Yirmi Üçüncü Lem'a/pt

O Vigésimo Terceiro Lampejo

NATUREZA: CAUSA OU EFEITO?

Primeiro, escrita como a 16a Nota do 17° Lampejo, esta parte da Risale- i Nur foi mais tarde designada como Vigésimo Terceiro Lampejo por causa de sua importância. Ele liquida a ideia do ateísmo naturalista, sem chance de reanimação, e destrói totalmente os alicerces da incredulidade.

Um lembrete

Este tratado explica por intermédio de nove "Impossibilidades", tiradas de pelo menos noventa impossibilidades, quão irracional, grosseiro e supersticioso é o caminho tomado pelos naturalistas que são ateus. A fim de abreviar a discussão aqui e por que essas impossibilidades foram explicadas, em parte, em outras seções da Risale-i Nur, alguns passos nos argumentos foram ignorados. O que vem à mente, portanto: como é que filósofos famosos e supostamente brilhantes aceitam uma superstição demais evidente, e continuam a seguir esse caminho?

Bem, o fato é que eles não conseguem ver o íntimo de sua conduta. A realidade de sua conduta, sua necessidade e sua exigência é o que foi explicado no início de cada impossibilidade citada, que é o resumo de suas grosserias, repugnantes e intoleráveis. Para quem tiver dúvida, estou pronto para explicar em detalhes e provar por argumentos claros e decisivos que são o resultado de sua necessária e inevitável maneira; na verdade, a própria essência de seu credo.(*)

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ Em nome de Allah, o Clemente, o Misericordioso.

قَالَت۟ رُسُلُهُم۟ اَفِى اللّٰهِ شَكٌّ فَاطِرِ السَّمٰوَاتِ وَال۟اَر۟ضِ "Seus mensageiros retrucaram: existe, acaso, alguma dúvida acerca de Allah, Criador dos céus e da terra?"( Alcorão Sagrado, 14:10.)

Ao declarar através do uso de uma pergunta retórica que não pode e não deve haver qualquer dúvida a respeito de Allah, Todo- Poderoso, este versículo demonstra claramente a Existência e a Unicidade Divina.

Um ponto a ser mencionado antes de nossa discussão:

Quando fui para a Ancara em 1922, o moral do povo de crença estava extremamente elevado, como resultado da vitória do exército do Islam sobre os gregos. Mas eu vi que uma ideia abominável do ateísmo traiçoeiramente tentava subverter, envenenar e destruir suas mentes. "Ó Allah!" Eu disse, "esse dragão vai prejudicar os fundamentos da crença." Naquele momento, já que o versículo acima mencionado torna totalmente autoevidente a existência e a unidade de Allah, procurei ajuda nele e escrevi um tratado em árabe que consiste em uma prova tirada da luz desse versículo sagrado que era poderoso o suficiente para dispersar e destruir esse pensamento ateísta. Eu o imprimi em Ancara na Gráfica Yeni Gün. Mas, infelizmente, aqueles que sabiam árabe eram poucos e aqueles que o consideravam a sério eram raros. Além disso, seu argumento foi de uma forma extremamente concisa e abreviada. Como resultado, o tratado não teve o efeito que deveria ter e, infelizmente, a ideia de ateísmo tanto aumentou como ganhou força. Agora, sinto-me compelido a explicar uma parte da prova em turco. Uma vez que certas partes dele foram totalmente explicadas em outras seções da Risale-i Nur, ele vai ser escrito de forma resumida aqui. Aquelas numerosas provas em parte se unem a esta; por isso, cada uma pode ser vista como um elemento desta prova.

Introdução

Ó ser humano! Fique ciente de que existem certas frases terríveis que são comumente ditas e implicam incredulidade. Os crentes também as usam, mas sem perceber suas implicações. Iremos explicar três das mais importantes delas.

A Primeira:"As causas criaram isso."

A segunda:"Formou-se por si; veio a existir e depois cessou de existir."

A Terceira:"É natural, a natureza o necessita e o cria."

De fato, uma vez que os seres existem e isso não pode ser negado, e uma vez que cada ser vem à existência de forma sábia e artística, e uma vez que cada coisa não está fora do tempo, e é continuamente renovada; então, ó descrente, você é obrigado a dizer que as causas do mundo criam seres, por exemplo, esse animal; ou seja, ele passa a existir pela junção de causas, ou que se forma por si, ou que o seu ingresso na existência é um efeito de exigência e necessidade da natureza, ou é criado através do poder do Criador Onipotente e Glorioso.

Uma vez que a razão não pode encontrar nenhuma maneira além dessas quatro, se as três primeiras são, definitivamente, provadas impossíveis, inválidas e absurdas, o caminho da Unicidade Divina, que é a quarta forma, será necessária e autoevidente e, sem dúvida; ou suspeita, se provada verdadeira.

A PRIMEIRA MANEIRA

É imaginar que a formação e a existência das coisas e criaturas ocorrem pela junção de causas no universo.

Vamos citar apenas três de suas inúmeras impossibilidades.

Primeira Impossibilidade Imagine que há uma farmácia em que se encontram centenas de potes e frascos cheios de substâncias completamente diferentes. Uma poção vital e um remédio vital são necessários desses medicamentos. Então, vamos à farmácia e vemos que eles podem ser encontrados lá em abundância, mas em grande variedade. Examinamos cada uma das poções e vemos que os ingredientes foram tomados em diferentes, porém precisas, quantidades de cada um dos frascos e potes; um grama desta, três daquela e sete do seguinte, e assim por diante. Se um grama fosse tomado a mais ou a menos, a poção não teria sido vital e não teria mostrado sua qualidade especial. Em seguida, vamos examinar o remédio vital. Novamente, os ingredientes foram retirados dos frascos em uma determinada medida de modo que se mesmo o mínimo valor fosse tomado a mais ou a menos, o remédio teria perdido sua propriedade especial. Agora, embora o número de frascos de mais de cinquenta, os ingredientes foram tomados a partir de cada um de acordo com as medidas e os valores todos diferentes.

Seria possível ou provável que os frascos e potes caíssem por uma estranha coincidência ou súbita rajada de vento, e que apenas as precisas, embora diferentes, quantidades fossem derrubadas e estas se organizassem e se juntassem para formar o remédio? Existe algo mais supersticioso, impossível e absurdo que isso? Se um burro duplicasse sua burrice e se tornasse pessoa, ele diria: "Eu não posso aceitar essa ideia!", e sairia correndo!

Da mesma forma, cada ser vivo é composto de uma poção vital, e cada planta de um remédio vital. Eles são compostos de matéria tomada na mais precisa medida, de realmente numerosas e variadas substâncias, em uma balança sensível. Se estes são atribuídos a causas e a elementos e afirma-se: "As causas criaram-nos" é irracional, impossível e absurdo uma centena de vezes mais do que a alegação de que a poção da farmácia veio à existência por frascos derrubados, por acidente.

Em resumo: as substâncias vitais nesta vasta farmácia do universo, que são medidas em escalas de Determinação Divina e de Decreto do Onisciente e Pré-Eterno, só pode vir a existir por uma sabedoria infinita, conhecimento infinito e vontade abrangente. Infeliz é aquele que declara que é o trabalho de elementos cegos, surdos e de inumeráveis causas e naturezas, que transmitem como inundações; é mais estúpido e delirante de que quem afirma que esse remédio maravilhoso formou-se por si, quando os frascos foram derrubados. Certamente, isso é irracional e sem sentido. De fato, tal negação e descrença é um absurdo sem sentido.

