Yirmi Üçüncü Lem'a/fi

Tutkielma Luonnosta

Tämä Risale oli alun perin seitsemännentoista Välähdyksen kuudestoista tutkielma, mutta myöhemmin tämä osa Risale-i Nuria nimettiin tärkeytensä takia kahdeskymmeneskolmanneksi Välähdykseksi. Se kumoaa naturalistisen ateismin ja murskaa epäuskon perustan.

MUISTUTUS

Tämä tutkielma selvittää yhdeksän ’Mahdotto- muuden’ avulla, joista kukin käsittää vähintään yhdeksänkymmentä mahdotonta päätelmää, kuinka mieletön, kypsymätön ja taikauskoinen on naturalististen ateistien valitsema tie. Jotta keskustelu jäisi tässä lyhyeen, ja koska osa mahdottomista päätelmistä on selitetty muissa Risale-i Nurin osissa, jotkin väittelyn vaiheet käsitellään vain pintapuolisesti. On aiheellista kysyä, miksi maineikkaat ja nerokkaat filosofit kannattavat näin räikeää ja ilmeistä taikauskoa, eivätkä luovu kannastaan.

Tosiasiassa he eivät näe uskomustensa todellista laitaa. Olen valmis selittämään yksityiskohtaisesti selkeiden ja kiistattomien todisteiden avulla kaikille niille, jotka epäilevät, että nämä karkeat, vastenmieliset ja virheelliset päätelmät (Alaviite)() ovat heidän valitsemansa tien väistämätön seuraus ja heidän uskonsa ydin.

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ

قَالَت۟ رُسُلُهُم۟ اَفِى اللّٰهِ شَكٌّ فَاطِرِ السَّمٰوَاتِ وَال۟اَر۟ضِ (Koraani 14:10)

Koraanin säkeessä ilmoitetun retorisen kysymyksen avulla, joka tekee tyhjäksi kaikki epäilyt kaikkivoivasta Allahista, osoitetaan selvästi jumalallisen olemassaolon ykseys.

Ennen keskustelun alkua on mainittava eräs asia:

Matkustaessani Ankaraan vuonna 1922 uskovien moraali oli erittäin korkealla siksi, että islamin armeija oli juuri voittanut kreikkalaiset. Mutta näin, että ateismin iljettävä suuntaus yritti petollisesti horjuttaa, myrkyttää ja tuhota heidän mielensä. ”Voi ei!” Sanoin: ”Tämä hirviö tulee vahingoittamaan uskon perusteita.” Siinä vaiheessa etsin edellä mainitusta säkeestä apua, sillä se tekee itsestään selväksi Allahin olemassaolon ykseyden. Kirjoitin tutkielman arabiaksi, joka koostui kaikkitietävästä Koraanista otetuista todisteista, jotka olivat tarpeeksi tehokas tapa hajottamaan ja tuhoamaan ateismin suuntauksen. Painatin sen Ankarassa Yeni Günkirjapainossa, mutta valitettavasti arabian kieltä osaavia oli vähän, ja ne, jotka ottivat sen tosissaan, olivat harvassa. Tutkielman argumentit olivat erittäin tiiviissä ja lyhennetyssä muodossa. Tämän seurauksena tutkielmalla ei ollut sitä vaikutusta, minkä toivoin sillä olevan, ja valitettavasti ateismin suuntaus paisui ja voimistui. Nyt tunnen olevani pakotettu selittämään osan todisteista turkiksi. Koska tietyt tutkielman osat on läpeensä selitetty muissa Risale-i Nurin osissa, ovat ne tässä tiivistelmän muodossa. Ne kaikki yhdistyvät tässä todistuksessa, ja jokaisen niistä voi nähdä tämän todistuksen oleellisena osana.

Johdanto

Oi ihminen! Sinun tulisi tietää, että on olemassa tiettyjä sanamuotoja, joita käytetään yleisesti ja joilla viitataan epäuskoon. Myös uskovaiset käyttävät niitä ymmärtämättä niiden merkitystä. Selitämme niistä tässä kolme tärkeintä.

Ensimmäinen: “Syyt ovat luoneet tämän.”

Toinen: ”Se luo itse itsensä – sen olemassaolo alkaa ja myöhemmin lakkaa olemasta.”

Kolmas: ”Se on luonnollista – luonto tarvitsee sitä ja luo sen.”

Koska olentoja on olemassa, ei tätä voi kiistää. Koska jokainen olento tulee olemassa olevaksi viisaalla ja taidokkaalla tavalla, ja koska mikään ei ole vanha vaan jatkuvasti uudistuu, oi totuuden väärentäjä, on sinun pakko sanoa joko että maailman syyt luovat olentoja, esimerkiksi tämän eläimen, jolloin siitä tulee olemassa oleva syiden kasaantuessa yhteen, tai se muodostaa itsensä, luonto vaatii ja tarvitsee sen olemassaoloa, tai se on Loistokkaimman Kaikkivaltiaan luoma.

Koska järkeilemällä ei voi löytää mitään muuta syytä näiden neljän lisäksi, ja jos ensimmäiset kolme ovat osoittautuneet mahdottomiksi, paikkaansa pitämättömiksi ja absurdeiksi, osoittautuu neljäs jumalallisen ykseyden tapa välttämättä, itsestään selvästi ja epäilyksettä todeksi.

ENSIMMÄINEN TIE

Siinä kuvitellaan, että asioiden ja olentojen syntyminen ja olemassaolo tapahtuvat tämän maailman eri syiden kasaantuessa yhteen.

Seuraavaksi tulemme mainitsemaan vain kolme tämänkaltaisen päättelyn mahdottomuuksista.

Ensimmäinen mahdottomuus

Kuvittele apteekki, josta löytyy satoja purnukoita ja pulloja täynnä eri aineita. Näistä lääkkeistä kootaan elävä lääkejuoma ja elävä lääke. Menemme apteekkiin ja huomaamme, että sekoituksia löytyy runsaasti, mutta ne ovat toisiinsa nähden hyvin erilaisia. Tutkimme jokaisen lääkejuoman erikseen ja näemme, että ainesosia on otettu vaihtelevasti mutta tarkoin määrin jokaisesta purkista ja pullosta – yksi gramma tästä, kolme tuosta, seitsemän seuraavasta ja niin edelleen. Jos niitä olisi otettu yksikin gramma vähemmän tai enemmän, lääkejuoma ei olisi kyennyt elämään eikä näyttämään erityistä laatuaan. Seuraavaksi tutkimme elävää lääkettä. Jälleen kerran ainesosat on otettu eri purkeista tarkoin mittasuhtein niin, että jos niitä olisi otettu hitusen enemmän tai liian vähän, lääke olisi menettänyt erityiset ominaisuutensa.

Vaikka purkkeja on yli viisikymmentä, ainesosia on otettu kustakin tiettyjen mittasuhteiden ja määrien mukaan, jotka ovat kaikki erilaisia.

Onko mitenkään mahdollista tai todennäköistä, että outo sattuma tai tuulenpuuska kaataisi pullot ja purkit lattialle, ja vain hyvin tarkat ja erilaiset määrät kutakin läikkyisivät lattialle siten, että ne yhdessä muodostaisivat elävän lääkesekoituksen? Onko mitään taikauskoisempaa, mahdottomampaa ja järjettömämpää kuin tämä? Jos aasi voisi puhua, se sanoisi: ”En voi hyväksyä tätä ajatusta!”, ja laukkaisi pois!

Samalla tavoin voi jokaista elävää olentoa verrata elävään lääkejuomaan ja jokaista kasvia elävään lääkkeeseen. Ne koostuvat tarkkaan mitatuista aineksista, joita on mittaamattoman monia ja hyvin erilaisia. Jos tämä luetaan syiden ja aineiden ansioksi ja väitetään, että ”syyt ovat luoneet tämän”, on se satakertaisesti mahdotonta ja ilman järjen hiventä, aivan kuin väittäisi elämään kykenevän lääkejuoman syntyneen apteekissa pullojen kaaduttua vahingossa.

