On Birinci Şuâ/fa

ثمره‏‏یی از زندان دنیزلی

این بخش دفاعی از رساله نور در برابر بی‏دینی و کفر مطلق است. دفاعیه حقیقی ما در این حبس نیز همین نوشته است؛ زیرا صرفاً در این راه تلاش می‏کنیم.

این رساله، ثمره و خاطره‏‏یی از زندان دنیزلی و حاصل دو روز جمعه می‏باشد.

سعید نورسی

‏رساله ثمره

بِس۟مِ اللّٰهِ الرَّح۟مٰنِ الرَّحٖيمِ

فَلَبِثَ فِى السِّج۟نِ بِض۟عَ سِنٖينَ ()

براساس اِخبار و سرّ آیه فوق، یوسف پیر زندانیان است و زندان نوعی مدرسه یوسفیه به شمار می‏رود. حال که دوبار است تعداد زیادی از طلبه‏های رساله نور وارد این مدرسه می‏شوند بی‏تردید لازم است خلاصه بخشی از مسایل مرتبط با حبس و زندان در رساله نور، در این مکتب - که به منظور تربیت گشوده شده - مطالعه و تدریس شود، تا تربیت و آموزش کامل صورت گیرد. اینک پنج، شش مورد از آن خلاصه‏ها را به شرح زیر بیان می‏کنیم:

مسأله نخست

چنان که توضیح مطلب در کلام چهارم نیز آمده است، آفریدگارمان سرمایه زندگانی بیست و چهار ساعته شبانه روز را به ما احسان می‏کند تا به کمک آن هر چه برای حیات دنیوی و اخروی لازم است تأمین گردد.

تصور کنید ما اگر بیست و سه ساعت از شبانه روز را صرف حیات دنیوی - که بسیار کوتاه است - کنیم و یک ساعت را که برای نمازهای واجب کافی‏ست صرف حیات اخروی - که بسیار طولانی‏ست - نکنیم چه اشتباه خلاف عقلی کرده‏ایم، که در آن صورت دچار فشارهای قلبی و روحی به عنوان مکافات آن خطا خواهیم شد و بر اثر چنین وضعی اخلاقمان را از دست می‏دهیم و عمر را با ناامیدی سپری کرده، و به این ترتیب به جای کسب تربیت، در جهت عکس آن حرکت می‏کنیم؛ فکرش را بکنید که با چنین وضعی تا چه حد ضرر خواهیم کرد.

تصور کنید اگر ساعتی را صرف پنج نوبت نماز واجب کنیم، هر یک ساعت حبس و مصیبت، گاه معادل یک روز عبادت می‏شود و یک ساعت فانی حکم ساعات باقی را می‏یابد و افسردگی‏های روحی و قلبی و فشارها تا حدودی از بین می‏روند و (زندان) کفاره‏‏یی می‏شود برای هرآن چه موجب حبس گردیده بود و تربیت را که هدف اصلی از زندانی شدن است نتیجه می‏دهد، و این آزمون و درس نافعی‏ست، که سبب گفتگویی دل نشین و آرامش بخش با دوستان مصیبت دیده می‏شود.

چنان که در کلام چهارم بیان گردید هزار نفر در قرعه کشی بلیت‏های بخت آزمایی شرکت می‏کنند تا مثلاً یک نفر بتواند هزار لیره به دست آورد؛ آن‏ها هفت، هشت، ده لیره از بیست و چهار لیره خود را خرج قمار بخت آزمایی می‏کنند، اما یک لیره از آن بیست و چهار لیره را صرف خرید بلیت خزانه جواهرات ابدی نمی‏کنند؛ این در حالی‏ست که احتمال برنده شدن هزار لیره در قرعه کشی بخت آزمایی یک در هزار است، چرا که هزار نفر در این امر سهیم‏اند؛

اما در بخت آزمایی مقدرات اخروی بشر، احتمال سود برای اهل ایمان - که برخوردار از حُسن عاقبت می‏باشند - 999 از هزار است، این را 124 هزار پیامبر خبر داده‏اند و مخبران صادقی از اولیا و اصفیایی که شمارشان از حد بیرون است با کشف و شهود تصدیق و تأیید کرده‏اند؛ حال با نکات ذکر شده مقایسه کنید رفتن به سوی قرعه کشی از نوع اول و پشت کردن به مورد دوم چه قدر با مصلحت ناسازگار است.

