki hikmet-i İlahî hem o nizam-ı ahsen
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bir ferd-i fevkalâde, kendi nev’i içinde setr ile perde çeker, bununla kıymet verdirir hem de eder müstahsen.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte sana misali: İnsan içinde veli, ömür içinde ecel, olmuş meçhul ve mühmel. Cumada müstetirdir bir saat, kabul olur dua edersen.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ramazanda münteşir bir leyle-i zû-kadir, esmaü’l-hüsnada muzmer iksir-i ism-i a’zam. Bu misallerin haşmeti hem de o sırr-ı hasen
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İbhamda izhar eder, ihfada ispat eder. Mesela, ecelin ibhamında bir muvazene vardır; her dakikada tutar ne vaziyet alırsan.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kefeteyn-i havf ve reca, hizmet-i ukba, dünya; tevehhüm-ü bekaî, lezzet-i ömrü verir. Yirmi sene mübhem bir ömür olsa ahsen
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Nihayeti muayyen bin senelik bir ömre. Zira nısfı geçerse, her saati geldikçe güya adım atarak darağacına gidersin
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şey’en şey’en üzülmek, vehim de teselli vermez, sen de rahat etmezsin…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Allah’ın rahmet ve gazabından fazla tahassüs hatadır ==
Allah’ın rahmetinden fazla rahmet edilmez. Allah’ın gazabından fazla gazap edilmez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Öyle ise işi bırak o Âdil-i Rahîm’e. Fazla şefkat elemdir, fazla gazap zemîme…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== İsraf sefahetin, sefahet sefaletin kapısıdır ==
Ey müsrifli kardeşim! Tagaddi noktasında bir iken iki lokma; bir lokma bir kuruşa, bir lokma on kuruşa.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem ağza girmeden hem boğazdan geçtikten, müsavi bir olurlar. Yalnız ağızda, o da kaç saniyede bîhuşe verir nûşe.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Zevkî bir fark bulunur, daim onu aldatır o kuvve-i zaika; bedene hem mideye kapıcı, müfettişe.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Onun tesiri menfî, müsbet değil! Vazife yalnız kapıcıyı taltif ve memnun etmek! Nûş verirsin o bîhuşe
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Aslî vazifesinde onu müşevveş etmek, tek bir kuruş yerine on bir kuruşu vermek, olur şeytanî pîşe.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İsrafın en sefihi, tebzirin en sakîmi, bir tarzdır bir çeşidi; heves etme bu işe…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Zaika telgrafçıdır, telziz ile baştan çıkarma ==
(*<ref>*İktisat Risalesi’nin çekirdeğidir. Belki on sahife olan İktisat Risalesi’ni kable’l-vücud on satırda okumuş.</ref>) Rububiyet-i İlah hikmet ve inayeti, ağızla hem burunla iki merkezi teşkil eylemiştir, içinde hudut karakolu, hem
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Muhbirleri de koymuş. Şu âlem-i sağirde damarları telefon, âsabları telgraf hükmüne vaz’eylemiş. Şâmme telefonu, hem
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Telgrafa zaika inayet memur etmiş. O Rezzak-ı Hakiki, erzak üstüne koymuş rahmetten bir tarife; taam ve levn ve hem
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Rayiha. İşte şu havass-ı selâse, o Rezzak canibinden birer ilannamesi, birer davetnamesi, bir izinnamesi, hem
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bir dellâldır ki muhtaç ve müşteriler hep onlarla celbolur. Mürtezik hayvanlara zevk ve rü’yet ve şemm, birer âlet vermiş. Hem
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Taamları muhtelif ziynetlerle süsletmiş, hevaî gönülleri avutup lâkaytları tehyic ile cezbetmiş. Vaktâ taam girse hem
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ağza, birdenbire zaika her tarafa bir telgraf çekiyor bedenin aktarına. Şâmme telefon veriyor, gelen taam nev’i, hem
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Çeşitleri de söyler. Hâcetleri muhtelif, ayrı ayrı mürtezik, ona göre davranır, ona da hazırlanır ya cevab-ı red gelir. Hem
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kapı dışarı atar, yüzüne de tükürür. İnayet tarafından madem buna memurdur, zevki baştan çıkarma. Hem
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Telziz ile aldatma. Sonra o da unutur doğru iştiha nedir; bir iştiha-yı kâzib gelir, başına çatar. Hatası, maraz ile hem
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İlletlerle cezalar gelir. Hakiki lezzet hakiki iştihadan çıkar, doğru iştiha sadık bir ihtiyaçtan. Bu lezzet-i kâfide, şah hem
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Geda beraber. Hem bâhemdir bir dinar ve bir dirhem o lezzet berhem-zened eleme olur merhem.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Niyet gibi tarz-ı nazar dahi âdeti ibadete çevirir ==
Şu noktaya dikkat et; nasıl olur niyetle mübah âdât, ibadat… Öyle tarz-ı nazarla fünun-u ekvan, olur maarif-i İlahî…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Tetkik dahi tefekkür, yani ger harfî nazarla hem sanat noktasında “Ne güzeldir.” yerine “Ne güzel yapmış Sâni’, nasıl yapmış o mâhi?”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Nokta-i nazarında kâinata bir baksan nakş-ı Nakkaş-ı Ezel, nizam ve hikmetiyle lem’a-i kasd ve itkan, tenvir eder şübehi.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Döner ulûm-u kâinat, maarif-i İlahî. Eğer mana-yı ismiyle, tabiat noktasında, “Zatında nasıl olmuş?” eğer etsen nigâhı,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bakarsan kâinata, daire-i fünunun daire-i cehil olur. Bîçare hakikatler, kıymetsiz eller kıymetsiz eder. Çoktur bunun güvahı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Böyle zamanda tereffühte izn-i Şer’î bizi muhtar bırakmaz ==
Lezaiz çağırdıkça “Sanki yedim.” demeli. Sanki yedim düstur eden, bir mescidi yemedi. (*<ref>* İstanbul’da Sanki Yedim namında bir mescid var. “Sanki yedim.” diyen adam, hevesinden kurtardığı paralarla bina etmiş.</ref>)
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Eskide ekser İslâm filcümle aç değildi. Tena’uma ihtiyar bir derece var idi.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şimdi ise ekseri açlığa düştü kaldı. Telezzüze ihtiyar, izn-i şer’î kalmadı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Sevad-ı a’zam hem ekseriyet-i masumun maişeti basittir. Tagaddi besatetiyle onlara tabi olmak
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bin kere müreccahtır, ekalliyet-i müsrife, ya bir kısım sefihe tagaddide tereffüh noktasında benzemek…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Zaman olur ki adem-i nimet nimettir ==
Hâfıza bir nimettir. Fakat ahlâksız bir adamda musibet zamanında nisyan ona râcihtir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Nisyan da bir nimettir. Yalnız her günün âlâmını çektirir, müterakim olmuş âlâmı unutturur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Her musibette, bir cihet-i nimet var ==
Ey musibetzede! Musibetin içinde bir nimet mündericdir. Dikkat et de onu gör. Nasıl her şeyde vardır
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bir derece-i hararet, her musibette vardır bir derece-i nimet. Daha büyüğü düşün. Küçükteki nimetin
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Dereceyi görerek Allah’a çok şükret. Yoksa isti’zamla ürkersen “of of”la üflersen, o da aksine şişer.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şişer de dehşetlenir. Eğer merak da etsen bir iken ikileşir. Kalpte olan misali, döner hakikat olur;
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hakikatten ders alır. Sonra döner, başlıyor, kalbini tokatlıyor…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Büyük görünme küçülürsün ==
Ey enesi çifteli, kafası da kibirli! Şu mizanı bilmeli: Her adam için elbet cemiyet-i beşerde, içtimaî binada,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Görmek, görünmek için şu mertebe denilen bir penceresi var. Ger pencere, kamet-i kıymetinden yüksekse tekebbürle tetavül edecek,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Uzanacak. Ger pencere, kamet-i himmetinden alçaksa tevazuyla takavvüs edecek, eğilecek.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kâmillerde, büyüklük mikyasıdır küçüklük. Nâkıslarda, küçüklük mizanıdır büyüklük…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Hasletlerin yerleri değişse mahiyetleri değişir ==