Segunda Impossibilidade Se tudo não é atribuído ao Todo-Poderoso e Todo-Glorioso, Que é o Único da Unicidade, e é atribuído a causas, isso necessita que muitos dos elementos e causas presentes no universo intervenham no ser de cada criatura animada. Considerando que diferentes e mutuamente opostas e conflitantes causas devem se unir pela própria vontade, a fim de completar, com o melhor equilíbrio e harmonia perfeita, um pequeno corpo de uma criatura, como mosca, é uma impossibilidade óbvia que alguém, mesmo com um pingo de consciência diria: "Isso é impossível, não pode ser!"

Na verdade, o pequeno corpo de uma mosca está conectado à maioria dos elementos e das causas do universo; realmente, é um resumo deles. Se não for atribuído a Um Pré-Eterno e Todo- Poderoso, é necessário que as causas materiais estejam presentes nas vizinhanças imediatas da mosca; ou melhor, é para todas elas entrarem em seu pequeno corpo; e até mesmo para entrarem em uma das células dos seus olhos, que são amostras diminutas de seu corpo. Portanto, se a causa for de natureza material, é necessário que esteja presente na vizinhança imediata e dentro de seu efeito. E isso implica aceitar que os componentes e elementos do universo estão fisicamente presentes dentro dessa célula diminuta, um lugar muito pequeno, mesmo para as patas de duas moscas, como ponta de agulha, e que lá trabalham em harmonia como um mestre.

Uma maneira dessa, então, envergonha mesmo os mais tolos dos sofistas.

Terceira Impossibilidade É uma regra estabelecida de que, اَل۟وَاحِدُ لَا يَص۟دُرُ اِلَّا عَنِ ال۟وَاحِدِ "Se um ser tem unidade, ele só pode ter sido emitido a partir de um ser único, a partir de uma mão." Especialmente se ele exibe uma vida completa dentro de uma ordem perfeita e equilíbrio sensível, demonstra evidentemente que não foi emitido a partir de inúmeras mãos, que são a causa do conflito e confusão, mas que foi emitido a partir de uma única mão que é Todo-Poderosa e Onisciente. Portanto, atribuir um ser tão bem ordenado e equilibrado, que tem unidade para as mãos misturadas de inúmeras causas naturais, sem vida, ignorantes, agressivas, inconscientes, caóticas, cegas e surdas, a cegueira e a surdez que aumentam com a sua mistura em conjunto, entre as formas de inúmeras possibilidades, é tão pouco razoável como aceitar inúmeras impossibilidades de uma só vez.

Se deixarmos essa impossibilidade de lado e assumirmos que as causas materiais têm efeitos, esses efeitos só podem ocorrer através do contato direto e sensível ao toque. No entanto, o contato de causas naturais é com o exterior dos seres vivos. E, no entanto, vemos que os interiores de tais seres, onde as mãos de causas materiais não podem chegar nem tocar, são dez vezes mais delicados, bem ordenados e perfeitos no que diz respeito à arte, de que seus exteriores.

Portanto, apesar de pequenas criaturas animadas, em que as mãos e os órgãos de causas materiais não podem de forma alguma ser situados, na verdade eles não podem tocar os exteriores das criaturas de uma só vez, ; são mais estranhos e maravilhosos no que diz respeito a sua arte e criação que as maiores criaturas, para atribuir-lhes as grandes causas sem vida, inconscientes, em bruto, distantes, vastas, conflitantes, surdas e cegas só pode resultar de uma surdez e cegueira agravadas com o número de seres animados.

A SEGUNDA MANEIRA

Isso é expresso pela frase: "Formou-se por si."

Também envolve muitas impossibilidades e é absurdo e impossível em muitos aspectos. Vamos explicar três exemplos destas impossibilidades.

Primeira Impossibilidade Ó incrédulo obstinado! Seu egoísmo o fez tão estúpido que de alguma forma você decidiu aceitar uma centena de impossibilidades de uma só vez. Porque Você mesmo é um ser e não uma substância simples inanimada e imutável. Você se assemelha a uma máquina extremamente bem organizada que está a ser constantemente renovada e um palácio maravilhoso que está passando por uma mudança contínua. Partículas estão trabalhando incessantemente em seu corpo. Seu corpo tem uma conexão e relações mútuas com o universo, em particular, no que diz respeito ao sustento e à perpetuação das espécies, e as partículas que trabalham nele são cuidadosas para não estragar essa relação nem quebrar a ligação. Dessa forma cautelosa elas começam o seu trabalho, como se estivessem levando o universo inteiro em conta. Vendo seus relacionamentos dentro dele, eleselas? assumirão seus cargos em conformidade. E você se beneficia com os seus sentidos externos e internos, de acordo com as posições maravilhosas que eles tomam.

Se você não aceitar que as partículas do seu corpo são pequenos funcionários em movimento, de acordo com a lei do Uno Pré-Eterno e Todo-Poderoso, ou que eles são um exército, ou as pontas da caneta do divino determinando com cada partícula como a ponta de uma caneta, ou que são pontos inscritos pela caneta do poder com cada partícula sendo um ponto. Em seguida, em cada partícula que trabalha em seu olho teria que ser um olho que pudesse ver cada membro e parte de seu corpo, bem como todo o universo, com o qual você está conectado. Além disso, você teria que atribuir a cada partícula uma inteligência equivalente a de uma centena de gênios, o suficiente para conhecer e reconhecer todo o seu passado e seu futuro, e os seus antepassados e descendentes, as origens de todos os elementos do seu ser e as fontes de todo o seu sustento.Para atribuir o conhecimento e a inteligência de mil iguais a Platão a uma única partícula de alguém como você, que não possui sequer o valor de uma partícula de inteligência em assuntos desse tipo é uma superstição mil vezes mais louca!

Segunda Impossibilidade Seu corpo é semelhante a um palácio maravilhoso de mil cúpulas em que as pedras estão juntas em suspensão e sem apoio. Na verdade, o seu corpo é mil vezes mais maravilhoso do que o palácio, porque o palácio de seu corpo renova-se continuamente em perfeita ordem. Deixando de lado seu espírito, coração e outras faculdades sutis verdadeiramente maravilhosos, cada membro de seu corpo assemelha-se a uma parte da cúpula do palácio. Assim como as pedras de uma cúpula, as partículas estão juntas em perfeito equilíbrio e ordem, demonstrando o olho e a língua, por exemplo, cada um sendo um edifício maravilhoso, extraordinária obra de arte e milagre de poder.

Se essas partículas não fossem funcionários dependentes do comando do mestre arquiteto do universo; então, cada uma teria de ser tanto absolutamente dominante sobre todas as outras partículas no corpo e absolutamente subordinada a cada uma delas; e ambos iguais a cada uma e, no que diz respeito à sua posição dominante, ao contrário; e tanto a origem e a fonte da maioria dos atributos que dizem respeito apenas ao Necessariamente Existente, e extremamente restritos; e tanto na forma absoluta e sob a forma de um perfeitamente ordenado artefato individual, que só poderia, pelo mistério da unidade, ser o trabalho do Único Um da Unicidade. Qualquer pessoa com uma partícula de inteligência iria entender que isso é cem vezes impossível: atribuir tal artefato a partículas ilimitadas.

