Yirmi Birinci Söz/es

LA VIGÉSIMO PRIMERA PALABRA

{Consiste en dos estaciones}

{PRIMERA ESTACIÓN:}

{En el nombre de Allah, el Misericordioso, el Compasivo}

{En verdad la oración es para los creyentes una prescripción en tiempos determinados} (Ha dicho la verdad quien habló)…

En un tiempo determinado me dijo un hombre grande en edad, cuerpo y rango: Ciertamente la oración es una virtud, sin embargo, hacerla cada día cinco veces es mucho, provoca aburrimiento porque no se acaba.

Un tiempo después de que el hombre hubiera dicho estas palabras, escuché a mi alma y la oí decir las mismas palabras y la miré y la vi recibiendo la misma lección de Shaiṭán con el oído de la pereza. Y entonces comprendí que era como si esa persona hubiera mencionado esas palabras o las hubiera pronunciado en nombre de todas las almas que mandan el mal. Y entonces dije: Si mi alma manda el mal, no es posible para quien no reforma su propia alma reformar a los demás. De manera que empezaré por mi propia alma.

Y dije: ¡Oh alma mía! Escucha cinco advertencias en respuesta a estas palabras que tú has dicho en el sueño de la inadvertencia sobre el lecho de la pereza en medio de la mayor ignorancia …

La primera advertencia:

¡Oh alma mía desdichada! ¿Acaso tu vida es eterna? ¿Y acaso tienes una seguridad categórica de que vivirás hasta el año que viene, o incluso hasta mañana? Lo que te causa aburrimiento es la ilusión de que vivirás para siempre. Te quejas y es como si fueras a permanecer en este mundo para disfrutar eternamente. Así pues, ojalá comprendieras que tu vida es breve y que se va sin provecho, de manera que no hay duda de que gastar una de las veinticuatro horas en un servicio bueno y agradable es un descanso y una misericordia que será el eje de la felicidad de una vida eterna verdadera convirtiéndose eso en un medio de provocar un deseo serio y un buen saboreo más allá del aburrimiento...

La segunda advertencia:

¡Oh mi alma insaciable! Todos los días comes comida, bebes agua y respiras aire y ¡acaso te provocan aburrimiento? Y puesto que no lo provocan porque la necesidad se repite y no te aburres, de manera que las cinco oraciones diarias no deberían causarte aburrimiento tampoco, pues atraen el alimento de mi corazón, el agua de la vida de mi espíritu y traen el aire de la brisa de mis gracias divinas que son tus compañeros en la morada de mi cuerpo.

En efecto: Un corazón vulnerable y afligido por infinitas penas y tristezas y seducido y entusiasmado por infinitos placeres y esperanzas puede obtener su sustento y su fuerza a través de llamar por medio de la súplica a la puerta de un Compasivo y Generoso que tiene poder sobre todas las cosas….

En efecto: Un espíritu dotado de conexión con la mayoría de las cosas existentes que provocan las aflicciones de la separación en este mundo efímero y parten de él con total velocidad puede que el agua de su vida sea bebida a través de dirigirse por medio de la oración al manantial de la misericordia de un Adorado Permanente y un Amado Sempiterno en lugar de todo…

En efecto: Un secreto humano dotado de conciencia y una sutileza divina dotada de luz que es delicada y sutil en un grado ilimitado y un noble espejo preexistente y sempiterno que ha sido creado para la eternidad y busca la eternidad en virtud de la condición innata, no hay duda de que necesita mucho respirar entre estos estados mundanales duros, abrumadores, agobiantes, temporales, oscuros y asfixiantes y solo es posible que respire por medio de la ventana de la oración…

La tercera advertencia:

¡Oh alma mía impaciente! ¿Acaso le corresponde en modo alguno al intelecto reflexionar hoy acerca de la carga de la adoración, la dificultad de la oración y la prueba del infortunio en los días pasados, de manera que se altere, e imaginar hoy la tarea de la adoración, el servicio de la adoración y el dolor del infortunio en los días venideros y desesperarse?