مدیران زندان، زندانبانان و بلکه کارگزاران امور کشور و نگهبانان آسایش ملت در این مسأله می‏بایست از این درس رساله نور راضی و خرسند باشند، زیرا براساس تجربیات مکرر مشاهده شده است که اداره و انضباط هزار فرد متدینی که همواره به یاد محبس جهنم هستند، آسان‏تر از رسیدگی به امور ده فرد بی‏نماز و بی‏اعتقادی‏ست که صرفاً به حبس دنیوی می‏اندیشند و چیزی از حرام و حلال نمی‏دانند و گاه نیز به رفتارهای لاابالی‏گری خو کرده‏اند.

خلاصه مسأله دوم

همان طور که در بخش راهنمای جوانان در رساله نور به خوبی توضیح داده شده، مرگ چنان قطعی و آشکار است که به شب شدن روز و فرارسیدن زمستان پس از پاییز می‏ماند و به یقین با آن مواجه خواهیم شد؛ هم چنان که این زندان برای وارد شوندگان و خارج شوندگان مانند مسافرخانه‏‏یی‏ست، روی زمین نیز رباطی‏ست برای قافله‏هایی که با عجله در حرکتند تا شبی در آن اتراق کنند و فردا به حرکت‏شان ادامه دهند. مرگ که ساکنان هر شهر را بارها به گورستان انتقال داده است بی‏تردید خواسته‏ی زیادی از حیات دارد.

رساله نور معمای این حقیقت دهشتناک را حل نموده و کشف کرده است، که خلاصه کوتاهی از آن چنین است:

مادام که مرگ از میان نمی‏رود و دروازه گور بسته نمی‏شود؛ بزرگ‏ترین مسأله و نگرانی اصلی انسان یافتن چاره‏‏یی برای نجات از دست جلاد اجل و سلول انفرادی قبر است. آری، این موضوع چاره دارد و رساله نور با سرّ قرآن آن را به بداهت دو ضرب در دو مساوی با چهار، قاطعانه اثبات کرده است، که خلاصه آن چنین است:

مرگ یا اعدام ابدی‏ست، یعنی چوبه داری‏ست که فرد را با خویشاوندان و دوستانش از بین می‏برد؛ یا برگه رخصتی‏ست برای عبور به عالمی دیگر که باقی‏ست، سندی ایمانی برای ورود به سرای سعادت و خوشبختی؛

و قبر نیز یا سلول انفرادی تاریک و چاهی بی‏انتهاست، یا معبری‏ست که ما را از محبس دنیا به سوی مهمان سرا و گلستانی نورانی و جاودان می‏رساند. این حقیقت در «راهنمای جوانان» با تمثیلی اثبات شده است.

برای مثال در حیاط این زندان، چوبه‏های اعدامی برای به دار آویختن قرار داده‏اند و پشت دیوار، مراسم قرعه کشی بزرگی هست که همه عالمیان در آن مشارکت دارند. عدم اشتراک ما پانصد نفری که در این زندان هستیم بدون استثنا غیرممکن است و همه ما را یکی یکی به میدان خواهند برد. ممکن است بگویند: «بیا، گواهی اعدامت را بگیر و بالای چهارپایه برو» یا «تذکره حبس انفرادی همیشگی را بگیر و از این دری که باز است عبور کن.» و شاید بگویند: «مژده! بلیت بخت آزمایی‏ات برنده میلیون‏ها سکه طلا شده است، بیا و آن را بگیر!»

ما به چشم خود می‏بینیم که همه به نوبت به سوی چوبه دار می‏روند و گروهی اعدام می‏شوند؛ گروهی دیگر چوبه دار را نردبانی می‏کنند و خود را به پشت دیوار، همان جا که مراسم بخت آزمایی‏ست می‏رسانند؛ این را مأمورانی جدی با قطع و یقین به ما می‏گویند و گویی خود شاهد آن بوده‏ایم، در همین اثنا دو هیأت وارد زندان ما می‏شوند.