Terceira Impossibilidade Se o seu corpo não está "escrito" pela pena do Pré-Eterno e Todo- Poderoso, que é o Único Uno da Unicidade, e em vez disso é 'impresso' por natureza e pelas causas, teria de ser com impressão em blocos na natureza, não só de uma célula do corpo, até o número de milhares de combinações, que estão dispostas em círculos concêntricos, porque, se este livro,

por exemplo, que temos em nossa mão, está escrito, uma única caneta pode escrevê-lo contando com o conhecimento do seu escritor. Se, por outro lado, não é escrito e não é atribuído à caneta do seu escritor, e se é dito que existe por iniciativa própria ou é atribuído à natureza, em seguida, como um livro impresso, seria necessário que houvesse uma caneta de ferro diferente para cada letra de forma que nele está impressa. Em uma gráfica tem de haver peças do tipo para o número de letras do alfabeto para que as letras do livro venham à existência por meio deles, canetas para o número dessas letras, o que énecessário, no lugar de uma única caneta. Como pode ser visto, por vezes, uma página inteira é escrita com uma letra grande dentro de letras com uma pequena caneta com escrita fina, caso em que mil canetas seriam necessárias para uma letra. Pelo contrário, se tomar a forma do seu corpo, com todos os seus componentes, um dentro do outro, em círculos concêntricos, teria de ser blocos de impressão em cada círculo, para cada componente, para o número de combinações que se formam.

Agora, veja, se você alega isso, que envolve centenas de impossibilidades, para ser possível; então, novamente se não forem atribuídos a uma única caneta, para as bem-ordenadas peças artísticas do tipo, sem falhas de blocos de impressão e canetas de ferro para serem feitas, novas canetas, blocos de impressão e letras para o mesmo número que eles mesmos seriam necessário. E elas também teriam de ter sido feitas, e também teriam de ter sido bem- ordenadas e artisticamente fascinadas. E assim por diante. Seria continuar sucessivamente ad infinitum.

Lá, você também entende! Essa maneira de pensar é tal que envolve impossibilidades e superstições ao número de partículas de seu corpo. Ó negador teimoso! Tenha vergonha, veja isso e feche o caminho da desorientação!

A TERCEIRA MANEIRA:

"A natureza exige isso; a natureza o faz."

Esta declaração contém muitas impossibilidades. Devemos mencionar três delas por meio de exemplos.

Primeira Impossibilidade Se a arte e a criatividade, que são mais exigentes e sábias, para serem vistas em seres e particularmente em seres animados, não são atribuídas à pena de Determinação Divina e poder do Sol Pré-Eterno, e em vez disso são atribuídas à natureza e à força, que são cegas, surdas e impensadas, torna-se necessário que a natureza ou deve ter, presente em tudo, máquinas e imprensas para a sua criação, ou deve incluir em tudo, poder e sabedoria suficiente para criar e administrar o universo. A razão para isto é a seguinte:

As manifestações e reflexos do sol aparecem em todos os pequenos fragmentos de vidro e gotículas na face da terra. Se aqueles em miniatura, refletidos sóis imaginários não são atribuídas ao sol no céu, é necessário aceitar a existência externa de um sol real em cada pequeno fragmento de vidro, menor que uma cabeça de fósforo, que possui qualidades do sol e que, embora pequeno em tamanho, tem significado profundo e, por conseguinte, aceita sóis reais para a quantidade de peças de vidro.

Exatamente da mesma maneira, se os seres e as criaturas animadas não são atribuídos diretamente à manifestação dos nomes do Sol Pré-Eterno, torna-se necessário aceitar que, em cada ser, e especialmente animados seres, encontra-se uma natureza, uma força, ou simplesmente uma divindade que vai sustentar um poder e vontade infinitos, conhecimento e sabedoria ilimitados. Tal ideia é a mais absurda e supersticiosa de todas as impossibilidades do universo. Aquele que atribui a arte do Criador do universo à imaginária, insignificante, natureza inconsciente é, sem dúvida, menos consciente da verdade do que um animal.

Segunda Impossibilidade Se os seres, que são mais bem-ordenados e bem medidos, sábios e artisticamente modelados, não são atribuídos a Aquele Que é infinitamente poderoso e sábio; em vez disso são atribuídos à natureza, que tem de colocar em cada pedaço de solo, máquinas e imprensas, tanto quanto o número de fábricas e imprensas que há na Europa, de modo que cada pedaço de solo pode ser o meio para o crescimento e a formação de inúmeras flores e frutos, de que é o local de origem e oficinas de trabalho,

porque as sementes de flores são plantadas, por sua vez, em uma concavidade de solo, que executa o dever de um vaso de flores para eles. Uma habilidade é aparente na concavidade do solo que vai dar formas e moldes que diferem muito um do outro para todas as flores plantadas nele.

Se essa capacidade não é atribuída ao Todo-Glorioso e Todo-Poderoso, tal situação não poderia ocorrer sem que houvesse na concavidade de solo imaterial, máquina diferente e natural para cada flor. Isso é porque a matéria de que as sementes, a exemplo do esperma e dos óvulos, por exemplo, consistem do mesmo composto. Ou seja, eles consistem de uma mistura desordenada, amorfa, pastosa de oxigênio, hidrogênio, carbono e nitrogênio. Juntos a isso, já o ar, a água, a luz e o calor também são simples, inconscientes, e fluem contra tudo em enchentes. O fato de que todas as diferentes formas das flores emergem do solo na mais bem ordenada e artística moda autoevidente e requer necessariamente que estejam presentes no solo, na bacia do imaterial, imprensas e fábricas em miniatura, em número de prensas e fábricas na Europa, de modo que poderia tecer este grande número de tecidos vivos e milhares de vários produtos têxteis bordados.

Assim, você pode comparar o quão longe o pensamento incrédulo dos naturalistas desviou-se do reino da razão. E, apesar de pretendentes desmiolados imaginarem que a natureza seja criadora, reivindicam ser homens de razão e ciência, viram o quão distante da razão e da ciência está o seu pensamento, de modo que eles tomaram, como um caminho para si, uma superstição que não é possível de forma nenhuma, que é impossível. Veja isso e ria deles!

Se você perguntar: se essas impossibilidades extraordinárias e dificuldades insuperáveis ocorrerem, quando os seres são atribuídos à natureza; como são essas dificuldades removidas, quando são atribuídos a Um Único e Eternamente Procurado? E como é a difícil impossibilidade transformada naquela necessidade fácil?

A Resposta: vimos na Primeira Impossibilidade que a manifestação do reflexo do sol mostra seu brilho e efeito por sóis imaginários em miniatura, com total facilidade e falta de problemas em tudo, desde a diminuta partícula inanimada à superfície do oceano mais vasto. Se a relação de cada partícula com o sol é cortada, torna-se necessário aceitar que a existência externa de um sol real poderia subsistir, com uma dificuldade em nível da impossibilidade, em cada uma dessas partículas diminutas.

Do mesmo modo, se cada ser é atribuído diretamente a Um Único e Eternamente Procurado, tudo que é necessário para cada ser pode ser transmitido a ele porpor uma ligação e pela manifestação com naturalidade e facilidade no nível de necessidade.

Se a ligação é cortada e cada ser revertido de sua posição como um funcionário sem deveres, e é deixado para a natureza e seus próprios dispositivos, torna-se necessário supor que, com mil dificuldades e obstáculos que atingem o grau de impossibilidade, a natureza cega possui dentro de si o poder e a sabedoria para criar e administrar o universo, de modo que pode trazer à existência a máquina maravilhosa do ser de uma criatura animada como uma mosca, que é um pequeno índice do universo. Isso é impossível, não apenas uma, mas milhares de vezes.

Elhasıl, nasıl ki Zat-ı Vâcibü’l-vücud’un şerik ve naziri mümteni ve muhaldir. Öyle de rububiyetinde ve icad-ı eşyada başkalarının müdahalesi, şerik-i zatî gibi mümteni ve muhaldir.

