Yirmi İkinci Mektup/en

In His Name!And there is nothing but it glorifies Him with praise.(17:44)

[This letter consists of two topics; the first summons believers to brotherhood and love.]

First Topic

In the Name of God, the Merciful, the Compassionate.

Verily the believers are brethren; so reconcile then your brothers.(49:10) * Repel evil with what is better than it; then the one between whom and yourself enmity prevails will become like your friend and intimate.(41:34) * Those who suppress their anger and forgive people – verily God loves those who do good.(3:134)

Dispute and discord among the believers, and partisanship, obstinacy and envy, leading to rancour and enmity among them, are repugnant and vile, are harmful and sinful, by the combined testimony of wisdom and the supreme humanity that is Islam, for personal, social, and spiritual life. They are in short, poison for the life of man. We will set forth six of the extremely numerous aspects of this truth.

First Aspect

They are sinful in the view of truth.

O unjust man nurturing rancour and enmity against a believer! Let us suppose that you were on a ship, or in a house, with nine innocent people and one criminal. If someone were to try to make the ship sink, or to set the house on fire, because of that criminal, you know how great a sinner he would be. You would cry out to the heavens against his sinfulness. Even if there were one innocent man and nine criminals aboard the ship, it would be against all rules of justice to sink it.

So too, if there are in the person of a believer, who may be compared to a dominical dwelling, a divine ship, not nine, but as many as twenty innocent attributes such as belief, Islam, and neighbourliness; and if you then nurture rancour and enmit y against him on account of one criminal attribute that harms and displeases you, attempting or desiring the sinking of his being, the burning of his house, then you too will be a criminal guilty of a great atrocity.

Second Aspect

They are also sinful in the view of wisdom,

for it is obvious that enmity and love are opposites, just like light and darkness; while maintaining their respective essences, they cannot be combined.

If love is truly found in a heart, by virtue of the predomination of the causes that produce it, then enmity in that heart can only be metaphorical, and takes on the form of compassion. The believer loves and should love his brother, and is pained by any evil he sees in him. He attempts to reform him not with harshness but gently. It is for this reason that the Hadith of the Prophet (UWBP) says, “No believer should be angered with another and cease speaking to him for more than three days.”(*)

If the causes that produce enmity predominate, and true enmity takes up its seat in a heart, then the love in that heart will become metaphorical, and take on the form of artifice and flattery.

O unjust man! See now what a great sin is rancour and enmity toward a brother believer! If you were to say that ordinary small stones are more valuable than the Ka‘ba and greater than Mount Uhud, it would be an ugly absurdity. So too, belief which has the value of the Ka‘ba, and Islam which has the splendour of Mount Uhud, as well as other Islamic attributes, demand love and concord; but if you prefer to belief and Islam certain shortcomings which arouse hostility, but in reality are like the small stones you too will be engaging in great injustice, foolishness, and sin!

The unity of belief necessitates also the unity of hearts, and the oneness of our creed demands the oneness of our society. You cannot deny that if you find yourself in the same regiment as someone, you will form a friendly attachment to him; a brotherly relation will come into being as a result of your both being submitted to the orders of a single commander. You will similarly experience a fraternal relation through living in the same town with someone. Now there are ties of unity, bonds of union, and relations of fraternity as numeous as the divine names that are shown and demonstrated to you by the light and consciousness of belief.

Your Creator, Owner, Object of Worship, and Provider is one and the same for both of you; thousands of things are and the same for you. Your Prophet (UWBP), your religion, your qibla are one and the same; hundreds of things are one and the same for you. Then too your village is one, your state is one, your country is one; tens of things are one and the same for you.

All of these things held in common dictate oneness and unity, union and concord, love and brotherhood, and indeed the cosmos and the planets are similarly interlinked by unseen chains. If, despite all this, you prefer things worthless and transient as a spider’s web that give rise to dispute and discord, to rancour and enmity, and engage in true enmity towards a believer, then you will understand – unless your heart is dead and your intelligence extinguished – how great is your disrespect for that bond of unity, your slight to that relation of love, your transgression against that tie of brotherhood!

Third Aspect

In accordance with the meaning of the verse:No bearer of burdens can bear the burden of another,(6:164)which expresses pure justice, to nurture rancour and enmit y towards a believer is like condemning all the innocent attributes found in him on account of one criminal attribute, and is hence an act of great injustice. If you go further and include in your enmity all the relatives of a believer on account of a single evil attribute of his, then, in accordance with the following verse in which the active participle is in the intensive form,Verily man is much given to wrongdoing,(14:34)you will have committed a still greater sin and transgression, against which truth, the Shari‘a and the wisdom of Islam combine to warn you. How then can you imagine yourself to be right, and say: “I am in the right”?