Así pues, tu ejemplo en esta impaciencia, es el de un general insensato que dirige una gran fuerza de su ejército al flanco derecho del enemigo en el momento en el que ese flanco de las filas del enemigo contacta con sus filas y le vence y dirige el resto de sus fuerzas al flanco izquierdo del enemigo en el momento en el que no hay ningún soldado y entonces el enemigo se da cuenta de cuál es su punto débil y apunta su ataque al corazón y lo destruye a él y a su ejército de una manera completa.

En efecto: Te pareces a esto, porque la prueba de los días pasados se ha transformado hoy en misericordia, de manera que su dolor se ha ido y ha permanecido su placer. Su fatiga se ha unido a la dignidad, y su dificultad se ha convertido en recompensa. Y entonces es necesario que no tome de ellos el aburrimiento, sino que obtenga de ellos un nuevo deseo, un fresco saboreo y una preocupación seria para siempre. En cuanto a los días venideros, mientras no hayan llegado, pensar en ellos y sentirse aburrido y cansado será ahora una locura como el que se imagina su hambre y su sed en esos días, y llama y clama por ellos hoy mismo.

Y puesto que la verdad es así, si eres razonable, imagina este día solamente en el sentido de la adoración y di: Gasto una hora de él en un bueno, hermoso y elevado acto de servicio cuya recompensa es muy grande y cuya molestia es muy pequeña. Y en ese momento la dolorosa indolencia que hay en ti se transformará en dulce determinación...

Así pues, ¡oh alma mía desesperada¡, se te encomiendan tres tipos de paciencia…

El primero de ellos es la paciencia en la obediencia.

El segundo de ellos es la paciencia en abstenerte de la desobediencia.

Y el tercero es la paciencia frente a la adversidad.

De manera que, si tienes intelecto, toma como guía la verdad que se atestigua en la alegoría en esta Tercera Advertencia y di con atrevimiento: ¡Oh Pacientísimo! Y carga las tres clases de paciencia sobre tu espalda. Pues ciertamente la fuerza de la paciencia que Allah, sea ensalzado, te ha dado, si no la malgastas en un camino equivocado puede ser suficiente para soportar toda dificultad y adversidad. Así pues, ¡aguanta con esa fuerza!

La cuarta advertencia:

¡Oh alma mía inconsciente! ¿Acaso este deber de la adoración carece de resultado y su recompensa es tan poca que te causa aburrimiento? Y el caso es que, si alguien te diera un poco de dinero, o te asustara, podría hacerte trabajar hasta la noche, y trabajarías sin desfallecimiento…

Así pues ¡cuán sorprendente es! ¿Acaso una oración prescrita, que es sustento y riqueza para tu corazón incapaz y pobre en esta casa de huéspedes que es este mundo y alimento y luz en tu tumba que será categóricamente una residencia para ti y un apoyo y una exoneración en el lugar de la Resurrección que será tu juzgado en cualquier caso y una luz y un buraq en el puente de Ṣiraṭ, por el que habrás de pasar de buen grado o a la fuerza? ¿Acaso son sin resultado o es poca su recompensa? Y si alguien te promete un regalo por valor de cien liras, y te hace trabajar durante cien días y a pesar de que es posible que falte a su palabra tú confías en esa persona y trabajas …

¡Cuán asombroso es entonces! si un Generoso en elación al Cual es imposible que incumpla Su promesa te promete una recompensa como el Paraíso y un regalo como la felicidad eterna y te emplea en una tarea muy buena por un intervalo de tiempo muy breve y no Le sirves o sospechas de Su promesa y menosprecias Su regalo por medio de tu servicio parecido a una burla sin hacerlo de buen grado o un servicio insuficiente con aburrimiento. ¿Acaso no concibes que merecerías una severa reprimenda y un castigo muy aterrador? ¿Acaso el miedo a una prisión eterna como Ŷahannam, no te provoca ser diligente en un servicio más ligero y suave cuando, por miedo a la cárcel en este mundo, trabajarías sin desfallecer en el más pesado de los trabajos?