Bir haslet; yer ayrı, sima bir. Kâh dev kâh melek kâh salih kâh talih, misali şunlardır:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Zayıfın kavîye karşı izzet-i nefsi sayılan bir sıfat, ger olursa kavîde, tekebbür ve gururdur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kavînin bir zayıfa karşı da tevazuu sayılan bir sıfatı, ger olursa zayıfta, tezellül ve riyadır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bir ulü’l-emr, makamında olursa ciddiyeti, vakardır; mahviyeti, zillettir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hanesinde bulunsa mahviyeti tevazu, ciddiyeti kibirdir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Mütekellim-i vahde olsa eğer bir zatta: Müsamaha, hamiyet. Fedakârlık; bir haslet, bir amel-i salihtir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Mütekellim-i maalgayr olsa eğer o zatta: Müsamaha, hıyanet. Fedakârlık; bir sıfat, bir amel-i talihtir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Tertib-i mebâdide tevekkül, tembelliktir. Terettüb-ü netice noktasındaki tefviz, tevekkül-ü şer’îdir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Semere-i sa’yine, kısmetine rıza ise memduh bir kanaattir, meyl-i sa’ye kuvvettir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Mevcud mala iktifa, mergub kanaat değil belki dûn-himmetliktir. Misaller daha çoktur.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kur’an mutlak zikreder, salihat ve takvayı. İbhamında remzeder makamatın tesiri. Îcazı bir tafsildir. Sükûtu geniş sözdür.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== اَل۟حَقُّ يَع۟لُو   bizzat hem âkıbet muraddır ==
Ey arkadaş! Bir zaman bir sâil dedi: “Madem   اَل۟حَقُّ يَع۟لُو   haktır. Neden kâfir, müslime; kuvvet, hakka galiptir?”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Dedim: Dört noktaya bak, bu müşkül de hallolur. Birinci nokta şudur: Her hakkın her vesilesi hak olması lâzım değildir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Öyle de her bâtılın her vesilesi bâtıl olması, yine lâzım değildir. Neticesi şu çıkar: Hak olan bir vesile, bâtıl vesileye galiptir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Dolayısıyla, bir hak bir bâtıla mağluptur. Muvakkaten, bi’l-vasıta olmuştur. Yoksa bizzat hem daima değildir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Lâkin âkıbetü’l-akibe, her dem yine hakkındır. Kuvvetin bir hakkı var, bir sırr-ı hilkati var. İkinci nokta şudur:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Her müslimin her vasfı müslim olmak vâcib iken haricen her dem vaki, sabit değildir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Öyle de her kâfirin her vasfı kâfir olmak, küfründen neş’et etmek yine lâzım değildir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Her fâsıkın her vasfı fâsık olmak, fıskından neş’et etmek, öyle de her dem sabit değildir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Demek bir kâfirin müslim olan bir vasfı, müslimdeki lâmeşru vasfına galip olur. Bi’l-vasıta, o kâfir dahi ona galiptir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem dünyada, hayatın hakkı şâmil ve âmmdır. O rahmet-i âmmenin bir cilve-i manidar, onun bir sırr-ı hikmeti var; küfür mani değildir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Üçüncü nokta şudur: O Zat-ı Zülcelal’in iki vasf-ı kemalden iki şer’i tecelli, vasf-ı iradeden gelen meşietle takdirdir,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
O da şer’-i tekvinî. Vasf-ı kelâmdan gelen şeriat-ı meşhure. Teşriî evamire karşı itaat, isyan
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Nasıl olur. Öyle de tekvinî evamire itaat ve isyan olur. Birincisi galiba dâr-ı uhrada görür
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Mücazatı, sevabı. İkincisi ağleba dâr-ı dünyada çeker, mükâfat ve ikabı. Mesela, nasıl sabrın mükâfatı zaferdir;
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ataletin mücazatı sefalet. Öyle de sa’yin sevabı olur servet. Sebatta da galebedir mükâfat. Zehirin ikabı bir maraz, panzehirin sevabı bir sıhhattir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bazen iki şeriat evamiri, bir şeyde beraber müctemidir. Her birine bir cihet… Demek tekvinî emre itaat ki bir haktır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İtaat galip olur, o emrin isyanına ki bir tavr-ı bâtıldır. Bir bâtıla vesile olmuş olursa bir hak, vaktâ ki galip olsa
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bir bâtıla ki olmuş o da vesile-i hak. Bi’l-vasıta bir hakkın bir bâtıla mağluptur. Fakat bizzat değildir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Demek   اَل۟حَقُّ يَع۟لُو   bizzat demektir. Hem âkıbet muraddır, kayd-ı haysiyet maksuddur. Dördüncü nokta şudur:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bir hak bi’l-kuvve kalmış, yahut kuvvetsiz kalmış, ya mahluttur hem mahşuş. Ona da bir inkişaf, ya bir taze kuvvet vermek lâzım gelmiştir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Mühezzeb ve müzehheb yapmak için muvakkat bâtıl ona musallat, tâ ki sebike-i hak ne miktar lüzum vardır
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Tâ mahz ve hâlis çıksın. Mebâdide, dünyada bâtıl etse galebe fakat kazanmaz harbi. “Âkıbetü’l-müttakin” ona vurur bir darbe!
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte bâtıl mağluptur.   اَل۟حَقُّ يَع۟لُو   sırrı onu çarpar ikaba, işte hak da galiptir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Bir kısım desatir-i içtimaiye ==
İçtimaî heyette düsturları istersen: Müsavatsız adalet, önce adalet değil. Temasülse tezadın mühim bir sebebidir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Tenasüpse tesanüdün esası. Sıgar-ı nefistir tekebbürün menbaı. Zaaf-ı kalptir gururun madeni. Olmuş acz, muhalefet menşei. Meraksa ilme hocadır.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İhtiyaçtır terakkinin üstadı. Sıkıntıdır muallime-i sefahet. Demek, sefahetin menbaı sıkıntı olmuş. Sıkıntı ise madeni: Yeisle sû-i zandır,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Dalalet-i fikrîdir, zulümat-ı kalbîdir, israf-ı cesedîdir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Kadınlar yuvalarından çıkıp beşeri yoldan çıkarmış, yuvalarına dönmeli ==
اِذَا تَاَنَّثَ الرِّجَالُ السُّفَهَاءُ بِال۟هَوَسَاتِ
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
اِذًا تَرَجَّلَ النِّسَاءُ النَّاشِزَاتُ بِال۟وَقَاحَات    (*<ref>* Tesettür Risalesi’nin esasıdır. Yirmi sene sonra müellifinin mahkûmiyetine sebep gösteren bir mahkeme, kendini ve hâkimlerini ebedî mahkûm ve mahcup eylemiş.</ref>)
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Mimsiz medeniyet, taife-i nisayı yuvalardan uçurmuş, hürmetleri de kırmış, mebzul metaı yapmış. Şer’-i İslâm onları
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Rahmeten davet eder eski yuvalarına. Hürmetleri orada, rahatları evlerde, hayat-ı ailede. Temizlik ziynetleri.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Haşmetleri, hüsn-ü hulk; lütf-u cemali, ismet; hüsn-ü kemali, şefkat; eğlencesi, evladı. Bunca esbab-ı ifsad, demir-sebat kararı
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Lâzımdır tâ dayansın. Bir meclis-i ihvanda güzel karı girdikçe riya ile rekabet, hased ile hodgâmlık debretir damarları!
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Yatmış olan hevesat, birdenbire uyanır. Taife-i nisada serbestî inkişafı, sebep olmuş beşerde ahlâk-ı seyyienin birdenbire inkişafı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şu medeni beşerin hırçınlaşmış ruhunda, şu suretler denilen küçük cenazelerin, mütebessim meyyitlerin rolleri pek azîmdir hem müthiştir tesiri. (**<ref>** Nasıl meyyite bir karıya nefsanî nazarla bakmak, nefsin dehşetle alçaklığını gösterir. Öyle de rahmete muhtaç bir bîçare meyyitenin güzel tasvirine müştehiyane bir nazarla bakmak, ruhun hissiyat-ı ulviyesini söndürür.</ref>)
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Memnû heykel, suretler: Ya zulm-ü mütehaccir ya mütecessid riya ya müncemid hevestir. Ya tılsımdır, celbeder o habîs ervahları.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
== Tasarruf-u kudretin vüs’ati, vesait ve muînleri reddeder ==
O Kadîr-i Zülcelal, tasarruf-u kudreti tevessü-ü tesiri noktasında oluyor şemsimiz zerre-misal
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Nev-i vâhidde olan tasarruf-u azîmi mesafesi vâsidir. İki zerre beyninde cazibeyi ele al
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Git de tâ Şemsü’ş-şümus ve Kehkeşan beynindeki cazibenin yanında koy. Yükü bir kar danesi bir melek, şemsi ele almış bir şems-misal
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Meleğin yanına getir. İğne kadar bir balığı, balina balığı da yan yana bırak. O Kadîr-i Ezelî-i Zülcelal
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Tecelli-i vâsii, asgardan tâ ekbere itkan-ı mükemmeli birden tasavvura al. Cazibe ve nevamis, vesail-i pür-seyyal
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Gibi örfî emirler; tecelli-i kudrete, tasarruf-u hikmete birer isim olması, odur yalnız meal.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Başka meali olmaz, beraber de bir düşün; bileceksin bizzarure ki esbab-ı hakiki, vesait-i zîmisal,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Muînler hem şerikler birer emr-i bâtıldır, birer hayal-i muhal, o kudret nazarında; hayat vücuda kemal,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Makamı büyük, mühimdir; buna binaen derim: Küremiz, âlemimiz neden mutî, musahhar olmasın hayvan-misal?