In the view of truth, the cause for enmity and all forms of evil is in itself evil and is dense like clay: it cannot infect or pass on to others. If someone learns from it and commits evil, that is another question. Good qualities that arouse love are luminous like love; it is part of their function to be transmitted and produce effects. It is for this reason that the proverb has come into being, “The friend of a friend is a friend,”(*)and also that it is said, “Many eyes are beloved on account of one eye.”

So O unjust man! If such be the view of truth, you will understand now, if you have the capacity for seeing the truth, how great an offence it is to cherish enmity for the likeable and innocent brothers and relatives of a man you dislike.

Fourth Aspect

It is a sin from the point of view of personal life.

Listen to the following four principles which are the base of this Fourth Aspect.

First Principle:

When you know your way and opinions to be true, you have the right to say, “My way is right and the best.”

But you do not have the right to say, “Only my way is right.”

According to the sense of “The eye of contentment is too dim to perceive faults; It is the eye of anger that exhibits all vice;”(*)

your unjust view and distorted opinion cannot be the all-decisive judge and cannot condemn the belief of another as invalid.

Second Principle:

It is your right that all that you say should be true, but not that you should say all that is true. For one of insincere intention may sometimes take unkindly to advice, and react against it unfavourably.

Third Principle:

If you wish to nourish enmity, then direct it against the enmity in your heart, and attempt to rid yourself of it. Be an enemy to your evil-commanding soul and its caprice and attempt to reform it, for it inflicts more harm on you than all else. Do not engage in enmity against other believers on account of that injurious soul. Again, if you wish to cherish enmity, there are unbelievers and atheists in great abundance; be hostile to them. In the same way that the attribute of love is fit to receive love as its response, so too enmity will receive enmity as its own fitting response.

If you wish to defeat your enemy, then respond to his evil with good. For if you respond with evil, enmit y will increase, and even though he will be outwardly defeated, he will nurture hatred in his heart and hostility will persist.

But if you respond to him with good, he will repent and become your friend.

The meaning of the lines: “If you treat the noble nobly, he will be yours; And if you treat the vile nobly,he will revolt,”(*)is that it is the mark of the believer to be noble, and he will become submitted to you by noble treatment. And even if someone is apparently ignoble, he is noble with respect to his belief.

It often happens that if you tell an evil man, “You are good, you are good,” he will become good; and if you tell a good man, “You are bad, you are bad,” he will become bad. Hearken, therefore, to these sacred principles of the Qur’an, for happiness and safety are to be found in them:If they pass by futility, they pass by it in honourable disdain.(25:72) * If you forgive, pardon, and relent, verily God is All-Relenting, Merciful.(64:14)

Fourth Principle:

Those who cherish rancour and enmity transgress against their own souls, their brother believer, and divine mercy. For such a person condemns his soul to painful torment with his rancour and enmity. He imposes torment on his soul whenever his enemy receives some bounty, and pain from fear of him. If his enmit y arises from envy, then it is the most severe form of torment. For envy in the first place consumes and destroys the envier, and its harm for the one envied is either slight or nonexistent.

The cure for envy: Let the envious reflect on the ultimate fate of those things that arouse his enmity. Then he will understand that the beauty, strength, rank, and wealth possessed by his rival are transient and temporary. Their benefit is slight, and the anxiety they cause is great. If it is a question of personal qualities that will gain him reward in the hereafter, they cannot be an object of envy. But if one does envy another on account of them, then he is either himself a hypocrite, wishing to destroy the goods of the hereafter while yet in this world, or he imagines the one whom he envies to be a hypocrite, thus being unjust towards him.

If he rejoices at the misfortunes he suffers and is grieved by the bounties he receives, it is as if he is offended by the kindness shown towards him by divine determining (kader) and divine mercy, as if he were criticizing and objecting to them. Whoever criticizes divine determining is striking his head against an anvil on which it will break, and whoever objects to divine mercy will himself be deprived of it.

How might justice and sound conscience accept that the response to something worth not even a day’s hostility should be a year’s rancour and hostility? You cannot condemn a brother believer for some evil you experience at his hand for the following reasons:

Firstly, divine determining has a certain share of responsibility. It is necessary to deduct that share from the total and respond to it with contentment and satisfaction.

Secondly, the share of the soul and Satan should also be deducted, and one should pity the man for having been overcome by his soul and await his repentance instead of becoming his enemy.

Thirdly, look at the defect in your own soul that you do not see or do not wish to see; deduct a share for that too.

As for the small share which then remains, if you respond with forgiveness, pardon, and magnanimity, in such a way as to conquer your enemy swiftly and safely, then you will have escaped all sin and harm.

But if, like some drunken and crazed person who buys up fragments of glass and ice as if they were diamonds, you respond to worthless, transient, temporary, and insignificant happenings of this world with violent enmity, permanent rancour, and perpetual hostility, as if you were going to remain in the world with your enemy for all eternity, it would be extreme transgression, sinfulness, drunkenness, and lunacy.

