Yirmi Yedinci Söz/sq

Trajtesa e ixhtihadit

[Pesë ose gjashte vjet me parë në një shtjellim Arabisht, unë shkrova lidhur me söshtjen ge ka të bijë me ixhtihadin. Tani me kerkesën e dy prej vëllezërve të mi, kjo Fjale u shkrua me gellim gë të udhëzojë atë gë nuk e njeh limitin në kêto ceshtje dhe që të perceptojë atë tek e cila ai duhet të gëndrojë]

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ

Me Emrin e All-llahut, i Gjithëmëshirshmi, Mëshirëploti.

وَلَو۟ رَدُّوهُ اِلَى الرَّسُولِ وَ اِلٰٓى اُولِى ال۟اَم۟رِ مِن۟هُم۟ لَعَلِمَهُ الَّذٖينَ يَس۟تَن۟بِطُونَهُ مِن۟هُم۟

“Sikur t’ia kishin paraqitur atë (çështje për shqyrtim) të Dërguarit apo njerëzve të tjerë drejtues të tyre, shqyrtuesit përkatës do ta kishin kuptuar atë prej tyre (menjëherë).”()

Dera e Ixhtihadit() në Sheriat është e hapur, por në kohën aktuale ndodhen “Gjashtë Pengesa” që e bllokojnë hyrjen tek ajo.

E para:

Në dimër kur stuhitë janë të forta, edhe vrimat e vogla bllokohen, në asnjë mënyrë nuk do të ishte e arsyeshme të hapësh dyer të reja. Në sulmet e rrepta të përmbytjeve të fuqishme të bësh hapje në mur me qëllim që ta riparosh atë, të çon në mbytje e shkatërrim.. Në të njëjtën mënyrë, në këtë kohë mohimi e sulmesh prej zakoneve të huaja, të sundimit të tyre, në kohën kur shumohen bidatet, risitë, dhe prej shkatërrimit të çudhëzimit, të hapësh dyer të reja në kështjellën e Islamit në emrin e Ixhtihadit, dhe të bësh hapje të tilla në murë që do të shtronin rrugën për tinëzarët dhe për shkatërruesit në emrin e Ixhtihadit, ky është një krim kundra Islamit.

E dyta:

Mësimet themelore të fesë kërkojnë që Ixhtihadi të mos ndërhyjë në to, sepse ato janë të përcaktuara, të qarta e të sigurta. Për më tepër, ato mësime themelore janë si ushqimi bazë dhe si furnizimi. Ndërsa në këtë kohë të gjitha përpjekjet dhe orvatjet duhet të bëhen për t’i gjallëruar ato mësime themelore e për t’i mbështetur, ato po braktisen e po zvetënohen. Kështu t’i braktisësh ato, pavarësisht të qënit e tyre midis çështjeve teorike të Islamit dhe pavarësisht se ato interpretime të pastërta e të sinqerta të gjeneratave të para të Islamit nuk konsiderohen të ngushta për kërkesat e të gjitha kohëve, të bësh interpretime të reja të Sheriatit në mënyrë arbitrare, kjo do të ishte një bidat dhe një tradhti ndaj Islamit.

E treta:

Ashtu si artikujt e ndryshëm në treg që kërkohen sipas stinës dhe që qarkullojnë kohë pas kohe dhe që janë në kërkim të njëratjetrës, po ashtu, në ekspozitën e botës dhe të qytetërimit njerëzor, në çdo shekull mallrat e ndryshme kërkohen e janë shumë në kërkim; ato shfaqen në treg, kërkesat për to bëhen tërheqëse dhe kërkojnë tërheqjen e tyre, shikimet janë orientuar tek ato, dhe mendjet janë tërhequr pas tyre, ashtu siç kërkohen, për shembull, në kohën aktuale mallrat e politikës, të siguruarit e mjeteve të jetesës së kësaj bote, dhe siç kërkohet nga filo-zofia... Ndërsa ne shohim se artikujt më të shtrenjtë e më të çmueshëm dhe mallrat më të kërkuara e të pranuara në epokën e njerëzve të drejtë të gjeneratave të para të Islamit, dhe ajo që kërkohej më shumë në tregjet e kohës së tyre ishte të kënaqnin All-llahun xh.sh. Krijuesin e qiejve dhe të tokës, të qëndronin tek limitet e përcaktuara prej Tij, të nxirrnin si përfundime të deduktueshme urdhëresat dhe ndalesat prej Fjalës së Tij madhështore dhe të përpiqeshin të fitonin mjetet që të çonin tek lumturia e përjetshme, dyert e së cilës i hapi përjetësisht Kur’ani dhe drita vezulluese e profetësisë.

Në atë kohë, meqenëse mendjet, zemrat dhe shpirtërat ishin orientuar me të gjithë fuqinë për të kuptuar dëshirat e Krijuesit të qiejve e të tokës, diskutimet, bisedimet, ngjarjet dhe rrethanat e jetës shoqërore të njeriut, që të gjitha shikonin tek njohja e kënaqësisë së Zotit xh. sh.. Meqenëse jeta e tyre me të gjitha aspektet e saj vepronte në përputhje me kënaqësinë e Zotit të të gjitha botëve, cilido që kishte aftësi të lartë, zemra e tij dhe natyra, në mënyrë të pavetëdijshme, mori prej çdo gjëje udhëzim për njohjen e Zotit xh.sh..

Ai merrte mësim nga rrethanat, nga ngjarjet dhe nga diskutimet që ndodhën në atë kohë. Sikur çdo gjë u bë një mësues për një person të tillë, dhe në natyrën e tij dhe në prirjen u ngulitën njohuritë paraprake për Ixhtihadin. Ai mësim dhe ai instruksion natyral e ndriçuan atë deri në një shkallë të tillë sigurie, saqë ai pothuajse ishte i aftë ta interpretonte Sheriatin edhe pa pasë fituar njohje Ai ndriçohej pa zjarr... Kështu kur dikush si ky person i gatshëm, i cili mori një instruksion të tillë natyral në këtë mënyrë, filloi të punonte për të interpretuar Sheriatin, aftësia e tij, që ishte bërë si një shkrepëse shfaqi misterin e ‘Dritës mbi Dritë’. Ai u aftësua për ta interpretuar atë duke u bërë muxhtehid në një mënyrë të shpejt dhe në një kohë të shkurtër.

Megjithatë në këtë kohë, për shkak të sundimit të qytetërimit evropian, të epërsisë së filozofisë materialiste dhe të ndërlikimit të kushteve të jetës së kësaj bote, mendjet dhe zemrat janë shpërndarë dhe përpjekja e interesimet janë ndarë. Mendjet janë bërë të egra e të huaja për çështjet shpirtërore.

Kështu, për shkak të kësaj, në qoftë se tani do të gjendej dikush me zgjuarsinë e Sufjan Ibnu Ujejne, i cili e mësoi përmendësh Kur’anin kur ishte katër vjeç dhe mbante diskutime me dijetarët, ai do të kishte nevojë për kohë dhjetë herë më shumë se sa ajo e Sufjanit që të bëhej i aftë për të arritur shkallën e Ixhtihadit.

Domethënë, në qoftë se Sufjani e fitoi dijen për dhjetë vjet, këtij personit tjetër në këtë kohë, do t’i nevojitej njëqind vjet, sepse periudha e studimit natyral e Sufjanit filloi në kohën e maturisë, përgjegjësisë. Prirja dhe aftësitë e tij u përgatitën dalngadalë dhe u ndriçuan; ato morën mësim prej çdo gjëje dhe u bënë si një shkrepëse për ta ndezur.

Ndërsa personi tjetër në epokën e tanishme, meqenëse mendimi i tij është zhytur në filozofi, mendja e tij është kredhur në politikë, zemra e tij është trullosur tek jeta e kësaj bote, prirja dhe aftësitë e tij janë larguar nga Ixhtihadi... Padyshim prirja dhe gatishmëria e tij janë larguar nga fuqia e Ixhtihadit deri në atë shkallë, aq sa janë ato të preokupuara me shkencat moderne, dhe kanë mbetur aq prapa tij, aq sa janë bërë ata të ditur në shkencat fizike. Prandaj ai nuk mund të thotë: “Unë jam aq i zgjuar sa ai, përse të mos e arrij nivelin e tij?” Ai nuk ka të drejtë ta thotë këtë, dhe nuk mund të jetë i të njëjtit nivel me të.

E katërta:

Prirja e trupit për t’u zgjeruar për hir të rritjes dhe të zhvillimit, në qoftë se është e brendshme, është tregues i plotësimit. Ndërsa në qoftë se prirja vjen nga jashtë, është shkaku i çarjes së lëkurës së atij trupi, domethënë, të rrënojë e shkatërrojë dhe jo të zgjerojë e zhvillojë.