Amma ikinci muhaldeki müşkülat ise müteaddid risalelerde ispat edildiği gibi eğer bütün eşya Vâhid-i Ehad’e verilse bütün eşya, bir tek şey gibi suhuletli ve kolay olur. Eğer esbaba ve tabiata verilse bir tek şey, umum eşya kadar müşkülatlı olduğu, müteaddid ve kat’î bürhanlarla ispat edilmiş. Bir bürhanın hülâsası şudur ki:

Nasıl ki bir adam, bir padişaha askerlik veya memuriyet cihetiyle intisap etse o memur ve o asker o intisap kuvvetiyle, yüz bin defa kuvvet-i şahsiyesinden fazla işlere medar olabilir. Ve padişahı namına bazen bir şahı esir eder. Çünkü gördüğü işlerin ve yaptığı eserlerin cihazatını ve kuvvetini kendi taşımıyor ve taşımaya mecbur olmuyor. O intisap münasebetiyle, padişahın hazineleri ve arkasındaki nokta-i istinadı olan ordu; o kuvveti, o cihazatı taşıyor. Demek gördüğü işler, şahane olarak bir padişahın işi gibi ve gösterdiği eserler, bir ordu eseri misillü hârika olabilir.

Nasıl ki karınca, o memuriyet cihetiyle Firavun’un sarayını harap ediyor. Sinek o intisap ile Nemrut’u gebertiyor. Ve o intisap ile buğday tanesi gibi bir çam çekirdeği, koca çam ağacının bütün cihazatını yetiştiriyor. (Hâşiye)

Eğer o intisap kesilse, o memuriyetten terhis edilse yapacağı işlerin cihazatını ve kuvvetini, belinde ve bileğinde taşımaya mecburdur. O vakit, o küçücük bileğindeki kuvvet miktarınca ve belindeki cephane adedince iş görebilir. Evvelki vaziyette gayet kolaylıkla gördüğü işleri bu vaziyette ondan istenilse, elbette bileğinde bir ordu kuvvetini ve belinde bir padişahın cihazat-ı harbiye fabrikasını yüklemek lâzım gelir ki güldürmek için acib hurafeleri ve masalları hikâye eden maskaralar dahi bu hayalden utanıyorlar!..

Elhasıl: Vâcibü’l-vücud’a her mevcudu vermek, vücub derecesinde bir suhuleti var. Ve tabiata icad cihetinde vermek, imtina derecesinde müşkül ve haric-i daire-i akliyedir.

Üçüncü Muhal: Bu muhali izah edecek bazı risalelerde beyan edilen iki misal:

Birinci Misal: Bütün âsâr-ı medeniyetle tekmil ve tezyin edilmiş, hâlî bir sahrada kurulmuş, yapılmış bir saraya; gayet vahşi bir adam girmiş, içine bakmış. Binlerle muntazam sanatlı eşyayı görmüş. Vahşetinden, ahmaklığından, hariçten kimse müdahale etmeyip o saray içinde o eşyadan birisi, o sarayı müştemilatıyla beraber yapmıştır diye taharriye başlıyor. Hangi şeye bakıyor, o vahşetli aklı dahi kabil görmüyor ki o şey bunları yapsın.

Sonra o sarayın teşkilat programını ve mevcudat fihristesini ve idare kanunları içinde yazılı olan bir defteri görür. Çendan elsiz ve gözsüz ve çekiçsiz olan o defter dahi sair içindeki şeyler gibi hiçbir kabiliyeti yoktur ki o sarayı teşkil ve tezyin etsin. Fakat muztar kalarak bilmecburiye, eşya-yı âhere nisbeten, kavanin-i ilmiyenin bir unvanı olmak cihetiyle, o sarayın mecmuuna bu defteri münasebettar gördüğünden “İşte bu defterdir ki o sarayı teşkil, tanzim ve tezyin edip bu eşyayı yapmış, takmış, yerleştirmiş.” diyerek vahşetini; ahmakların, sarhoşların hezeyanına çevirmiş.

İşte aynen bu misal gibi; hadsiz derecede misaldeki saraydan daha muntazam, daha mükemmel ve bütün etrafı mu’cizane hikmetle dolu şu saray-ı âlemin içine, inkâr-ı uluhiyete giden tabiiyyun fikrini taşıyan vahşi bir insan girer. Daire-i mümkinat haricinde olan Zat-ı Vâcibü’l-vücud’un eser-i sanatı olduğunu düşünmeyerek ve ondan i’raz ederek, daire-i mümkinat içinde kader-i İlahînin yazar bozar bir levhası hükmünde ve kudret-i İlahiyenin kavanin-i icraatına tebeddül ve tagayyür eden bir defteri olabilen ve pek yanlış ve hata olarak “tabiat” namı verilen bir mecmua-i kavanin-i âdât-ı İlahiye ve bir fihriste-i sanat-ı Rabbaniyeyi görür. Ve der ki:

“Madem bu eşya bir sebep ister, hiçbir şeyin bu defter gibi münasebeti görünmüyor. Çendan hiçbir cihetle akıl kabul etmez ki gözsüz, şuursuz, kudretsiz bu defter, rububiyet-i mutlakanın işi olan ve hadsiz bir kudreti iktiza eden icadı yapamaz. Fakat madem Sâni’-i Kadîm’i kabul etmiyorum; öyle ise en münasibi, bu defter bunu yapmış ve yapar diyeceğim.” der. Biz de deriz:

Ey ahmaku’l-humakadan tahammuk etmiş sarhoş ahmak! Başını tabiat bataklığından çıkar, arkana bak; zerrattan, seyyarata kadar bütün mevcudat, ayrı ayrı lisanlarla şehadet ettikleri ve parmaklarıyla işaret ettikleri bir Sâni’-i Zülcelal’i gör ve o sarayı yapan ve o defterde sarayın programını yazan Nakkaş-ı Ezelî’nin cilvesini gör, fermanına bak, Kur’an’ını dinle, o hezeyanlardan kurtul!

İkinci Misal: Gayet vahşi bir adam muhteşem bir kışla dairesine girer. Gayet muntazam bir ordunun umumî beraber talimlerini, muntazam hareketlerini görür. Bir neferin hareketiyle; bir tabur, bir alay, bir fırka kalkar, oturur, gider; bir ateş emriyle ateş ettiklerini müşahede eder. Onun kaba, vahşi aklı, bir kumandanın, devletin nizamatıyla ve kanun-u padişahî ile kumandasını anlamayıp inkâr ettiğinden, o askerlerin iplerle birbiriyle bağlı olduklarını tahayyül eder. O hayalî ip, ne kadar hârikalı bir ip olduğunu düşünür; hayrette kalır.

Sonra gider Ayasofya gibi gayet muazzam bir camiye, cuma gününde dâhil olur. O cemaat-i müslimînin, bir adamın sesiyle kalkar, eğilir, secde ederek oturduklarını müşahede eder. Manevî ve semavî kanunların mecmuundan ibaret olan şeriatı ve şeriat sahibinin emirlerinden gelen manevî düsturlarını anlamadığından, o cemaatin maddî iplerle bağlandığını ve o acib ipler onları esir edip oynattığını tahayyül ederek en vahşi insan suretindeki canavar hayvanları dahi güldürecek derecede maskaralı bir fikirle çıkar, gider.