Quinta advertencia:

¡Oh alma mía enamorada de este mundo! ¿Acaso tu indolencia en la adoración y tu negligencia en la oración prescrita se debe a la multiplicidad de tus ocupaciones mundanas o a la falta de tiempo debido al esfuerzo por ganarte el sustento? ¡Cuán asombroso es! ¿Acaso has sido creada sólo para este mundo de manera que gastas todo tu tiempo en él?

Y sabes que en cuanto a tus capacidades eres superior a todos los animales, pero en lo que respecta a la adquisición de las necesidades de la vida mundana no puedes competir ni siquiera con un gorrión. Entonces, ¿por qué no puedes comprender que tu tarea original no es trabajar como un animal, sino luchar por una vida perpetua y verdadera, como un verdadero ser humano.

Y además de esto, las cosas que llamas ocupaciones mundanas en su mayoría no te conciernen y no tienen que ver contigo y te mezclas con ellas y te entremetes de una manera inoportuna dejando lo más esencial y pasas tu tiempo adquiriendo información superflua como si fueras a vivir mil años. Y malgastas tu precioso tiempo en cosas sin valor como, por ejemplo, saber cómo son los anillos que hay alrededor de Saturno o cuántas gallinas hay en América. De manera que es como si fueras un experto en astronomía o estadística…

Y si dices: Lo que me impide la oración prescrita y la adoración y me hace ser negligente no son cosas innecesarias como eso, sino que son asuntos necesarios como la necesidad de buscar los medios de vida…

Öyle ise ben de sana derim ki: Eğer yüz kuruş bir gündelik ile çalışsan sonra biri gelse, dese ki: “Gel on dakika kadar şurayı kaz, yüz lira kıymetinde bir pırlanta ve bir zümrüt bulacaksın.” Sen ona: “Yok, gelmem. Çünkü on kuruş gündeliğimden kesilecek, nafakam azalacak.” desen, ne kadar divanece bir bahane olduğunu elbette bilirsin.

Aynen onun gibi sen şu bağında, nafakan için işliyorsun. Eğer farz namazı terk etsen bütün sa’yin semeresi, yalnız dünyevî ve ehemmiyetsiz ve bereketsiz bir nafakaya münhasır kalır. Eğer sen istirahat ve teneffüs vaktini, ruhun rahatına, kalbin teneffüsüne medar olan namaza sarf etsen o vakit, bereketli nafaka-i dünyeviye ile beraber, senin nafaka-i uhreviyene ve zâd-ı âhiretine ehemmiyetli bir menba olan, iki maden-i manevî bulursun:

Birinci maden: Bütün bağındaki (Hâşiye) yetiştirdiğin –çiçekli olsun, meyveli olsun– her nebatın, her ağacın tesbihatından, güzel bir niyet ile bir hisse alıyorsun.

İkinci maden: Hem bu bağdan çıkan mahsulattan kim yese –hayvan olsun, insan olsun; inek olsun, sinek olsun; müşteri olsun, hırsız olsun– sana bir sadaka hükmüne geçer. Fakat o şart ile ki sen, Rezzak-ı Hakiki namına ve izni dairesinde tasarruf etsen ve onun malını, onun mahlukatına veren bir tevziat memuru nazarıyla kendine baksan…

İşte bak, namazı terk eden ne kadar büyük bir hasaret eder, ne kadar ehemmiyetli bir serveti kaybeder ve sa’ye pek büyük bir şevk veren ve amelde büyük bir kuvve-i manevî temin eden o iki neticeden ve o iki madenden mahrum kalır, iflas eder. Hattâ ihtiyarlandıkça bahçecilikten usanır, fütur gelir. “Neme lâzım.” der. “Ben zaten dünyadan gidiyorum. Bu kadar zahmeti ne için çekeceğim?” diyecek, kendini tembelliğe atacak. Fakat evvelki adam der: “Daha ziyade ibadetle beraber sa’y-i helâle çalışacağım. Tâ kabrime daha ziyade ışık göndereceğim, âhiretime daha ziyade zahîre tedarik edeceğim.”