Dhe kështu, ekzistenca e dëshirës së Ixhtihadit dhe dëshira për t’u zgjeruar në fe ishin të pranishme tek ata brenda sferës së Islamit nëpërmjet derës së takvasë, të përkushtimit të plotë, dhe nëpërmjet bindjes e nënshtrimit ndaj mësimeve themelore të Islamit, ashtu si gjeneratat e hershme të devotshëm e të drejtë, dhe ky është tregues i plotësimit dhe i të qënit i plotësuar. Por në qoftë se një prirje e tillë dhe një dëshirë për Ixhtihad vijnë nga ata që i braktisin mësimet esenciale të fesë, të cilët preferojnë jetën e kësa bote mbi atë të botës tjetër, dhe që janë njollosur e ndotur me filozofinë materialiste, atëherë ky është një mjet për të shkatërruar trupin e Islamit dhe është heqje e zinxhirit të Sheriatit nga qafa.

E pesta:

Ndodhen tri pikëpamje që e bëjnë tokësor Ixhtihadin në këtë kohë dhe e largojnë atë nga të qënit qiellor. Mirëpo, Sheriati është qiellor, i shpallur, dhe meqenëse Ixhtihadet i bëjnë të njohura urdhëresat e fshehura të sheriatit, atëherë edhe ato janë qiellorë.

E para: Urtësia e një urdhërese është një gjë, ndërsa asryeja për të është diçka e ndryshme. Urtësia e dobia janë shkaku i zgjedhjes dhe i preferencës së saj, dhe jo mjete për qënien e saj e domosdoshme dhe e krijuar. Ndërsa arsyeja është mjeti i ekzistencës së asaj urdhërese. Për shembull, faljet e detyruara shkurtohen kur je në udhëtim; dy rekatë kryhen. Arsyeja për këtë lejim të Sheriatit është udhëtimi, ndërsa urtësia e saj është vështirësia. Në qoftë se do të ekzistonte udhëtimi dhe nuk do të kishte vështirësi, përsëri namazet shkurtohen, sepse ekziston arsyeja e cila është udhëtimi. Por në qoftë se nuk do të kishte udhëtim, mirëpo edhe sikur të ndodheshin njëqind vështirësi, atëherë ato vështirësi nuk mund të jenë arsye për shkurtimin e faljeve. Kështu në kundërshtim me këtë fakt, pikëpamja e Ixhtihadit në këtë kohë shikon tek interesi dhe tek urtësia në vend të arsyes dhe e bën gjykimin e tij sipas kësaj. Padyshim që një Ixhtihad i tillë është tokësor dhe jo qiellor.

E dyta: Pikëpamja e këtij shekulli aktual shikon së pari dhe pikërisht tek lumturia e kësaj bote dhe i orienton vendimet drejt tij, kurse pikëpamja e sheriatit shikon së pari dhe pikërisht lumturinë e botës së tjetër, e shikon lumturinë e kësaj bote në vend të dytë dhe e merr këtë botë si mjet për Ahiretin. Domethënë, pikëpamja e kësaj kohe është e huaj nga shpirti i Sheriatit dhe nga qëllimet e tij; prandaj nuk mund të bëjë ixhtihad në emër të sheriatit.

E treta: Ndodhet një rregull Sheriati: اِنَّ الضَّرُورَاتِ تُبٖيحُ ال۟مَح۟ظُورَاتِ "Domosdoshmëria bën të legueshme atë që është e ndaluar.", ky rregull nuk shtë i përgjithshëm, sepse domosdoshmëria në qoftë se nuk buron nga harami, e ndaluara, mund të jetë shkak për lejimin e haramit. Ose ndryshe, domosdoshmëria e cila buron nga zgjedhja e keqe e individit, ose nga mënyra e rrugëve të paligjshme, ajo nuk mund të jetë arsye, apo shkak për të lejuar të ndaluarat, as bosht për rregullat e lejimit.

Për shembull, në qoftë se dikush e bën vetveten të dehur në një mënyrë të paligjshme nëpërmjet zgjedhjes së tij të keqe, sipas dijetarë- ve të Sheriatit aktet e tij veprojnë kundra tij dhe nuk mund të konsiderohen të justifikuara. Në qoftë se ai divorcon gruan e tij, divorci hyn në fuqi dhe në qoftë se kryen një krim, ai merr ndëshkim. Por në qoftë se është pa zgjedhjen e tij, divorci nuk hyn në fuqi, as nuk merr ai ndëshkim. Dhe për shembull, edhe sikur një alkoolist të jetë lëshuar pas alkoolit deri në shkallën e domosdoshmërisë, ai nuk mund të të thotë se “Alkooli është një domosdoshmëri, dhe se është hallall -e lejuar- për mua.”

Kështu, në këtë kohë ndodhen shumë çështje që kanë arritur shkallën e domosdoshmërisë dhe kanë marrë formën e një fatkeqësie të përgjithshme duke goditur njerëzit. Këto meqenëse kanë buruar nga zgjedhja e keqe, nga dëshirat e paligjshme dhe nga aktet e ndaluara, atëherë, këto ndonëse quhen domosdoshmëri nuk mund të jenë arsye për rregullat e lejimit dhe nuk mund të lejohen për hir të tyre të ndaluarat. Meqenëse njerëzit e Ixhtihadit në këtë kohë i kanë bërë ato domosdoshmëri si bosht për rregullat e Sheriatit, atëherë Ixhtihadet e tyre janë bërë tokësore, janë bërë rezultatet e tekave të tyre dhe të njollosura e të ndotura nga filozofia materialiste; prandaj ato nuk mund të jenë qiellore dhe aspak në përputhje me Sheriatin, sepse çdo sjellje lidhur me urdhëresat dhe dispozitat e Krijuesit të qiejve dhe të tokës dhe çdo ndërhyrje në ibadetin e shërbëtorëve të Tij pa lejen e Krijuesit është e refuzueshme.

Për shembull, disa njerëz të pakujdesshëm e miratojnë mbajtjen e hutbes së ditës së xhuma dhe të disa shenjave të Islamit në gjuhën e atij vendi, duke e përdorur në vend të arabishtes, për dy arsye:

E para: “Që njerëzit e zakonshëm nga masat e muslimanëve të mund të kuptojnë ngjarjet politike.”

Por politikat e kohës aktuale janë bërë aq të ngatërruara e të përziera me gënjeshtra, me dredhi e ligësi saqë janë bërë tamam si pëshpëritjet e djallit. Dhe predikatorja – hutbeja– është vendi për të dhënë shpalljen Hyjnore; kështu pëshpëritjet e politikës nuk kanë të drejtë të ngjiten në atë pozitë të lartë.

Arsyeja e dytë: “Predikimi i xhumasë është për të kuptuar paralajmërimet e disa sureve të Kur’anit.”

Po, në qoftë se shumica e muslimanëve do t’iu bindeshin mësimeve thelbësore të Islamit, çështjeve të pakundërshtueshme të Islamit dhe urdhëresave të njohura të domosdoshme dhe t’i zbatonin ato, atëherë të lexuarit e predikimit në gjuhën e njohur dhe përkthimi i Kur’anit(), nëse do të ishte e mundur, mund të jetë e dëshirueshme, me qëllim që të kuptohen çështjet teorike të Sheriatit, temat e tij të holla dhe këshillat e pakuptueshme.

Por në këtë kohën tonë, urdhëresat e njohura e të qarta janë neglizhuar, si domosdoshmëria e namazit dhe e zekatit, agjërimi, paligjshmëria e vrasjes, kurvërimi dhe pija alkoolike. Njerëzit e zakonshëm muslimanë nuk kanë aq nevojë për mësime rredh njohjes së kësaj domos-doshmërie dhe asaj paligjshmërie, sa kanë nevojë për nënshtrimin ndaj atyre dispozitave dhe urdhërave dhe për t’i ndjekur ato në jetët e tyre. Dhe kjo nuk plotësohet veçse nëpërmjet përsëritjes së tyre dhe nxitjes e paralajmërimit për t’ua kujtuar ato dekrete të shenjta duke ngjallur entuziazmin e Islamit në damarët e tyre dhe duke ndezur ndjenjat e besimit tek ata me qëllim që të zgjohen e t’u binden atyre dispozitave të pastërta.

Ndërsa muslimani i zakonshëm sado i paditur të jetë e kap këtë kuptim të përgjithshëm nga Kur’ani Kerim dhe nga hutbeja në gjuhën arabe, kupton nga thellësitë e zemrës së tij dhe thotë: “Predikuesi dhe hafizi i Kur’anit po i kujton vetes së tij dhe po u kujton edhe të tjerëve shtyllat e imanit dhe themelet e Islamit të cilat janë të njohura nga unë dhe nga të tjerët, dhe po na i mëson ne dhe është duke i recituar ato” dhe këtu atij i mbushet zemra me dëshirë të zjarrtë për t’i zbatuar ato dispozita.

Çfarë fjalësh ka në univers që mund të krahasohen me atë të Kur’anit Gjithurtësi, me mësimet e tij të mrekullueshme me kujtuesat instruktive dhe me paralajmërimet e nxitjet e tij të cilat vijnë nga Froni më i lartë!