قافله‏‏یی که ساز و شراب و شیرینی‏ها و باقلواهای به ظاهر لذیذ در دست دارند و سعی می‏کنند از آن‏ها به ما نیز بخورانند، اما خوراکی‏هایشان زهرآگین است، و شیاطین انسی آن‏ها را مسموم کرده‏اند.

جماعت و هیأت دوم تربیت نامه و غذاهای حلال و نوشیدنی‏های دل نشین در دست دارند، و به ما اهدا می‏کنند و همه به اتفاق و خیلی جدی می‏گویند: «اگر هدایای گروه اول را – که به منظور امتحان به شما پیشنهاد شده - قبول کنید و بخورید مانند کسانی که می‏بینید بالای دار می‏روند، به دار آویخته خواهید شد؛ اما اگر هدایای ما را که به فرمان حاکم این دیار برایتان آورده‏ایم بپذیرید و ادعیه و اذکاری را که در کتاب‏ها و تربیت‏نامه‏هایمان است بخوانید از به دار آویخته شدن نجات خواهید یافت، بدانید و چون مشاهده روز باور کنید که در آن مراسم بخت آزمایی به لطف و احسان شاهانه هرکدام‏تان برنده یک میلیون سکه طلا خواهید شد. اگر آن شیرینی‏های حرام و شبهه‏ناک و مسموم را بخورید، تا رفتن به سوی چوبه دار هم درد خواهید کشید. این مسأله را فرامین مذکور و ما با یقین به شما خبر می‏دهیم.»

مطابق این تمثیل در پشت چوبه دار اجل – که همیشه جلوی چشمانمان است – مراسم بخت آزمایی مقدرات نوع بشر وجود دارد. بی‏تردید باید دریابیم که در این مراسم برای اهل ایمان و طاعت (به شرط حُسن عاقبت) بلیت خزانه‏‏یی جاودان و بی‏پایان فراهم خواهد بود؛ و به احتمال صد در صد برای آنان که بی‏اعتقاد بوده و مشغول عیش و نوش حرام و گردنکشی و فسق بوده‏اند (به شرط توبه نکردن) نیستی همیشگی (برای آنان که معتقد به آخرت نیستند) یا سلول انفرادی تاریک ابدی (برای آنان که بقای روح را قبول دارند اما به لهو و لعب می‏پردازند) تدارک دیده شده است. در ابتدا این را 124 هزار پیامبر () که نشانه تصدیق در دست دارند و معجزات فراوان داشته‏اند به احتمال 99 درصد خبر داده‏اند و گفته‏اند که گروه اخیراعلان شقاوت ابدی را اخذ خواهند کرد؛ به همین ترتیب بیش از 124 میلیون ولی (قَدَّسَ اَللهُ اَسرَارهُم) که در پی خبر پیامبران، سایه و اثر آنان را با کشف و ذوق مشاهده نموده، تصدیق و تأیید کرده‏اند و میلیاردها محقق () و مجتهد و صدیقی که آمده‏اند و رفته‏اند، خبر این دو گروه از مشاهیر بشری را به مدد عقل و با براهین قطعی و حجت‏های قوی و با فکر و منطق با یقین و ایمان اثبات و تصدیق نموده‏اند. به واسطه این سه گروه بزرگ و عالیِ جامعه بشری - که چهره‏های تابان نوع انسانند، اهل حقیقتند و چون خورشید و ماه و ستارگان می‏درخشند و در موقعیت فرماندهی قدسی بشر قرار دارند- خبر مذکور به اجماع و تواتر به ما رسیده است؛ حال ببینیم وضعیت کسی را که به این سخنان توجهی نمی‏کند و به صراط مستقیم که آنان نشان می‏دهند و رو به سوی سعادت دارد نمی‏رود و به احتمال 99 درصدِ خطر توجهی ندارد؛ همین فرد در حالت عادی حتی اگر یک نفر بگوید در راهی که می‏روی خطری هست، از آن راه نخواهد رفت و راهی ولو طولانی‏تر را برخواهد گزید. علی ایُّ حال وضع او چنین خواهد بود:

کوتاه‏ترین و سهل‏ترین راه را که مخبران بی‏شمار با قاطعیت و یقین از آن خبر داده‏اند و صد در صد به بهشت و سعادت ابدی منتهی می‏شود، رها کرده و دشوارترین و طولانی‏ترین و بدترین راهی را که به احتمال 99 درصد به محبس جهنم و شقاوت دائمی منتهی می‏شود انتخاب می‏کند؛ بیچاره‏‏یی که در دنیا نیز کوتاه‏ترین راه را براساس خبر احتمالاً دروغ فردی و با احتمال یک در صد خطر و مثلاً یک ماه حبس رها کرده و راه طولانی‏تر بدون منفعتی را فقط با این توجیه که بی‏خطر است انتخاب می‏کند؛ مانند دیوانه‏های سرمست به اژدهاهایی که در دوردست دیده می‏شوند و راه را بر او خواهند گرفت اهمیتی نمی‏دهد، و مشغول پشه‏ها می‏شود و آن‏ها را مهم می‏داند و عقل و قلب و روح و انسانیت خود را از دست می‏دهد.

این واقعیتِ مطلب است؛ ما زندانیان برای گرفتن انتقام کامل از این مصیبت باید هدایای هیأت دوم را بپذیریم، همان طور که لذت یک دقیقه انتقام یا چند دقیقه یا چند ساعتِ عیش و نوش باعث شد ما دچار این مصیبت شویم و پانزده سال یا پنج سال یا ده سال یا دو سه سال در زندان بمانیم و دنیا برایمان زندان شود، باید در ضدیت و مخالفت با این مصیبت یکی دو ساعت از زمان حبس را تبدیل به عبادت یکی دو روزه کنیم و مجازات دو سه ساله خود را با هدایای متبرک آن قافله مبارک، تبدیل به عمری بیست سی ساله و ماندگار نماییم و ده یا بیست سال حبس مان را وسیله‏‏یی قرار دهیم برای خلاصی از میلیون‏ها سال حبس در زندان جهنم. در برابر گریه دنیای فانی باید بر لبان حیات اخروی مان لبخند بنشانیم و به این ترتیب از مصیبتی که گرفتارش شده‏ایم انتقام بگیریم. باید زندان را محلی برای تربیت شدن بدانیم و برای وطن و ملتمان افرادی مفید، مطمئن، و با تربیت شویم. مأموران و مدیران و مسؤولان زندان هم کسانی را که گمان می‏کنند جانی و شقی و لاابالی و قاتل و تبهکار و مُضر به حال وطن هستند باید طلبه‏هایی ببینند که در آموزشگاه مبارکی مشغول فعالیت‏اند و باید با افتخار خداوند را شکر بگویند.

مسأله سوم

خلاصه حادثه‏‏یی عبرت انگیز که تفصیل آن در «راهنمای جوانان»

آمده، چنین است:

زمانی در عید جمهوریت کنار پنجره سلولم در زندان اسکی شهیر نشسته بودم. دختران دانش آموز در حیاط دبیرستان مقابل می‏خندیدند و می‏رقصیدند.

در یک آن، وضعیت پنجاه سال بعد آن‏ها هم چون سینمایی معنوی بر من آشکار شد. دیدم چهل پنجاه تن از آن دختران دانش آموز که تعدادشان پنجاه شصت نفر بود، در قبر خاک می‏شوند و عذاب می‏کشند. ده نفر از آن‏ها را دیدم که هفتاد هشتاد ساله و بسیار زشت شده‏اند و چون در جوانی مراقب عفت خود نبوده‏اند از نگاه‏هایی که انتظار محبت دارند نفرت می‏بینند. این‏ها را با قطع و یقین مشاهده کردم، و به حال و روز رقت بارشان گریستم. تعدادی از دوستان زندانی، صدای گریستنم را شنیدند، آمدند و جویای موضوع شدند، گفتم: «فعلاً مرا به حال خود رها کنید و بروید.»

آری، آن چه دیدم حقیقت بود نه خیال. چنان که پس از تابستان و پاییز نوبت زمستان فرا می‏رسد، در ادامه تابستان جوانی و پاییز سالمندی نیز زمستان قبر و برزخ قرار دارد. اگر به همان شکلی که حوادث پنجاه سال پیش را به وسیله صنعت سینما در حال حاضر به نمایش می‏گذارند، می‏توانستند رویدادهای پنجاه سال بعد را هم نشان دهند و وضعیت پنجاه شصت سال بعدِ اهل ضلالت و گمراهی را در مقابل دیدگانشان به نمایش بگذارند، آن گاه با لعن و نفرین به خندیدن‏ها و لذت‏های نامشروع‏شان می‏گریستند.