Lyhyesti: Tämä maailmankaikkeus on kuin valtava elämän apteekki, jonka välttämättömät, jumalallisella kohtalon vaa’alla mitatut ja Kaikkitietävän ja Iankaikkisen mahdilla aikaan saadut ainekset voivat syntyä vain rajattoman viisauden, äärettömän tiedon ja kaiken käsittävän tahdon kautta. Se onneton ihminen, joka julistaa, että hän on sokeiden, kuurojen ja tulvien lailla virtaavien aineiden aiheuttamien syiden, seurausten ja luonnon aikaansaannosta, ja se typerä ja houraileva ihminen, joka väittää tämän ihmeellisen lääkkeen kaataneen itsensä ulos pullojen kaatuessa ja muodostaneen näin itsensä, on taatusti julkea ja järjetön. Tämän kaltainen kieltäminen ja epäusko on todellakin tolkutonta järjettömyyttä.

Toinen mahdottomuus

Jos kaikkea ei lueta Loistokkaimman Kaikkivaltiaan ansioksi, joka on yksi ja ainoa, vaan syistä johtuvaksi, edellyttäisi se, että monet maailmankaikkeudesta löytyvät aineet ja syyt sekaantuisivat jokaisen elollisen olennon olemukseen. Erilaisten, toistensa vastakkaisten ja ristiriitaisten syiden pitäisi siis kokoontua omasta tahdostaan ja järjestyä hienoon tasapainoon ja täydelliseen sopusointuun sellaisessa pienessä olennossa kuin kärpäsessä, mikä on niin ilmeinen mahdottomuus, että jokainen, jolla on edes hitunen järkeä, sanoisi: ”Tämä on mahdotonta, se ei voi olla totta!”

Kärpäsen pieni keho on yhteydessä maailmankaikkeuden useimpiin ainesosiin ja syihin; se on yhteenveto niistä. Ellei sitä lueta Ikuisen Yksinvaltiaan ja Kaikkivoivan ansioksi, on välttämätöntä, että aineelliset syyt ovat kärpäsen välittömässä läheisyydessä itsenäisesti, jotta ne voisivat ilmetä sen pienessä kehossa ja jokaisessa silmien solussa, jotka ovat pikkuruisia näytteitä sen kehosta. Sillä jos syy on luonteeltaan aineellinen, on välttämätöntä, että se on läsnä välittömässä läheisyydessä ja vaikuttaakseen kappaleen sisällä. Ja tämä edellyttäisi, että hyväksymme ajatuksen maailmankaikkeuden ainesosista ja alkuaineista, jotka ovat fyysisesti läsnä sen pikkuruisen solun sisällä – paikassa, joka on liian pieni jopa sen tuntosarven kärjelle – ja että ne toimisivat siellä mestarillisessa harmoniassa.

Tällainen lähestymistapa on häpeäksi jopa kaikkein typerimmille sofisteille.

Kolmas mahdottomuus

Yleisesti hyväksytty sääntö on, että “jos olento on yhtenäinen, on sen voinut luoda vain yksi olento, yhdestä kädestä.” Tämä on totta varsinkin silloin, jos elävä olento näyttää olevan täydellisessä järjestyksessä ja herkässä tasapainossa ympäristönsä kanssa. Tämä osoittaa ilmiselvästi, ettei se tullut lukuisien käsien kautta, mikä voisi aiheuttaa ristiriitoja ja sekaannusta, vaan yhdestä ainoasta Armollisen ja Kaikkitietävän kädestä. Siksi sellaisen yhtenäisen, hyvin järjestäytyneen ja tasapainoisen olennon lukeminen lukemattomien eri käsien ja elottomien, tietämättömien, karkeiden, tiedottomien, kaoottisten, sokeiden ja kuurojen luonnollisten syiden ansioksi, on yhtä mieletöntä kuin kaikkien maailman ristiriitaisuuksien hyväksyminen kerralla. Sokeus ja kuurous vain lisääntyisivät niiden tullessa yhteen ja sekoittuessa lukemattomilla mahdollisilla tavoilla.

Jos laitamme tämän mahdottoman päätelmän syrjään ja oletamme, että aineellisilla syillä on vaikutuksia, voivat nämä vaikutukset ilmetä vain suoran kontaktin ja kosketuksen kautta. Luonnollisten syiden vaikutus ulot- tuu vain elävien olentojen ulkokuoreen. Kuitenkin näemme, tällaisten olentojen sisäiset tilat, jonne ei aineellisten syiden vaikutus ylety, ovat kymmenen kertaa herkempiä, paremmassa ja täydellisemmässä järjestyksessä verrattuna ulkokuoreen.

Näin ollen pienet elolliset olennot, jotka eivät missään tapauksessa voi pitää sisällään aineellisten syiden vaikutusta, syiden, jotka eivät pysty koskettamaan kuin olentojen ulkokuorta, ovat luomistyöltään hämmästyttävämpiä ja ihmeellisempiä verrattuna isompiin olentoihin. Niiden lukeminen noiden elottomien, tietämättömien, karkeiden, etäisten, ristiriitaisten, kuurojen ja sokeiden syiden ansioksi voi johtua vain satakertaisesta sokeudesta ja tuhatkertaisesta kuuroudesta.

TOINEN TIE

Ajatuksen voi ilmaista lauseessa: ”Se muodostaa itse itsensä.”

Tähänkin liittyy monia mahdottomuuksia ja näkökohtia, joista monet ovat järjettömiä ja mahdottomia. Selitämme mahdottomuuksista kolme.

Ensimmäinen mahdottomuus

Oi, sinä itsepäinen kieltäjä! Itsekkyytesi on tehnyt sinut niin tyhmäksi, että jotenkin olet päättänyt hyväksyä sata mahdottomuutta kerralla. Sinä itse olet olento, etkä jokin yksinkertainen, eloton ja muuttumaton aine. Se, miten toimit, muistuttaa järjestynyttä konetta, jota jatkuvasti uudistetaan: ihanaa palatsia, jossa on jatkuvasti muutos käynnissä. Hiukkaset ja solut toimivat elimistössäsi lakkaamatta. Kehollasi on yhteys ja keskinäinen suhde ulkomaailmaan, mitä tulee ravinnonsaantiin ja lajin jatkumiseen. Näiden toimien parissa työskentelevät hiukkaset ovat hienossa tasapainossa, etteivät herkät suhteet horjuisi eikä yhteys katkeaisi. Tällä varovaisella tavalla ne tekevät työtänsä, ikään kuin ottaisivat koko maailmankaikkeuden huomioon. Nähdessään sinun suhteesi siihen ottavat ne asemansa vastaavasti. Ulkoiset ja sisäiset aistisi hyötyvät niiden ottamista asemista.

Ellet hyväksy ajatusta, että kehosi hiukkaset ovat kuin pienen pieniä työmiehiä, jotka liikkuvat ikuisesti olemassa olevan Yksinvaltiaan ja Kaikkivoivan lakien mukaisesti, että ne ovat järjestäytynyt armeija tai kuin jumalallista kohtaloa kirjoittavan kynän kärkiä, silloin jokainen silmässäsi sijaitseva hiukkanen tarvitsisi silmän, jolla se pystyisi näkemään jokaisen raajan ja kehosi osan sekä koko maailmankaikkeuden, jonka kanssa olet jatkuvasti vuorovaikutuksessa. Tämän lisäksi sinun täytyisi pitää jokaisen hiukkasen älykkyyttä sadan neron veroisena, riittävänä tietämään ja tunnistamaan kaiken menneisyydestäsi, tulevaisuudestasi, esi-isistäsi, jälkeläisistäsi, kehosi ainesosien alkuperästä ja syömäsi ravinnon lähteistä.

Tuhannen Platonin tietämyksen ja älykkyyden määrän lukeminen yhden yksittäisen hiukkasen ansioksi, jolla ei ole hiukkaakaan älyä tällaisissa asioissa, on hullua ja tuhatkertaista taikauskoa!

Toinen mahdottomuus

Olemustasi voisi verrata ihmeelliseen palatsiin, jossa on tuhat kuperaa holvikattoa ja jonka kivet pysyvät yhdessä jännitteen ansiosta ja ilman tukea. Olemuksesi on kuitenkin tuhat kertaa ihmeellisempi kuin tällainen palatsi, sillä olemuksesi palatsi uudistuu jatkuvasti ja säännönmukaisesti. Ihmeellistä henkeäsi, sydäntäsi ja muita hienoja elimiäsi lukuun ottamatta jokainen kehosi osa muistuttaa yhtä palatsin holvattua osaa. Kupolin kivien lailla hiukkaset pysyvät yhdessä täydellisessä tasapainossa ja järjestyksessä, ja esimerkiksi silmät ja kieli ovat näin ajateltuna kuin ihmeellinen rakennus, ainutlaatuinen taideteos ja vallan ihme.