E gjashta:

Meqenëse muxhtehidët -interpretuesit e mëdhenj të Sheriatit- midis të drejtëve të gjeneratave të hershme të Islamit ishin të afërt me kohën e sahabëve të Profetit (A.S.M.), me epokën e dritës dhe epokën e të vërtetës, patën mundësi të merrnin një dritë të pastër dhe kështu bënë ixhtihade. Por, muxhtehidët e kësaj kohe e shikojnë librin e realitetit nga prapa aq shumë perdesh dhe nga një distancë e largët e tillë, sa që ata edhe shkronjën më të qartë të tij do ta shikonin me shumë vështirësi.

Në qoftë se ti thua: “Sahabët gjithashtu ishin qënie njerëzore dhe nuk janë pa gabime e kontradikta, ndërsa boshti i ixhtihadeve dhe burimi i dispozitave të Sheriatit është drejtësia dhe vërtetësia e sahabë- ve, saqë i gjithë ummeti është me mendim unanim, se: “Të gjithë sahabët janë të drejtë dhe flasin të vërtetën.”

Përgjigjja: Po, shumica absolute e sahabëve të Profetit (A.S.M.) ishin dashuruesit e të vërtetës, përmalluesit dhe admiruesit e drejtësisë, sepse në atë epokë, shëmtia e gënjeshtrës dhe e shtirësisë tregoheshin me të gjithë shëmtinë, ndërsa bukuria e së drejtës dhe vërtetësia tregoheshin me të gjithë bukurinë në një mënyrë të tillë, saqë distanca midis tyre ishte aq e largët sa nga toka për tek Froni më i lartë. Distanca midis tyre ishte aq e dukshme sa ajo nga thellësirat e Musejleme Gënjeshtarit në ultësirën më të ulët për tek shkalla e vërtetësisë së Profetit Muhammed Alejhis-salatu ves-selam në lartësinë më të lartë.

Në të vërtetë, ashtu siç ishte gënjeshtra ajo që e solli Musejlemen tek ultësia më e ulët, po ashtu ishte vërtetësia e drejtësia të cilat e ngritën Muhammedin Alejhis-salatu ves-selam, të besuarin e të drejtin, tek lartësia më e lartë.

Kështu, sahabët të cilët kishin ndjenja të larta dhe morale të mira dhe që u ndriçuan me dritën e bisedimit të Diellit të Profetësisë, nuk i shtrin duart e tyre tek maskarallëqet dhe ndyrësitë e gënjeshtrës në dyqanin e Musejlemes i cili ishte aq i shëmtuar dhe shkaku i tatëpjetës, dhe kështu ata iu shmangën mosbesimit. Gjithashtu ata iu shmangën edhe gënjeshtrës, shoqes së mosbesimit dhe u përpoqën aq sa ishte e mundur, -në mënyrë të veçantë lidhur me urdhëresat e Sheriatit dhe përhapjen dhe transmetimin e tyre- në kërkimin e së vërtetës e të drejtësisë, të cilat janë aq të holla dhe mjetet e krenarisë e të lavdisë, të ngjitjes e të përparimit dhe ishin më të kërkuarat nga thesari i lart i Lavdisë së Profetësisë, të cilat ndriçojnë jetën shoqërore të njeriut me madhështinë e tyre të bukur, dhe ata ishin në përputhje me to dhe të dëshirueshëm për to. Kjo është e sigurt dhe e vërtetuar.

Ndërsa në këtë kohë, distanca midis të vërtetës dhe gënjeshtrës është bërë aq e ngushtë dhe janë aq afër me njëra tjetrën, sa distanca sup më sup. Është krejtësisht e lehtë të kalosh nga vërtetësia për tek gënjeshtra. Madje gënjeshtra preferohet mbi vërtetësinë për shkak të propagandës politike. Dhe kështu, në qoftë se gjërat më të shëmtuara dhe gjërat më të holla e të bukura shiten së bashku në të njëjtin dyqan për të njëjtin çmim, atëherë me siguri xhevahiri i vërtetësisë dhe i drejtësisë, i cili është më i lartë dhe kalon tek esenca e realitetit, nuk do të sigurohej verbërisht duke u mbështetur tek fjala dhe njohja e dyqanxhiut.

PËRFUNDIM

Ligjet e sheriatit ndryshojnë sipas shekujve. Në të vërtetë, në një shekull mund të vijnë sheriate e profetë të ndryshëm sipas popujve. Dhe ata kanë ardhur. Ndërsa meqenëse pas Vulës së Pejgamberëve dhe pas misionit të vulës së profetëve a.s., Sheriati i tij më i madh është i mjaftueshëm për të gjithë popujt në çdo epokë, asnjë nevojë nuk mbetet më për ligje të ndryshme sheriati. Megjithatë, në çështjet dytësore, nevoja për medh’hebe të ndryshme ka mbetur deri në një far mase.

Po, ashtu siç ndryshojnë rrobat me ndryshimin e stinëve dhe ilaçet sipas natyrës së tyre, po ashtu ndryshojnë ligjet e sheriatit sipas shekujve dhe urdhërat sipas kapaciteteve të popujve, sepse çështjet dytësore të urdhëresave të Sheriatit shikojnë rrethanat njerëzore; ato vijnë sipas atyre dhe janë si ilaçe.

Në kohën e profetëve të hershëm, meqenëse klasat e njerëzve ishin shumë të largëta nga njëra-tjetra, karakteret e tyre ishin disi të ashpëra e të rënda dhe mendjet e tyre ishin primitive, ligjet e asaj kohe erdhën që të gjitha në forma të ndryshme në mënyra të përshtatshme me kushtet dhe rrethanat e tyre. Madje ndodheshin profetë të ndryshëm dhe ligje sheriati në të njëjtin kontinent dhe në të njëjtin shekull.

Atëherë meqenëse me ardhjen e Profetit të kohës së fundit, njeriu sikur kaloi nga faza fillestare për tek faza dytësore, më e lartë, nga shkolla fillore për tek shkolla e mesme dhe u ngjit për tek shkolla e lartë dhe nëpërmjet ndryshimeve dhe revolucioneve të shumta arriti një pozitë tek e cila të gjithë njerëzit mund të merrnin një mësim të vetëm, të dëgjonin një mësues të vetëm dhe të vepronin në përputhje me një Sheriat të vetëm, nuk mbetet më nevoja për sheriate të ndryshme, as nuk ishte e domosdoshme për të pasur mësues të ndryshëm.

Por, për shak se ata nuk ishin të gjithë krejtësisht të të njëjtit nivel dhe nuk vazhduan në të njëjtin lloj të jetës sociale, atëherë shkollat e Sheriatit -medhhebet e fikhut- u bënë të shumta.

Në qoftë se, ashtu si studentët e një shkolle të lartë, shumica absolute e njerëzimit do të mund të jetonte me të njëjtin lloj të jetës shoqërore dhe të mund të arrinte të njëjtin nivel, atëherë të gjitha medhhebet -shkollat- do të mund të bashkoheshin. Por ashtu siç nuk e lejojnë këtë gjendjet e botës dhe natyrat e njerëzve që kanë mbërritur në ato gjendje, po ashtu shkollat e Sheriatit –medh’hebet–, nuk mund të jenë një.

Në qoftë se ti thua: E vërteta është një. Si mund të jenë rregullat dhe dispozitat e ndryshme të katër medh’hebeve, dhe ato të dymbëdhjetë shkollave, të vërteta?

Përgjigjja: I njëjti ujë sundon në pesë mënyra të ndryshme sipas shijeve të ndryshme të të sëmurëve dhe gjendjeve të tyre. Kështu që, për njërin uji është ilaç për sëmundjen e tij, dhe sipas mjekësisë përdorimi i tij është “vaxhib”, i domosdoshëm. Për një tjetër, është si helm për sëmundjen e tij dhe i dëmshëm, domethënë është “haram” ‘e ndaluar’ nga mjekësia. Për një të sëmurë tjetër ai shkakton një dëm më të vogël dhe është “mekruh” ‘e papëlqyeshme’ nga mjekësia. Për një tjetër uji është i dobishëm dhe pa dëm, dhe sipas mjekësisë ai është “sunnet”, ‘i pëlqyeshëm’ për të. Dhe për një tjetër ai nuk është as i dëmshëm, as i dobishëm; ai mund ta pijë atë me shëndet të mirë, dhe për të është “mubah” ‘i lejueshëm’ nga mjekësia.

Kështu, këtu e vërteta u bë e madhe në numër. Të gjitha ato të pesta janë të vërteta. A mund të thuash ti: “Uji është vetëm një ilaç dhe jo tjetër, ose vetëm “vaxhib”, dhe se ai nuk sundon në ndonjë mënyrë tjetër e nuk ka ndonjë dispozitë tjetër.”

Dhe kështu, rregullat dhe dispozitat Hyjnore, medh’hebët, ndryshojnë me një shtytje nga urtësia Hyjnore; dhe sipas ndjekësve të tyre ato ndryshojnë me të drejtë, qëndrojnë me të drejtë dhe bëhen të dobishme.