در حالی که من مشغول مشاهده مذکور در زندان اسکی شهیر بودم، فردی معنوی که مروج گمراهی و ضلالت بود هم چون شیطانی انسی در مقابلم ظاهر شد و گفت:

«ما دوست داریم همه نوع لذت حیات را بچشیم و به دیگران بچشانیم، با ما کاری نداشته باش.»

من هم در پاسخ گفتم:

حال که مرگ را به قیمت ذوق و لذت، فراموش کرده‏‏یی و به ضلالت و گمراهی پرداخته‏یی، یقین بدان که طبق حکم ضلالت تو، تمام زمان گذشته مرده و معدوم است؛ و چون گورستان ترسناکی ست، که در درونش جنازهها پوسیده‏اند. درد و مصیبت‏هایی که بر اثر مرگ ابدیِ دوستانِ فراوان و فراق‏های بی‏شمار به دلیل وابستگی‏های انسانی و مسیر گمراهی، بر سرت و بر قلبت – اگر نمرده باشد – ریخته، لذت‏های سرمستانه و حقیرت را از بین می‏برد و به همین صورت زمان آینده را نیز به سبب بی‏اعتقادی برایت معدوم و تاریک و مرده و ترسناک می‏کند، و چون گردن بیچاره‏هایی که از آن جا وارد عالم وجود و زمان فعلی می‏شوند با ساطور اجل بریده و به عالم نیستی پرتاب می‏گردد، به موجب گرایش به عقل، نگرانی‏های دردآور بی‏شماری را بر وجود بی‏ایمانت تحمیل کرده، و لذت‏های جزیی و سفیهانه‏ات را زیر و زبر می‏کند.

اگر ضلالت و سفاهت را رها کنی و وارد دایره ایمان حقیقی و راه مستقیم شوی با نور ایمان خواهی دید که زمان سپری شده‏ی گذشته، معدوم و چون گورستانی که همه چیز را می‏پوساند، نیست، بلکه عالمی نورانی‏ست که موجود است، تبدیل به آینده می‏شود و به منزله دالانی‏ست که ارواح باقی برای ورود به دارالسعادة آینده در آن انتظار می‏کشند؛ گذشته نه تنها دردآور نیست، بلکه بسته به قوت ایمان، نوعی از لذت معنوی بهشت را در دنیا می‏چشاند و آینده نیز نه تنها منزلگاهی ظلمانی و وحشتناک نیست، بلکه اگر با چشم ایمان نگاه کنیم کاخ‏های سعادت ابدی را مشاهده خواهیم کرد، که در آن‏ها ضیافت و نمایشگاه‏های احسانِ یک رحمنِِ رحیمِ ذوالجلالِ و الاکرام برپا شده است؛ رحمنِ رحیمی که صاحب کرم و رحمت بی‏حد‏و‏حصر بوده، و بهار و تابستان را به‏سان سفره‏یی پر از نعمت‏های متعدد قرار داده است، فرد مؤمن با ذوق و شهود ایمانی، کشش رفتن به آن‏جا را در خود حس کرده، و به نسبت ایمانش می‏تواند نوعی از لذت‏های عالم باقی را احساس کند. پس لذت حقیقی و عاری از درد و الم صرفاً در ایمان و با ایمان حاصل می‏گردد.

ایمان در این دنیا هزاران فایده و نتیجه را نصیب انسان می‏کند. ما به مناسبت بحث حاضر، فقط یک فایده و لذت ایمان را که در قالب تمثیلی در حاشیه «راهنمای جوانان» آمده است، به شرح زیر بیان می‏کنیم:

فرض کنید فرزندتان - که بسیار دوستش دارید - در حال احتضار و رو به موت است و شما با یأس و نا امیدی به فراق دردآور و همیشگی او می‏اندیشید. در همان حال طبیبی چون حضرت خضر یا لقمان حکیم وارد می‏شود و معجونی چون پادزهر به او می‏خوراند. فرزند دوست داشتنی و عزیز شما چشم می‏گشاید و از مرگ نجات می‏یابد، چه قدر خوشحال و شادمان می‏شوید؟