If then you love yourself, do not permit this harmful hostility and desire for revenge, so harmful for personal life, to enter your heart. If it has entered your heart, do not listen to what it says. Hear what truth-seeing Hafiz of Shiraz says:

دُن۟يَا نَه مَتَاعٖيس۟تٖى كِه اَر۟زَد۟ بَنِزَاعٖى

“The world is not a commodity worth arguing over.” It is worthless since it is transient and passing. If this is true of the world, then it is clear how worthless and insignficant are the petty affairs of the world!

Hafiz also said:

اٰسَايِشِ دُو گٖيتٖى تَف۟سٖيرِ اٖين۟ دُو حَر۟فَس۟ت۟

بَادُوسِتَان۟ مُرُوَّت۟ بَادُش۟مَنَان۟ مُدَارَا

“The tranquillity of both worlds lies in the understanding of these two words: generosit y towards friends, forbearance towards enemies.”(*)

If you say:“I have no choice, there is enmity within my disposition. I cannot overlook those who antagonize me.”

The Answer:If evil character and bad disposition do not exhibit any trace, and you do not act with ill intention, there is no harm. If you have no choice in the matter, then you are unable to abandon your enmity. If you recognize your defect and understand that you are wrong to have that attribute, it will be a form of repentance and seeking of forgiveness for you, thus delivering you from its evil effects. In fact, we have written this Topic of the Letter in order to make possible such a seeking of forgiveness, to distinguish right from wrong, and to prevent enmity from being displayed as rightful.

A case worthy of notice:

I once saw, as a result of biased partisanship, a pious scholar of religion going so far in his condemnation of another scholar with whose political opinions he disagreed as to imply that he was an unbeliever. He also praised with respect a dissembler who shared his own opinions. I was appalled at these evil results of political involvement. I said: “I take refuge with God from Satan and politics,” and from that time on withdrew from politics.

Fifth Aspect

Obstinacy and partisanship are extremely harmful in social life.

If it is said:There is a Hadith which says: “Difference among my people is an instance of divine mercy,”(*)and difference requires partisanship.The sickness of partisanship also delivers the oppressed common people from the oppressor elite, for if the elite of a town or village join together, they will destroy the oppressed common people. If there is partisanship, the oppressed may seek refuge with one of the parties and thus save himself. It is also from the confrontation of opinions and the contradiction of views that truth becomes apparent in its full measure.

The Answer:

To the first part of the question, we say: The difference intended in the Hadith is a positive difference. That is, each party strives to promote and diffuse its own belief; it does not seek to tear down and destroy that of the other, but rather to improve and reform it. Negative difference is rejected by the Hadith, for it aims in partisan and hostile fashion at mutual destruction, and those who are at each other’s throats cannot act positively.

To the second part of the question, we say:If partisanship is in the name of truth, it can become a refuge for those seeking their rights. But as for the partisanship obtaining now, biased and self-centred, it can only be a refuge for the unjust and a point of support for them. For if a devil comes to a man engaged in biased partisanship, encourages him in his ideas and takes his side, that man will call down God’s blessings on the Devil. But if the opposing side is joined by a man of angelic nature, then he will – may God protect us! – go so far as to invoke curses upon him.

Üçüncü suale deriz ki: Hak namına, hakikat hesabına olan tesadüm-ü efkâr ise maksatta ve esasta ittifak ile beraber, vesailde ihtilaf eder. Hakikatin her köşesini izhar edip hakka ve hakikate hizmet eder. Fakat tarafgirane ve garazkârane, firavunlaşmış nefs-i emmare hesabına hodfüruşluk, şöhret-perverane bir tarzdaki tesadüm-ü efkârdan bârika-i hakikat değil belki fitne ateşleri çıkıyor. Çünkü maksatta ittifak lâzım gelirken, öylelerin efkârının küre-i arzda dahi nokta-i telakisi bulunmaz. Hak namına olmadığı için nihayetsiz müfritane gider. Kabil-i iltiyam olmayan inşikaklara sebebiyet verir. Hal-i âlem buna şahittir.

Elhasıl:

اَل۟حُبُّ لِلّٰهِ ۝ وَال۟بُغ۟ضُ فِى اللّٰهِ ۝ وَال۟حُك۟مُ لِلّٰهِ olan desatir-i âliye düstur-u harekât olmazsa nifak ve şikak meydan alır. Evet اَل۟بُغ۟ضُ فِى اللّٰهِ ۝ وَال۟حُك۟مُ لِلّٰهِ demezse, o düsturları nazara almazsa adalet etmek isterken zulmeder.