Elhasıl: Ey nefis! Bil ki dünkü gün senin elinden çıktı. Yarın ise senin elinde senet yok ki ona mâliksin. Öyle ise hakiki ömrünü, bulunduğun gün bil. Lâekall günün bir saatini, ihtiyat akçesi gibi hakiki istikbal için teşkil olunan bir sandukça-i uhreviye olan bir mescide veya bir seccadeye at.

Hem bil ki her yeni gün, sana hem herkese, bir yeni âlemin kapısıdır. Eğer namaz kılmazsan senin o günkü âlemin zulümatlı ve perişan bir halde gider, senin aleyhinde âlem-i misalde şehadet eder. Zira herkesin, her günde, şu âlemden bir mahsus âlemi var. Hem o âlemin keyfiyeti, o adamın kalbine ve ameline tabidir. Nasıl ki âyinende görünen muhteşem bir saray, âyinenin rengine bakar. Siyah ise siyah görünür. Kırmızı ise kırmızı görünür. Hem onun keyfiyetine bakar. O âyine şişesi düzgün ise sarayı güzel gösterir. Düzgün değil ise çirkin gösterir. En nazik şeyleri kaba gösterdiği misillü sen kalbinle, aklınla, amelinle, gönlünle, kendi âleminin şeklini değiştirirsin. Ya aleyhinde ya lehinde şehadet ettirebilirsin.

Eğer namazı kılsan o namazın ile o âlemin Sâni’-i Zülcelal’ine müteveccih olsan birden, sana bakan âlemin tenevvür eder. Âdeta namazın bir elektrik lambası ve namaza niyetin, onun düğmesine dokunması gibi o âlemin zulümatını dağıtır ve o herc ü merc-i dünyeviyedeki karmakarışık perişaniyet içindeki tebeddülat ve harekât, hikmetli bir intizam ve manidar bir kitabet-i kudret olduğunu gösterir.

اَللّٰهُ نُورُ السَّمٰوَاتِ وَال۟اَر۟ضِ âyet-i pür-envarından bir nuru, senin kalbine serper. Senin o günkü âlemini, o nurun in’ikasıyla ışıklandırır. Senin lehinde nuraniyetle şehadet ettirir.

Sakın deme: “Benim namazım nerede, şu hakikat-i namaz nerede?” Zira bir hurma çekirdeği, bir hurma ağacı gibi kendi ağacını tavsif eder. Fark yalnız icmal ve tafsil ile olduğu gibi; senin ve benim gibi bir âmînin –velev hissetmezse– namazı, büyük bir velinin namazı gibi şu nurdan bir hissesi var, şu hakikatten bir sırrı vardır, velev şuurun taalluk etmezse. Fakat derecata göre inkişaf ve tenevvürü ayrı ayrıdır. Nasıl bir hurma çekirdeğinden, tâ mükemmel bir hurma ağacına kadar ne kadar meratib bulunur. Öyle de namazın derecatında da daha fazla meratib bulunabilir. Fakat bütün o meratibde, o hakikat-i nuraniyenin esası bulunur.

اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَسَلِّم۟ عَلٰى مَن۟ قَالَ «اَلصَّلَاةُ عِمَادُ الدّٖينِ» وَعَلٰى اٰلِهٖ وَصَح۟بِهٖ اَج۟مَعٖينَ

YİRMİ BİRİNCİ SÖZ’ÜN İKİNCİ MAKAMI

Kalbin beş yarasına beş merhemi tazammun eder.