İşte aynı bu misal gibi Sultan-ı ezel ve ebed’in hadsiz cünudunun muhteşem bir kışlası olan şu âleme ve o Mabud-u Ezelî’nin muntazam bir mescidi olan şu kâinata; mahz-ı vahşet olan, inkârlı fikr-i tabiatı taşıyan bir münkir giriyor. O Sultan-ı Ezelî’nin hikmetinden gelen nizamat-ı kâinatın manevî kanunlarını, birer maddî madde tasavvur ederek ve saltanat-ı rububiyetin kavanin-i itibariyesi ve o Mabud-u Ezelî’nin şeriat-ı fıtriye-i kübrasının manevî ve yalnız vücud-u ilmîsi bulunan ahkâmlarını ve düsturlarını birer mevcud-u haricî ve maddî birer madde tahayyül ederek, kudret-i İlahiyenin yerine, o ilim ve kelâmdan gelen ve yalnız vücud-u ilmîsi bulunan o kanunları ikame etmek ve ellerine icad vermek, sonra da onlara “tabiat” namını takmak ve yalnız bir cilve-i kudret-i Rabbaniye olan kuvveti, bir zîkudret ve müstakil bir kadîr telakki etmek; misaldeki vahşiden bin defa aşağı bir vahşettir!

Elhasıl, tabiiyyunların, mevhum ve hakikatsiz tabiat dedikleri şey, olsa olsa ve hakikat-i hariciye sahibi ise ancak bir sanat olabilir, Sâni’ olamaz. Bir nakıştır, nakkaş olamaz. Ahkâmdır, hâkim olamaz. Bir şeriat-ı fıtriyedir, şâri’ olamaz. Mahluk bir perde-i izzettir, hâlık olamaz. Münfail bir fıtrattır, fâtır bir fâil olamaz. Kanundur, kudret değildir; kādir olamaz. Mistardır, masdar olamaz.

Elhasıl: Madem mevcudat var. Madem On Altıncı Nota’nın başında denildiği gibi mevcudun vücuduna, taksim-i aklî ile dört yoldan başka yol tahayyül edilmez. O dört cihetten üçünün her birinin üç zâhir muhaller ile butlanı, kat’î bir surette ispat edildi. Elbette bizzarure ve bilbedahe dördüncü yol olan vahdet yolu, kat’î bir surette ispat olunuyor. O dördüncü yol ise baştaki اَفِى اللّٰهِ شَكٌّ فَاطِرِ السَّمٰوَاتِ وَال۟اَر۟ضِ âyeti, şeksiz ve şüphesiz bedahet derecesinde Zat-ı Vâcibü’l-vücud’un uluhiyetini ve her şey doğrudan doğruya dest-i kudretinden çıktığını ve semavat ve arz kabza-i tasarrufunda bulunduğunu gösteriyor.

Ey esbab-perest ve tabiata tapan bîçare adam! Madem her şeyin tabiatı, her şey gibi mahluktur çünkü sanatlıdır ve yeni oluyor. Hem her müsebbeb gibi zâhirî sebebi dahi masnûdur. Ve madem her şeyin vücudu, pek çok cihazat ve âletlere muhtaçtır. O halde, o tabiatı icad eden ve o sebebi halk eden bir Kadîr-i Mutlak var. Ve o Kadîr-i Mutlak’ın ne ihtiyacı var ki âciz vesaiti, rububiyetine ve icadına teşrik etsin. Hâşâ! Belki doğrudan doğruya müsebbebi, sebep ile beraber halk ederek, cilve-i esmasını ve hikmetini göstermek için bir tertip ve tanzim ile zâhirî bir sebebiyet, bir mukarenet vermekle, eşyadaki zâhirî kusurlara, merhametsizliklere ve noksaniyetlere merci olmak için esbab ve tabiatı dest-i kudretine perde etmiş; izzetini o suretle muhafaza etmiş.

Acaba bir saatçi, saatin çarklarını yapsın; sonra saati çarklarla tertip edip tanzim etsin, daha mı kolaydır? Yoksa hârika bir makineyi, o çarklar içinde yapsın; sonra saatin yapılmasını o makinenin camid ellerine versin, tâ saati yapsın, daha mı kolaydır? Acaba imkân haricinde değil midir? Haydi o insafsız aklınla sen söyle, sen hâkim ol!

Veyahut bir kâtip; mürekkep, kalem, kâğıdı getirdi. Onunla kendi bizzat o kitabı yazsa daha mı kolaydır? Yoksa o kâğıt, mürekkep, kalem içinde o kitaptan daha sanatlı, daha zahmetli, yalnız o tek kitaba mahsus olarak bir yazı makinesi icad etsin; sonra o şuursuz makineye “Haydi sen yaz!” desin de kendi karışmasın, daha mı kolaydır? Acaba yüz defa yazıdan daha müşkül değil midir?

Eğer desen: Evet, bir kitabı yazan makinenin icadı, o kitaptan yüz defa daha müşküldür. Fakat o makine, aynı kitabın birçok nüshalarını yazmasına vasıta olmak cihetiyle, belki bir kolaylık var?

Elcevap: Nakkaş-ı Ezelî, hadsiz kudretiyle nihayetsiz cilve-i esmasını her vakit tazelendirmekle, ayrı ayrı şekilde göstermek için eşyadaki teşahhusları ve hususi simaları öyle bir surette halk etmiştir ki hiçbir mektub-u Samedanî ve hiçbir kitab-ı Rabbanî, diğer kitapların aynı aynına olamıyor. Alâküllihal, ayrı manaları ifade etmek için ayrı bir siması bulunacak.

Eğer gözün varsa insanın simasına bak, gör ki zaman-ı Âdem’den şimdiye kadar, belki ebede kadar, bu küçük simada, aza-yı esasîde ittifak ile beraber her bir sima, umum simalara nisbeten, her birisine karşı birer alâmet-i farikası var olduğu kat’iyen sabittir.

Bunun için her bir sima, ayrı bir kitaptır. Yalnız sanatın tanzimi için ayrı bir yazı takımı ve ayrı bir tertip ve telif ister. Ve maddelerini hem getirmek hem yerleştirmek ve hem de vücuda lâzım olan her şeyi dercetmek için bütün bütün başka bir tezgâh ister.

Haydi, farz-ı muhal olarak tabiata bir matbaa nazarıyla baktık. Fakat bir matbaaya ait olan tanzim ve basmak, yani muayyen intizamını kalıba sokmaktan başka, o tanzimin icadından, icadları yüz derece daha müşkül bir zîhayatın cismindeki maddeleri, aktar-ı âlemden mizan-ı mahsusla ve has bir intizamla icad etmek ve getirmek ve matbaa eline vermek için yine o matbaayı icad eden Kadîr-i Mutlak’ın kudret ve iradesine muhtaçtır. Demek, bu matbaalık ihtimali ve farzı, bütün bütün manasız bir hurafedir.

İşte bu saat ve kitap misalleri gibi Sâni’-i Zülcelal, Kādir-i külli şey’, esbabı halk etmiş; müsebbebatı da halk ediyor. Hikmetiyle, müsebbebatı esbaba bağlıyor. Kâinatın harekâtının tanzimine dair kavanin-i âdetullahtan ibaret olan şeriat-ı fıtriye-i kübra-yı İlahiyenin bir cilvesini ve eşyadaki o cilvesine yalnız bir âyine ve bir ma’kes olan tabiat-ı eşyayı, iradesiyle tayin etmiştir. Ve o tabiatın vücud-u haricîye mazhar olan vechini, kudretiyle icad etmiş ve eşyayı o tabiat üzerinde halk etmiş, birbirine mezcetmiş. Acaba gayet derecede makul ve hadsiz bürhanların neticesi olan bu hakikatin kabulü mü daha kolaydır? –Acaba vücub derecesinde lâzım değil midir?– Yoksa camid, şuursuz, mahluk, masnû, basit olan o sebep ve tabiat dediğiniz maddelere, her bir şeyin vücuduna lâzım hadsiz cihazat ve âlâtı verip hakîmane, basîrane olan işleri kendi kendilerine yaptırmak mı daha kolaydır? –Acaba imtina derecesinde, imkân haricinde değil midir?– Senin, o insafsız aklının insafına havale ediyoruz.