Cây-ı ibret bir hâdise:

Bir vakit, İmam-ı Ali radıyallahu anh, bir kâfiri yere atmış. Kılıncını çekip keseceği zaman, o kâfir ona tükürmüş. O kâfiri bırakmış, kesmemiş. O kâfir, ona demiş ki: “Neden beni kesmedin?” Dedi: “Seni Allah için kesecektim. Fakat bana tükürdün, hiddete geldim. Nefsimin hissesi karıştığı için ihlasım zedelendi. Onun için seni kesmedim.” O kâfir ona dedi: “Beni çabuk kesmen için seni hiddete getirmekti. Madem dininiz bu derece safi ve hâlistir, o din haktır.” dedi.

Hem medar-ı dikkat bir vakıa:

Bir zaman bir hâkim, bir hırsızın elini kestiği vakit eser-i hiddet gösterdiği için ona dikkat eden âdil âmiri onu o vazifeden azletmiş. Çünkü şeriat namına, kanun-u İlahî hesabına kesse idi, nefsi ona acıyacak idi. Ve kalbi hiddet etmeyip fakat merhamet de etmeyecek bir tarzda kesecekti. Demek nefsine o hükümden bir hisse çıkardığı için adaletle iş görmemiştir.

Cây-ı teessüf bir halet-i içtimaiye ve kalb-i İslâm’ı ağlatacak müthiş bir maraz-ı hayat-ı içtimaî:

“Haricî düşmanların zuhur ve tehacümünde dâhilî adâvetleri unutmak ve bırakmak” olan bir maslahat-ı içtimaiyeyi en bedevî kavimler dahi takdir edip yaptıkları halde, şu cemaat-i İslâmiyeye hizmet dava edenlere ne olmuş ki birbiri arkasında tehacüm vaziyetini alan hadsiz düşmanlar varken, cüz’î adâvetleri unutmayıp düşmanların hücumuna zemin hazır ediyorlar. Şu hal bir sukuttur, bir vahşettir. Hayat-ı içtimaiye-i İslâmiyeye bir hıyanettir.

Medar-ı ibret bir hikâye:

Bedevî aşiretlerinden Hasenan aşiretinin birbirine düşman iki kabilesi varmış. Birbirinden belki elli adamdan fazla öldürdükleri halde, Sipkan veya Hayderan aşireti gibi bir kabile karşılarına çıktığı vakit; o iki düşman taife, eski adâveti unutup, omuz omuza verip o haricî aşireti def’edinceye kadar, dâhilî adâveti hatırlarına getirmezlerdi.

İşte ey mü’minler! Ehl-i iman aşiretine karşı tecavüz vaziyetini almış ne kadar aşiret hükmünde düşmanlar olduğunu bilir misiniz? Birbiri içindeki daireler gibi yüz daireden fazla vardır. Her birisine karşı tesanüd ederek, el ele verip müdafaa vaziyeti almaya mecbur iken onların hücumunu teshil etmek, onların harîm-i İslâm’a girmeleri için kapıları açmak hükmünde olan garazkârane tarafgirlik ve adâvetkârane inat; hiçbir cihetle ehl-i imana yakışır mı?

O düşman daireler ehl-i dalalet ve ilhaddan tut tâ ehl-i küfrün âlemine, tâ dünyanın ehval ve mesaibine kadar birbiri içinde size karşı zararlı bir vaziyet alan, birbiri arkasında size hiddet ve hırs ile bakan, belki yetmiş nevi düşmanlar var. Bütün bunlara karşı kuvvetli silahın ve siperin ve kalen uhuvvet-i İslâmiyedir. Bu kale-i İslâmiyeyi, küçük adâvetlerle ve bahanelerle sarsmak; ne kadar hilaf-ı vicdan ve ne kadar hilaf-ı maslahat-ı İslâmiye olduğunu bil, ayıl!

Ehadîs-i şerifede gelmiş ki: Âhir zamanın Süfyan ve Deccal gibi nifak ve zındıka başına geçecek eşhas-ı müthişe-i muzırraları, İslâm’ın ve beşerin hırs ve şikakından istifade ederek az bir kuvvetle nev-i beşeri herc ü merc eder ve koca âlem-i İslâm’ı esaret altına alır.

Ey ehl-i iman! Zillet içinde esaret altına girmemek isterseniz aklınızı başınıza alınız! İhtilafınızdan istifade eden zalimlere karşı اِنَّمَا ال۟مُؤ۟مِنُونَ اِخ۟وَةٌ kale-i kudsiyesi içine giriniz; tahassun ediniz. Yoksa ne hayatınızı muhafaza ve ne de hukukunuzu müdafaa edebilirsiniz. Malûmdur ki iki kahraman birbiriyle boğuşurken bir çocuk, ikisini de dövebilir. Bir mizanda iki dağ birbirine karşı muvazenede bulunsa bir küçük taş, muvazenelerini bozup onlarla oynayabilir; birini yukarı, birini aşağı indirir.