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ

رَبِّ اَعُوذُ بِكَ مِن۟ هَمَزَاتِ الشَّيَاطٖينِ ۝ وَاَعُوذُ بِكَ رَبِّ اَن۟ يَح۟ضُرُونِ

Ey maraz-ı vesvese ile müptela! Biliyor musun vesvesen neye benzer? Musibete benzer. Ehemmiyet verdikçe şişer, ehemmiyet vermezsen söner. Ona büyük nazarıyla baksan büyür. Küçük görsen küçülür. Korksan ağırlaşır, hasta eder. Havf etmezsen hafif olur, mahfî kalır. Mahiyetini bilmezsen devam eder, yerleşir. Mahiyetini bilsen, onu tanısan gider. Öyle ise şu musibetli vesvesenin aksam-ı kesîresinden kesîrü’l-vuku olan yalnız beş vechini beyan edeceğim. Belki sana ve bana şifa olur. Zira şu vesvese öyle bir şeydir ki cehil onu davet eder, ilim onu tard eder. Tanımazsan gelir, tanısan gider.

BİRİNCİ VECİH

Birinci yara, şeytan evvela şüpheyi kalbe atar. Eğer kalp kabul etmezse şüpheden şetme döner. Hayale karşı şetme benzer bazı pis hatıraları ve münafî-i edep çirkin halleri tasvir eder. Kalbe “Eyvah!” dedirtir, yeise düşürtür. Vesveseli adam zanneder ki kalbi, Rabb’ine karşı sû-i edepte bulunuyor. Müthiş bir halecan ve heyecan hisseder. Bundan kurtulmak için huzurdan kaçar, gaflete dalmak ister.

Bu yaranın merhemi budur:

Bak ey bîçare vesveseli adam! Telaş etme. Çünkü senin hatırına gelen şetim değil belki tahayyüldür. Tahayyül-ü küfür, küfür olmadığı gibi tahayyül-ü şetim dahi şetim değildir. Zira mantıkça tahayyül, hüküm değildir. Şetim ise hükümdür. Hem bununla beraber o çirkin sözler, senin kalbinin sözleri değil. Çünkü senin kalbin ondan müteessir ve müteessiftir. Belki kalbe yakın olan lümme-i şeytanîden geliyor. Vesvesenin zararı, tevehhüm-ü zarardır. Yani onu zararlı tevehhüm etmekle kalben mutazarrır olmaktır. Çünkü hükümsüz bir tahayyülü hakikat tevehhüm eder. Hem şeytanın işini kendi kalbine mal eder. Onun sözünü, ondan zanneder. Zarar anlar, zarara düşer. Zaten şeytanın da istediği odur.

İKİNCİ VECİH

Budur ki: Manalar kalpten çıktıkları vakit, suretlerden çıplak olarak hayale girerler, oradan suretleri giyerler. Hayal ise her vakit bir sebep tahtında bir nevi suretleri nesceder. Ehemmiyet verdiği şeyin suretlerini yol üstünde bırakır. Hangi mana geçse ya ona giydirir ya takar ya bulaştırır ya perde eder. Eğer manalar münezzeh ve temiz iseler, suretler mülevves ve rezil ise giymek yoktur fakat temas var. Vesveseli adam, teması telebbüsle iltibas eder. “Eyvah!” der. “Kalbim ne kadar bozulmuş. Bu sefillik, bu hısset-i nefis, beni matrud eder.” Şeytan onun şu damarından çok istifade eder.

Şu yaranın merhemi şudur:

Dinle ey bîçare! Nasıl ki senin namazın edeb-i nezihanesinin vesilesi olan zâhirî taharete, batnının bâtınındaki necaset ona tesir etmez ve bozmaz. Öyle de maânî-i mukaddesenin suret-i mülevveseye mücavereti zarar etmez. Mesela, sen âyât-ı İlahiyeyi tefekkür ediyorsun. Birden bir maraz, ya bir iştiha ya bevl gibi bir emr-i müheyyic şiddetle senin hissine dokunuyor. Elbette senin hayalin, deva-i illet ve kaza-i hâcetin levazımatını görecek, bakacak, onlara münasip süflî suretleri nescedecek. Ve gelen manalar ortalarından geçecekler. Geçeceklere ne beis vardır, ne televvüs var ve ne zarar var ve ne hatar var. Yalnız hatar ise hasr-ı nazardır, zann-ı zarardır.