به همین ترتیب میلیون‏ها انسان محبوب را که مانند فرزند شما دوست داشتنی هستند و گمان می‏کنید در گورستان زمان گذشته پوسیده شده و در حال نابودی می‏باشند در نظر بگیرید؛ ناگهان به واسطه حقیقت ایمان، نورانیتی از دریچه قلب به سوی گورستانی که براثر توهم گمان می‏رود عدم خانه‏‏یی بزرگ است تابیده می‏شود. تمام مرده‏ها زنده می‏شوند و با زبان حال به شما می‏گویند: «ما نمرده‏ایم، و نخواهیم مرد و دوباره با شما دیدار خواهیم کرد.» و شما حظ و لذت وافری می‏برید. ایمان با دادن چنین لذت‏هایی در این دنیا اثبات می‏کند که حقیقت ایمان هم چون دانه‏‏یی‏ست که در صورت تجسم، بهشتی خاص از آن حاصل می‏شود و شجره طوبای آن می‏گردد. این‏ها را به همان کسی که مروج گمراهی بود گفتم.

او که اهل عناد بود گفت:

«حداقل برای این‏که مانند حیوان حیاتمان را با کیف و لذّت سپری کنیم؛ به سرگرمی و سرخوشی پرداخته و به این مسایل ظریف نمی‏اندیشیم.»

در پاسخ گفتم: تو نمی‏توانی مانند حیوان باشی، زیرا حیوان گذشته و آینده ندارد، نه از گذشته متأسف می‏شود و نه نگران آینده است. حیوان تمام و کمال در پی کام جویی‏ست، به راحتی زندگی می‏کند، می‏خوابد و شکر خالقش را می‏گوید. حتی حیوانی که برای ذبح بر زمین خوابانده می‏شود چیزی احساس نمی‏کند. فقط هنگامی که کارد گلویش را می‏برد می‏کوشد حس کند، آن احساس هم طی می‏شود و حیوان از آن درد هم خلاصی می‏یابد. یکی از رحمت‏ها و مهربانی‏های بزرگ خداوند همین است که اجازه نمی‏دهد کسی از غیب مطلع باشد و هم او آن چه را بر سر انسان می‏آید می‏پوشاند و پنهان می‏کند. مخصوصاً این قضیه در مورد حیوانات بی‏گناه به شکل کامل‏تری وجود دارد. لیکن ای انسان! گذشته و آینده تو ـ بخاطر داشتن عقل - با خروج از عالم غیب موجب می‏شود از استراحتی که ریشه در ستر غیب دارد، کاملاً محروم شوی. تأسف‏های مرتبط با گذشته، فراق‏های دردآلود و ترس‏ها و نگرانی‏های مرتبط با آینده لذت‏های جزیی تو را به مرتبه هیچ تنزل می‏دهد و از لحاظ لذت، تو را صدبرابر بیش‏تر از حیوان به سقوط می‏کشاند.

مادام حقیقت این است یا دست از عقل بشوی و حیوان شو و نجات پیدا کن یا عقلت را با ایمان بیآمیز و گوش به قرآن بده و حتی در این دنیای فانی لذت‏هایی صد برابر بیش‏تر از حیوان به دست آور. این مطالب را به او گفتم و مجبور به سکوتش کردم.

باز هم آن گمراه رو به من کرد و گفت:

«اقلاً مانند بی‏دینان اجنبی زندگی می‏کنیم.»

جواب دادم:

تو مانند بی‏دینان اجنبی هم نمی‏توانی شوی، زیرا آن‏ها اگر پیامبری را انکار می‏کنند به پیامبران دیگری مؤمن هستند، حتی اگر هیچ پیامبری را هم قبول نداشته باشند خداوند را باور دارند. اگر خدا را هم قبول نداشته باشند ممکن است خُلقیاتی داشته باشند که مدار کمالاتشان قرار ‏گیرد، اما اگر مسلمانی پیامبر آخرالزمان(ع) را که - خاتم رسل و بزرگ‏ترین آن‏هاست و دین و دعوتش عام است - انکار کند، و از دایره تبعیتش خارج گردد، هیچ پیامبر دیگر و حتی خدا را قبول نخواهد داشت، زیرا همه پیامبران، خدا و کمالات را به واسطه او پذیرفته‏است، و این‏ها بدون او (خاتم الانبیاء) در قلب او باقی نخواهند ماند. این است که از گذشته تاکنون صاحبان هر دینی وارد اسلام شده‏اند، اما هیچ مسلمانی نمی‏تواند به طور حقیقی یک یهودی یا مجوسی یا نصرانی شود؛ البته ممکن است بی‏دین شود، اخلاقش فاسد گردد و تبدیل به عنصری مُضر برای وطن و ملت شود. این را برایش ثابت کردم و هیچ دست آویزی برای شخص متمرد و عنود باقی نماند، لذا برخاست و به جهنم رفت.

اینک ای هم درسان من در این مدرسه یوسفیه! مادام که حقیقت همین است که گفته شد و رساله نور بیست سال است آن را قطعی و آشکار چون خورشید اثبات می‏نماید و سرکشی متمردان و معاندان را درهم شکسته و آنان را وارد جرگه ایمان می‏کند؛ ما به عنوان کسانی که از ایمان و صراط مستقیم به عنوان سالم‏ترین و آسان‏ترین و نافع‏ترین مسیر برای آینده و آخرت و وطن و ملتمان پیروی می‏کنیم، باید اوقات فراغت خود را به جای آن که صَرف خیالات بیهوده کنیم به خواندن سوره‏هایی از قرآن بپردازیم که با آن آشنایی داریم، و معانی آیات مذکور را از دوستانی که در این زمینه آگاهی دارند فرا گرفته و نمازهای واجب قضا شده مان را به جا آوریم و با استفاده از خوی و خصلت‏های نیک یک دیگر، این زندان را به بوستان مبارکی برای پرورش نهال‏های خوش طینت تبدیل کنیم؛ با چنین اعمال صالحه‏‏یی‏ست که باید بکوشیم مدیر و مسؤولان زندان را به جای این که چون مأموران عذاب جهنم بر سر جانیان و قاتلان باشند، مأموران و استادان درستکار و راهنمایان مهربانی کنیم که در مدرسه یوسفیه بهشتیانی را تربیت می‏کنند و خود را موظف به نظارت بر تربیت آنان می‏دانند.

مسأله چهارم

باز در راهنمای جوانان توضیح داده‏ام، زمانی از سوی برادرانی که به من خدمت می‏کردند سؤال شد:

پنجاه روز است درباره این جنگ هولناک جهانی که کره زمین را به هرج و مرج کشانده و با مقدرات اسلام نیز ارتباط دارد چیزی نمی‏پرسی و کنجکاوی نشان نمی‏دهی. (امروز هفت سال از آن زمان می‏گذرد.) () این در حالی‏ست که عده‏‏یی از متدینان و عالمان، مسجد و جماعت را رها کرده، به شنیدن (اخبار و مطالب) رادیو می‏شتابند، مگر حادثه‏‏یی بزرگ‏تر از این متصور است؟ یا نکند پرداختن به این موضوع مناسب نیست و ضررهایی دارد؟

در پاسخ گفتم:

سرمایه عمر بسیار اندک و کارهای لازم بسیار زیاد است. مانند دایره‏های متداخل، از دایره قلب و معده انسان، دایره پیکر و خانه انسان، دایره محله و شهر، دایره وطن و زادگاه و دایره کره زمین و نوع بشر تا دایره ذی حیات و دنیا دایره‏هایی تو در تو وجود دارد. هر انسان در هر دایره نوعی وظیفه دارد، اما بزرگ‏ترین و مهم‏ترین و دائمی‏ترین وظیفه در کوچک‏ترین دایره قرار دارد، نیز ممکن است کوچک‏ترین و گذراترین وظیفه گاهی در بزرگ‏ترین دایره قرار داشته باشد، بر این قیاس وظایف ممکن است با بزرگی و کوچکی نسبت عکس داشته باشند.