İşte ey ehl-i iman! İhtiraslarınızdan ve husumetkârane tarafgirliklerinizden kuvvetiniz hiçe iner, az bir kuvvetle ezilebilirsiniz. Hayat-ı içtimaiyenizle alâkanız varsa اَل۟مُؤ۟مِنُ لِل۟مُؤ۟مِنِ كَال۟بُن۟يَانِ ال۟مَر۟صُوصِ يَشُدُّ بَع۟ضُهُ بَع۟ضًا düstur-u âliyeyi düstur-u hayat yapınız, sefalet-i dünyeviyeden ve şakavet-i uhreviyeden kurtulunuz!

ALTINCI VECİH

Hayat-ı maneviye ve sıhhat-i ubudiyet, adâvet ve inat ile sarsılır. Çünkü vasıta-i halâs ve vesile-i necat olan “ihlas” zayi olur. Zira tarafgir bir muannid, kendi a’mal-i hayriyesinde hasmına tefevvuk ister. Hâlisen livechillah amele pek de muvaffak olamaz. Hem hüküm ve muamelatında tarafgirini tercih eder, adalet edemez. İşte ef’al ve a’mal-i hayriyenin esasları olan “ihlas” ve “adalet” husumet ve adâvetle kaybolur. Şu Altıncı Vecih çok uzundur. Fakat kabiliyet-i makam kısa olduğundan kısa kesiyoruz.

İKİNCİ MEBHAS

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ

اِنَّ اللّٰهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو ال۟قُوَّةِ ال۟مَتٖينُ ۝ وَكَاَيِّن۟ مِن۟ دَٓابَّةٍ لَا تَح۟مِلُ رِز۟قَهَا اَللّٰهُ يَر۟زُقُهَا وَاِيَّاكُم۟ وَ هُوَ السَّمٖيعُ ال۟عَلٖيمُ

Ey ehl-i iman! Sâbıkan, adâvet ne kadar zararlı olduğunu anladın. Hem anla ki adâvet kadar hayat-ı İslâmiyeye en müthiş bir maraz-ı muzır dahi hırstır. Hırs, sebeb-i haybettir ve illet ve zillettir ve mahrumiyet ve sefaleti getirir. Evet, her milletten ziyade hırs ile dünyaya saldıran Yahudi milletinin zillet ve sefaleti, bu hükme bir şahid-i kātı’dır.

Evet hırs, zîhayat âleminde en geniş bir daireden tut, tâ en cüz’î bir ferde kadar sû-i tesirini gösterir. Tevekkülvari taleb-i rızık ise bilakis medar-ı rahattır ve her yerde hüsn-ü tesirini gösterir.

İşte bir nevi zîhayat ve rızka muhtaç olan meyvedar ağaçlar ve nebatlar, tevekkülvari, kanaatkârane yerlerinde durup hırs göstermediklerinden rızıkları onlara koşup geliyor. Hayvanlardan pek fazla evlat besliyorlar. Hayvanat ise hırs ile rızıkları peşinde koştukları için pek çok zahmet ve noksaniyet ile rızıklarını elde edebiliyorlar.

Hem hayvanat dairesi içinde zaaf ve acz lisan-ı haliyle tevekkül eden yavruların meşru ve mükemmel ve latîf rızıkları hazine-i rahmetten verilmesi ve hırs ile rızıklarına saldıran canavarların gayr-ı meşru ve pek çok zahmet ile kazandıkları nâhoş rızıkları gösteriyor ki: Hırs, sebeb-i mahrumiyettir; tevekkül ve kanaat ise vesile-i rahmettir.

Hem daire-i insaniye içinde her milletten ziyade hırs ile dünyaya yapışan ve aşk ile hayat-ı dünyeviyeye bağlanan Yahudi milleti pek çok zahmet ile kazandığı, kendine faydası az, yalnız hazinedarlık ettiği gayr-ı meşru bir servet-i ribaî ile bütün milletlerden yedikleri sille-i zillet ve sefalet, katl ve ihanet gösteriyor ki: Hırs, maden-i zillet ve hasarettir.

Hem harîs bir insan, her vakit hasarete düştüğüne dair o kadar vakıalar var ki اَل۟حَرٖيصُ خَائِبٌ خَاسِرٌ darb-ı mesel hükmüne geçmiş, umumun nazarında bir hakikat-i âmme olarak kabul edilmiştir. Madem öyledir, eğer malı çok seversen hırs ile değil belki kanaat ile malı talep et, tâ çok gelsin.