Për shembull, meqenëse në përputhje me urtësinë Hyjnore dhe me përcaktimin, shumica e atyre që ndjekin imam Shafiun janë më të afërt me jetën e fshatit dhe të nomadizmit se sa Hanefitë dhe janë në mungesë të jetës sociale, gjë e cila e bën komunitetin si një trup i vetëm, secili e reciton suren Fatiha prapa imamit të faljes ndonëse e ndjek atë, në një mënyrë të tillë që shpreh vetë dhimbjet e tij para pranisë së Plotësuesit të nevojave dhe shfaq dëshirat e tij të veçanta. Dhe kjo është absolutisht e drejtë dhe njëkohësisht vetë urtësia e pastër.

Sa për ata që ndjekin imam A’dhamin, Ebu Hanife Nuëmanin, ata me shumicën e tyre absolute janë më afër qytetërimit dhe jetës së qytetit dhe janë më të përshtatshëm për jetën sociale, dhe kjo për arsye se shumica e qeverive Islame kanë preferuar e favorizuar këtë medh’heb. Kështu, xhemati i vetëm në namaz bëhet si një indvid i veçantë, dhe individi i veçantë flet në emrin e të gjithëve, dhe meqenëse të gjithë e vërtetojnë dhe i lidhin zemrat e tyre me të, atëherë fjala e tij bëhet fjala e të gjithëve. Mosleximi i Fatihasë pas imamit në faljen me xhemat, sipas medh’hebit Hanefi, është pikërisht urtësia e pastër dhe pikërisht e drejta e pastër.

Dhe për shembull, meqenëse Sheriati ka vendosur disa pengesa që të ndalojnë natyrat e njerëzve nga tejkalimi i caqeve të tyre, që t’i drejtojë ata me to, që t’i edukojë dhe që të disiplinojë nefsin urdhërues për të liga, sipas medhhebit Shafii, shumica e ndjekësve të të cilit janë fshatarë, gjysmëendacakë dhe të zënë me punë krahu, sipas kësaj shkolle: “Avdesi prishet duke prekur një grua; papastërtia më e vogël është e dëmshme.” Ndërsa sipas medhhebit Hanefi, meqenëse shumica e tyre absolute janë përfshirë në jetën shoqërore dhe janë bërë gjysmë të qytetëruar: “Të prekësh një grua –t’ia japësh dorën– nuk e prish avdesin; dhe ka një lejim për një sasi të vogël papastërie.”

Dhe kështu, ne do të marrim në konsideratë një punëtor krahu dhe një zyrtar. Punëtori i krahut, për shkak të punës së tij dhe mënyrës së të jetuarit në fshat, zbulohet para përzierjes dhe të qënit në kontakt me gra të huaja rrinë të ulur bashkë rreth një vatre, dhe duke qenë përfshirë në gjëra të papastërta, natyra e nefsit urdhërues për të liga gjen fushë të lirë dhe mund ta sulmojë atë duke tejkaluar kështu limitet e tij. Prandaj, me qëllim që të formojë një pengesë kundra sulmeve të tilla, Sheriati urdhëron lidhur me ta: “Avdeset tuaja do të prishen, mos i prekni gratë (mos ua jepni dorën)!, pasi faljet tuaja do të bëheshin të pavlefshme; dhe mos prekni asgjë që prish avdesin, mos u ndotni!” Dhe një zë qiellor tingëllon në veshët e tij shpirtëror. Ndërsa në përputhje me zakonin e tij social, sipas etikës së përbashkët dhe duke mos u zbuluar, zyrtari me kusht që të jetë i ndershëm e fisnik, nuk e ndot veten e tij me gjëra të papastërta, pasi merr shkaqet e pastërtisë së qytetit.

Prandaj në shkollën Hanefite, sheriati nuk ka shfaqur ashpërsinë e tij dhe qortimin; ai ka treguar anën e tij fakultative, lejuese dhe e lehtëson atë duke i thënë: “Në qoftë se dora jote ka prekur (i ka dhënë dorën) një gruaje të huaj, kjo nuk e prish avdesin tënd”, dhe në qoftë se të vjen turp dhe nuk e kryen “istinxhanë” në publik (domethënë, nuk pastrohesh me ujë), nuk ka dëm në të. Një sasi e vogël papastërtie është e lejueshme.” Dhe kështu e shpëton atë nga kjo vesvese si dhe e shpëton atë nga ngurrimi...

Kështu, këto dy pika nga oqeani ne i dhamë për ty si shembull.

Edhe ti bëj analogji me ato. Në qoftë se ti do të mundesh, peshoji ato në peshat e Sheriatit në këtë mënyrë, me peshoren e “Sha’raniut.”

سُب۟حَانَكَ لَا عِل۟مَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّم۟تَنَٓا اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟عَلٖيمُ ال۟حَكٖيمُ

“Lavdia të takon Ty! Ne nuk dimë asgjë më tepër nga ç’na ke mësuar Ti. Vërtetë që vetëm Ti je i Gjithëditur, i Gjithurti.”()

اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَ سَلِّم۟ عَلٰى مَن۟ تَمَثَّلَ فٖيهِ اَن۟وَارُ مَحَبَّتِكَ لِجَمَالِ صِفَاتِكَ

وَ اَس۟مَائِكَ بِكَو۟نِهٖ مِر۟اٰةً جَامِعَةً لِتَجَلِّيَاتِ اَس۟مَائِكَ ال۟حُس۟نٰى وَ مَن۟ تَمَر۟كَزَ فٖيهِ شُعَاعَاتُ مَحَبَّتِكَ لِصَن۟عَتِكَ فٖى مَص۟نُوعَاتِكَ بِكَو۟نِهٖ اَك۟مَلَ وَ اَب۟دَعَ مَص۟نُوعَاتِكَ وَ صَي۟رُورَتِهٖ اَن۟مُوذَجَ كَمَالَاتِ صَن۟عَتِكَ وَ فِه۟رِس۟تَةَ مَحَاسِنِ نُقُوشِكَ وَ مَن۟ تَظَاهَرَ فٖيهِ لَطَائِفُ مَحَبَّتِكَ وَ رَغ۟بَتِكَ لِاِس۟تِح۟سَانِ صَن۟عَتِكَ بِكَو۟نِهٖ اَع۟لٰى دَلَّالٖى مَحَاسِنِ صَن۟عَتِكَ وَ اَر۟فَعَ ال۟مُس۟تَح۟سِنٖينَ صَو۟تًا فٖى اِع۟لَانِ حُس۟نِ نُقُوشِكَ وَ اَب۟دَعِهِم۟ نَع۟تًا لِكَمَالَاتِ صَن۟عَتِكَ وَ مَن۟ تَجَمَّعَ فٖيهِ اَق۟سَامُ مَحَبَّتِكَ وَ اِس۟تِح۟سَانِكَ لِمَحَاسِنِ اَخ۟لَاقِ مَخ۟لُوقَاتِكَ وَ لَطَائِفِ اَو۟صَافِ مَص۟نُوعَاتِكَ بِكَو۟نِهٖ جَامِعًا لِمَحَاسِنِ ال۟اَخ۟لَاقِ كَافَّةً بِاِح۟سَانِكَ وَ لِلَطَائِفِ ال۟اَو۟صَافِ قَاطِبَةً بِفَض۟لِكَ وَ مَن۟ صَارَ مِص۟دَاقًا صَادِقًا وَ مِق۟يَاسًا فَائِقًا لِجَمٖيعِ مَن۟ ذَكَر۟تَ فٖى فُر۟قَانِكَ اِنَّكَ تُحِبُّهُم۟ مِنَ ال۟مُح۟سِنٖينَ وَ الصَّابِرٖينَ وَ ال۟مُؤ۟مِنٖينَ وَ ال۟مُتَّقٖينَ وَ التَّوَّابٖينَ وَ ال۟اَوَّابٖينَ وَ جَمٖيعِ ال۟اَص۟نَافِ الَّذٖينَ اَح۟بَب۟تَهُم۟ وَ شَرَف۟تَهُم۟ لِمَحَبَّتِكَ فٖى فُر۟قَانِكَ حَتّٰى صَارَ اِمَامَ ال۟حَبٖيبٖينَ لَكَ وَ سَيِّدَ ال۟مَح۟بُوبٖينَ لَكَ وَ رَئٖيسَ اَوِدَّائِكَ وَ عَلٰى اٰلِهٖ وَ اَص۟حَابِهٖ وَ اِخ۟وَانِهٖ اَج۟مَعٖينَ اٰمٖينَ بِرَح۟مَتِكَ يَا اَر۟حَمَ الرَّاحِمٖينَ

O Zot! Jepi bekime e paqe atij i cili mishëronte në qënien e vet dritat e dashurisë Tënde, nëpërmjet bukurisë së atributeve dhe Emrave të Tua. I cili ishte një pasqyrë gjithëpërfshirëse për shfaqjen e Emrave të Tu të bukur; në qënien e të cilit ishin fokusuar rrezet e dashurisë Tënde drejt artit në krijesat e Tua, më të plotit dhe më të mrekullueshmit të artifakteve të Tua, i cili ishte një shembull i plotësimeve të artit Tënd dhe një indeks i bukurive të skalitjeve të Tua; i cili shfaqi dhe dëshirën Tënde që arti yt të vlerësohet; lajmëtarit më të lartësuar të bukurisë të artit Tënd, i cili shpalli zërin më të lartë, admirimin për bukurinë e skalitjeve të Tua; vlerësuesit më të mahnitshëm i artit Tënd, i cili grumbulloi bashkë në qënien e tij shumëllojshmërinë e dashurisë Tënde dhe vlerësimin Tënd për moralet e mira të krijesave të Tua dhe për hollësitë e atributeve të Tua.