Jos nämä hiukkaset eivät olisi maailmankaikkeuden mestariarkkitehdin komennosta riippuvaisia virkamiehiä, jokaisen niistä pitäisi olla sekä koko kehon hiukkasia ehdottomasti hallitsevia että kullekin täysin alisteisia. Niiden pitäisi olla sekä tasavertaisia että hallitsevassa asemassa vastakkaisiin elementteihin nähden, sekä useimpien ominaisuuksien alkuperä että lähde: ominaisuuksia, jotka koskevat ainoastaan Välttämättömästi Olemassa Olevaa ja ovat äärimmäisen selvärajaisia, täydellisessä muodossa ja täydessä järjestyksessä olevia yksilöllisiä kappaleita, jotka voisivat vain ykseyden mysteerin kautta olla Yhden ja Ainoan työtä.

Kuka tahansa, jolla on edes hiukan älyä, ymmärtää, mikä ilmeinen mahdottomuus on lukea tällainen ihmiskäden työ hiukkasten ansioksi.

Kolmas mahdottomuus

Jos olemuksesi ei ole kirjoitettu ikuisesti olemassa olevan Yksinvaltiaan ja Kaikkivoivan – joka on yksi ja ainoa – kynällä, vaan olisi luonnon syiden seurausta, luonnossa täytyisi olla painolaattoja enemmän kuin kehossasi on soluja, ja lisäksi useita tuhansia niiden järjestettyjä yhdistelmiä.

Esimerkiksi voimme ottaa tämän kirjan, jota nyt pidämme kädessämme. On hyvin mahdollista, että yksittäinen kynä on voinut kirjoittaa sen luottaen kirjoittajansa tietämykseen. Jos kirjaa ei ole kirjoitettu, eikä sitä lueta sen kirjoittajan kynän ansioksi, ja jos sanotaan, että se on olemassa itsestään tai lasketaan luonnollisten syiden seuraukseksi, pitäisi painetulla kirjalla olla jokaiselle kirjaimelle oma erilainen kynänsä tai painolaattansa, jotta se voitaisiin pai- nattaa. Kirjapainossa täytyy olla kullekin aakkosten kirjaimelle omat merkkinsä, jolloin kirjan kirjaimet syntyvät niiden avulla – yhden kynän sijaan jokaiselle kirjaimelle on tarpeen oma kynänsä.

Kuten tiedämme, joskus voi olla niin, että kokonainen sivu on täytetty yhdellä ainoalla suurella kirjaimella, joka on kirjoitettu pienellä kynällä ja hyvin hienolla käsialalla. Tällaisessa tapauksessa tuhat kynää olisi tarpeen yhden ainoan kirjaimen tekemiseen. Jos tämä taidonnäyte ottaisi kirjaimen sijaan kehosi muodon kaikkine ainesosineen järjestettynä samankeskisiin solumaisiin ympyröihin, jokaisessa ympyrässä, jokaisella ainesosalla ja jokaisella yhdistelmällä, jonka ne muodostavat, täytyisi olla omat painolaattansa.

Jos väität tämän olevan mahdollista, vaikka siihen sisältyy sata mahdottomuutta, ellei niitä lueta yhden kynän ansioksi, silloin hyvin järjestetyt, taidokkaasti tehdyt kirjasimet, virheettömät painolaatat ja rautaiset kynät on valmistettava. Silti olisi tarpeen tehdä yhtä monta kynää, painolaattaa ja kirjasinta. Kaikki pitäisi olla taitavasti tehty, moitteettomassa järjestyksessä, toisiinsa nähden hyvin järjesteltyjä jne. Tämä sarja jatkuisi loputtomiin.

Nyt sinäkin ymmärrät! Tähän ajattelutapaan sisältyy mahdottomuuksia ja taikauskoa vähintään kehosi hiukkasten määrän verran. Oi, Allahin kieltäjä! Ymmärrä tämä ja lopeta harhailu pimeydessä!

KOLMAS TAPA

”Luonto edellyttää ja luonto saa sen aikaan.”

Tämä lausunto sisältää monia mahdottomuuksia. Me mainitsemme niistä tässä kolme.

Ensimmäinen mahdottomuus

Ellei olennoista yleensä, ja erityisesti tarkkanäköisistä ja viisaista elollisista olennoista, löytyviä taitavia kykyjä ja luovuutta lueta jumalallista kohtaloa kirjoittavan kynän ja Iankaikkisen auringon mahdin ansioksi, ne nähdään luonnon eri voimien aikaansaannoksena – voimien, jotka ovat sokeita, kuuroja ja kykenemättömiä ajattelemaan. Tästä seuraa väistämättömästi se, että luonnon pitäisi olla joko läsnä kaikissa niiden luomiseen käytetyissä koneissa ja painokoneissa, joita niiden luomiseen on käytetty, tai luontoon pitäisi sisältyä niin paljon voimaa ja viisautta, että se voisi luoda maailmankaikkeuden ja hallita sitä.

Syy tähän on seuraava:

Auringon valo ja heijastukset näkyvät maan päällä kaikissa pienissä lasinsirpaleissa ja pisaroissa. Jos näitä pienoiskoossa heijastuvia kuvitteellisia aurinkoja ei lueta taivaalla olevan auringon ansioksi, olisi tarpeen hyväksyä auringon olemassaolo jokaisessa tulitikun päätäkin pienemmässä lasipalassa, jolla on auringon ominaisuudet. Vaikka lasipala on pieni kooltaan, näkisimme siinä auringon koko olemuksen – ja siten hyväksyisimme, että todellisia aurinkoja on lasipalojen verran.

Aivan samalla tavalla, jos olentoja ja elollisia olentoja ei lasketa suoraan Iankaikkisen Auringon nimien ilmentymiksi, tulee hyväksyä, että kussakin olennossa ja etenkin elollisissa olennoissa piilee luonto, voima tai yksinkertaisesti Allah, joka ylläpi- tää rajatonta voimaa, tahtoa, tietoa ja viisautta. Tällainen ajatus on kaikkein järjettömin ja taikauskoisin kaikista maailmankaikkeuden mahdottomista päätelmistä. Se osoittaa, että ihminen, joka lukee maailmankaikkeuden Luojan taiteen kuvitteellisen, merkityksettömän ja tiedostamattoman luonnon ansioksi, on epäilemättä tietämättömämpi totuudesta kuin eläin.

Toinen mahdottomuus

Jos olentoja, jotka ovat parhaassa järjestyksessä, hyvin mitattuja, viisaita ja taiteellisesti suunniteltuja, ei lueta äärettömän vahvan ja viisaan Allahin ansioksi, vaan ne lasketaan luonnon aikaansaannoksiksi, olisi jokaisessa maankuoren tomuhiukkasessa oltava yhtä monta tehdasta ja painolaattaa kuin koko Euroopasta löytyy, jotta jokainen tomuhiukkanen pystyisi tuottamaan ja muodostamaan äärettömästi kukkia ja hedelmiä.

Maaperä on kasvun alkuperä ja eräänlainen tehdas, joka tuottaa kasveja. Kukkien siemenet kylvetään kulholliseen multaa, joka suorittaa velvollisuutensa kukkaruukkuna. Kulhollisessa multaa voimme nähdä potentiaalin, joka antaa hahmoja ja muotoja kylvetyille kukille, jotka poikkeavat suuresti toisistaan.

Ellei tätä kykyä lasketa Loistokkaimman Kaikkivaltiaan ansioksi, tällaista ei voisi tapahtua ilman, että kulhollisessa multaa olisi aineettomia, erilaisia luonnonmukaisia koneita jokaista kukkaa varten.