Ehl-i kanaat ile ehl-i hırs, iki şahsa benzer ki büyük bir zatın divanhanesine giriyorlar. Birisi kalbinden der: “Beni yalnız kabul etsin, dışarıdaki soğuktan kurtulsam bana kâfidir. En aşağıdaki iskemleyi de bana verseler lütuftur.” İkinci adam güya bir hakkı varmış gibi ve herkes ona hürmet etmeye mecbur imiş gibi mağrurane der ki: “Bana en yukarı iskemleyi vermeli.” O hırs ile girer, gözünü yukarı mevkilere diker, onlara gitmek ister. Fakat divanhane sahibi onu geri döndürüp aşağı oturtur. Ona teşekkür lâzımken, teşekküre bedel kalbinden kızıyor. Teşekkür değil, bilakis hane sahibini tenkit ediyor. Hane sahibi de ondan istiskal ediyor. Birinci adam mütevaziane giriyor, en aşağıdaki iskemleye oturmak istiyor. Onun o kanaati, divanhane sahibinin hoşuna gidiyor. “Daha yukarı iskemleye buyurun.” der. O da gittikçe teşekküratını ziyadeleştirir, memnuniyeti tezayüd eder.

İşte dünya bir divanhane-i Rahman’dır. Zemin yüzü, bir sofra-yı rahmettir. Derecat-ı erzak ve meratib-i nimet dahi iskemleler hükmündedir.

Hem en cüz’î işlerde de herkes hırsın sû-i tesirini hissedebilir.

Mesela, iki dilenci bir şey istedikleri vakit, hırs ile ilhah eden dilenciden istiskal edip vermemek; diğer sakin dilenciye merhamet edip vermek, herkes kalbinde hisseder.

Hem mesela, gecede uykun kaçmış, sen yatmak istesen, lâkayt kalsan uykun gelebilir. Eğer hırs ile uyku istesen: “Aman yatayım, aman yatayım.” dersen, bütün bütün uykunu kaçırırsın.

Hem mesela, mühim bir netice için birisini hırs ile beklersin “Aman gelmedi, aman gelmedi.” deyip en nihayet hırs senin sabrını tüketip kalkar gidersin, bir dakika sonra o adam gelir fakat beklediğin o mühim netice bozulur.

Şu hâdisatın sırrı şudur ki: Nasıl ki bir ekmeğin vücudu; tarla, harman, değirmen, fırına terettüp eder. Öyle de tertib-i eşyada bir teenni-i hikmet vardır. Hırs sebebiyle teenni ile hareket etmediği için o tertipli eşyadaki manevî basamakları müraat etmez; ya atlar düşer veyahut bir basamağı noksan bırakır, maksada çıkamaz.

İşte ey derd-i maişetle sersem olmuş ve hırs-ı dünya ile sarhoş olmuş kardeşler! Hırs bu kadar muzır ve belalı bir şey olduğu halde, nasıl hırs yolunda her zilleti irtikâb ve haram helâl demeyip her malı kabul ve hayat-ı uhreviyeye lâzım çok şeyleri feda ediyorsunuz? Hattâ erkân-ı İslâmiyenin mühim bir rüknü olan zekâtı, hırs yolunda terk ediyorsunuz? Halbuki zekât, her şahıs için sebeb-i bereket ve dâfi-i beliyyattır. Zekâtı vermeyenin herhalde elinden zekât kadar bir mal çıkacak, ya lüzumsuz yerlere verecektir ya bir musibet gelip alacaktır.

Hakikatli bir rüya-yı hayaliyede, Birinci Harb-i Umumî’nin beşinci senesinde, bir acib rüyada benden soruldu:

“Müslümanlara gelen bu açlık, bu zayiat-ı maliye ve meşakkat-i bedeniye nedendir?”

Rüyada demiştim:

“Cenab-ı Hak, bir kısım maldan onda bir (Hâşiye) veya bir kısım maldan kırkta bir (Hâşiye) kendi verdiği malından birisini bizden istedi; tâ bize fukaraların dualarını kazandırsın ve kin ve hasedlerini men’etsin. Biz hırsımız için tama’kârlık edip vermedik. Cenab-ı Hak, müterakim zekâtını kırkta otuz, onda sekizini aldı.

Hem her senede yalnız bir ayda yetmiş hikmetli bir açlık bizden istedi. Biz nefsimize acıdık, muvakkat ve lezzetli bir açlığı çekmedik. Cenab-ı Hak ceza olarak yetmiş cihetle belalı bir nevi orucu beş sene cebren bize tutturdu.

Hem yirmi dört saatte bir tek saati, hoş ve ulvi, nurani ve faydalı bir nevi talimat-ı Rabbaniyeyi bizden istedi. Biz tembellik edip o namazı ve niyazı yerine getirmedik. O tek saati diğer saatlere katarak zayi ettik. Cenab-ı Hak onun keffareti olarak beş sene talim ve talimat ve koşturmakla bize bir nevi namaz kıldırdı.” demiştim. Sonra ayıldım, düşündüm, anladım ki o rüya-yı hayaliyede pek mühim bir hakikat vardır.