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
O Sultan-ı ezel’in bu tarz hayvan tuyûru kesretle münteşirdir şu meydan-ı fezada, muhteşem ve pür-cemal.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bostan-ı hilkatinde salmış da döndürüyor. Onlardaki nağamat, bunlardaki harekât; tesbihattır o akval,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İbadettir o ahval, Kadîm-i Lemyezel’e, Hakîm-i Lâyezal’e. Küremiz hayvana pek benziyor, âsâr-ı hayat gösteriyor. Eğer yumurta kadar küçülse bi’l-farzı’l-muhal,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Minimini bir hayvan olması pek muhtemel. Yuvarlak bir huveyne, küre kadar büyüse o da böyle olması pek karib bir ihtimal.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Âlemimiz insan kadar küçülse; yıldızları, zerreler suretine dönerse bir zîşuur hayvana dönmesi caiz olur, akıl da bulur mecal.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Demek, âlem erkânlarıyla birer âbid-i müsebbih, birer mutî musahhar Hâlık-ı Lemyezel’e, Kadîr-i Lâyezal’e.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kemmen büyük olması, keyfen büyük olması her vakit lâzım gelmez; zira daha cezaletlidir saat-i hardal-misal,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bir saatten ki timsali Ayasofî kadardır. Bir sineğin hilkati hayret-fezadır filden, o mahluk-u bîfasal.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ger kalem-i kudretle bir cüz-ü fert üstüne esîrin cevahir-i ferdiyle yazılsa bir Kur’an ki sıgar-ı sahife nisbeti, bir kibr-i sanat-meal
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Sahife-i semada yıldızlarla yazılan bir Kur’an-ı Kerîm’e cezaletle müsavi. Nakkaş-ı Ezelî’nin sanatı her tarafta pür-cemal ve pür-kemal.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Her tarafta böyledir. Derece-i kemalde kalemdeki ittihat, tevhidi ilan eder. Bu kelâm-ı pür-meal, iyi bir dikkate al!
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Melâike bir ümmettir, şeriat-ı fıtriye ile memurdur ==
Şeriat-ı İlahî ikidir. Hem iki sıfattan gelmiş, iki insan muhatap hem de mükellef olmuş. Sıfat-ı iradeden gelen şer’-i tekvinî
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İnsan-ı ekber olan âlemin ahvalini hem de harekâtını ki ihtiyarî değil, tanzim eden şer’dir. O meşiet-i Rabbanî
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Yanlış bir ıstılahla tabiat da denilir. Sıfat-ı kelâmından gelen şeriat ise âlem-i asgar olan insanın ef’alini,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ki ihtiyarî olmuş, tanzim eden şer’dir. İki şer’ bir yerde bazen eder içtima. Melâike-i İlahî, bir ümmet-i azîme hem bir cünd-ü Sübhanî
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Birinci şer’a olmuş hamele-i mümtesil, amele-i mümessil. Hem onlardan bir kısmı ibad-ı müsebbihtir. Bir kısmı da müstağrak, arşın mukarrebîni.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Madde, rikkat peyda ettikçe hayat, şiddet peyda eder ==
Hayat asıl, esastır; madde ona tabidir hem de onunla kaimdir. Bir hurdebînî huveyn havass-ı hamsesiyle, insanın havassını
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Muvazene edersen görürsün, insan ondan ne derece büyükse havassı o derece onunkinden aşağı. O huveyne işitir kardeşinin sesini.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem de görür rızkını. Ger insan kadar büyüse havassı hayret-feza, hayatı şule-feşan, rü’yeti de berk-âsâ bir nur-u âsumanî.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İnsan, bir kitle-i mevattan bir zîhayat değildir. Belki de milyarlarla zîhayat hüceyratından mürekkeb ve zîhayat bir hücre-i insanî.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
اِنَّ ال۟اِن۟سَانَ كَصُورَةِ ( يٰسٓ ) كُتِبَت۟ فٖيهَا سُورَةُ ( يٰسٓ )
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
فَتَبَارَكَ اللّٰهُ اَح۟سَنُ ال۟خَالِقٖينَ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Maddiyyunluk, bir taun-u manevîdir ==
Maddiyyunluk bir taun-u manevî, beşere de tutturdu şu müthiş bir sıtmayı. (*<ref>* Eski Harb-i Umumî’ye işaret eder.</ref>) Hem de âni çarptırdı bir gazab-ı İlahî. Telkin hem de taklit,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Tenkide kabiliyet-i tevessüü nisbeten, o taun da ediyor tevessü ve intişar. Telkini fenden almış, medeniyetten taklit.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hürriyet, tenkit vermiş, gururundan dalalet çıkmış.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Vücudda atalet yok. İşsiz adam, vücudda adem hesabına işler. ==
En bedbaht, sıkıntılı, muzdarip; işsiz olan adamdır. Zira ki atalet: Vücud içinde adem, hayat içinde mevttir.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Sa’y ise: Vücudun hayatı hem hayatın yakazasıdır elbet!
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Riba, İslâm’a zarar-ı mutlaktır ==
Riba atalet verir, şevk-i sa’yi söndürür. Ribanın kapıları hem de onun kapları olan bu bankaların her
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Dem nef’i ise beşerin en fena kısmınadır, onlar da gâvurlardır. Gâvurlardaki nef’i en fena kısmınadır, onlar da zalimler. Her
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Dem zalimlerdeki nef’i en fena kısmınadır, onlar da sefihlerdir. Âlem-i İslâm’a bir zarar-ı mutlaktır. Mutlak beşer her
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Dem refahı, nazar-ı şer’îde yoktur; zira harbî bir gâvur hürmetsiz, ismetsizdir; demi hederdir her
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
De………m.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
(*<ref>(* Otuz beş sene evvel yazılan bu makam, bu sene yazılmış tarzını gösteriyor. Demek, ramazan bereketiyle yazdırılmış bir nevi ihbar-ı gaybîdir.)</ref>)Kur’an, kendi kendini himaye edip hâkimiyetini idame eder
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bir zatı gördüm ki yeis ile müptela, bedbinlikle hasta idi. Dedi: Ulema azaldı, kemiyet keyfiyeti. Korkarız dinimiz sönecek de bir zaman
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Dedim: Nasıl kâinat söndürülmezse iman-ı İslâmî de sönemez. Öyle de zeminin yüzünde çakılmış mismarlar hükmünde her an
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Olan İslâmî şeair, dinî minarat, İlahî maâbid, şer’î maâlim itfa olmazsa İslâmiyet parlayacak an be-an!