Tämä johtuu siitä, että siementen, kuten esimerkiksi siittiöiden ja munasolujen, koostumus on samanlainen. Ne koostuvat järjestäytymättömästä, muodottomasta, tahnamaisesta seoksesta happea, vetyä, hiiltä ja typpeä. Koska ilma, vesi, lämpö ja valo ovat kukin yksinkertaisia, tiedottomia ja virtaavat kaikkea vastaan tulvien, se, että kaikki erilaiset kukkien muodot ilmestyvät maaperästä hyvässä järjestyksessä ja taitavalla tavalla kuin itsestään selvästi ja välttämättömyyden sanelemana, edellyttää, että kulhollisessa multaa on aineettomia pienoismalleja painokoneista ja tehtaista, joiden määrä vastaisi painokoneiden ja tehtaiden määrää Euroopassa, jotta ne voisivat kutoa tämän suuren määrän eläviä kankaita ja tuhansia erilaisia kirjailtuja tekstiilejä.

Tästä voit nähdä, kuinka pitkälle luonnontieteilijöiden epäuskoinen ajatus on harhautunut järjen valtakunnasta. Aivottomat teeskentelijät, jotka kuvittelevat luonnon olevan Luoja, väittävät olevansa tieteilijöitä ja järjen miehiä. Näe, kuinka kaukana järjellisestä tieteestä on heidän ajatuksensa. He ovat tehneet mahdottomasta taikauskosta itselleen tien. Näe tämä ja naura heille!

Kysymys: Jos tällaisia epätavallisia mahdottomuuksia ja ylipääsemättömiä vaikeuksia ilmenee, kun olennot luetaan luonnon ansioksi, kuinka nämä vaikeudet sitten poistetaan, kun olennot lasketaan ainoan Kaikkivaltiaan Allahin ansioksi? Ja kuinka monimutkainen mahdottomuus muuttuu helpoksi välttämättömyydeksi?

Vastaus: Näimme ensimmäisessä mahdottomuudessa, että auringon heijastuksen ilmentymä näyttää sen kirkkauden ja vaikutuksen kuvitteellisten miniatyyriaurinkojen kautta helposti ja vaivatta aina pienimmästä hiukkasesta valtavimpaan merenpintaan asti. Jos jokaisen hiukkasen suhde aurinkoon katkeaa, tulee hyväksyä, että todellinen aurinko voi olla olemassa – hankaluuksien kautta ja mahdottomuuksien tasolla, jokaisessa pikkuruisessa hiukkasessa.

Öyle de her bir mevcud, doğrudan doğruya Zat-ı Ehad ve Samed’e verilse vücub derecesinde bir suhulet, bir kolaylık ile ve bir intisap ve cilve ile her bir mevcuda lâzım her bir şey, ona yetiştirilebilir.

Eğer o intisap kesilse ve o memuriyet başıbozukluğa dönse ve her bir mevcud kendi başına ve tabiata bırakılsa, o vakit imtina derecesinde yüz bin müşkülat ve suubetle sinek gibi bir zîhayatın, kâinatın küçük bir fihristesi olan gayet hârika makine-i vücudunu icad eden, içindeki kör tabiatın, kâinatı halk ve idare edecek bir kudret ve hikmet sahibi olduğunu farz etmek lâzım gelir. Bu ise bir muhal değil belki binler muhaldir.

Elhasıl, nasıl ki Zat-ı Vâcibü’l-vücud’un şerik ve naziri mümteni ve muhaldir. Öyle de rububiyetinde ve icad-ı eşyada başkalarının müdahalesi, şerik-i zatî gibi mümteni ve muhaldir.

Amma ikinci muhaldeki müşkülat ise müteaddid risalelerde ispat edildiği gibi eğer bütün eşya Vâhid-i Ehad’e verilse bütün eşya, bir tek şey gibi suhuletli ve kolay olur. Eğer esbaba ve tabiata verilse bir tek şey, umum eşya kadar müşkülatlı olduğu, müteaddid ve kat’î bürhanlarla ispat edilmiş. Bir bürhanın hülâsası şudur ki:

Nasıl ki bir adam, bir padişaha askerlik veya memuriyet cihetiyle intisap etse o memur ve o asker o intisap kuvvetiyle, yüz bin defa kuvvet-i şahsiyesinden fazla işlere medar olabilir. Ve padişahı namına bazen bir şahı esir eder. Çünkü gördüğü işlerin ve yaptığı eserlerin cihazatını ve kuvvetini kendi taşımıyor ve taşımaya mecbur olmuyor. O intisap münasebetiyle, padişahın hazineleri ve arkasındaki nokta-i istinadı olan ordu; o kuvveti, o cihazatı taşıyor. Demek gördüğü işler, şahane olarak bir padişahın işi gibi ve gösterdiği eserler, bir ordu eseri misillü hârika olabilir.

Nasıl ki karınca, o memuriyet cihetiyle Firavun’un sarayını harap ediyor. Sinek o intisap ile Nemrut’u gebertiyor. Ve o intisap ile buğday tanesi gibi bir çam çekirdeği, koca çam ağacının bütün cihazatını yetiştiriyor. (Hâşiye)

Eğer o intisap kesilse, o memuriyetten terhis edilse yapacağı işlerin cihazatını ve kuvvetini, belinde ve bileğinde taşımaya mecburdur. O vakit, o küçücük bileğindeki kuvvet miktarınca ve belindeki cephane adedince iş görebilir. Evvelki vaziyette gayet kolaylıkla gördüğü işleri bu vaziyette ondan istenilse, elbette bileğinde bir ordu kuvvetini ve belinde bir padişahın cihazat-ı harbiye fabrikasını yüklemek lâzım gelir ki güldürmek için acib hurafeleri ve masalları hikâye eden maskaralar dahi bu hayalden utanıyorlar!..

Elhasıl: Vâcibü’l-vücud’a her mevcudu vermek, vücub derecesinde bir suhuleti var. Ve tabiata icad cihetinde vermek, imtina derecesinde müşkül ve haric-i daire-i akliyedir.

Üçüncü Muhal: Bu muhali izah edecek bazı risalelerde beyan edilen iki misal:

Birinci Misal: Bütün âsâr-ı medeniyetle tekmil ve tezyin edilmiş, hâlî bir sahrada kurulmuş, yapılmış bir saraya; gayet vahşi bir adam girmiş, içine bakmış. Binlerle muntazam sanatlı eşyayı görmüş. Vahşetinden, ahmaklığından, hariçten kimse müdahale etmeyip o saray içinde o eşyadan birisi, o sarayı müştemilatıyla beraber yapmıştır diye taharriye başlıyor. Hangi şeye bakıyor, o vahşetli aklı dahi kabil görmüyor ki o şey bunları yapsın.

Sonra o sarayın teşkilat programını ve mevcudat fihristesini ve idare kanunları içinde yazılı olan bir defteri görür. Çendan elsiz ve gözsüz ve çekiçsiz olan o defter dahi sair içindeki şeyler gibi hiçbir kabiliyeti yoktur ki o sarayı teşkil ve tezyin etsin. Fakat muztar kalarak bilmecburiye, eşya-yı âhere nisbeten, kavanin-i ilmiyenin bir unvanı olmak cihetiyle, o sarayın mecmuuna bu defteri münasebettar gördüğünden “İşte bu defterdir ki o sarayı teşkil, tanzim ve tezyin edip bu eşyayı yapmış, takmış, yerleştirmiş.” diyerek vahşetini; ahmakların, sarhoşların hezeyanına çevirmiş.