Duke përfshirë të gjithë moralin e mirë nëpërmjet favorit Tënd dhe të gjitha hollësitë e atributeve të bukura nëpërmjet mirësisë Tënde, i cili ishte kriteri më i lartë dhe peshorja e çdo gjëje që Ti e përmend në kriterin Tënd të dallimit të së vërtetës dhe të shtrembërës, Kur’anin, Ti i do ata që janë të drejtë, të duruar, besimtarë, ata që të kanë frikë Ty, që kthehen tek Ti, dhe të cilët pendohen, dhe të gjithë klasat e atyre të cilët Ti i deshe dhe i nderove me dashurinë Tënde në kriterin Tënd të dallimit së vërtetës nga e shtrembëra, deri sa ata u bënë si udhëheqës të atyre të cilët Ti i do, dhe prijësit të të dashurve të Tu dhe kryetarit të atyre që duhen prej Teje, dhe jepu bekime e paqe të gjithë famijles së tij dhe sahabëve dhe vëllezërve, Amin. Nëpërmjet mëshirës Tënde, o Mëshiruesi më i madh!

SHTOJCA E FJALËS SË NJËZET E SHTATË

LIDHUR ME SAHABËT E NDERUAR

Ashtu si Mevlana Xhami edhe unë gjithashtu them:

يَا رَسُولَ اللّٰهِ چِه بَاشَد۟ چُون۟ سَگِ اَص۟حَابِ كَه۟ف۟

دَاخِلِ جَنَّت۟ شَوَم۟ دَر۟ زُم۟رَۀِ اَص۟حَابِ تُو

اُو رَوَد۟ دَر۟ جَنَّت۟ مَن۟ دَر۟ جَهَنَّم۟ كَى۟ رَوَاس۟ت۟

اُو سَگِ اَص۟حَابِ كَه۟ف۟ مَن۟ سَگِ اَص۟حَابِ تُو

"O i dërguar i All-llahut! Nuk do të ishte e dëmshme në goftë se do të hyja në Xhennet me ata gë hyjnë në te, ashtu si geni i shokëve të shpelles në grupin e shokëve të tu te hershëm."

A ështe e drejtë ge geni i tyre të jetë në Parajsë ndërsa unë të jem në Ferr? Ai ishte geni i shokëve të shpellès, unë jam geni i sahabève të Tu."

بِاس۟مِهٖ سُب۟حَانَهُ وَ اِن۟ مِن۟ شَى۟ءٍ اِلَّا يُسَبِّحُ بِحَم۟دِهٖ

Me Emrin e Tij, të Cilit i takon lartësimi e lavdërimi. Dhe s’ka gjë që të mos e lëvdojë lartësinë e Tij.

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ

Me Emrin e All-llahut, i Gjithëmëshirshmi, Mëshirëploti.

مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّٰهِ وَالَّذٖينَ مَعَهُٓ اَشِدَّٓاءُ عَلَى ال۟كُفَّارِ رُحَمَٓاءُ بَي۟نَهُم۟ … اِلٰى اٰخِرِ ال۟اٰيَةِ

“Muhammedi (A.S.M) është i dërguari i All-llahut dhe ata që janë me të janë më të ashpër ndaj mohuesve (të All-llahut) dhe të mëshirshëm ndërmjet tyre. (Kur’an 48:29) deri në fund...

Ju pyesni: Ndodhen disa rrëfenja të cilat thonë: “Në kohën kur përhapen bidatet, risitë, disa nga njerëzit e drejtë midis besimtarëve dhe ata të cilët e kanë frikë Zotin xh.sh. do të jenë në një shkallë me sahabët, ose madje do t’i kalojnë ato.” A janë të shëndosha këto rrëfenja? Dhe në qoftë se janë kështu, cili është kuptimi i vërtetë i tyre?

Përgjigjja: Konsensusi i Sunitëve, Ehli-Sunneh vel xhemaah, është provë e sigurt se sahabët e nderuar janë më të virtytshmit e njerëzimit pas pejgamberëve, paqja dhe bekimet e Zotit xh. sh. qofshin mbi ta.

E vërteta prej atyre rrëfenjave ka të bëjë me virtytet e vogëla e të pjesshme dhe jo me virtytet e përgjithshme, sepse në virtytet e vogëla dhe në plotësimet e veçanta një cilësi mund të vlerësohet e preferueshme mbi atë që është më e lartë dhe në fakt më e preferueshme. Por nga këndvështrimi i virtytit të përgjithshëm sahabët nuk mund të arrihen. Ata janë subjekt i vlerësimit Hyjnor në fund të sures El-Fet-h, dhe janë vlerësuar e lavëdruar në Teurat, Inxhil e në Kur’an.

Për tani, ne do të shpjegojmë tre pika urtësie lidhur me këtë të vërtetë, të cilat përmbajnë tre arsye, prej shumë arsyesh e shembujsh urtësie.

Shembulli i parë i urtësisë:

Të jesh në shoqërimin e profetit (A.S.M.) është një elikzir i tillë që, ai i cili e përjeton atë për një minut, merr dritat e realitetit që ka barazpeshën e një udhëtimi shpirtëror që zgjat për shumë vite, sepse në bisedim me profetin (A.S.M.) ndodhet reflektimi dhe të qënit i ngjyrosur me ngjyrën e realitetit. Është e njohur mirë se nëpërmjet reflektimit, ndjekjes dhe imitimit dhe nëpër-mjet Dritës së Lartë të Profetësisë mund të arrihet në nivele e shkallë të larta dhe në pozitën më të lartë ashtu si një shërbëtor i mbretit, që nëpërmjet besnikërisë së sovranitetit të tij dhe duke e ndjekur atë, ngjitet në një pozitë që është e tillë saqë nuk mund ta arrijnë atë as komandantët e mbretit dhe as emirët e tij. Për shkak të këtij misteri, Evlijatë më të mëdhenj nuk mund ta arrijnë nivelin e sahabëve.

Madje Evlijatë, si Xhelaludin Sujuti, i cili ndërsa ishte i zgjuar, bisedoi shumë herë me profetin (A.S.M.), edhe në qoftë se do të takoheshin e bisedoshin në këtë botë me Profetin (A.S.M.) ndërsa janë në gjendje zgjimi, ata përsëri nuk mund t’i arrijnë sahabët, sepse bisedimi i sahabëve, nëpërmjet dritës së profetësisë së Muhammedit (A.S.M.), është brenda tij si “Profet”, por sahabët e Profetit bashkëbisedonin me të në gjendjen e qënies së tij profet dhe i dërguar. Sa për shikimin e evlijave Të Dërguarin Fisnik Alejhis-slatu ves-selam pas vdekjes së tij, ai është një bisedim nëpërmjet dritës së shenjtërisë së Muhammedit Alejhis-slatu ves-selam Domethënë, përfaqësimi dhe shfaqja e profetit (A.S.M.) tek shikimi i tyre është vetëm për sa ka të bëjë me shenjtërinë e Muhammedit (A.S.M.) dhe jo në lidhje me “Profetësinë”. Meqenëse çështja është kështu, ndonëse shumë më i lartë është niveli i profetësisë mbi atë të shenjtërisë, do të ishte e domosdoshme të bëhej një dallim ndërmjet atyre dy bisedimeve në atë shkallë.

Me qëllim që të sqarohet se çfarë elikziri i ndritshëm e i jashtëzakonshëm dhe çfarë drite të madhe ka bisedimi i profetit (A.S.M.), do të mjaftonte vërejtja e mëposhtme: Një njeri primitiv aq zemërgur e i egër i cili varrosi vajzën e tij të gjallë me dorën e tij, erdhi dhe u nderua me bisedimin e profetit për një orë, dhe fitoi një mirësi dhe mëshirë të tillë, saqë ai kishte frikë të vriste edhe një milingonë. Edhe një njeri injorant e i paqyterëruar, bisedonte me profetin për një ditë, dhe atëherë, ai do të shkonte nëpër vende si Kina e India dhe u jepte mësim për realitetet popujve të qytetëruar dhe i udhëzonte ata në plotësimet.