Yirmi Beşinci Söz’de, medeniyetle hükm-ü Kur’an’ı muvazene bahsinde ispat ve beyan edildiği üzere; beşerin hayat-ı içtimaîsinde bütün ahlâksızlığın ve bütün ihtilalatın menşei iki kelimedir:

Birisi: “Ben tok olduktan sonra, başkası açlıktan ölse bana ne?”

İkincisi: “Sen çalış, ben yiyeyim.”

Bu iki kelimeyi de idame eden, cereyan-ı riba ve terk-i zekâttır.

Bu iki müthiş maraz-ı içtimaîyi tedavi edecek tek çare, zekâtın bir düstur-u umumî suretinde icrasıyla vücub-u zekât ve hurmet-i ribadır.

Hem değil yalnız eşhasta ve hususi cemaatlerde, belki umum nev-i beşerin saadet-i hayatı için en mühim bir rükün belki devam-ı hayat-ı insaniye için en mühim bir direk, zekâttır. Çünkü beşerde, havas ve avam iki tabaka var. Havastan avama merhamet ve ihsan ve avamdan havassa karşı hürmet ve itaati temin edecek, zekâttır. Yoksa yukarıdan avamın başına zulüm ve tahakküm iner, avamdan zenginlere karşı kin ve isyan çıkar. İki tabaka-i beşer daimî bir mücadele-i maneviyede, bir keşmekeş-i ihtilafta bulunur. Gele gele tâ Rusya’da olduğu gibi sa’y ve sermaye mücadelesi suretinde boğuşmaya başlar.

Ey ehl-i kerem ve vicdan ve ey ehl-i sehavet ve ihsan!

İhsanlar, zekât namına olmazsa üç zararı var. Bazen de faydasız gider. Çünkü Allah namına vermediğin için manen minnet ediyorsun, bîçare fakiri minnet esareti altında bırakıyorsun. Hem makbul olan duasından mahrum kalıyorsun. Hem hakikaten Cenab-ı Hakk’ın malını ibadına vermek için bir tevziat memuru olduğun halde, kendini sahib-i mal zannedip bir küfran-ı nimet ediyorsun.

Eğer zekât namına versen Cenab-ı Hak namına verdiğin için bir sevap kazanıyorsun, bir şükran-ı nimet gösteriyorsun. O muhtaç adam dahi sana tabasbus etmeye mecbur olmadığı için izzet-i nefsi kırılmaz ve duası senin hakkında makbul olur.

Evet, zekât kadar belki daha ziyade nâfile ve ihsan, yahut sair suretlerde verip riya ve şöhret gibi minnet ve tezlil gibi zararları kazanmak nerede? Zekât namına o iyilikleri yapıp hem farzı eda etmek hem sevabı hem ihlası hem makbul bir duayı kazanmak nerede?

سُب۟حَانَكَ لَا عِل۟مَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّم۟تَنَٓا اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟عَلٖيمُ ال۟حَكٖيمُ

اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَ سَلِّم۟ عَلٰى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ نِ الَّذٖى قَالَ «اَل۟مُؤ۟مِنُ لِل۟مُؤ۟مِنِ كَال۟بُن۟يَانِ ال۟مَر۟صُوصِ يَشُدُّ بَع۟ضُهُ بَع۟ضًا» وَ قَالَ «اَل۟قَنَاعَةُ كَن۟زٌ لَا يَف۟نٰى»

وَعَلٰى اٰلِهٖ وَصَح۟بِهٖ اَج۟مَعٖينَ اٰمٖينَ وَال۟حَم۟دُ لِلّٰهِ رَبِّ ال۟عَالَمٖينَ

HÂTİME

Gıybet hakkındadır

بِاس۟مِهٖ

وَ اِن۟ مِن۟ شَى۟ءٍ اِلَّا يُسَبِّحُ بِحَم۟دِهٖ

Yirmi Beşinci Söz’ün Birinci Şule’sinin Birinci Şuâ’ının Beşinci Noktası’nın makam-ı zem ve zecrin misallerinden olan bir tek âyetin, mu’cizane altı tarzda gıybetten tenfir etmesi; Kur’an’ın nazarında gıybet ne kadar şenî bir şey olduğunu tamamıyla gösterdiğinden, başka beyana ihtiyaç bırakmamış. Evet, Kur’an’ın beyanından sonra beyan olamaz, ihtiyaç da yoktur.

İşte اَيُحِبُّ اَحَدُكُم۟ اَن۟ يَا۟كُلَ لَح۟مَ اَخٖيهِ مَي۟تًا âyetinde altı derece zemmi, zemmeder. Gıybetten altı mertebe şiddetle zecreder. Şu âyet bilfiil gıybet edenlere müteveccih olduğu vakit, manası gelecek tarzda oluyor. Şöyle ki:

Malûmdur: Âyetin başındaki hemze, sormak (âyâ) manasındadır. O sormak manası, su gibi âyetin bütün kelimelerine girer. Her kelimede bir hükm-ü zımnî var.