İşte aynen bu misal gibi; hadsiz derecede misaldeki saraydan daha muntazam, daha mükemmel ve bütün etrafı mu’cizane hikmetle dolu şu saray-ı âlemin içine, inkâr-ı uluhiyete giden tabiiyyun fikrini taşıyan vahşi bir insan girer. Daire-i mümkinat haricinde olan Zat-ı Vâcibü’l-vücud’un eser-i sanatı olduğunu düşünmeyerek ve ondan i’raz ederek, daire-i mümkinat içinde kader-i İlahînin yazar bozar bir levhası hükmünde ve kudret-i İlahiyenin kavanin-i icraatına tebeddül ve tagayyür eden bir defteri olabilen ve pek yanlış ve hata olarak “tabiat” namı verilen bir mecmua-i kavanin-i âdât-ı İlahiye ve bir fihriste-i sanat-ı Rabbaniyeyi görür. Ve der ki:

“Madem bu eşya bir sebep ister, hiçbir şeyin bu defter gibi münasebeti görünmüyor. Çendan hiçbir cihetle akıl kabul etmez ki gözsüz, şuursuz, kudretsiz bu defter, rububiyet-i mutlakanın işi olan ve hadsiz bir kudreti iktiza eden icadı yapamaz. Fakat madem Sâni’-i Kadîm’i kabul etmiyorum; öyle ise en münasibi, bu defter bunu yapmış ve yapar diyeceğim.” der. Biz de deriz:

Ey ahmaku’l-humakadan tahammuk etmiş sarhoş ahmak! Başını tabiat bataklığından çıkar, arkana bak; zerrattan, seyyarata kadar bütün mevcudat, ayrı ayrı lisanlarla şehadet ettikleri ve parmaklarıyla işaret ettikleri bir Sâni’-i Zülcelal’i gör ve o sarayı yapan ve o defterde sarayın programını yazan Nakkaş-ı Ezelî’nin cilvesini gör, fermanına bak, Kur’an’ını dinle, o hezeyanlardan kurtul!

İkinci Misal: Gayet vahşi bir adam muhteşem bir kışla dairesine girer. Gayet muntazam bir ordunun umumî beraber talimlerini, muntazam hareketlerini görür. Bir neferin hareketiyle; bir tabur, bir alay, bir fırka kalkar, oturur, gider; bir ateş emriyle ateş ettiklerini müşahede eder. Onun kaba, vahşi aklı, bir kumandanın, devletin nizamatıyla ve kanun-u padişahî ile kumandasını anlamayıp inkâr ettiğinden, o askerlerin iplerle birbiriyle bağlı olduklarını tahayyül eder. O hayalî ip, ne kadar hârikalı bir ip olduğunu düşünür; hayrette kalır.

Sonra gider Ayasofya gibi gayet muazzam bir camiye, cuma gününde dâhil olur. O cemaat-i müslimînin, bir adamın sesiyle kalkar, eğilir, secde ederek oturduklarını müşahede eder. Manevî ve semavî kanunların mecmuundan ibaret olan şeriatı ve şeriat sahibinin emirlerinden gelen manevî düsturlarını anlamadığından, o cemaatin maddî iplerle bağlandığını ve o acib ipler onları esir edip oynattığını tahayyül ederek en vahşi insan suretindeki canavar hayvanları dahi güldürecek derecede maskaralı bir fikirle çıkar, gider.

İşte aynı bu misal gibi Sultan-ı ezel ve ebed’in hadsiz cünudunun muhteşem bir kışlası olan şu âleme ve o Mabud-u Ezelî’nin muntazam bir mescidi olan şu kâinata; mahz-ı vahşet olan, inkârlı fikr-i tabiatı taşıyan bir münkir giriyor. O Sultan-ı Ezelî’nin hikmetinden gelen nizamat-ı kâinatın manevî kanunlarını, birer maddî madde tasavvur ederek ve saltanat-ı rububiyetin kavanin-i itibariyesi ve o Mabud-u Ezelî’nin şeriat-ı fıtriye-i kübrasının manevî ve yalnız vücud-u ilmîsi bulunan ahkâmlarını ve düsturlarını birer mevcud-u haricî ve maddî birer madde tahayyül ederek, kudret-i İlahiyenin yerine, o ilim ve kelâmdan gelen ve yalnız vücud-u ilmîsi bulunan o kanunları ikame etmek ve ellerine icad vermek, sonra da onlara “tabiat” namını takmak ve yalnız bir cilve-i kudret-i Rabbaniye olan kuvveti, bir zîkudret ve müstakil bir kadîr telakki etmek; misaldeki vahşiden bin defa aşağı bir vahşettir!

Elhasıl, tabiiyyunların, mevhum ve hakikatsiz tabiat dedikleri şey, olsa olsa ve hakikat-i hariciye sahibi ise ancak bir sanat olabilir, Sâni’ olamaz. Bir nakıştır, nakkaş olamaz. Ahkâmdır, hâkim olamaz. Bir şeriat-ı fıtriyedir, şâri’ olamaz. Mahluk bir perde-i izzettir, hâlık olamaz. Münfail bir fıtrattır, fâtır bir fâil olamaz. Kanundur, kudret değildir; kādir olamaz. Mistardır, masdar olamaz.

Elhasıl: Madem mevcudat var. Madem On Altıncı Nota’nın başında denildiği gibi mevcudun vücuduna, taksim-i aklî ile dört yoldan başka yol tahayyül edilmez. O dört cihetten üçünün her birinin üç zâhir muhaller ile butlanı, kat’î bir surette ispat edildi. Elbette bizzarure ve bilbedahe dördüncü yol olan vahdet yolu, kat’î bir surette ispat olunuyor. O dördüncü yol ise baştaki اَفِى اللّٰهِ شَكٌّ فَاطِرِ السَّمٰوَاتِ وَال۟اَر۟ضِ âyeti, şeksiz ve şüphesiz bedahet derecesinde Zat-ı Vâcibü’l-vücud’un uluhiyetini ve her şey doğrudan doğruya dest-i kudretinden çıktığını ve semavat ve arz kabza-i tasarrufunda bulunduğunu gösteriyor.

Ey esbab-perest ve tabiata tapan bîçare adam! Madem her şeyin tabiatı, her şey gibi mahluktur çünkü sanatlıdır ve yeni oluyor. Hem her müsebbeb gibi zâhirî sebebi dahi masnûdur. Ve madem her şeyin vücudu, pek çok cihazat ve âletlere muhtaçtır. O halde, o tabiatı icad eden ve o sebebi halk eden bir Kadîr-i Mutlak var. Ve o Kadîr-i Mutlak’ın ne ihtiyacı var ki âciz vesaiti, rububiyetine ve icadına teşrik etsin. Hâşâ! Belki doğrudan doğruya müsebbebi, sebep ile beraber halk ederek, cilve-i esmasını ve hikmetini göstermek için bir tertip ve tanzim ile zâhirî bir sebebiyet, bir mukarenet vermekle, eşyadaki zâhirî kusurlara, merhametsizliklere ve noksaniyetlere merci olmak için esbab ve tabiatı dest-i kudretine perde etmiş; izzetini o suretle muhafaza etmiş.

Acaba bir saatçi, saatin çarklarını yapsın; sonra saati çarklarla tertip edip tanzim etsin, daha mı kolaydır? Yoksa hârika bir makineyi, o çarklar içinde yapsın; sonra saatin yapılmasını o makinenin camid ellerine versin, tâ saati yapsın, daha mı kolaydır? Acaba imkân haricinde değil midir? Haydi o insafsız aklınla sen söyle, sen hâkim ol!

Veyahut bir kâtip; mürekkep, kalem, kâğıdı getirdi. Onunla kendi bizzat o kitabı yazsa daha mı kolaydır? Yoksa o kâğıt, mürekkep, kalem içinde o kitaptan daha sanatlı, daha zahmetli, yalnız o tek kitaba mahsus olarak bir yazı makinesi icad etsin; sonra o şuursuz makineye “Haydi sen yaz!” desin de kendi karışmasın, daha mı kolaydır? Acaba yüz defa yazıdan daha müşkül değil midir?

Eğer desen: Evet, bir kitabı yazan makinenin icadı, o kitaptan yüz defa daha müşküldür. Fakat o makine, aynı kitabın birçok nüshalarını yazmasına vasıta olmak cihetiyle, belki bir kolaylık var?

Elcevap: Nakkaş-ı Ezelî, hadsiz kudretiyle nihayetsiz cilve-i esmasını her vakit tazelendirmekle, ayrı ayrı şekilde göstermek için eşyadaki teşahhusları ve hususi simaları öyle bir surette halk etmiştir ki hiçbir mektub-u Samedanî ve hiçbir kitab-ı Rabbanî, diğer kitapların aynı aynına olamıyor. Alâküllihal, ayrı manaları ifade etmek için ayrı bir siması bulunacak.

Eğer gözün varsa insanın simasına bak, gör ki zaman-ı Âdem’den şimdiye kadar, belki ebede kadar, bu küçük simada, aza-yı esasîde ittifak ile beraber her bir sima, umum simalara nisbeten, her birisine karşı birer alâmet-i farikası var olduğu kat’iyen sabittir.