Arsyeja e dytë:

Siç është provuar dhe shpjeguar në diskutimin e shtjellimit të Ixhtihadit në Fjalën e Njëzet e Shtatë, shumica absolute e sahabëve ishin në nivelin më të lartë të plotësimeve njerëzore, sepse në atë kohë në Revolucionin e fuqishëm të Islamit, e mira dhe e vërteta u shfaqën me të gjithë bukurinë e tyre, ndërsa e keqja dhe gënjeshtra u shfaqën me të gjithë shëmtinë e tyre, sa që njeriu gati i prekte me dorë dhe ato ndjeheshin fizikisht. Një ndryshim i tillë ishte i dukshëm midis të mirës dhe të keqes dhe një distancë e tillë u hap midis të vërtetës dhe gënjeshtrës aq sa distanca ndërmjet imanit dhe mohimit, madje sa ajo ndërmjet Xhennetit dhe Xhehennemit.

Sigurisht, sahabët të cilët nga natyra poseduan ndjenja të larta, që u robëruan e u joshën nga morali më i lartë, dhe që u prirën e anuan drejt dinjitetit dhe virtytit, nuk do t’i shtrinin me dëshirë duart e tyre tek e keqja dhe tek gënjeshtra dhe të binin tek niveli i Musejleme Gënjeshtarit dhe tek shprehjet e tij të ulëta, i cili ishte lajmëtari i gënjeshtrës , i së keqes, i të pavërtetave dhe mishëruesi i tyre.

Karakteret e sahabëve kërkonin e synonin të shikonin rangun tek i cili ishin plotësimet e të Dashurit të All-llahut (A.S.M.) i cili ishte lajmëtari dhe mishërimi i vërtetësisë, i të mirës dhe i të drejtës, ata nxituan në këtë rrugë me të gjithë fuqinë dhe me përpjekjen e tyre.

Për shembull, ndonjëherë ndodh që në tregun e qytetërimit njerëzor dhe në dyqanin e jetës sociale njerëzore, pa menduar blerjen e tyre, gjithkush ikën me neveri nga rezultatet e tmerrshme dhe nga pasojat e shëmtuara të disa gjërave, ashtu si të ikurit nga helmi vdekjeprurës. Ndërsa rezultatet e bukura dhe pasojat e vlefshme të disa gjërave të tjera të mira dhe të mallrave jolëndore në të njëjtin treg tërheqin shikimin e përgjithshëm, sikur ato të ishin ilaçe të dobishme për sëmundjet e shoqërisë dhe si një brilant, prandaj përpiqen drejt tyre për t’i blerë aq sa kanë mundësi ata që kanë prirje të natyrshme për të mirën dhe drejtësinë.

Në të njëjtën mënyrë, në Epokën e Lumturisë në tregun e jetës sociale njerëzore, meqenëse mallrat si gënjeshtra, e keqja, mosbesimi dhe mjerimi i përjetshëm dhe lolet e poshtëruar që janë shfaqur nga Musejleme Gënjeshtari, është e sigurt dhe e qartë se sahabët, të cilët ishin robëruar prej veçorive të larta dhe prej dashurisë për gjërat e larta, do të iknin nga ato gënjeshtra me neveri, si ikja nga helmi vdekjeprurës. Dhe nga domosdoshmëria, sahabët me natyrat e tyre të pastërta dhe me veçoritë e lavdërueshme, do të ishin, me të gjithë fuqinë e tyre, me ndjenjat dhe me aftësitë e holla, të dëshiruar dhe blerësit e të vërtetës, të vërtetësisë dhe të besimit, të cilat shfaqin rezultate, si lumturinë e përjetshme dhe frutin e ndritshëm, si Profetin më të Nderuar Alejhis-slatu ves-selam, dhe u kthyen drejt Profetit Alejhis-slatu ves-selam duke e vlerësuar si diamantin më të çmuar.

Por, megjithatë, me kalimin e kohës, distanca ndërmjet të vërtetës dhe gënjeshtrës gradualisht dhe shkallë-shkallë është zvogëluar derisa ka arritur të bëhet e ngushtë sa supi me supin duke u shitur së bashku në të njëjtin dyqan dhe moralet shoqërore u prishën. Propaganda politike e ka shtuar fshehjen e shëmtisë së gënjeshtrës së tmerrshme dhe mbulimin e bukurisë së ndritshme të vërtetësisë. Kush mund ta arrijë fuqinë, qëndrueshmërinë e karakterit dhe takvanë e sahabëve në çështjet e drejtësisë, vërtetësisë, lartësisë dhe të sigurisë së besimit, apo të kalojnë nivelin e tyre?

Unë do të shpjegoj diçka që m’u shfaq e cila do të sqarojë e të ndriçojë një anë të kësaj çështje.

Ajo është kështu:

Në një kohë, në zemrën time m’u shfaq një pyetje, ajo është: Përse individë të çuditshëm, si Muhjiddin Ibën Arabi, nuk mund ta arrijnë nivelin e sahabëve? Atëherë, ndërsa duke thënë: سُب۟حَانَ رَبِّىَ ال۟اَع۟لٰى “Subhane Rabbijel A’la” -lavdia i takon Zotit tim të lartë- gjatë faljes në sexhde, kuptimi i frazës m’u shfaq, jo në kuptimin e saj të plotë, por realiteti i saj pjesërisht u bë i dukshëm për mua. Unë thashë me zemër: “Ah sikur ta kryeja njërën nga pesë faljet e përditshme në të njëtën mënyrë, ajo do të ishte më e mirë se sa adhurimi i një viti të plotë prej nafileve.” Pastaj menjëherë pas faljes kuptova se ai mendim dhe ajo gjendje ishin përgjigjje për pyetjen time dhe udhëzim duke treguar se shkalla e sahabëve në adhurim nuk mund të arrihet.

Kjo për arsye se ndryshimin e madh shoqëror të cilin e shkaktoi Kur’ani Gjithurtësi me dritat e tij vezulluese i bëri të kundërtat të dalloheshin nga njëra-tjetra; kështu të këqiat me të gjitha llojet e errësirave të tyre u vunë përballë të mirës dhe plotësimeve dhe përballë të gjitha dritave dhe rezultateve të tyre. Në një kohë të tillë emocionuese e tronditëse, të gjitha tesbihatet për Zotin dhe recitimet e Emrave të Tij shprehën të gjitha nivelet e kuptimeve të tyre në mënyrë të freskët e të re. Gjithashtu nën përplasjen e atij revolucioni të madh të gjitha shqisat dhe aftësitë e holla të njerëzve, madje edhe aftësitë si ato të përfytyrimit dhe të imagjinatës, në një gjendje të zgjuar e të vetëdijshme morën kuptime të shumta prej atyre recitimeve dhe lavdërimeve në përputhje me vetë perceptimet e tyre, i përthithën ato e i bënë për vete.

Kështu për shkak të kësaj urtësie, kur sahabët e nderuar, shqisat e të cilëve u zgjuan dhe aftësitë e tyre të holla u ngjallën, i shprehën ato fjalë të bekuara duke përfshirë dritat e besimit dhe të lavdërimeve dhe vepruan kështu me të gjithë kuptimin e tyre dhe morën pjesë në to me të gjitha shqisat e tyre.

Megjithatë, pas atij revolucioni e ndryshimi rrënjësor, aftësitë e holla u mbytën gradualisht në gjum dhe shqisat ranë nga realitetet për në pakujdesi; ashtu si frutat, nën perden e të zakonshmes, ato fjalë të bekuara kanë humbur gradualisht butësinë dhe freskinë e tyre; ato sikur u bënë të thata nëpërmjet ajrit të cektësisë dhe veçse një njomësi e vogël ka mbetur, dhe kjo do të mund t’i kthehej gjendjes së saj të mëparshme vetëm se nëpërmjet një kirurgjije të shpjetë të një lloji reflektimi dhe arsyetimi. Kështu, për shkak të kësaj, një tjetër mund ta arijë për dyzet ditë, madje për dyzet vjet, virtytin dhe nivelin që arriti sahabeja për dyzet minuta. Kjo ndodh për hir të bisedimit me Profetin A.S.M..

Arsyeja e tretë:

Siç është provuar në Fjalët e Dymbëdhjetë, Njëzet e Katër dhe Njëzet e Pesë, krahasimi i profetësisë me shenjtërinë është ai i vetë diellit me imazhin e diellit, ashtu siç shfaqet në pasqyra. Dhe kështu, lartësia e rangut të shërbëtorëve në sferën e profetësisë, të cilët janë sahabet që ishin yjet më të afërm të atij Dielli rrezatues, dhe lartësia e nivelit të tyre është më e lartë se sa ajo e evlijave të drejtë. Krahasimi është si lartësia e shkallës së pofetësisë me atë të shenjtërisë. Madje edhe në qoftë se ndonjëri nga evlijatë do të fitonte shkallën e shenjtërisë më të madhe, e cila është shkalla e trashëgimisë së profetësisë dhe e të vërtetëve dhe e shenjtërisë së sahabëve, përsëri ai nuk mund të arrijë rangun e sahabëve të parë. Ne do të tregojmë tre aspekte midis aspekteve të shumta të kësaj Arsyes së tretë.