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Her bir mabed bir muallim olmuş tabıyla tabâyie ders verir. Her maâlim dahi birer üstad olmuştur; onun lisan-ı hali eder telkin-i dinî, hatasız hem bînisyan.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Her bir şeair bir hoca-i dânâdır, ruh-u İslâm’ı daim enzara ders veriyor. Mürur-u a’sar ile sebeb-i istimrar-ı zaman.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Güya tecessüm etmiş envar-ı İslâmiyet, şeairi içinde. Güya tasallüb etmiş zülâl-i İslâmiyet, maâbidi içinde. Birer sütun-u iman.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Güya tecessüd etmiş ahkâm-ı İslâmiyet, maâlimi içinde. Güya tahaccür etmiş erkân-ı İslâmiyet, avâlimi içinde. Birer sütun-u elmas. Onunla murtabıttır zemin ile âsuman.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Lâsiyyema bu Kur’an-ı hatib-i mu’ciz-beyan; daima tekrar eder bir hutbe-i ezelî, aktar-ı İslâmîde kalmamış hiç de bir köy hem dahi hiçbir mekân;
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Nutkunu dinlemesin, talimi işitmesin.  اِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ  sırrıyla hâfızlıktır pek de büyük bir rütbe. Tilavet ise ibadet-i ins ü cânn.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Onun içinde talim hem müsellematı tezkir. Tekerrür-ü zamanla nazariyat, kalbolur müsellemata hem döner bedihiyata. İstemez daha beyan.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Zaruriyat-ı dinî, nazariyattan çıkıp zaruriyat olmuştur. Tezkir ise kâfidir. İhtar ise vâfidir. Şâfîdir her dem Kur’an.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İhtara hem tezkire, şu intibah-ı İslâm hem içtimaî yakaza her birine veriyor: Umuma ait olan delail ve hem mizan.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Madem içtimaî hayat İslâm’da başlamıştır, her birinin imanı kendine mahsus olan delile münhasıran değil, müstenid vicdan.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Belki cemaatin kalbinde gayr-ı mahdud esbaba dahi eder istinad. Hattâ cây-ı dikkattir: Bir mezheb-i zaîfi, mürur ettikçe zaman,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İptali müşkül olur. Nerede kaldı ki İslâm, vahiy ile fıtrat gibi iki metin esasa hem istinad etmiştir hem bu kadar a’sarda nâfizane hükümran!
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Râsih esaslarıyla, bâhir eserleriyle kürenin yarısıyla iltiham peyda etmiş, bir ruh-u fıtrî olmuş; nasıl küsufa girer, küsuftan çıkmış el-ân!
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Fakat maatteessüf, bazı zevzek kefere, safsatalı adamlar şu kasr-ı âlînin metin esaslarına ilişir buldukça imkân.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Onları deprettirir. Esaslara ilişilmez, onlarla oynanılmaz, sussun şimdi dinsizlik! İflas etti o teres. Bestir tecrübe-i küfran ve yalan.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bu âlem-i İslâm’ın âlem-i küfre karşı en ileri karakolu şu dârülfünun idi. Lâkayt ve gafletlikle hasm-ı tabiat-yılan
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Gediği açtı cephenin arkasında, dinsizlik hücum etti, millet epey sarsıldı. En ileri karakol, İslâmiyet ruhuyla tenevvür etmiş cenan.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
En mütesallib olmalı, en müteyakkız olmalı yahut o dâr olmamalı, İslâm’ı aldatmamalı. İmanın yeri kalptir, dimağ ise oluyor ma’kes-i nur-u iman.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bazen de mücahiddir, bazen süpürgecidir. Dimağda vesveseler hem pek çok ihtimaller kalp içine girmese sarsılmaz iman, vicdan.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Yoksa bazıların zannınca iman dimağda olsa ruh-u iman olan hakkalyakîne, ihtimalat-ı kesîre olur birer hasm-ı bîeman.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kalp ile vicdan, mahall-i iman. Hads ile ilham, delil-i iman. Bir hiss-i sâdis, tarîk-i iman. Fikr ile dimağ, bekçi-i iman.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Talim-i nazariyattan ziyade, tezkir-i müsellemata ihtiyaç var ==
Zaruriyat-ı dinî, müsellemat-ı şer’î; kulûblerde hasıldır, ihtar ile huzuru, tezkir ile şuuru.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Matlub da hasıl olur. İbare-i Arabî (*<ref>* On sene sonra gelen bir hâdiseyi hissetmiş, mukabeleye çalışmış.</ref>) daha ulvi ediyor tezkiri hem ihtarı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Onun için cumada hutbe-i Arabiye; zaruriyatı ihtar, müsellematı tezkir, maalkifaye olur onun tarz-ı tezkiri.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Nazariyatı talim onda maksud değildir. Hem İslâm’ın vahdanî simasında şu Arabî ibare bir nakş-ı vahdettir, kabul etmez teksiri.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
== Hadîs der âyete: Sana yetişmek muhal! ==
Hadîs ile âyeti muvazene edersen, bilbedahe görürsün; beşerin en beliği, vahyin de mübelliği, o dahi bâliğ olmaz
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Belâgat-ı âyete. O da ona benzemez. Demek ki lisan-ı Ahmedîden gelen her bir kelâm her dem onun olamaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Îcaz ile beyan i’caz-ı Kur’an ==
Bir zaman rüyada gördüm ki Ağrı Dağı altındayım. Birden o dağ patladı, dağ gibi taşları âleme dağıttı, sarstı cihanı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Füc’eten bir adam yanımda peyda oldu. Dedi ki: Îcaz ile beyan et, icmal ile îcaz et, bildiğin enva-ı i’caz-ı Kur’an’ı!
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Daha rüyada iken tabirini düşündüm, dedim: Şuradaki infilak, beşerde bir inkılaba misal. İnkılabda ise elbet hüda-yı Furkanî,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Her tarafta yükselip hem de hâkim olacak. İ’cazının beyanı, zamanı da gelecek! O sâile cevaben dedim: İ’caz-ı Kur’anî,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Yedi menabi-i külliyeden tecelli hem yedi anâsırdan terekküp eder. '''Birinci Menba:''' Lafzın fesahatinden selaset-i lisanı;
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Nazmın cezaletinden, mana belâgatından, mefhumların bedaatinden, mazmunların beraatından, üslupların garabetinden birden tevellüd eden bârika-i beyanı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Onlarla oldu mümtezic, mizac-ı i’cazında acib bir nakş-ı beyan, garib bir sanat-ı lisanî. Tekrarı hiçbir zaman usandırmaz insanı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''İkinci Unsur ise:''' Umûr-u kevniyede gaybî olan esasat, İlahî hakaikten gaybî olan esrardan, gaybî-yi âsumanî.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Mazide kaybolan gaybî olan umûrdan, müstakbelde müstetir kalmış olan ahvalden birden tazammun eden bir ilmü’l-guyub hızanı,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Âlemü’l-guyub lisanı, şehadet âlemiyle konuşuyor erkânı, rumuz ile beyanı, hedef nev-i insanî, i’cazın bir lem’a-i nurani…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Üçüncü Menba ise:''' Beş cihetle hârika bir câmiiyet vardır. Lafzında, manasında, ahkâmda hem ilminde, makasıdın mizanı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Lafzı''' tazammun eder pek vâsi ihtimalat hem vücuh-u kesîre ki her biri nazar-ı belâgatta müstahsen, Arabiyece sahih, sırr-ı teşriî lâyık görüyor ânı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Manasında:''' Meşarib-i evliya, ezvak-ı ârifîni, mezahib-i sâlikîn, turuk-u mütekellimîn, menahic-i hükema, o i’caz-ı beyanı
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Birden ihata etmiş hem de tazammun etmiş. Delâletinde vüs’at, manasında genişlik. Bu pencere ile baksan, görürsün ne geniştir meydanı!
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Ahkâmdaki istiab:''' Şu hârika şeriat ondan olmuş istinbat. Saadet-i dâreynin bütün desatirini, bütün esbab-ı emni,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İçtimaî hayatın bütün revabıtını, vesail-i terbiye, hakaik-i ahvali birden tazammun etmiş onun tarz-ı beyanı…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''İlmindeki istiğrak:''' Hem ulûm-u kevniye hem ulûm-u İlahî, onda meratib-i delâlat, rumuz ile işarat, sureler surlarında cem’etmiştir cinanı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Makasıd ve gayatta:''' Muvazenet, ıttırad, fıtrat desatirine mutabakat, ittihat; tamam müraat etmiş, hıfzeylemiş mizanı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte lafzın ihatasında, mananın vüs’atinde, hükmün istiabında, ilmin istiğrakında, muvazene-i gayatta câmiiyet-i pür-şanı!..
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Dördüncü Unsur ise: Her asrın derece-i fehmine, edebî rütbesine hem her asırdaki tabakata, derece-i istidat, rütbe-i kabiliyet nisbetinde ediyor bir ifaza-i nurani.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Her asra, her asırdaki her tabakaya kapısı küşade. Güya her demde, her yerde taze nâzil oluyor o kelâm-ı Rahmanî.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İhtiyarlandıkça zaman, Kur’an da gençleşiyor. Rumuzu hem tavazzuh eder, tabiat ve esbabın perdesini de yırtar o hitab-ı Yezdanî.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Nur-u tevhidi, her dem her âyetten fışkırır. Şehadet perdesini gayb üstünde kaldırır. Ulviyet-i hitabı dikkate davet eder, o nazar-ı insanı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ki o lisan-ı gaybdır; şehadet âlemiyle bizzat odur konuşur. Şu unsurdan bu çıkar hârika tazeliği bir ihata-i ummanî!