Münkir ve tabiat-perest diyor ki:

Madem beni insafa davet ediyorsun. Ben de diyorum ki şimdiye kadar yanlış gittiğimiz yol hem yüz derece muhal hem gayet zararlı ve nihayet derecede çirkin bir meslek olduğunu itiraf ediyorum. Sâbık tahkikatınızdan zerre miktar şuuru bulunan anlayacak ki esbaba, tabiata icad vermek mümtenidir, muhaldir. Ve her şeyi doğrudan doğruya Vâcibü’l-vücud’a vermek vâcibdir, zarurîdir. Elhamdülillahi ale’l-iman deyip iman ediyorum.

Yalnız bir şüphem var: Cenab-ı Hakk’ın Hâlık olduğunu kabul ediyorum fakat bazı cüz’î esbabın ehemmiyetsiz şeylerde icada müdahaleleri ve bir parça medh ü sena kazanmaları, saltanat-ı rububiyetine ne zarar verir? Saltanatına noksaniyet gelir mi?

Elcevap: Bazı risalelerde gayet kat’î ispat ettiğimiz gibi; hâkimiyetin şe’ni, müdahaleyi reddetmektir. Hattâ en edna bir hâkim, bir memur; daire-i hâkimiyetinde oğlunun müdahalesini kabul etmiyor. Hattâ hâkimiyetine müdahale tevehhümüyle, bazı dindar padişahlar –halife oldukları halde– masum evlatlarını katletmeleri, bu “redd-i müdahale kanunu”nun hâkimiyette ne kadar esaslı hükmettiğini gösteriyor. Bir nahiyede iki müdürden tut tâ bir memlekette iki padişaha kadar, hâkimiyetteki istiklaliyetin iktiza ettiği “men’-i iştirak kanunu” tarih-i beşerde çok acib herc ü merc ile kuvvetini göstermiş.

Acaba âciz ve muavenete muhtaç insanlardaki âmiriyet ve hâkimiyetin bir gölgesi, bu derece müdahaleyi reddetmeyi ve başkasının müdahalesini men’etmeyi ve hâkimiyetinde iştirak kabul etmemeyi ve makamında istiklaliyetini nihayet taassupla muhafazaya çalışmayı gör, sonra hâkimiyet-i mutlaka rububiyet derecesinde ve âmiriyet-i mutlaka uluhiyet derecesinde ve istiklaliyet-i mutlaka ehadiyet derecesinde ve istiğna-yı mutlak kādiriyet-i mutlaka derecesinde bir Zat-ı Zülcelal’de, bu redd-i müdahale ve men’-i iştirak ve tard-ı şerik, ne derece o hâkimiyetin zarurî bir lâzımı ve vâcib bir muktezası olduğunu kıyas edebilirsen et.

Amma ikinci şık şüphen ki: Bazı esbab, bazı cüz’iyatın bazı ubudiyetlerine merci olsa, o Mabud-u Mutlak olan Zat-ı Vâcibü’l-vücud’a müteveccih zerrattan seyyarata kadar mahlukatın ubudiyetlerinden ne noksan gelir?

Elcevap: Şu kâinatın Hâlık-ı Hakîm’i, kâinatı bir ağaç hükmünde halk edip en mükemmel meyvesini zîşuur ve zîşuurun içinde en câmi’ meyvesini insan yapmıştır. Ve insanın en ehemmiyetli, belki insanın netice-i hilkati ve gaye-i fıtratı ve semere-i hayatı olan şükür ve ibadeti; o Hâkim-i Mutlak ve Âmir-i Müstakil, kendini sevdirmek ve tanıttırmak için kâinatı halk eden o Vâhid-i Ehad, bütün kâinatın meyvesi olan insanı ve insanın en yüksek meyvesi olan şükür ve ibadetini başka ellere verir mi? Bütün bütün hikmetine zıt olarak, netice-i hilkati ve semere-i kâinatı abes eder mi? Hâşâ ve kellâ… Hem hikmetini ve rububiyetini inkâr ettirecek bir tarzda mahlukatın ibadetlerini başkalara vermeye rıza gösterir mi, hiç müsaade eder mi? Ve hem hadsiz bir derecede kendini sevdirmeyi ve tanıttırmayı ef’aliyle gösterdiği halde, en mükemmel mahlukatının şükür ve minnettarlıklarını, tahabbüb ve ubudiyetlerini başka esbaba vermekle kendini unutturup kâinattaki makasıd-ı âliyesini inkâr ettirir mi? Ey tabiat-perestlikten vazgeçen arkadaş! Haydi sen söyle!

O diyor: Elhamdülillah, bu iki şüphem hallolmakla beraber, vahdaniyet-i İlahiyeye dair ve Mabud-u Bi’l-hak o olduğuna ve ondan başkaları ibadete lâyık olmadığına o kadar parlak ve kuvvetli iki delil gösterdin ki onları inkâr etmek, güneşi ve gündüzü inkâr etmek gibi bir mükâberedir.

Hâtime

Tabiat fikr-i küfrîsini terk eden ve imana gelen zat diyor ki: Elhamdülillah, benim şüphelerim kalmadı; yalnız merakımı mûcib olan birkaç sualim var.

Birinci Sual: Çok tembellerden ve târikü’s-salâtlardan işitiyoruz, diyorlar ki: Cenab-ı Hakk’ın bizim ibadetimize ne ihtiyacı var ki Kur’an’da çok şiddet ve ısrar ile ibadeti terk edeni zecredip cehennem gibi dehşetli bir ceza ile tehdit ediyor. İtidalli ve istikametli ve adaletli olan ifade-i Kur’aniyeye nasıl yakışıyor ki ehemmiyetsiz bir cüz’î hataya karşı, nihayet şiddeti gösteriyor?

Elcevap: Evet, Cenab-ı Hak senin ibadetine, belki hiçbir şeye muhtaç değil. Fakat sen ibadete muhtaçsın, manen hastasın. İbadet ise manevî yaralarına tiryaklar hükmünde olduğunu çok risalelerde ispat etmişiz. Acaba bir hasta, o hastalık hakkında, şefkatli bir hekimin ona nâfi’ ilaçları içirmek hususunda ettiği ısrara mukabil, hekime dese: “Senin ne ihtiyacın var, bana böyle ısrar ediyorsun?” Ne kadar manasız olduğunu anlarsın.

Amma Kur’an’ın terk-i ibadet hakkında şiddetli tehdidatı ve dehşetli cezaları ise nasıl ki bir padişah, raiyetinin hukukunu muhafaza etmek için âdi bir adamın, raiyetinin hukukuna zarar veren bir hatasına göre, şiddetli cezaya çarpar.

Öyle de ibadeti ve namazı terk eden adam, Sultan-ı ezel ve ebed’in raiyeti hükmünde olan mevcudatın hukukuna ehemmiyetli bir tecavüz ve manevî bir zulmeder. Çünkü mevcudatın kemalleri, Sâni’e müteveccih yüzlerinde tesbih ve ibadet ile tezahür eder. İbadeti terk eden, mevcudatın ibadetini görmez ve göremez, belki de inkâr eder. O vakit ibadet ve tesbih noktasında yüksek makamda bulunan ve her biri birer mektub-u Samedanî ve birer âyine-i esma-i Rabbaniye olan mevcudatı; âlî makamlarından tenzil ettiğinden ve ehemmiyetsiz, vazifesiz, camid, perişan bir vaziyette telakki ettiğinden mevcudatı tahkir eder; kemalâtını inkâr ve tecavüz eder.