Aspekti i parë: Sahabët nuk mund të arrihen në ixhtihad, domethënë në nxjerrjen e përfundimeve, rregullave dhe të urdhëresave, domethënë për të kuptuar se çfarë e kënaq Zotin xh. sh.

nga Fjala e Tij, sepse ai ndryshim apo revolucion i madh Hyjnor i cili ndodhi në atë kohë, vërtitej rreth kënaqësisë së Zotit xh.sh., nëpërmjet kuptimit të rregulave dhe urdhëresave të Tij Hyjnore. Të gjitha mendjet ishin të hapura dhe të orientuara për të kuptuar dispozitat e fshehura të sheriatit. Të gjitha zemrat ishin të etura për të ditur se “Çfarë dëshiron Krijuesi ynë nga ne?”

Kështu të gjitha bisedimet dhe diskutimet që ndodhën në atë kohë përmbanin këto kuptime dhe rrethanat e ngjarjet u zhvilluan në dritën e këtyre. Dhe kështu, meqenëse çdo gjë dhe të gjitha situatat, diskutimet, bisedimet dhe historitë ndodhën në një mënyrë të tillë që të udhëzonin tek ato kuptime dhe tregonin për to dhe, meqenëse kjo plotësoi aftësitë e sahabëve dhe ndriçoi mendjet e tyre dhe, meqenëse aftësia e tyre për ixhtihad ishte e gatshme për t’u ndezur ashtu si një shkrepësë, atëherë dikush në këtë kohë me zgjuarsinë dhe aftësinë e sahabëve nuk mund të arrijë për dhjetë vjet, ose ndoshta për njëqind vjet,

nivelin e ixhtihadit që sahabët e arritën për një ditë ose për një muaj, sepse shikimet në kohën aktuale janë drejtuar tek lumturia e kësaj bote në vend të lumturisë së përjetshme të Ahiertit. Vëmendja dhe shikimi e njerëzimit është kthyer tek qëllime të ndryshme. Meqenëse lufta për mjetet e jetesës bashkë me mungesën e mbështetjes tek Zoti e kanë çoroditur shpirtin, filozo-fia natyraliste dhe materialiste e kanë verbuar mendjen, dhe ashtu si ambienti shoqëror e njerëzimi që nuk e forcojnë mendjen e një individi dhe kapacitetin në çështjen e interpretimit të Sheriatit në ixhtihad, po ashtu ai ambient e ngatërron më keq atë dhe e shpërndan.

Ne sollëm një krahasim lidhur me shtjellimin e ixhtihadit tek fjala e Njëzet e Shtatë midis Sufjan Ibën Ujejne dhe një tjetri që është në nivelin e zgjuarsisë së tij në këtë kohë, dhe e përmblodhëm krahasimin duke thënë se ajo fuqi ixhtihadi, të cilën e fitoi Sufjani për dhjetë vjet, nuk mund ta fitojë një tjetër, në këtë kohë me nivelin e zgjuarsisë së tij, për njëqind vjet.

İkinci Vecih: Sahabelerin kurbiyet-i İlahiye noktasındaki makamlarına velayet ayağıyla yetişilmez.

Çünkü Cenab-ı Hak bize akrebdir ve her şeyden daha ziyade yakındır. Biz ise ondan nihayetsiz uzağız. Onun kurbiyetini kazanmak iki suretle olur.

Birisi: Akrebiyetin inkişafıyladır ki nübüvvetteki kurbiyet ona bakar ve nübüvvet veraseti ve sohbeti cihetiyle sahabeler o sırra mazhardırlar.

İkinci suret: Bu’diyetimiz noktasında kat’-ı meratib edip bir derece kurbiyete müşerref olmaktır ki ekser seyr ü sülûk-u velayet ona göre ve seyr-i enfüsî ve seyr-i âfakî bu suretle cereyan ediyor.

İşte birinci suret sırf vehbîdir, kesbî değil; incizabdır, cezb-i Rahmanîdir ve mahbubiyettir. Yol kısadır fakat çok metin ve çok yüksektir ve çok hâlistir ve gölgesizdir. Diğeri; kesbîdir, uzundur, gölgelidir. Acayip hârikaları çok ise de kıymetçe, kurbiyetçe evvelkisine yetişemez.

Mesela, nasıl ki dünkü güne, bugün yetişmek için iki yol var:

Birincisi: Zamanın cereyanına tabi olmayarak, bir kuvvet-i kudsiye ile fevka’z-zaman çıkıp dünü, bugün gibi hazır görmektir.

İkincisi: Bir sene kat’-ı mesafe edip, dönüp dolaşıp düne gelmektir. Fakat yine dünü elde tutamıyor, onu bırakıp gidiyor.

Öyle de zâhirden hakikate geçmek iki suretledir:

Biri: Doğrudan doğruya hakikatin incizabına kapılıp, tarîkat berzahına girmeden hakikati ayn-ı zâhir içinde bulmaktır.

İkincisi: Çok meratibden seyr ü sülûk suretiyle geçmektir. Ehl-i velayet, çendan fena-i nefse muvaffak olurlar, nefs-i emmareyi öldürürler. Yine sahabeye yetişemiyorlar. Çünkü sahabelerin nefisleri tezkiye ve tathir edildiğinden; nefsin mahiyetindeki cihazat-ı kesîre ile ubudiyetin envaına ve şükür ve hamdin aksamına daha ziyade mazhardırlar. Fena-i nefisten sonra, ubudiyet-i evliya besatet peyda eder.

Üçüncü Vecih: Fazilet-i a’mal ve sevab-ı ef’al ve fazilet-i uhreviye cihetinde sahabelere yetişilmez.

Çünkü nasıl bir asker bazı şerait dâhilinde, mühim ve mahuf bir mevkide, bir saat nöbette, bir sene ibadet kadar bir fazilet kazanabilir ve bir dakikada bir kurşunu yemekle, en ekall kırk günde ancak kazanılacak velayet derecesi gibi bir makama çıkıyor.

Öyle de sahabelerin tesis-i İslâmiyet’te ve neşr-i ahkâm-ı Kur’aniyede hizmetleri ve İslâmiyet için bütün dünyaya ilan-ı harp etmeleri, o kadar yüksektir ki bir dakikasına başkaları bir senede yetişemez. Hattâ denilebilir ki bütün dakikaları –o hizmet-i kudsiyede– o şehit olan neferin dakikası gibidir. Bütün saatleri, müthiş bir makamda bir saat nöbet tutan fedakâr bir neferin nöbeti gibidir ki amel az, ücreti çok, kıymeti yüksektir.

Evet, sahabeler madem İslâmiyet’in tesisinde ve envar-ı Kur’aniyenin neşrinde, saff-ı evvel teşkil ediyorlar.    اَلسَّبَبُ كَال۟فَاعِلِ   sırrınca bütün ümmetin hasenatından onlara hisse çıkar. Ümmetin اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلٰى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَعَلٰى اٰلِهٖ وَاَص۟حَابِهٖ demesiyle sahabelerin, bütün ümmetin hasenatından hissedarlıklarını gösteriyor. Hem nasıl ki bir ağacın kökündeki küçük bir meziyet; ağacın dallarında büyük bir suret alır, büyük bir daldan daha büyüktür. Hem nasıl ki mebdede küçük bir irtifa, gittikçe bir yekûn teşkil eder. Hem nasıl ki nokta-i merkeziyeye yakın bir iğne ucu kadar bir ziyadelik; daire-i muhitada, bazen bir metre kadar ziyadeye mukabil geliyor.

Aynen şu dört misal gibi sahabeler, İslâmiyet’in şecere-i nuraniyesinin köklerinden, esaslarından oldukları hem bina-yı İslâmiyet’in hutut-u nuraniyesinin mebdeinde hem cemaat-i İslâmiyenin imamlarından ve adetlerinin evvellerinde hem Şems-i Nübüvvet ve Sirac-ı Hakikat’in merkezine yakın olduklarından; az amelleri çoktur, küçük hizmetleri büyüktür. Onlara yetişmek için hakiki sahabe olmak lâzım geliyor.

اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلٰى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ _نِ الَّذٖى قَالَ :

اَص۟حَابٖى كَالنُّجُومِ بِاَيِّهِم۟ اِق۟تَدَي۟تُم۟ اِه۟تَدَي۟تُم۟ وَ خَي۟رُ ال۟قُرُونِ قَر۟نٖى وَ عَلٰى اٰلِهٖ وَ صَح۟بِهٖ وَ سَلِّم۟

سُب۟حَانَكَ لَا عِل۟مَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّم۟تَنَٓا اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟عَلٖيمُ ال۟حَكٖيمُ

Sual: Deniliyor ki: Sahabeler Resul-i Ekrem aleyhissalâtü vesselâmı gördüler, sonra iman ettiler. Biz ise görmeden iman ettik. Öyle ise imanımız daha kavîdir. Hem kuvvet-i imanımıza delâlet eden rivayet var?