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Te’nis-i ezhan için akl-ı beşere karşı İlahî tenezzülat. Tenzil’in üslubunda tenevvüü munisliğidir mahbub-u ins ü cânı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Beşinci Menba ise:''' Nakil ve hikâyatında, ihbar-ı sadıkada esasî noktalardan hazır müşahit gibi bir üslub-u bedî-i pür-maânî
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Naklederek, beşeri onunla ikaz eder. Menkulatı şunlardır: İhbar-ı evvelîni, ahval-i âhirîni, esrar-ı cehennem ve cinanı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hakaik-i gaybiye hem esrar-ı şehadet, serair-i İlahî, revabıt-ı kevnîye dair hikâyatıdır hikâyet-i ayânî
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ki ne vaki reddeylemiş, ne mantık tekzip etmiş. Mantık kabul etmezse red de bile edemez. Semavî kitapların ki matmah-ı cihanî.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İttifakî noktalarda musaddıkane nakleder. İhtilafî yerlerinde musahhihane bahseder. Böyle naklî umûrlar bir “Ümmi”den sudûru hârika-i zamanî…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Altıncı Unsur ise:''' Mutazammın ve müessis olmuş din-i İslâm’a. İslâmiyet misline ne mazi muktedirdir, ne müstakbel muktedir; araştırsan zaman ile mekânı!..
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Arzımızı senevî, yevmî dairesinde şu hayt-ı semavîdir; tutmuş da döndürüyor. Küreye ağır basmış hem dahi ona binmiş. Bırakmıyor isyanı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Yedinci Menba ise:''' Şu altı menbadan çıkan envar-ı sitte, birden eder imtizaç. Ondan çıkar bir hüsün, bundan gelir bir hads, vasıta-i nurani.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şundan çıkan bir zevktir; zevk-i i’caz bilinir, tabirine lisanımız yetişmez. Fikir dahi kāsırdır, görünür de tutulmaz o nücum-u âsumanî.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
On üç asır müddette meylü’t-tahaddî varmış Kur’an’ın a’dasında, şevk-i taklit uyanmış Kur’an’ın ahbabında. İşte i’cazın bir bürhanı…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şu iki meyl-i şeditle yazılmıştır meydanda, milyonlarla kütüb-ü Arabiye, gelmiştir kütüphane-i vücuda. Onlar ile Tenzil’i düşerse bir mizanı
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Muvazene edilse, değil dânâ-i bîmüdânî, hattâ en âmî adam, göz kulakla diyecek: Bunlar ise insanî, şu ise âsumanî!
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem de hükmedecek: Şu bunlara benzemez, rütbesinde olamaz. Öyle ise ya umumdan aşağı; bu ise bilbedahe malûm olmuş butlanı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Öyle ise umumun fevkindedir. Mazmunları o kadar zamanda, kapı açık, beşere vakfedilmiş; kendine davet etmiş ervah ile ezhanı!
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Beşer onda tasarruf, kendine de mal etmiş. Onun mazmunları ile yine Kur’an’a karşı çıkmamış, hiçbir zaman çıkamaz; geçti zaman-ı imtihanı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Sair kitaplara benzemez, onlara makîs olmaz; zira yirmi sene zarfında müneccemen hâcetlere nisbeten nüzulü; müteferrik mütekatı’, bir hikmet-i Rabbanî.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Esbab-ı nüzulü muhtelif, mütebayin. Bir maddede es’ile mütekerrir, mütefavit. Hâdisat-ı ahkâmı müteaddid, mütegayir. Muhtelif, mütefarık nüzulünün ezmanı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hâlât-ı telakkisi mütenevvi, mütehalif. Aksam-ı muhatabı müteaddid, mütebaid. Gayat-ı irşadında mütederric, mütefavit. Şu esaslara müstenid binaı hem beyanı,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Cevabı hem hitabı. Bununla da beraber selaset ve selâmet, tenasüp ve tesanüd, kemalini göstermiş; işte onun şahidi: Fenn-i beyan maânî.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kur’an’da bir hâssa var; başka kelâmda yoktur. Bir kelâmı işitsen, asıl sahib-i kelâmı arkasında görürsün, ya içinde bulursun. Üslup: Âyine-i insanî.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ey sâil-i misalî! Sen ki îcaz istedin, ben de işaret ettim. Eğer tafsil istersen, haddimin haricinde!.. Sinek seyretmez âsumanı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Zira o kırk enva-ı i’cazından yalnız bir tekini ki cezalet-i nazmıdır; İşaratü’l-İ’caz’da sıkışmadı tibyanı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Yüz sahife tefsirim ona kâfi gelmedi. Senin gibi ruhanî ilhamları ziyade. Ben istiyorum senden tafsil ile beyanı!
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== اُولَاش۟مَاز۟ دَس۟تِ أَدَبِ غَر۟بِ هَوَس۟بَارِ هَوَاكَارِ دَهَادَار۟ ==
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
دَأ۟بِ أَدَب۟ أَبَد۟ مُدَّت۟ قُر۟اٰنِ ضِيَابَارِ شِفَاكَارِ هُدَادَار۟
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kâmilîn insanların zevk-i maâlîsini hoşnut eden bir halet, çocukça bir hevese, sefihçe bir tabiat sahibine hoş gelmez,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Onları eğlendirmez. Bu hikmete binaen, bir zevk-i süflî, sefih hem nefsî ve şehvanî içinde tam beslenmiş, zevk-i ruhîyi bilmez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Avrupa’dan tereşşuh etmiş şu hazır edebiyat romanvari nazarla, Kur’an’da olan letaif-i ulviyet, mezaya-yı haşmeti göremez hem tadamaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kendindeki miheki ona ayar edemez. Edebiyatta vardır üç meydan-ı cevelan; onlar içinde gezer, haricine çıkamaz:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ya aşkla hüsündür, ya hamaset ve şehamet, ya tasvir-i hakikat. İşte yabani edepse hamaset noktasında hakperestliği etmez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Belki zalim nev-i beşerin gaddarlıklarını alkışlamakla kuvvet-perestlik hissini telkin eder. Hüsün ve aşk noktasında, aşk-ı hakiki bilmez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şehvet-engiz bir zevki nefislere de zerkeder. Tasvir-i hakikat maddesinde, kâinata sanat-ı İlahî suretinde bakmaz,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bir sıbga-i Rahmanî suretinde göremez. Belki tabiat noktasında tutar, tasvir ediyor hem ondan da çıkamaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Onun için telkini aşk-ı tabiat olur. Madde-perestlik hissi, kalbe de yerleştirir, ondan ucuzca kendini kurtaramaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Yine ondan gelen, dalaletten neş’et eden ruhun ızdırabatına o edepsizlenmiş edep müsekkin hem münevvim; hakiki fayda vermez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Tek bir ilacı bulmuş, o da romanlarıymış. Kitap gibi bir hayy-ı meyyit, sinema gibi bir müteharrik emvat! Meyyit hayat veremez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem tiyatro gibi tenasühvari, mazi denilen geniş kabrin hortlakları gibi şu üç nevi romanlarıyla hiç de utanmaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Beşerin ağzına yalancı bir dil koymuş hem insanın yüzüne fâsık bir göz takmış, dünyaya bir âlüfte fistanını giydirmiş, hüsn-ü mücerred tanımaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Güneşi gösterirse sarı saçlı, güzel bir aktrisi kārie ihtar eder. Zâhiren der: “Sefahet fenadır, insanlara yakışmaz.”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Netice-i muzırrayı gösterir. Halbuki sefahete öyle müşevvikane bir tasviri yapar ki ağız suyu akıtır, akıl hâkim kalamaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İştihayı kabartır, hevesi tehyic eder, his daha söz dinlemez. Kur’an’daki edepse hevayı karıştırmaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hakperestlik hissi, hüsn-ü mücerred aşkı, cemal-perestlik zevki, hakikat-perestlik şevki verir hem de aldatmaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kâinata tabiat cihetinde bakmıyor; belki bir sanat-ı İlahî, bir sıbga-i Rahmanî noktasında bahseder, akılları şaşırtmaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Marifet-i Sâni’in nurunu telkin eder. Her şeyde âyetini gösterir. Her ikisi rikkatli birer hüzün de veriyor fakat birbirine benzemez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Avrupazade edepse fakdü’l-ahbaptan, sahipsizlikten neş’et eden gamlı bir hüznü veriyor, ulvi hüznü veremez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Zira sağır tabiat hem de bir kör kuvvetten mülhemane aldığı bir hiss-i hüzn-ü gamdar. Âlemi bir vahşetzar tanır, başka çeşit göstermez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