ÜÇÜNCÜ VECİH

Budur ki: Eşya mabeynlerinde, bazı münasebat-ı hafiye bulunur. Hattâ hiç ümit etmediğin şeyler içinde münasebet ipleri bulunur. Ya bizzat bulunur veya senin hayalin, meşgul olduğu sanata göre o ipleri yapmış, onları birbiriyle bağlamış. Şu sırr-ı münasebettendir ki bazen bir mukaddes şeyi görmek, bir mülevves şeyi hatıra getirir.

Fenn-i beyanda beyan olunduğu gibi “Hariçte uzaklık sebebi olan zıddiyet ise hayalde sebeb-i kurbiyettir.” Yani iki zıddın suretlerinin cem’ine vasıta, bir münasebet-i hayaliyedir. Bu münasebetle gelen tahattura, tedai-yi efkâr tabir edilir. Mesela, sen namazda, münâcatta, Kâbe karşısında, huzur-u İlahîde iken âyâtı tefekkürde olduğun bir halde; şu tedai-yi efkâr, seni tutup en uzak malayaniyat-ı rezileye sevk eder.

Senin başın, böyle bir tedai-yi efkâra müptela ise sakın telaş etme. Belki intibaha geldiğin anda, dön. “Aman ne kusur ettim!” deyip tetkikle meşgul olup durma. Tâ o zayıf münasebet, senin dikkatinle kuvvet peyda etmesin. Zira teessür gösterdikçe, ehemmiyet verdikçe, senin o zayıf tahatturun melekeye döner. Bir maraz-ı hayalî olur. Korkma, maraz-ı kalbî değil. Şu nevi tahattur ise galiben ihtiyarsızdır. Hususan hassas asabîlerde daha galiptir. Şeytan, şu nevi vesvesenin madenini çok işlettirir.

Şu yaranın merhemi şudur ki:

Tedai-yi efkâr, galiben ihtiyarsızdır. Onda mes’uliyet yoktur. Hem tedaide, mücaveret var; temas ve ihtilat yoktur. Onun için efkârın keyfiyetleri, birbirine sirayet etmez, birbirine zarar vermez. Nasıl ki şeytan ile melek-i ilham, kalp taraflarında mücaveretleri var ve füccar ve ebrarın karabetleri ve bir meskende durmaları, zarar vermez. Öyle de tedai-yi efkâr sâikasıyla istemediğin pis hayalat, gelip nezih efkârın içine girse zarar vermez. Meğer kasden olsa veya zarar zannıyla onunla ziyade meşgul olsa. Hem bazen kalp yoruluyor. Fikir, kendini eğlendirmek için rastgele bir şeyle meşgul olur. Şeytan fırsat bulur, pis şeyleri önüne serpiyor, sürüyor.

DÖRDÜNCÜ VECİH

Amelin en iyi suretini taharriden neş’et eden bir vesvesedir ki takva zannıyla teşeddüd ettikçe hal ona şiddetlenir. Hattâ bir dereceye varır ki o adam amelin daha evlâsını ararken harama düşer. Bazen bir sünnetin araması, bir vâcibi terk ettiriyor. “Acaba amelim sahih oldu mu?” der, iade eder. Bu hal devam eder. Gayet yeise düşer. Şeytan şu halinden istifade eder, onu yaralar.

Şu yaranın iki merhemi var:

Birinci merhem: Bu gibi vesvese Ehl-i İtizal’e lâyıktır. Çünkü onlar derler: “Medar-ı teklif olan ef’al ve eşya, kendi zatında, âhiret itibarıyla ya hüsnü var; sonra o hüsne binaen emredilmiş veya kubhu var; sonra ona binaen nehyedilmiş. Demek eşyada, âhiret ve hakikat nokta-i nazarında olan hüsün ve kubuh zatîdir; emir ve nehy-i İlahî ona tabidir.” Bu mezhebe göre insan, her işlediği amelde şöyle bir vesvese gelir: “Acaba amelim nefsü’l-emirdeki güzel surette yapılmış mıdır?”