Elcevap: Sahabeler o zamanda, efkâr-ı âmme-i âlem hakaik-i İslâmiyeye muarız ve muhalif iken –sahabeler– yalnız suret-i insaniyede Resul-i Ekrem aleyhissalâtü vesselâmı görüp, bazen mu’cizesiz olarak öyle bir iman getirmişler ki bütün efkâr-ı âmme-i âlem, onların imanlarını sarsmıyordu. Şüphe değil, bazısına vesvese de vermezdi.

Sizler iseniz kendi imanınızı, sahabelerin imanlarıyla muvazene ediyorsunuz. Bütün efkâr-ı âmme-i İslâmiye, imanınıza kuvvet ve senet olduğu halde; Resul-i Ekrem aleyhissalâtü vesselâmın şecere-i tûba-i nübüvvetinin çekirdeği olan beşeriyeti ve suret-i cismaniyesini değil belki umum envar-ı İslâmiye ve hakaik-i Kur’aniye ile nurani muhteşem şahs-ı manevîsini bin mu’cizat ile muhat olarak akıl gözüyle gördüğünüz halde, bir Avrupa feylesofunun sözüyle vesveseye ve şüpheye düşen imanınız nerede? Bütün âlem-i küfrün ve Nasâra ve Yehud’un ve feylesofların hücumlarına karşı sarsılmayan sahabelerin imanları nerede? Hem sahabelerin kuvvet-i imanlarını gösteren ve imanlarının tereşşuhatı olan şiddet-i takvaları ve kemal-i salahatleri nerede? Ey müddeî! Senin şiddet-i zaafından, feraizi tamamıyla senden göstermeyen sönük imanın nerede?

Amma hadîste vârid olan ki “Âhir zamanda beni görmeyen ve iman getiren, daha ziyade makbuldür.” mealindeki rivayet, hususi fazilete dairdir. Has bazı eşhas hakkındadır. Bahsimiz ise fazilet-i külliye ve ekseriyet itibarıyladır.

İkinci Sual: Diyorlar ki: Ehl-i velayet ve ashab-ı kemalât, dünyayı terk etmişler. Hattâ hadîste var ki: “Dünya muhabbeti bütün hataların başıdır.” Halbuki sahabeler dünyaya pek çok girmişler; terk-i dünya değil belki bir kısım sahabe, o zamanın ehl-i medeniyetinden daha ileri gitmişler. Nasıl oluyor ki böyle sahabelerin en ednasına, en büyük bir veli kadar kıymeti var, diyorsunuz?

Elcevap: Otuz İkinci Söz’ün İkinci ve Üçüncü Mevkıflarında gayet kat’î ispat edilmiştir ki: Dünyanın âhirete bakan yüzüyle, esma-i İlahiyeye mukabil olan yüzünü sevmek; sebeb-i noksaniyet değil belki medar-ı kemaldir ve o iki yüzde ne kadar ileri gitse daha ziyade ibadet ve marifetullahta ileri gider. Sahabelerin dünyası ise işte o iki yüzdedir. Dünyayı âhiret mezraası görüp ekip biçmişler. Mevcudatı, esma-i İlahiyenin âyinesi görüp müştakane temaşa edip bakmışlar. Fena-i dünya ise fâni yüzüdür ki insanın hevesatına bakar.

Üçüncü Sual: Tarîkatlar, hakikatlerin yollarıdır. Tarîkatların içerisinde en meşhur ve en yüksek ve cadde-i kübra iddia olunan tarîk-i Nakşibendî hakkında, o tarîkatın kahramanlarından ve imamlarından bazıları esasını böyle tarif etmişler. Demişler ki:

دَر۟ طَرٖيقِ نَق۟شِبَن۟دٖى لَازِم۟ اٰمَد۟ چَار۟ تَر۟ك۟ :

تَر۟كِ دُن۟يَا تَر۟كِ عُق۟بٰى تَر۟كِ هَس۟تٖى تَر۟كِ تَر۟ك۟

Yani, tarîk-i Nakşî’de dört şeyi bırakmak lâzım. Hem dünyayı hem nefis hesabına âhireti dahi maksud-u hakiki yapmamak hem vücudunu unutmak hem ucbe, fahre girmemek için bu terkleri düşünmemektir. Demek, hakiki marifetullah ve kemalât-ı insaniye terk-i mâsiva ile olur?

Elcevap: Eğer insan yalnız bir kalpten ibaret olsaydı bütün mâsivayı terk, hattâ esma ve sıfâtı dahi bırakmak, yalnız Cenab-ı Hakk’ın zatına rabt-ı kalp etmek lâzım gelirdi. Fakat insanın akıl, ruh, sır, nefis gibi pek çok vazifedar letaifi ve hâsseleri vardır.

İnsan-ı kâmil odur ki: Bütün o letaifi; kendilerine mahsus ayrı ayrı tarîk-i ubudiyette, hakikat canibine sevk etmek ile sahabe gibi geniş bir dairede, zengin bir surette, kalp bir kumandan gibi letaif askerleriyle kahramanane maksada yürüsün. Yoksa kalp, yalnız kendini kurtarmak için askerini bırakıp tek başıyla gitmek, medar-ı iftihar değil belki netice-i ıztırardır.

Dördüncü Sual: Sahabelere karşı iddia-yı rüçhan nereden çıkıyor? Kim çıkarıyor? Şu zamanda, bu meseleyi medar-ı bahis etmek nedendir? Hem müçtehidîn-i izama karşı müsavat dava etmek neden ileri geliyor?

Elcevap: Şu meseleyi söyleyen iki kısımdır:

Bir kısmı, safi ehl-i diyanet ve ehl-i ilimdir ki bazı ehadîsi görmüşler, şu zamanda ehl-i takva ve salahati teşvik ve tergib için öyle mebhaslar açıyorlar. Bu kısma karşı sözümüz yok. Zaten onlar azdırlar, çabuk da intibaha gelirler.

Diğer kısım ise gayet müthiş mağrur insanlardır ki mezhepsizliklerini, müçtehidîn-i izama müsavat davası altında neşretmek istiyorlar ve dinsizliklerini, sahabeye karşı müsavat davası altında icra etmek istiyorlar. Çünkü:

Evvelen: O ehl-i dalalet sefahete girmiş, sefahette tiryaki olmuş; sefahete mani olan tekâlif-i Şer’iyeyi yapamıyor. Kendine bir bahane bulmak için der ki: “Şu mesail, içtihadiyedirler. O mesailde, mezhepler birbirine muhalif gidiyor. Hem onlar da bizim gibi insanlardır, hata edebilirler. Öyle ise biz de onlar gibi içtihad ederiz, istediğimiz gibi ibadetimizi yaparız. Onlara tabi olmaya ne mecburiyetimiz var?” İşte bu bedbahtlar, bu desise-i şeytaniye ile başlarını mezahibin zincirinden çıkarıyorlar. Bunların şu davaları ne kadar çürük, ne kadar esassız olduğu Yirmi Yedinci Söz’de kat’î bir surette gösterildiğinden ona havale ederiz.

Sâniyen: O kısım ehl-i dalalet baktılar ki müçtehidînlerde iş bitmiyor. Onların omuzlarındaki yalnız nazariyat-ı diniyedir. Halbuki bu kısım ehl-i dalalet, zaruriyat-ı diniyeyi terk ve tağyir etmek istiyorlar. “Onlardan daha iyiyiz.” deseler, meseleleri tamam olmuyor. Çünkü müçtehidîn, nazariyata ve kat’î olmayan teferruata karışabilirler.

Halbuki bu mezhepsiz ehl-i dalalet, zaruriyat-ı diniyede dahi fikirlerini karıştırmak ve kabil-i tebdil olmayan mesaili tebdil etmek ve kat’î erkân-ı İslâmiyeye karşı gelmek istediklerinden; elbette zaruriyat-ı diniyenin hameleleri ve direkleri olan sahabelere ilişecekler.

Heyhat! Değil bunlar gibi insan suretindeki hayvanlar, belki hakiki insanlar ve hakiki insanların en kâmilleri olan evliyanın büyükleri; sahabenin küçüklerine karşı müsavat davasını kazanamadıkları, gayet kat’î bir surette Yirmi Yedinci Söz’de ispat edilmiştir.

اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَ سَلِّم۟ عَلٰى رَسُولِكَ الَّذٖى قَالَ :

لَاتَسُبُّوا اَص۟حَابٖى لَو۟ اَن۟فَقَ اَحَدُكُم۟ مِث۟لَ اُحُدٍ ذَهَبًا مَا بَلَغَ نِص۟فَ مُدٍّ مِن۟ اَص۟حَابٖى

صَدَقَ رَسُولُ اللّٰهِ

سُب۟حَانَكَ لَا عِل۟مَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّم۟تَنَٓا اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟عَلٖيمُ ال۟حَكٖيمُ

---

Yirmi Altıncı Söz ⇐ | Sözler | ⇒ Yirmi Sekizinci Söz

---