O surette gösterir hem de mahzunu tutar, sahipsiz de olarak yabaniler içinde koyar, hiçbir ümit bırakmaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kendine verdiği şu hissî heyecanla gitgide ilhada kadar gider, tatile kadar yol verir, dönmesi müşkül olur, belki daha dönemez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kur’an’ın edebi ise öyle bir hüznü verir ki âşıkane hüzündür, yetimane değildir. Firaku’l-ahbaptan gelir, fakdü’l-ahbaptan gelmez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kâinatta nazarı, kör tabiat yerine şuurlu hem rahmetli bir sanat-ı İlahî onun medar-ı bahsi, tabiattan bahsetmez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kör kuvvetin yerine inayetli, hikmetli bir kudret-i İlahî ona medar-ı beyan. Onun için kâinat, vahşetzar suret giymez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Belki muhatab-ı mahzunun nazarında oluyor bir cemiyet-i ahbap. Her tarafta tecavüb, her canibde tahabbüb; ona sıkıntı vermez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Her köşede istînas, o cemiyet içinde mahzunu vaz’ediyor bir hüzn-ü müştakane, bir hiss-i ulvi verir, gamlı bir hüznü vermez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İkisi birer şevki de verir: O yabani edebin verdiği bir şevk ile nefis düşer heyecana, heves olur münbasit; ruha ferah veremez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kur’an’ın şevki ise: Ruh düşer heyecana, şevk-i maâlî verir. İşte bu sırra binaen, şeriat-ı Ahmediye (asm) lehviyatı istemez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bazı âlât-ı lehvi tahrim edip, bir kısmı helâl diye izin verip… Demek, hüzn-ü Kur’anî veya şevk-i Tenzilî veren âlet, zarar vermez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Eğer hüzn-ü yetimî veya şevk-i nefsanî verse âlet haramdır. Değişir eşhasa göre herkes birbirine benzemez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Dallar semeratı rahmet namına takdim ediyor ==
Şecere-i hilkatin dalları her tarafta semerat-ı niamı zîruhun ellerine zâhiren uzatıyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hakikatte bir yed-i rahmet, bir dest-i kudrettir ki o semeratı, o dalları içinde sizlere uzatıyor.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
O yed-i rahmeti, siz de şükür ile öpünüz. O dest-i kudreti de minnetle takdis ediniz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Fatiha’nın âhirinde işaret olunan üç yolun beyanı ==
Ey birader-i pür emel! Hayalini ele al, benimle beraber gel. İşte bir zemindeyiz, etrafına bakarız; kimse de görmez bizi.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Çadır direkleri hükmünde yüksek dağlar üstünde karanlıklı bir bulut tabakası atılmış hem o dahi kaplatmış zeminimizin yüzü.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Müncemid bir sakf olmuş fakat alt yüzü açıkmış, o yüz güneş görürmüş. İşte bulut altındayız, sıkıyor zulmet bizi.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Sıkıntı da boğuyor, havasızlık öldürür. Şimdi bize '''üç yol''' var: Bir âlem-i ziyadar, bir kere seyrettimdi bu zemin-i mecazî.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Evet, bir kere buraya da gelmişim, üçünde ayrı ayrı gitmişim. '''Birinci yolu budur:''' Ekseri burdan gider; o da devr-i âlemdir, seyahate çeker bizi.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte biz de yoldayız, böyle yayan gideriz. Bak şu sahranın kum deryalarına, nasıl hiddet saçıyor, tehdit ediyor bizi!
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bak şu deryanın dağvari emvacına! O da bize kızıyor. İşte elhamdülillah öteki yüze çıktık, görürüz güneş yüzü.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Fakat çektiğimiz zahmeti ancak da biz biliriz. Of! Tekrar buraya döndük şu zemin-i vahşetzar, bulut damı zulmettar. Bize lâzım, revnaktar eder kalpteki gözü
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bir âlem-i ziyadar. Fevkalâde eğer bir cesaretin var; gireriz de beraber, bu yol-u pür-hatarkâr. '''İkinci yolumuzu:'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Tabiat-ı arzı deleriz, o tarafa geçeriz. Ya fıtrî bir tünelden titreyerek gideriz. Bir vakitte bu yolda seyrettim de geçtim bînaz ve pür-niyazî.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Fakat o zaman tabiatın zemini eritecek, yırtacak bir madde var idi elimde. Üçüncü yolun o delil-i mu’cizi
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Kur’an onu bana vermişti. Kardeşim, arkamı da bırakma, hiç de korkma! Bak hâ şurada tünelvari mağaralar, tahte’l-arz akıntılar beklerler ikimizi.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bizi geçirecekler. Tabiat da şu müthiş cümudiyeleri de seni hiç korkutmasın. Zira bu abus çehresi altında merhametli sahibinin tebessümlü yüzü.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Radyumvari o madde-i Kur’anî ışığıyla sezmiştim. İşte gözüne aydın! Ziyadar âleme çıktık, bak şu zemin-i pür-nâzı
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bu feza-yı latîf, şirin. Yahu başını kaldır! Bak semavata ser çekmiş, bulutları da yırtmış, aşağıda bırakmış. Davet ediyor bizi.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şu şecere-i tûba, meğer o Kur’an imiş. Dalları her tarafa uzanmış. Tedelli eden bu dala biz de asılmalıyız, oraya alsın bizi.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
O şecere-i semavî, bir timsali zeminde olmuş şer’-i enveri. Demek, zahmet çekmeden o yol ile çıkardık bu âlem-i ziyaya, sıkmadan zahmet bizi.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Madem yanlış etmişiz; eski yere döneriz, doğru yolu buluruz. Bak, '''üçüncü yolumuz''': Şu dağlar üstünde durmuş olan şehbazi
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem de bütün cihana okuyor bir ezanı. Bak müezzin-i a’zama, Muhammedü’l-Hâşimî (asm) davet eder insanı âlem-i nur-u envere. İlzam eder niyaz ile namazı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bulutları da yırtmış, bak bu hüda dağlarına. Semavata ser çekmiş, bak şeriat cibaline. Nasıl müzeyyen etmiş zeminimizin yüzü gözü.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte çıkmalıyız buradan himmet tayyaresiyle. Ziya, nesîm orada; nur u cemal orada. İşte buradadır Uhud-u Tevhid, o cebel-i azizi.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte şuradadır Cûdi-i İslâmiyet, o cebel-i selâmet. İşte Cebelü’l-Kamer olan Kur’an-ı Ezher, zülâl-i Nil akıyor o muhteşem menbadan. İç o âb-ı lezizi!..
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
فَتَبَارَكَ اللّٰهُ اَح۟سَنُ ال۟خَالِقٖينَ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
وَ اٰخِرُ دَع۟وٰينَا اَنِ ال۟حَم۟دُ لِلّٰهِ رَبِّ ال۟عَالَمٖينَ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ey arkadaş! Şimdi hayali baştan çıkar, aklı kafaya geçir. Evvelki iki yolun, mağdub ve dâllîn yolu; hatarları pek çoktur, kıştır daim güz yazı.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Yüzde biri kurtulur; Eflatun, Sokrat gibi. Üçüncü yol, sehildir hem karib-i müstakimdir. Zayıf, kavî müsavi. Herkes o yoldan gider. En rahatı budur ki şehit olmak ya gazi.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte neticeye gireriz. Evet, deha-yı fennî: Evvelki iki yoldur ona meslek ve mezhep. Fakat hüda-yı Kur’anî: Üçüncü yoldur, onun sırat-ı müstakimi îsal eder o bizi.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
اَللّٰهُمَّ اِه۟دِنَا الصِّرَاطَ ال۟مُس۟تَقٖيمَ صِرَاطَ الَّذٖينَ اَن۟عَم۟تَ عَلَي۟هِم۟
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
غَي۟رِ ال۟مَغ۟ضُوبِ عَلَي۟هِم۟ وَ لَاالضَّٓالّٖينَ  اٰمٖينَ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<nowiki>*</nowiki>  *  *
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Hakiki bütün elem dalalette, bütün lezzet imandadır ==
'''Hayal libasını giymiş muazzam bir hakikat'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ey yoldaş-ı hüşdar! Sırat-ı müstakimin o meslek-i nurani, mağdub ve dâllînin o tarîk-i zulmanî, tam farklarını görmek eğer istersen ey aziz,
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Gel vehmini ele al, hayal üstüne de bin, şimdi seninle gideriz zulümat-ı ademe. O mezar-ı ekberi, o şehr-i pür-emvatı bir ziyaret ederiz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bir Kadîr-i Ezelî, kendi dest-i kudretle bu zulümat kıtadan bizi tuttu çıkardı, bu vücuda bindirdi, gönderdi şu dünyaya; şu şehr-i bîlezaiz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte şimdi biz geldik şu âlem-i vücuda, o sahra-yı hēile. Gözümüz de açıldı, şeş cihette biz baktık; evvel istîtafkârane önümüze bakarız.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Lâkin beliyyeler, elemler önümüzde düşmanlar gibi tehacüm eder. Ondan korktuk, çekindik. Sağa sola, anâsır-ı tabâyia bakarız, ondan meded bekleriz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Lâkin biz görüyoruz ki onların kalpleri kasiyye, merhametsiz. Dişlerini bilerler, hiddetli de bakarlar; ne naz dinler, ne niyaz!