Evet herkes, kâinatı kendi âyinesiyle görür. Cenab-ı Hak insanı kâinat için bir mikyas, bir mizan suretinde yaratmıştır. Her insan için bu âlemden hususi bir âlem vermiş. O âlemin rengini, o insanın itikad-ı kalbîsine göre gösteriyor.

Mesela, gayet meyus ve matemli olarak ağlayan bir insan, mevcudatı ağlar ve meyus suretinde görür; gayet sürurlu ve neşeli, müjdeli ve kemal-i neşesinden gülen bir adam, kâinatı neşeli, güler gördüğü gibi; mütefekkirane ve ciddi bir surette ibadet ve tesbih eden adam, mevcudatın hakikaten mevcud ve muhakkak olan ibadet ve tesbihatlarını bir derece keşfeder ve görür. Gafletle veya inkârla ibadeti terk eden adam; mevcudatı, hakikat-i kemalâtına tamamıyla zıt ve muhalif ve hata bir surette tevehhüm eder ve manen onların hukukuna tecavüz eder.

Hem o târikü’s-salât, kendi kendine mâlik olmadığı için kendi mâlikinin bir abdi olan kendi nefsine zulmeder. Onun mâliki, o abdinin hakkını, onun nefs-i emmaresinden almak için dehşetli tehdit eder. Hem netice-i hilkati ve gaye-i fıtratı olan ibadeti terk ettiğinden, hikmet-i İlahiye ve meşiet-i Rabbaniyeye karşı bir tecavüz hükmüne geçer. Onun için cezaya çarpılır.

Elhasıl: İbadeti terk eden hem kendi nefsine zulmeder –nefsi ise Cenab-ı Hakk’ın abdi ve memlûküdür– hem kâinatın hukuk-u kemalâtına karşı bir tecavüz, bir zulümdür. Evet nasıl ki küfür, mevcudata karşı bir tahkirdir; terk-i ibadet dahi kâinatın kemalâtını bir inkârdır. Hem hikmet-i İlahiyeye karşı bir tecavüz olduğundan, dehşetli tehdide, şiddetli cezaya müstahak olur.

İşte bu istihkakı ve mezkûr hakikati ifade etmek için Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan, mu’cizane bir surette o şiddetli tarz-ı ifadeyi ihtiyar ederek, tam tamına hakikat-i belâgat olan mutabık-ı mukteza-yı hale mutabakat ediyor.

İkinci Sual: Tabiattan vazgeçen ve imana gelen zat diyor ki:

Her mevcud, her cihette, her işinde ve her şeyinde ve her şe’ninde meşiet-i İlahiyeye ve kudret-i Rabbaniyeye tabi olması, çok azîm bir hakikattir. Azameti cihetinde dar zihinlerimize sıkışmıyor. Halbuki gözümüzle gördüğümüz bu nihayet derecede mebzuliyet hem hilkat ve icad-ı eşyadaki hadsiz suhulet hem sâbık bürhanlarınızla tahakkuk eden vahdet yolundaki icad-ı eşyada nihayet derecede kolaylık ve suhulet hem nass-ı Kur’an ile beyan edilen مَا خَل۟قُكُم۟ وَلَا بَع۟ثُكُم۟ اِلَّا كَنَف۟سٍ وَاحِدَةٍ ۝ وَمَٓا اَم۟رُ السَّاعَةِ اِلَّا كَلَم۟حِ ال۟بَصَرِ اَو۟ هُوَ اَق۟رَبُ gibi âyetlerin sarahaten gösterdikleri nihayet derecede kolaylık, o hakikat-i azîmeyi, en makbul ve en makul bir mesele olduğunu gösteriyorlar. Bu kolaylığın sırrı ve hikmeti nedir?

Elcevap: Yirminci Mektup’un Onuncu Kelimesi olan وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَى۟ءٍ قَدٖيرٌ beyanında, o sır gayet vâzıh ve kat’î ve mukni bir tarzda beyan edilmiş. Hususan o mektubun zeylinde daha ziyade vuzuh ile ispat edilmiş ki bütün mevcudat, Sâni’-i Vâhid’e isnad edildiği vakit, bir tek mevcud hükmünde kolaylaşır. Eğer Vâhid-i Ehad’e verilmezse bir tek mahlukun icadı, bütün mevcudat kadar müşkülleşir ve bir çekirdek, bir ağaç kadar suubetli olur.

Eğer Sâni’-i Hakiki’sine verilse kâinat bir ağaç gibi ve ağaç bir çekirdek gibi ve cennet bir bahar gibi ve bahar bir çiçek gibi kolaylaşır, suhulet peyda eder. Ve bilmüşahede görünen hadsiz mebzuliyet ve ucuzluğun ve her nev’in suhuletle kesret-i efradı bulunmasının ve kesret-i suhulet ve süratle muntazam, sanatlı, kıymetli mevcudatın kolayca vücuda gelmesinin sırlarına medar olan ve hikmetlerini gösteren yüzer delillerinden ve başka risalelerde tafsilen beyan edilen bir ikisine muhtasar bir işaret ederiz.

Mesela, nasıl ki yüz nefer, bir zabitin idaresine verilse; bir neferin, yüz zabitin idarelerine verilmesinden yüz derece daha kolay olduğu gibi; bir ordunun teçhizat-ı askeriyesi bir merkez, bir kanun, bir fabrika ve bir padişahın emrine verildiği vakit, âdeta kemiyeten bir neferin teçhizatı kadar kolaylaştığı gibi; bir neferin teçhizat-ı askeriyesi müteaddid merkezlere, müteaddid fabrikalara, müteaddid kumandanlara havalesi de âdeta bir ordunun teçhizatı kadar kemiyeten müşkülatlı oluyor. Çünkü bir tek neferin teçhizatı için bütün orduya lâzım olan fabrikaların bulunması gerektir.

Hem bir ağacın sırr-ı vahdet cihetiyle, bir kökte, bir merkezde, bir kanun ile mevadd-ı hayatiyesi verildiğinden binler meyve veren o ağaç, bir meyve kadar suhuletli olduğu bilmüşahede görünür. Eğer vahdetten kesrete gidilse, her bir meyveye lâzım mevadd-ı hayatiye başka yerden verilse her bir meyve, bir ağaç kadar müşkülat peyda eder. Belki ağacın bir enmuzeci ve fihristesi olan bir tek çekirdek dahi o ağaç kadar suubetli olur. Çünkü bir ağacın hayatına lâzım olan bütün mevadd-ı hayatiye, bir tek çekirdek için de lâzım oluyor.

İşte bu misaller gibi yüzler misaller var gösteriyorlar ki vahdette, nihayet derecede suhuletle vücuda gelen binler mevcud, şirkte ve kesrette, bir tek mevcuddan daha ziyade kolay olur.

Sair risalelerde bu hakikat iki kere iki dört eder derecede ispat edildiğinden, onlara havale edip, burada yalnız bu suhulet ve kolaylığın ilim ve kader-i İlahî ve kudret-i Rabbaniye nokta-i nazarında gayet mühim bir sırrını beyan edeceğiz. Şöyle ki:

Sen bir mevcudsun. Eğer Kadîr-i Ezelî’ye kendini versen; bir kibrit çakar gibi hiçten, yoktan, bir emirle, hadsiz kudretiyle, seni bir anda halk eder. Eğer sen kendini ona vermezsen, belki esbab-ı maddiyeye ve tabiata isnad etsen o vakit sen, kâinatın muntazam bir hülâsası, meyvesi ve küçük bir fihristesi ve listesi olduğundan; seni yapmak için kâinatı ve anâsırı ince elek ile eleyip hassas ölçülerle aktar-ı âlemden senin vücudundaki maddeleri toplamak lâzım gelir.