Bunun için her bir sima, ayrı bir kitaptır. Yalnız sanatın tanzimi için ayrı bir yazı takımı ve ayrı bir tertip ve telif ister. Ve maddelerini hem getirmek hem yerleştirmek ve hem de vücuda lâzım olan her şeyi dercetmek için bütün bütün başka bir tezgâh ister.

Haydi, farz-ı muhal olarak tabiata bir matbaa nazarıyla baktık. Fakat bir matbaaya ait olan tanzim ve basmak, yani muayyen intizamını kalıba sokmaktan başka, o tanzimin icadından, icadları yüz derece daha müşkül bir zîhayatın cismindeki maddeleri, aktar-ı âlemden mizan-ı mahsusla ve has bir intizamla icad etmek ve getirmek ve matbaa eline vermek için yine o matbaayı icad eden Kadîr-i Mutlak’ın kudret ve iradesine muhtaçtır. Demek, bu matbaalık ihtimali ve farzı, bütün bütün manasız bir hurafedir.

İşte bu saat ve kitap misalleri gibi Sâni’-i Zülcelal, Kādir-i külli şey’, esbabı halk etmiş; müsebbebatı da halk ediyor. Hikmetiyle, müsebbebatı esbaba bağlıyor. Kâinatın harekâtının tanzimine dair kavanin-i âdetullahtan ibaret olan şeriat-ı fıtriye-i kübra-yı İlahiyenin bir cilvesini ve eşyadaki o cilvesine yalnız bir âyine ve bir ma’kes olan tabiat-ı eşyayı, iradesiyle tayin etmiştir. Ve o tabiatın vücud-u haricîye mazhar olan vechini, kudretiyle icad etmiş ve eşyayı o tabiat üzerinde halk etmiş, birbirine mezcetmiş. Acaba gayet derecede makul ve hadsiz bürhanların neticesi olan bu hakikatin kabulü mü daha kolaydır? –Acaba vücub derecesinde lâzım değil midir?– Yoksa camid, şuursuz, mahluk, masnû, basit olan o sebep ve tabiat dediğiniz maddelere, her bir şeyin vücuduna lâzım hadsiz cihazat ve âlâtı verip hakîmane, basîrane olan işleri kendi kendilerine yaptırmak mı daha kolaydır? –Acaba imtina derecesinde, imkân haricinde değil midir?– Senin, o insafsız aklının insafına havale ediyoruz.

Münkir ve tabiat-perest diyor ki:

Madem beni insafa davet ediyorsun. Ben de diyorum ki şimdiye kadar yanlış gittiğimiz yol hem yüz derece muhal hem gayet zararlı ve nihayet derecede çirkin bir meslek olduğunu itiraf ediyorum. Sâbık tahkikatınızdan zerre miktar şuuru bulunan anlayacak ki esbaba, tabiata icad vermek mümtenidir, muhaldir. Ve her şeyi doğrudan doğruya Vâcibü’l-vücud’a vermek vâcibdir, zarurîdir. Elhamdülillahi ale’l-iman deyip iman ediyorum.

Yalnız bir şüphem var: Cenab-ı Hakk’ın Hâlık olduğunu kabul ediyorum fakat bazı cüz’î esbabın ehemmiyetsiz şeylerde icada müdahaleleri ve bir parça medh ü sena kazanmaları, saltanat-ı rububiyetine ne zarar verir? Saltanatına noksaniyet gelir mi?

Elcevap: Bazı risalelerde gayet kat’î ispat ettiğimiz gibi; hâkimiyetin şe’ni, müdahaleyi reddetmektir. Hattâ en edna bir hâkim, bir memur; daire-i hâkimiyetinde oğlunun müdahalesini kabul etmiyor. Hattâ hâkimiyetine müdahale tevehhümüyle, bazı dindar padişahlar –halife oldukları halde– masum evlatlarını katletmeleri, bu “redd-i müdahale kanunu”nun hâkimiyette ne kadar esaslı hükmettiğini gösteriyor. Bir nahiyede iki müdürden tut tâ bir memlekette iki padişaha kadar, hâkimiyetteki istiklaliyetin iktiza ettiği “men’-i iştirak kanunu” tarih-i beşerde çok acib herc ü merc ile kuvvetini göstermiş.

Acaba âciz ve muavenete muhtaç insanlardaki âmiriyet ve hâkimiyetin bir gölgesi, bu derece müdahaleyi reddetmeyi ve başkasının müdahalesini men’etmeyi ve hâkimiyetinde iştirak kabul etmemeyi ve makamında istiklaliyetini nihayet taassupla muhafazaya çalışmayı gör, sonra hâkimiyet-i mutlaka rububiyet derecesinde ve âmiriyet-i mutlaka uluhiyet derecesinde ve istiklaliyet-i mutlaka ehadiyet derecesinde ve istiğna-yı mutlak kādiriyet-i mutlaka derecesinde bir Zat-ı Zülcelal’de, bu redd-i müdahale ve men’-i iştirak ve tard-ı şerik, ne derece o hâkimiyetin zarurî bir lâzımı ve vâcib bir muktezası olduğunu kıyas edebilirsen et.

Amma ikinci şık şüphen ki: Bazı esbab, bazı cüz’iyatın bazı ubudiyetlerine merci olsa, o Mabud-u Mutlak olan Zat-ı Vâcibü’l-vücud’a müteveccih zerrattan seyyarata kadar mahlukatın ubudiyetlerinden ne noksan gelir?

Elcevap: Şu kâinatın Hâlık-ı Hakîm’i, kâinatı bir ağaç hükmünde halk edip en mükemmel meyvesini zîşuur ve zîşuurun içinde en câmi’ meyvesini insan yapmıştır. Ve insanın en ehemmiyetli, belki insanın netice-i hilkati ve gaye-i fıtratı ve semere-i hayatı olan şükür ve ibadeti; o Hâkim-i Mutlak ve Âmir-i Müstakil, kendini sevdirmek ve tanıttırmak için kâinatı halk eden o Vâhid-i Ehad, bütün kâinatın meyvesi olan insanı ve insanın en yüksek meyvesi olan şükür ve ibadetini başka ellere verir mi? Bütün bütün hikmetine zıt olarak, netice-i hilkati ve semere-i kâinatı abes eder mi? Hâşâ ve kellâ… Hem hikmetini ve rububiyetini inkâr ettirecek bir tarzda mahlukatın ibadetlerini başkalara vermeye rıza gösterir mi, hiç müsaade eder mi? Ve hem hadsiz bir derecede kendini sevdirmeyi ve tanıttırmayı ef’aliyle gösterdiği halde, en mükemmel mahlukatının şükür ve minnettarlıklarını, tahabbüb ve ubudiyetlerini başka esbaba vermekle kendini unutturup kâinattaki makasıd-ı âliyesini inkâr ettirir mi? Ey tabiat-perestlikten vazgeçen arkadaş! Haydi sen söyle!

O diyor: Elhamdülillah, bu iki şüphem hallolmakla beraber, vahdaniyet-i İlahiyeye dair ve Mabud-u Bi’l-hak o olduğuna ve ondan başkaları ibadete lâyık olmadığına o kadar parlak ve kuvvetli iki delil gösterdin ki onları inkâr etmek, güneşi ve gündüzü inkâr etmek gibi bir mükâberedir.

Hâtime

Tabiat fikr-i küfrîsini terk eden ve imana gelen zat diyor ki: Elhamdülillah, benim şüphelerim kalmadı; yalnız merakımı mûcib olan birkaç sualim var.

Birinci Sual: Çok tembellerden ve târikü’s-salâtlardan işitiyoruz, diyorlar ki: Cenab-ı Hakk’ın bizim ibadetimize ne ihtiyacı var ki Kur’an’da çok şiddet ve ısrar ile ibadeti terk edeni zecredip cehennem gibi dehşetli bir ceza ile tehdit ediyor. İtidalli ve istikametli ve adaletli olan ifade-i Kur’aniyeye nasıl yakışıyor ki ehemmiyetsiz bir cüz’î hataya karşı, nihayet şiddeti gösteriyor?