Amma mezheb-i hak olan Ehl-i Sünnet ve Cemaat derler ki: Cenab-ı Hak bir şeye emreder, sonra hasen olur. Nehyeder, sonra kabih olur. Demek emir ile güzellik, nehiy ile çirkinlik tahakkuk eder. Hüsün ve kubuh mükellefin ıttılaına bakar ve ona göre takarrur eder. Şu hüsün ve kubuh ise surî ve dünyaya bakan yüzünde değil belki âhirete bakan yüzdedir.

Mesela, sen namaz kıldın veya abdest aldın. Halbuki namazını ve abdestini fesada verecek bir sebep, nefsü’l-emirde varmış. Lâkin sen ona hiç muttali olmadın. Senin namazın ve abdestin hem sahihtir hem hasendir. Mutezile der: “Hakikatte kabih ve fâsiddir. Lâkin senden kabul edilir. Çünkü cehlin var, bilmedin ve özrün var.” Öyle ise Ehl-i Sünnet mezhebine göre, zâhir-i şeriata muvafık olarak işlediğin ameline: “Acaba sahih olmuş mu?” deyip vesvese etme. Fakat “Kabul olmuş mu?” de; gururlanma, ucbe girme.

İkinci merhem: Dinde harec yoktur. لَا حَرَجَ فِى الدّٖينِ Madem dört mezhep haktır. Madem istiğfara müncer olan derk-i kusur ise gurura müncer olan hüsn-ü amelin rü’yetine –böyle vesveseli adama– müreccahtır. Yani böyle vesveseli adam, amelini güzel görüp gurura düşmektense amelini kusurlu görse, istiğfar etse daha evlâdır.

Madem böyledir, sen vesveseyi at. Şeytana de ki: Şu hal, bir harecdir. Hakikat-i hale muttali olmak güçtür. Dindeki yüsre münafîdir. لَا حَرَجَ فِى الدّٖينِ ۝ اَلدّٖينُ يُس۟رٌ esasına muhaliftir. Elbette böyle amelim bir mezheb-i hakka muvafık gelir. O bana kâfidir. Hem lâekall ben aczimi itiraf ederek ibadeti lâyık-ı vechile eda edemediğimden istiğfar ve tazarru ile merhamet-i İlahiyeye dehalet edip kusurum affolunmak, kusurlu amelim kabul olunmak için mütezellilane bir niyaza vesiledir.

BEŞİNCİ VECİH

Mesail-i imaniyede şüphe suretinde gelen vesvesedir. Bîçare vesveseli adam, bazen tahayyülü, taakkul ile iltibas eder. Yani hayale gelen bir şüpheyi, akla girmiş bir şüphe tevehhüm edip itikadına halel gelmiş zanneder. Hem bazen tevehhüm ettiği bir şüpheyi, imana zarar veren bir şek zanneder. Hem bazen tasavvur ettiği bir şüpheyi, tasdik-i aklîye girmiş bir şüphe zanneder. Hem bazen bir emr-i küfrîde tefekkürü, küfür zanneder. Yani dalaletin esbabını anlamak suretinde kuvve-i müfekkirenin cevelanını ve tetkikatını ve bîtarafane muhakemesini, hilaf-ı iman zanneder.

İşte telkinat-ı şeytaniyenin eseri olan şu zanlardan ürkerek “Eyvah! Kalbim bozulmuş, itikadıma halel gelmiş.” der. O haller, galiben ihtiyarsız olduğundan cüz-i ihtiyarîsiyle ıslah edemediğinden yeise düşer.