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Muztar adamlar gibi meyusane nazarı yukarıya kaldırdık. Hem istimdadkârane ecram-ı ulviyeye bakarız, pek dehşetli tehditkâr da görürüz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Güya birer gülle bomba olmuşlar, yuvalardan çıkmışlar. Hem etraf-ı fezada pek süratli geçerler, her nasılsa ki onlar birbirine dokunmaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ger birisi yolunu kazara bir şaşırtsa, el-iyazü billah, şu âlem-i şehadet ödü de patlayacak. Tesadüfe bağlıdır, bundan dahi hayır gelmez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Meyusane nazarı o cihetten çevirdik, elîm hayrete düştük. Başımız da eğildi, sinemizde saklandık, nefsimize bakarız. Mütalaa ederiz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte işitiyoruz: Zavallı nefsimizden binlerle hâcetlerin sayhaları geliyor. Binlerle fâkatlerin enînleri çıkıyor. Teselliyi beklerken tevahhuş ediyoruz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ondan da hayır gelmedi. Pek ilticakârane vicdanımıza girdik; içine bakıyoruz, bir çareyi bekleriz. Eyvah! Yine bulmayız, biz meded vermeliyiz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Zira onda görünür binlerle emelleri, galeyanlı arzular, heyecanlı hissiyat, kâinata uzanmış. Her birinden titreriz, hiç yardım edemeyiz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
O âmâl sıkışmışlar vücud adem içinde; bir tarafı ezele, bir tarafı ebede uzanıp gidiyorlar. Öyle vüs’atleri var, ger dünyayı yutarsa o vicdan da tok olmaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte bu elîm yolda nereye bir baş vurduk, onda bir bela bulduk. Zira mağdub ve dâllîn yolları böyle olur. Tesadüf ve dalalet, o yolda nazar-endaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
O nazarı biz taktık, bu hale böyle düştük. Şimdi dahi halimiz ki mebde ve meâdi hem Sâni’ ve hem haşri muvakkat unutmuşuz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Cehennemden beterdir, ondan daha muhriktir, ruhumuzu eziyor. Zira o şeş cihetten ki onlara baş vurduk. Öyle halet almışız.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ki yapılmış o halet hem havf ile dehşetten hem acz ile ra’şetten hem kalak ve vahşetten hem yütm ve hem yeisten mürekkeb vicdansûz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şimdi her cihete mukabil bir cepheyi alırız, def’ine çalışırız. '''Evvel''', kudretimize müracaat ederiz, vâ-esefâ görürüz
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ki âcize, zaîfe. '''Sâniyen:''' Nefiste olan hâcatın susmasına teveccüh ediyoruz. Vâ-esefâ durmayıp bağırırlar, görürüz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Sâlisen:''' İstimdadkârane, bir halâskârı için bağırır, çağırırız, ne kimse işitiyor, ne cevabı veriyor. Biz de zannediyoruz:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Her bir şey bize düşman, her bir şey bizden garib. Hiçbir şey kalbimize bir teselli vermiyor; hiç emniyet bahşetmez, hakiki zevki vermez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''Râbian:''' Biz ecram-ı ulviyeye baktıkça onlar nazara verir bir havf ile dehşeti. Hem vicdanın müz’ici bir tevahhuş geliyor: Akılsûz, evhamsâz!
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte ey birader! Bu dalaletin yolu, mahiyeti şöyledir. Küfürdeki zulmeti, bu yolda tamam gördük. Şimdi de gel kardeşim, o ademe döneriz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Tekrar yine geliriz. Bu kere tarîkımız sırat-ı müstakimdir hem imanın yoludur. Delil ve imamımız, inayet ve Kur’an’dır, şehbaz-ı edvar-pervaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte Sultan-ı ezel’in rahmet ve inayeti, vaktâ bizi istedi, kudret bizi çıkardı, lütfen bizi bindirdi kanun-u meşiete: Etvar üstünde perdaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şimdi bizi getirdi, şefkat ile giydirdi şu hil’at-ı vücudu, emanet rütbesini bize tevcih eyledi. Nişanı niyaz ve namaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şu edvar ve etvarın, bu uzun yolumuzda birer menzil-i nazdır. Yolumuzda teshilat içindir ki kaderden bir emirname vermiş, sahifede cephemiz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Her nereye geliriz, herhangi taifeye misafir oluyoruz, pek uhuvvetkârane istikbal görüyoruz. Malımızdan veririz, mallarından alırız.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ticaret muhabbeti, onlar bizi beslerler, hediyelerle süslerler hem de teşyi ederler. Gele gele işte geldik, dünya kapısındayız, işitiyoruz âvâz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bak girdik şu zemine, ayağımızı bastık şehadet âlemine: Şehrâyine-i Rahman, gürültühane-i insan. Hiçbir şey bilmeyiz, delil ve imamımız
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Meşiet-i Rahman’dır. Vekil-i delilimiz, nâzenin gözlerimiz. Gözlerimizi açtık, dünya içine saldık. Hatırına gelir mi evvelki gelişimiz?