Elcevap: Evet, Cenab-ı Hak senin ibadetine, belki hiçbir şeye muhtaç değil. Fakat sen ibadete muhtaçsın, manen hastasın. İbadet ise manevî yaralarına tiryaklar hükmünde olduğunu çok risalelerde ispat etmişiz. Acaba bir hasta, o hastalık hakkında, şefkatli bir hekimin ona nâfi’ ilaçları içirmek hususunda ettiği ısrara mukabil, hekime dese: “Senin ne ihtiyacın var, bana böyle ısrar ediyorsun?” Ne kadar manasız olduğunu anlarsın.

Amma Kur’an’ın terk-i ibadet hakkında şiddetli tehdidatı ve dehşetli cezaları ise nasıl ki bir padişah, raiyetinin hukukunu muhafaza etmek için âdi bir adamın, raiyetinin hukukuna zarar veren bir hatasına göre, şiddetli cezaya çarpar.

Öyle de ibadeti ve namazı terk eden adam, Sultan-ı ezel ve ebed’in raiyeti hükmünde olan mevcudatın hukukuna ehemmiyetli bir tecavüz ve manevî bir zulmeder. Çünkü mevcudatın kemalleri, Sâni’e müteveccih yüzlerinde tesbih ve ibadet ile tezahür eder. İbadeti terk eden, mevcudatın ibadetini görmez ve göremez, belki de inkâr eder. O vakit ibadet ve tesbih noktasında yüksek makamda bulunan ve her biri birer mektub-u Samedanî ve birer âyine-i esma-i Rabbaniye olan mevcudatı; âlî makamlarından tenzil ettiğinden ve ehemmiyetsiz, vazifesiz, camid, perişan bir vaziyette telakki ettiğinden mevcudatı tahkir eder; kemalâtını inkâr ve tecavüz eder.

Evet herkes, kâinatı kendi âyinesiyle görür. Cenab-ı Hak insanı kâinat için bir mikyas, bir mizan suretinde yaratmıştır. Her insan için bu âlemden hususi bir âlem vermiş. O âlemin rengini, o insanın itikad-ı kalbîsine göre gösteriyor.

Mesela, gayet meyus ve matemli olarak ağlayan bir insan, mevcudatı ağlar ve meyus suretinde görür; gayet sürurlu ve neşeli, müjdeli ve kemal-i neşesinden gülen bir adam, kâinatı neşeli, güler gördüğü gibi; mütefekkirane ve ciddi bir surette ibadet ve tesbih eden adam, mevcudatın hakikaten mevcud ve muhakkak olan ibadet ve tesbihatlarını bir derece keşfeder ve görür. Gafletle veya inkârla ibadeti terk eden adam; mevcudatı, hakikat-i kemalâtına tamamıyla zıt ve muhalif ve hata bir surette tevehhüm eder ve manen onların hukukuna tecavüz eder.

Hem o târikü’s-salât, kendi kendine mâlik olmadığı için kendi mâlikinin bir abdi olan kendi nefsine zulmeder. Onun mâliki, o abdinin hakkını, onun nefs-i emmaresinden almak için dehşetli tehdit eder. Hem netice-i hilkati ve gaye-i fıtratı olan ibadeti terk ettiğinden, hikmet-i İlahiye ve meşiet-i Rabbaniyeye karşı bir tecavüz hükmüne geçer. Onun için cezaya çarpılır.

Elhasıl: İbadeti terk eden hem kendi nefsine zulmeder –nefsi ise Cenab-ı Hakk’ın abdi ve memlûküdür– hem kâinatın hukuk-u kemalâtına karşı bir tecavüz, bir zulümdür. Evet nasıl ki küfür, mevcudata karşı bir tahkirdir; terk-i ibadet dahi kâinatın kemalâtını bir inkârdır. Hem hikmet-i İlahiyeye karşı bir tecavüz olduğundan, dehşetli tehdide, şiddetli cezaya müstahak olur.

İşte bu istihkakı ve mezkûr hakikati ifade etmek için Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan, mu’cizane bir surette o şiddetli tarz-ı ifadeyi ihtiyar ederek, tam tamına hakikat-i belâgat olan mutabık-ı mukteza-yı hale mutabakat ediyor.

İkinci Sual: Tabiattan vazgeçen ve imana gelen zat diyor ki:

Her mevcud, her cihette, her işinde ve her şeyinde ve her şe’ninde meşiet-i İlahiyeye ve kudret-i Rabbaniyeye tabi olması, çok azîm bir hakikattir. Azameti cihetinde dar zihinlerimize sıkışmıyor. Halbuki gözümüzle gördüğümüz bu nihayet derecede mebzuliyet hem hilkat ve icad-ı eşyadaki hadsiz suhulet hem sâbık bürhanlarınızla tahakkuk eden vahdet yolundaki icad-ı eşyada nihayet derecede kolaylık ve suhulet hem nass-ı Kur’an ile beyan edilen مَا خَل۟قُكُم۟ وَلَا بَع۟ثُكُم۟ اِلَّا كَنَف۟سٍ وَاحِدَةٍ ۝ وَمَٓا اَم۟رُ السَّاعَةِ اِلَّا كَلَم۟حِ ال۟بَصَرِ اَو۟ هُوَ اَق۟رَبُ gibi âyetlerin sarahaten gösterdikleri nihayet derecede kolaylık, o hakikat-i azîmeyi, en makbul ve en makul bir mesele olduğunu gösteriyorlar. Bu kolaylığın sırrı ve hikmeti nedir?

Elcevap: Yirminci Mektup’un Onuncu Kelimesi olan وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَى۟ءٍ قَدٖيرٌ beyanında, o sır gayet vâzıh ve kat’î ve mukni bir tarzda beyan edilmiş. Hususan o mektubun zeylinde daha ziyade vuzuh ile ispat edilmiş ki bütün mevcudat, Sâni’-i Vâhid’e isnad edildiği vakit, bir tek mevcud hükmünde kolaylaşır. Eğer Vâhid-i Ehad’e verilmezse bir tek mahlukun icadı, bütün mevcudat kadar müşkülleşir ve bir çekirdek, bir ağaç kadar suubetli olur.

Eğer Sâni’-i Hakiki’sine verilse kâinat bir ağaç gibi ve ağaç bir çekirdek gibi ve cennet bir bahar gibi ve bahar bir çiçek gibi kolaylaşır, suhulet peyda eder. Ve bilmüşahede görünen hadsiz mebzuliyet ve ucuzluğun ve her nev’in suhuletle kesret-i efradı bulunmasının ve kesret-i suhulet ve süratle muntazam, sanatlı, kıymetli mevcudatın kolayca vücuda gelmesinin sırlarına medar olan ve hikmetlerini gösteren yüzer delillerinden ve başka risalelerde tafsilen beyan edilen bir ikisine muhtasar bir işaret ederiz.

Mesela, nasıl ki yüz nefer, bir zabitin idaresine verilse; bir neferin, yüz zabitin idarelerine verilmesinden yüz derece daha kolay olduğu gibi; bir ordunun teçhizat-ı askeriyesi bir merkez, bir kanun, bir fabrika ve bir padişahın emrine verildiği vakit, âdeta kemiyeten bir neferin teçhizatı kadar kolaylaştığı gibi; bir neferin teçhizat-ı askeriyesi müteaddid merkezlere, müteaddid fabrikalara, müteaddid kumandanlara havalesi de âdeta bir ordunun teçhizatı kadar kemiyeten müşkülatlı oluyor. Çünkü bir tek neferin teçhizatı için bütün orduya lâzım olan fabrikaların bulunması gerektir.

Hem bir ağacın sırr-ı vahdet cihetiyle, bir kökte, bir merkezde, bir kanun ile mevadd-ı hayatiyesi verildiğinden binler meyve veren o ağaç, bir meyve kadar suhuletli olduğu bilmüşahede görünür. Eğer vahdetten kesrete gidilse, her bir meyveye lâzım mevadd-ı hayatiye başka yerden verilse her bir meyve, bir ağaç kadar müşkülat peyda eder. Belki ağacın bir enmuzeci ve fihristesi olan bir tek çekirdek dahi o ağaç kadar suubetli olur. Çünkü bir ağacın hayatına lâzım olan bütün mevadd-ı hayatiye, bir tek çekirdek için de lâzım oluyor.