Bu yaranın merhemi şudur ki:

Tahayyül-ü küfür, küfür olmadığı gibi tevehhüm-ü küfür dahi küfür değildir. Tasavvur-u dalalet, dalalet olmadığı gibi tefekkür-ü dalalet dahi dalalet değildir. Çünkü hem tahayyül hem tevehhüm hem tasavvur hem tefekkür; tasdik-i aklîden ve iz’an-ı kalbîden ayrıdırlar, başkadırlar. Onlar bir derece serbesttirler. Cüz-i ihtiyariyeyi pek dinlemiyorlar. Teklif-i dinî altına çok giremiyorlar. Tasdik ve iz’an, öyle değiller. Bir mizana tabidirler. Hem tahayyül, tevehhüm, tasavvur, tefekkür nasıl ki tasdik ve iz’an değiller. Öyle de şüphe ve tereddüt sayılmazlar. Fakat eğer lüzumsuz tekrar ede ede müstekar bir hale gelse o vakit hakiki bir nevi şüphe, ondan tevellüd edebilir. Hem bîtarafane muhakeme namıyla veya insaf namına deyip şıkk-ı muhalifi iltizam ede ede, tâ öyle bir hale gelir ki ihtiyarsız taraf-ı muhalifi iltizam eder. Ona vâcib olan hakkın iltizamı kırılır. O da tehlikeye düşer. Hasmın veya şeytanın bir vekil-i fuzulîsi olacak bir halet, zihninde takarrur eder.

Şu nevi vesvesenin en mühimmi budur ki: Vesveseli adam, imkân-ı zatî ile imkân-ı zihnîyi birbiriyle iltibas eder. Yani bir şeyi zatında mümkün görse o şeyi zihnen dahi mümkün ve aklen meşkuk tevehhüm eder. Halbuki ilm-i kelâmın kaidelerindendir ki imkân-ı zatî ise yakîn-i ilmîye münafî değil ve zaruret-i zihniyeye zıddiyeti yoktur. Mesela, şu dakikada Karadeniz’in yere batması, zatında mümkündür ve o imkân-ı zatî ile muhtemeldir. Halbuki yakînen, o denizin yerinde olduğunu hükmediyoruz, şüphesiz biliyoruz. Ve o ihtimal-i imkânî ve o imkân-ı zatî, bize şek vermez, bir şüphe getirmez, yakînimizi bozmaz. Mesela, şu güneş zatında mümkündür ki bugün gurûb etmesin veya yarın tulû etmesin. Halbuki bu imkân yakînimize zarar vermez, şüphe getirmez.

İşte bunun gibi mesela, hakaik-i imaniyeden olan hayat-ı dünyeviyenin gurûbuna ve hayat-ı uhreviyenin tulûuna, imkân-ı zatî cihetinde gelen vehimler, yakîn-i imanîye zarar vermez. Hem لَا عِب۟رَةَ لِل۟اِح۟تِمَالِ ال۟غَي۟رِ النَّاشِئِ عَن۟ دَلٖيلٍ yani “Bir delilden neş’et etmeyen bir ihtimalin hiç ehemmiyeti yoktur.” olan kaide-i meşhure hem usûlü’d-din hem usûlü’l-fıkhın kaide-i mukarreresindendir.

Eğer desen: Bu derece mü’minlere muzır ve müz’iç olan vesvese, ne hikmete binaen bize bela olmuş?

Elcevap: İfrata varmamak hem galebe çalmamak şartıyla asl-ı vesvese; teyakkuza sebeptir, taharriye dâîdir, ciddiyete vesiledir. Lâkaytlığı atar, tehavünü def’eder. Onun için Hakîm-i Mutlak, şu dâr-ı imtihanda, şu meydan-ı müsabakada bize bir kamçı-yı teşvik olarak vesveseyi şeytanın eline vermiş. Beşerin başına vuruyor. Şayet ziyade incitse Hakîm-i Rahîm’e şekva etmeli اَعُوذُ بِاللّٰهِ مِنَ الشَّي۟طَانِ الرَّجٖيمِ demeli.

---

Yirminci Söz ⇐ | Sözler | ⇒ Yirmi İkinci Söz

---