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Garib, yetim olmuştuk; düşmanlarımız çoktu, bilmezdik hâmimizi. Şimdi nur-u iman ile o düşmanlara karşı bir rükn-ü metînimiz
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İstinadî noktamız hem himayetkârımız def’eder düşmanları. O iman-ı billahtır ki ziya-yı ruhumuz hem nur-u hayatımız hem de ruh-u ruhumuz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İşte kalbimiz rahat, düşmanları aldırmaz, belki düşman tanımaz. Evvelki yolumuzda, vaktâ vicdana girdik; işittik ondan binlerle feryad u fîzar ve âvâz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ondan belaya düştük. Zira âmâl, arzular, istidat ve hissiyat; daim ebedi ister. Onun yolunu bilmezdik, bizden yol bilmemezlik, onda fîzar ve niyaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Fakat elhamdülillah, şimdi gelişimizde bulduk nokta-i istimdad, ki daim hayat verir o istidat, âmâle; tâ ebedü’l-âbâda onları eder pervaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Onlara yol gösterir, o noktadan istidat hem istimdad ediyor hem âb-ı hayatı içer hem kemaline koşuyor; o nokta-i istimdad, o şevk-engiz remz ü naz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
İkinci kutb-u iman ki tasdik-i haşirdir. Saadet-i ebedî, o sadefin cevheri. İman bürhanı, Kur’an. Vicdan-ı insanî bir râz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şimdi başını kaldır, şu kâinata bir bak, onun ile bir konuş. Evvelki yolumuzda pek müthiş görünürdü. Şimdi de mütebessim her tarafa gülüyor, nâzenînane niyaz ve âvâz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Görmez misin gözümüz arı-misal olmuştur, her tarafa uçuyor. Kâinat bostanıdır, her tarafta çiçekler, her çiçek de veriyor ona bir âb-ı leziz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem ünsiyet, teselli, tahabbübü veriyor. O da alır, getirir; şehd-i şehadet yapar. Balda bir bal akıtır, o esrarengiz şehbaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Harekât-ı ecrama ya nücum ya şümusa nazarımız kondukça ellerine verirler Hâlık’ın hikmetini. Hem mâye-i ibreti hem cilve-i rahmeti alır ediyor pervaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Güya şu güneş bizlerle konuşuyor, der: “Ey kardeşlerimiz! Tevahhuşla sıkılmayınız, ehlen sehlen merhaba, hoş teşrif ettiniz. Menzil sizin, ben bir mumdar-ı şehnaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ben de sizin gibiyim fakat safi, isyansız, mutî bir hizmetkârım. O Zat-ı Ehad-i Samed ki mahz-ı rahmetiyle hizmetinize beni musahhar-ı pür-nur etmiş. Benden hararet, ziya; sizden namaz ve niyaz.”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Yahu, bakın kamere! Yıldızlarla denizler her biri de kendine mahsus birer lisanla: “Ehlen sehlen merhaba!” derler. “Hoş geldiniz, bizi tanımaz mısınız?”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Sırr-ı teavünle bak, remz-i nizamla dinle. Her birisi söylüyor: “Biz de birer hizmetkâr, rahmet-i Zülcelal’in birer âyinedarıyız; hiç de üzülmeyiniz, bizden sıkılmayınız.”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Zelzele na’raları, hâdisat sayhaları sizi hiç korkutmasın, vesvese de vermesin. Zira onlar içinde bir zemzeme-i ezkâr, bir demdeme-i tesbih, velvele-i naz u niyaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Sizi bize gönderen o Zat-ı Zülcelal, ellerinde tutmuştur bunların dizginlerini. İman gözü okuyor yüzlerinde âyet-i rahmet, her biri birer âvâz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ey mü’min-i kalbi hüşyar! Şimdi gözlerimiz bir parça dinlensinler, onların bedeline hassas kulağımızı imanın mübarek eline teslim ederiz, dünyaya göndeririz. Dinlesin leziz bir saz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Evvelki yolumuzda bir matem-i umumî hem vaveylâ-yı mevtî zannolunan o sesler, şimdi yolumuzda birer nevaz u namaz, birer âvâz u niyaz, birer tesbihe âğâz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Dinle, havadaki demdeme, kuşlardaki civcive, yağmurdaki zemzeme, denizdeki gamgama, ra’dlardaki rakraka, taşlardaki tıktıka birer manidar nevaz…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Terennümat-ı hava, naarat-ı ra’diye, nağamat-ı emvac, birer zikr-i azamet. Yağmurun hezecatı, kuşların seceatı birer tesbih-i rahmet, hakikate bir mecaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Eşyada olan asvat, birer savt-ı vücuddur: Ben de varım derler. O kâinat-ı sâkit, birden söze başlıyor: “Bizi camid zannetme, ey insan-ı boşboğaz!”
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Tuyûrları söylettirir ya bir lezzet-i nimet ya bir nüzul-ü rahmet. Ayrı ayrı seslerle, küçük âğâzlarıyla rahmeti alkışlarlar, nimet üstünde iner, şükür ile eder pervaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Remzen onlar derler: “Ey kâinat kardeşler! Ne güzeldir halimiz, şefkatle perverdeyiz, halimizden memnunuz.” Sivri dimdikleriyle fezaya saçıyorlar birer âvâz-ı pür-naz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Güya bütün kâinat ulvi bir musikîdir, iman nuru işitir ezkâr ve tesbihleri. Zira hikmet reddeder tesadüf vücudunu, nizam ise tard eder ittifak-ı evhamsâz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ey yoldaş! Şimdi şu âlem-i misalîden çıkarız, hayalî vehimden ineriz, akıl meydanında dururuz, mizana çekeriz, ederiz yolları ber-endaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Evvelki elîm yolumuz mağdub ve dâllîn yolu, o yol verir vicdana, tâ en derin yerine hem bir hiss-i elîmi hem bir şedit elemi. Şuur onu gösterir. Şuura zıt olmuşuz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem kurtulmak için de muztar ve hem muhtacız; ya o teskin edilsin ya ihsas da olmasın; yoksa dayanamayız, feryad u fîzar dinlenmez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hüda ise şifadır; heva, iptal-i histir. Bu da teselli ister, bu da tegafül ister, bu da meşgale ister, bu da eğlence ister. Hevesat-ı sihirbaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Tâ vicdanı aldatsın, ruhu tenvim edilsin, tâ elem hissolmasın. Yoksa o elem-i elîm, vicdanı ihrak eder; fîzara dayanılmaz, elem-i yeis çekilmez.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Demek, sırat-ı müstakimden ne kadar uzak düşse o derece nisbeten şu halet tesir eder, vicdanı bağırttırır. Her lezzetin içinde elemi var, birer iz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Demek heves, heva, eğlence, sefahetten memzuç olan şaşaa-i medeni, bu dalaletten gelen şu müthiş sıkıntıya bir yalancı merhem, uyutucu zehirbaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ey aziz arkadaşım! İkinci yolumuzda, o nurani tarîkte bir haleti hissettik; o haletle oluyor hayat, maden-i lezzet. Âlâm, olur lezaiz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Onunla bunu bildik ki mütefavit derecede, kuvvet-i iman nisbetinde ruha bir halet verir. Ceset ruhla mültezdir, ruh vicdanla mütelezziz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Bir saadet-i âcile, vicdanda mündericdir; bir firdevs-i manevî, kalbinde mündemicdir. Düşünmekse deşmektir, şuur ise şiar-ı râz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Şimdi ne kadar kalp ikaz edilirse, vicdan tahrik edilse, ruha ihsas verilse lezzet ziyade olur hem de döner ateşi nur, şitası yaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Vicdanda firdevslerin kapıları açılır, dünya olur bir cennet. İçinde ruhlarımız, eder pervaz u perdaz, olur şehbaz u şehnaz, yelpez namaz u niyaz.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Ey aziz yoldaşım! Şimdi Allah’a ısmarladık. Gel, beraber bir dua ederiz, sonra da buluşmak üzere ayrılırız…
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
اَللّٰهُمَّ اِه۟دِنَا الصِّرَاطَ ال۟مُس۟تَقٖيمَ  اٰمٖينَ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
== Anglikan Kilisesine Cevap ==
Bir zaman bîaman İslâm’ın düşmanı, siyasî bir dessas, yüksekte kendini göstermek isteyen vesvas bir papaz, desise niyetiyle hem inkâr suretinde
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hem de boğazımızı pençesiyle sıktığı bir zaman-ı elîmde pek şematetkârane bir istifham ile dört şey sordu bizden.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Altı yüz kelime istedi. Şematetine karşı yüzüne “Tuh!” demek, desisesine karşı küsmekle sükût etmek, inkârına karşı da
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Tokmak gibi bir cevab-ı müskit vermek lâzımdı. Onu muhatap etmem. Bir hakperest adama böyle cevabımız var. O dedi '''birincide:'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
“Muhammed aleyhissalâtü vesselâm dini nedir?” Dedim: “İşte Kur’an’dır. Erkân-ı sitte-i iman, erkân-ı hamse-i İslâm, esas maksad-ı Kur’an.” Der '''ikincisinde:'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
“Fikir ve hayata ne vermiş?” Dedim: “Fikre tevhid, hayata istikamet. Buna dair şahidim:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
فَاس۟تَقِم۟ كَمَٓا اُمِر۟تَ  قُل۟ هُوَ اللّٰهُ اَحَدٌ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Der '''üçüncüsünde:''' “Mezahim-i hazıra nasıl tedavi eder?” Derim: “Hurmet-i riba hem vücub-u zekâtla. Buna dair şahidim:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
يَم۟حَقُ اللّٰهُ الرِّبٰوا   da.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
وَاَحَلَّ اللّٰهُ ال۟بَي۟عَ وَحَرَّمَ الرِّبٰوا  وَاَقٖيمُوا الصَّلٰوةَ وَاٰتُوا الزَّكٰوةَ
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Der '''dördüncüsünde:'''
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
“İhtilal-i beşere ne nazarla bakıyor?” Derim: “Sa’y, asıl esastır. Servet-i insaniye, zalimlerde toplanmaz, saklanmaz ellerinde.
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Buna dair şahidim:
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
لَي۟سَ لِل۟اِن۟سَانِ اِلَّا مَا سَعٰى  وَالَّذٖينَ يَك۟نِزُونَ الذَّهَبَ وَال۟فِضَّةَ
</div> 

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
وَلَا يُن۟فِقُونَهَا فٖى سَبٖيلِ اللّٰهِ فَبَشِّر۟هُم۟ بِعَذَابٍ اَلٖيمٍ
</div>

<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
(Yüz mâşâallah bu cevaba.)
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
------
<center> [[Otuz Üçüncü Söz]] ⇐ | [[Sözler]] | ⇒ [[Konferans]] </center>
------
</div>