Çünkü esbab-ı maddiye yalnız terkip eder, toplar. Kendilerinde bulunmayanı; hiçten, yoktan yapamadıkları, bütün ehl-i akıl yanında musaddaktır. Öyle ise küçük bir zîhayatın cismini aktar-ı âlemden toplamaya mecbur olurlar.

İşte vahdette ve tevhidde ne kadar kolaylık ve şirkte ve dalalette ne kadar müşkülat var olduğunu anla!

İkincisi, ilim noktasında hadsiz bir suhulet vardır. Şöyle ki:

Kader, ilmin bir nev’idir ki her şeyin manevî ve mahsus kalıbı hükmünde bir miktar tayin eder. Ve o miktar-ı kaderî, o şeyin vücuduna bir plan, bir model hükmüne geçer. Kudret icad ettiği vakit, gayet suhuletle o kaderî miktar üstünde icad eder.

Eğer o şey muhit ve hadsiz ve ezelî bir ilmin sahibi olan Kadîr-i Zülcelal’e verilmezse –sâbıkan geçtiği gibi– binler müşkülat değil belki yüz muhalat ortaya düşer. Çünkü o miktar-ı kaderî ve miktar-ı ilmî olmazsa binler haricî ve maddî kalıplar, küçücük bir hayvanın cesedinde istimal edilmek lâzım gelir.

İşte vahdette nihayetsiz kolaylık ve dalalette ve şirkte hadsiz müşkülatın bir sırrını anla وَمَٓا اَم۟رُ السَّاعَةِ اِلَّا كَلَم۟حِ ال۟بَصَرِ اَو۟ هُوَ اَق۟رَبُ âyeti, ne kadar hakikatli ve doğru ve yüksek bir hakikati ifade ettiğini bil!

Üçüncü Sual: Eskiden düşman, şimdi dost olan mühtedi diyor ki: Şu zamanda çok ileri giden feylesoflar diyorlar ki: “Hiçten hiçbir şey icad edilmiyor ve hiçbir şey idam edilmiyor yalnız bir terkip bir tahlildir ki kâinat fabrikasını işlettiriyor.”

Elcevap: Nur-u Kur’an ile mevcudata bakmayan feylesofların en ileri gidenleri bakmışlar ki tabiat ve esbab vasıtasıyla bu mevcudatın teşekkülat ve vücudlarını –sâbıkan ispat ettiğimiz tarzda– imtina derecesinde müşkülatlı gördüklerinden, iki kısma ayrıldılar.

Bir kısmı sofestaî olup, insanın hâssası olan akıldan istifa ederek, ahmak hayvanlardan daha aşağı düşerek, kâinatın vücudunu inkâr etmeyi; hattâ kendilerinin vücudlarını dahi inkâr etmesini; dalalet mesleğinde esbab ve tabiatın icad sahibi olmalarından daha ziyade kolay gördüklerinden hem kendilerini hem kâinatı inkâr edip, cehl-i mutlaka düşmüşler.

İkinci güruh bakmışlar ki dalalette, esbab ve tabiat mûcid olmak noktasında, bir sinek ve bir çekirdeğin icadı, hadsiz müşkülatı var ve tavr-ı aklın haricinde bir iktidar iktiza ediyor. Onun için bilmecburiye icadı inkâr ediyorlar “Yoktan var olmaz.” diyorlar ve idamı da muhal görüyorlar “Var yok olmaz.” hükmediyorlar. Yalnız harekât-ı zerrat ile tesadüf rüzgârlarıyla bir terkip ve tahlil ve dağılmak ve toplanmak suretinde bir vaziyet-i itibariye tahayyül ediyorlar.

İşte sen gel, ahmaklığın ve cehaletin en aşağı derecesinde, en yüksek akıllı kendini zanneden adamları gör ve dalalet, insanı ne kadar maskara ve süflî ve echel yaptığını bil, ibret al!

Acaba her senede, dört yüz bin envaı birden zemin yüzünde icad eden ve semavat ve arzı altı günde halk eden ve altı haftada, her baharda, kâinattan daha sanatlı, hikmetli zîhayat bir kâinatı inşa eden bir kudret-i ezeliye, bir ilm-i ezelînin dairesinde, planları ve miktarları taayyün eden mevcudat-ı ilmiyeyi göze göstermeyen bir ecza ile yazılan ve görünmeyen bir yazıyı göstermek için sürülen bir ecza misillü, gayet kolay o ma’dumat-ı hariciye olan mevcudat-ı ilmiyeye vücud-u haricî vermeyi o kudret-i ezeliyeden uzak görmek ve icadı inkâr etmek; evvelki güruh olan sofestaîlerden daha ziyade ahmakane ve cahilanedir.

Bu bedbahtlar, âciz-i mutlak ve yalnız bir cüz-i ihtiyarîden başka ellerinde olmayan firavunlaşmış kendi nefisleri, hiçbir şeyi idam ve yok edemediklerinden ve hiçbir zerreyi, bir maddeyi, hiçten, yoktan icad edemediklerinden ve güvendikleri esbab ve tabiatın ellerinde hiçten icad gelmediği cihetle, ahmaklıklarından diyorlar: “Yoktan var olmaz, var da yok olmaz.” deyip bu bâtıl ve hata düsturu, Kadîr-i Mutlak’a teşmil etmek istiyorlar.

Evet, Kadîr-i Zülcelal’in iki tarzda icadı var. Biri, ihtira ve ibda iledir. Yani hiçten, yoktan vücud veriyor ve ona lâzım her şeyi de hiçten icad edip eline veriyor. Diğeri, inşa ile sanat iledir. Yani kemal-i hikmetini ve çok esmasının cilvelerini göstermek gibi çok dakik hikmetler için kâinatın anâsırından bir kısım mevcudatı inşa ediyor. Her emrine tabi olan zerratları ve maddeleri, rezzakıyet kanunuyla onlara gönderir ve onlarda çalıştırır.

Evet, Kādir-i Mutlak’ın iki tarzda hem ibda hem inşa suretinde icadı var. Varı yok etmek ve yoğu var etmek; en kolay en suhuletli, belki daimî, umumî bir kanunudur. Bir baharda, üç yüz bin enva-ı zîhayat mahlukatın şekillerini, sıfatlarını, belki zerratlarından başka bütün keyfiyat ve ahvallerini hiçten var eden bir kudrete karşı “Yoğu var edemez!” diyen adam, yok olmalı!

Tabiatı bırakan ve hakikate geçen zat diyor ki: Cenab-ı Hakk’a zerrat adedince şükür ve hamd ü sena ediyorum ki kemal-i imanı kazandım, evham ve dalaletlerden kurtuldum ve hiçbir şüphem de kalmadı.

اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ عَلٰى دٖينِ ال۟اِس۟لَامِ وَ كَمَالِ ال۟اٖيمَانِ

سُب۟حَانَكَ لَا عِل۟مَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّم۟تَنَٓا اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟عَلٖيمُ ال۟حَكٖيمُ

---

Yirmi İkinci Lem'a ⇐ Lem'alar | ⇒ Yirmi Dördüncü Lem'a

---