İşte birincisi, hemze ile der: Âyâ, sual ve cevap mahalli olan aklınız yok mu ki bu derece çirkin bir şeyi anlamıyor?

İkincisi يُحِبُّ lafzıyla der: Âyâ, sevmek ve nefret etmek mahalli olan kalbiniz bozulmuş mu ki en menfur bir işi sever?

Üçüncüsü اَحَدُكُم۟ kelimesiyle der: Cemaatten hayatını alan hayat-ı içtimaiye ve medeniyetiniz ne olmuş ki böyle hayatınızı zehirleyen bir ameli kabul eder?

Dördüncüsü اَن۟ يَا۟كُلَ لَح۟مَ kelâmıyla der: İnsaniyetiniz ne olmuş ki böyle canavarcasına arkadaşınızı diş ile parçalamayı yapıyorsunuz?

Beşincisi اَخٖيهِ kelimesiyle der: Hiç rikkat-i cinsiyeniz, hiç sıla-i rahminiz yok mu ki böyle çok cihetlerle kardeşiniz olan bir mazlumun şahs-ı manevîsini insafsızca dişliyorsunuz? Ve hiç aklınız yok mu ki kendi azanızı kendi dişinizle divane gibi ısırıyorsunuz?

Altıncısı مَي۟تًا kelâmıyla der: Vicdanınız nerede? Fıtratınız bozulmuş mu ki en muhterem bir halde bir kardeşinize karşı, etini yemek gibi en müstekreh bir işi yapıyorsunuz?

Demek şu âyetin ifadesiyle ve kelimelerin ayrı ayrı delâletiyle zem ve gıybet, aklen ve kalben ve insaniyeten ve vicdanen ve fıtraten ve milliyeten mezmumdur. İşte bak nasıl şu âyet, îcazkârane altı mertebe zemmi zemmetmekle, i’cazkârane altı derece o cürümden zecreder.

Gıybet, ehl-i adâvet ve hased ve inadın en çok istimal ettikleri alçak bir silahtır. İzzet-i nefis sahibi, bu pis silaha tenezzül edip istimal etmez. Nasıl meşhur bir zat demiş:

اُكَبِّرُ نَف۟سٖى عَن۟ جَزَاءٍ بِغِي۟بَةٍ فَكُلُّ اِغ۟تِيَابٍ جَه۟دُ مَن۟ لَا لَهُ جَه۟دٌ

Yani “Düşmanıma gıybetle ceza vermekten nefsimi yüksek tutuyorum ve tenezzül etmiyorum. Çünkü gıybet, zayıf ve zelil ve aşağıların silahıdır.”

Gıybet odur ki: Gıybet edilen adam hazır olsa idi ve işitse idi, kerahet edip darılacaktı. Eğer doğru dese zaten gıybettir. Eğer yalan dese hem gıybet hem iftiradır. İki katlı çirkin bir günahtır.

Gıybet, mahsus birkaç maddede caiz olabilir:

Birisi: Şekva suretinde bir vazifedar adama der, tâ yardım edip o münkeri, o kabahati ondan izale etsin ve hakkını ondan alsın.

Birisi de: Bir adam onunla teşrik-i mesai etmek ister. Senin ile meşveret eder. Sen de sırf maslahat için garazsız olarak, meşveretin hakkını eda etmek için desen: “Onun ile teşrik-i mesai etme. Çünkü zarar göreceksin.”

Birisi de: Maksadı, tahkir ve teşhir değil; belki maksadı, tarif ve tanıttırmak için dese: “O topal ve serseri adam filan yere gitti.”

Birisi de: O gıybet edilen adam fâsık-ı mütecahirdir. Yani fenalıktan sıkılmıyor, belki işlediği seyyiatla iftihar ediyor; zulmü ile telezzüz ediyor, sıkılmayarak aşikâre bir surette işliyor.

İşte bu mahsus maddelerde garazsız ve sırf hak ve maslahat için gıybet caiz olabilir. Yoksa gıybet, nasıl ateş odunu yer bitirir; gıybet dahi a’mal-i salihayı yer bitirir.

Eğer gıybet etti veyahut isteyerek dinledi; o vakit اَللّٰهُمَّ اغ۟فِر۟لَنَا وَ لِمَنِ اغ۟تَب۟نَاهُ demeli, sonra gıybet edilen adama ne vakit rast gelse “Beni helâl et.” demeli.

اَل۟بَاقٖى هُوَ ال۟بَاقٖى

Said Nursî

---

Yirmi Birinci Mektup ⇐ | Mektubat | ⇒ Yirmi Üçüncü Mektup

---