İşte bu misaller gibi yüzler misaller var gösteriyorlar ki vahdette, nihayet derecede suhuletle vücuda gelen binler mevcud, şirkte ve kesrette, bir tek mevcuddan daha ziyade kolay olur.

Sair risalelerde bu hakikat iki kere iki dört eder derecede ispat edildiğinden, onlara havale edip, burada yalnız bu suhulet ve kolaylığın ilim ve kader-i İlahî ve kudret-i Rabbaniye nokta-i nazarında gayet mühim bir sırrını beyan edeceğiz. Şöyle ki:

Sen bir mevcudsun. Eğer Kadîr-i Ezelî’ye kendini versen; bir kibrit çakar gibi hiçten, yoktan, bir emirle, hadsiz kudretiyle, seni bir anda halk eder. Eğer sen kendini ona vermezsen, belki esbab-ı maddiyeye ve tabiata isnad etsen o vakit sen, kâinatın muntazam bir hülâsası, meyvesi ve küçük bir fihristesi ve listesi olduğundan; seni yapmak için kâinatı ve anâsırı ince elek ile eleyip hassas ölçülerle aktar-ı âlemden senin vücudundaki maddeleri toplamak lâzım gelir.

Çünkü esbab-ı maddiye yalnız terkip eder, toplar. Kendilerinde bulunmayanı; hiçten, yoktan yapamadıkları, bütün ehl-i akıl yanında musaddaktır. Öyle ise küçük bir zîhayatın cismini aktar-ı âlemden toplamaya mecbur olurlar.

İşte vahdette ve tevhidde ne kadar kolaylık ve şirkte ve dalalette ne kadar müşkülat var olduğunu anla!

İkincisi, ilim noktasında hadsiz bir suhulet vardır. Şöyle ki:

Kader, ilmin bir nev’idir ki her şeyin manevî ve mahsus kalıbı hükmünde bir miktar tayin eder. Ve o miktar-ı kaderî, o şeyin vücuduna bir plan, bir model hükmüne geçer. Kudret icad ettiği vakit, gayet suhuletle o kaderî miktar üstünde icad eder.

Eğer o şey muhit ve hadsiz ve ezelî bir ilmin sahibi olan Kadîr-i Zülcelal’e verilmezse –sâbıkan geçtiği gibi– binler müşkülat değil belki yüz muhalat ortaya düşer. Çünkü o miktar-ı kaderî ve miktar-ı ilmî olmazsa binler haricî ve maddî kalıplar, küçücük bir hayvanın cesedinde istimal edilmek lâzım gelir.

İşte vahdette nihayetsiz kolaylık ve dalalette ve şirkte hadsiz müşkülatın bir sırrını anla وَمَٓا اَم۟رُ السَّاعَةِ اِلَّا كَلَم۟حِ ال۟بَصَرِ اَو۟ هُوَ اَق۟رَبُ âyeti, ne kadar hakikatli ve doğru ve yüksek bir hakikati ifade ettiğini bil!

Üçüncü Sual: Eskiden düşman, şimdi dost olan mühtedi diyor ki: Şu zamanda çok ileri giden feylesoflar diyorlar ki: “Hiçten hiçbir şey icad edilmiyor ve hiçbir şey idam edilmiyor yalnız bir terkip bir tahlildir ki kâinat fabrikasını işlettiriyor.”

Elcevap: Nur-u Kur’an ile mevcudata bakmayan feylesofların en ileri gidenleri bakmışlar ki tabiat ve esbab vasıtasıyla bu mevcudatın teşekkülat ve vücudlarını –sâbıkan ispat ettiğimiz tarzda– imtina derecesinde müşkülatlı gördüklerinden, iki kısma ayrıldılar.

Bir kısmı sofestaî olup, insanın hâssası olan akıldan istifa ederek, ahmak hayvanlardan daha aşağı düşerek, kâinatın vücudunu inkâr etmeyi; hattâ kendilerinin vücudlarını dahi inkâr etmesini; dalalet mesleğinde esbab ve tabiatın icad sahibi olmalarından daha ziyade kolay gördüklerinden hem kendilerini hem kâinatı inkâr edip, cehl-i mutlaka düşmüşler.

İkinci güruh bakmışlar ki dalalette, esbab ve tabiat mûcid olmak noktasında, bir sinek ve bir çekirdeğin icadı, hadsiz müşkülatı var ve tavr-ı aklın haricinde bir iktidar iktiza ediyor. Onun için bilmecburiye icadı inkâr ediyorlar “Yoktan var olmaz.” diyorlar ve idamı da muhal görüyorlar “Var yok olmaz.” hükmediyorlar. Yalnız harekât-ı zerrat ile tesadüf rüzgârlarıyla bir terkip ve tahlil ve dağılmak ve toplanmak suretinde bir vaziyet-i itibariye tahayyül ediyorlar.

İşte sen gel, ahmaklığın ve cehaletin en aşağı derecesinde, en yüksek akıllı kendini zanneden adamları gör ve dalalet, insanı ne kadar maskara ve süflî ve echel yaptığını bil, ibret al!

Acaba her senede, dört yüz bin envaı birden zemin yüzünde icad eden ve semavat ve arzı altı günde halk eden ve altı haftada, her baharda, kâinattan daha sanatlı, hikmetli zîhayat bir kâinatı inşa eden bir kudret-i ezeliye, bir ilm-i ezelînin dairesinde, planları ve miktarları taayyün eden mevcudat-ı ilmiyeyi göze göstermeyen bir ecza ile yazılan ve görünmeyen bir yazıyı göstermek için sürülen bir ecza misillü, gayet kolay o ma’dumat-ı hariciye olan mevcudat-ı ilmiyeye vücud-u haricî vermeyi o kudret-i ezeliyeden uzak görmek ve icadı inkâr etmek; evvelki güruh olan sofestaîlerden daha ziyade ahmakane ve cahilanedir.

Bu bedbahtlar, âciz-i mutlak ve yalnız bir cüz-i ihtiyarîden başka ellerinde olmayan firavunlaşmış kendi nefisleri, hiçbir şeyi idam ve yok edemediklerinden ve hiçbir zerreyi, bir maddeyi, hiçten, yoktan icad edemediklerinden ve güvendikleri esbab ve tabiatın ellerinde hiçten icad gelmediği cihetle, ahmaklıklarından diyorlar: “Yoktan var olmaz, var da yok olmaz.” deyip bu bâtıl ve hata düsturu, Kadîr-i Mutlak’a teşmil etmek istiyorlar.

Evet, Kadîr-i Zülcelal’in iki tarzda icadı var. Biri, ihtira ve ibda iledir. Yani hiçten, yoktan vücud veriyor ve ona lâzım her şeyi de hiçten icad edip eline veriyor. Diğeri, inşa ile sanat iledir. Yani kemal-i hikmetini ve çok esmasının cilvelerini göstermek gibi çok dakik hikmetler için kâinatın anâsırından bir kısım mevcudatı inşa ediyor. Her emrine tabi olan zerratları ve maddeleri, rezzakıyet kanunuyla onlara gönderir ve onlarda çalıştırır.

Evet, Kādir-i Mutlak’ın iki tarzda hem ibda hem inşa suretinde icadı var. Varı yok etmek ve yoğu var etmek; en kolay en suhuletli, belki daimî, umumî bir kanunudur. Bir baharda, üç yüz bin enva-ı zîhayat mahlukatın şekillerini, sıfatlarını, belki zerratlarından başka bütün keyfiyat ve ahvallerini hiçten var eden bir kudrete karşı “Yoğu var edemez!” diyen adam, yok olmalı!

Tabiatı bırakan ve hakikate geçen zat diyor ki: Cenab-ı Hakk’a zerrat adedince şükür ve hamd ü sena ediyorum ki kemal-i imanı kazandım, evham ve dalaletlerden kurtuldum ve hiçbir şüphem de kalmadı.

اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ عَلٰى دٖينِ ال۟اِس۟لَامِ وَ كَمَالِ ال۟اٖيمَانِ

سُب۟حَانَكَ لَا عِل۟مَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّم۟تَنَٓا اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟عَلٖيمُ ال۟حَكٖيمُ

---

Yirmi İkinci Lem'a ⇐ Lem'alar | ⇒ Yirmi Dördüncü Lem'a

---