اما دایره بزرگ به سبب جاذبه‏‏یی که دارد ممکن است باعث شود فرد خدمت لازم و مهمی را رها نموده، با امور آفاقی بی‏معنا مشغول گردد و سرمایه زندگانی را در جای نامناسبی هدر دهد، یعنی عمر با ارزشش را با امور بی‏اهمیت به فنا دهد. کسی که درگیری‏های این جنگ را با کنجکاوی پی می‏گیرد گاه به لحاظ قلبی به طرفداری از یک طرف می‏پردازد و به طور طبیعی ممکن است ظلم و ستم آن طرف را مثبت ببیند و به این ترتیب شریک ظلم او شود.

پاسخ نکته اول این است: برای هر کس به خصوص مسلمانان چنان مدعا و حادثه‏‏یی وجود دارد که از این جنگ جهانی بزرگ‏تر و از این دعوایی که برای حکومت بر دنیا برپا شده مهم‏تر می‏باشد؛ هر کس اگر به اندازه آلمان و انگلیس قدرت و ثروت داشته و درعین حال از بهره عقل نیز برخوردار باشد، بی‏شک آن را صرف موفقیت و پیروزی در همان راه می‏کند.

اما درباره آن مدعا باید گفت: صد هزار تن از مشاهیر انسانی و ستارگان و مرشدان بی‏شمار نوع بشر به اتفاق و مُستند به هزاران عهد و قرار صاحب و متصرف کائنات خبر داده‏اند و عده‏‏یی از آنان نیز با چشم خود دیده‏اند که:

هرکس در مقابل ایمان با ادعای به دست آوردن یا از دست دادن ملک و مزرعه‏‏یی دائمی و باقی - که دارای قصرها و باغ‏هایی به اندازه روی زمین است - مواجه می‏باشد. انسان اگر تذکره ایمان را به درستی تحصیل نکند آن را از دست خواهد داد، و در عصر کنونی بسیاری از مردم به سبب طاعون مادیت شکست می‏خورند. در جایی، یک نفر اهل کشف و شهود در حین سکراتِ (برخی از انسانها) مشاهده کرده بود، از چهل مورد درگذشتگان فقط چند نفر موفق بوده‏اند، بقیه بازنده بوده‏اند. آیا اگر سلطنت دنیا را هم به فرد بازنده بدهند جای خالی ایمان از دست رفته را پر خواهد کرد؟

ما شاگردان رساله نور معتقدیم صرف نظر کردن از خدماتی که موجب موفقیت در راه کسب ایمان می‏شود و رها کردن وکیل زبردستی که به احتمال 90 درصد مانع شکست در آن مسیر می‏گردد و مشغول شدن به کارهای بیهوده دنیوی با تصور ابدی بودن در دنیا، کار کاملاً نابخردانه‏‏یی است، لذا اگر عقل و خرد هر یک از ما صدبرابر هم بیش‏تر شود باز معتقدیم باید صرف انجام همین وظیفه ایمانی گردد.

ای دوستان جدید من در مصیبت زندان! شما مانند دوستان قدیمی همراه من رساله نور را ندیده اید، من آن‏ها و هزاران شاگرد دیگر رساله نور را گواه می‏گیرم و می‏گویم و ثابت می‏کنم و ثابت کرده‏ام که:

رساله نور وکیل موفق این راه است که توانسته تا 90 درصد در این مدعای بزرگ موفقیت کسب کند و تذکره و برات و گواهی آن را که عبارت است از «ایمان تحقیقی» در طول بیست سال در اختیار بیست هزار نفر بگذارد؛ رساله‏‏یی که از معجزه معنوی قرآن حکیم سرچشمه می‏گیرد و در زمانه کنونی وکیل درجه یک این راه محسوب می‏شود.

هجده سال است دشمنان من، مادیون و بی‏دینان با دسیسه‏های بی‏رحمانه علیه من توانسته‏اند برخی از ارکان حکومت را اغفال کنند و برای نابودی ما این بار نیز مانند گذشته ما را محبوس و زندانی نمایند و با این حال از 130 جزء قلعه پولادین رساله نور فقط از یکی دو قسمت اشکال بگیرند. تو گویی کسی که در صدد انتخاب وکیل است کافی‏ست رساله نور را در اختیار داشته باشد.

نترسید رساله نور ممنوع نخواهد شد. رساله‏های مهم نور به استثنای دو سه مورد، آزادانه در میان نمایندگان و مسؤولان اصلی دولت جمهوری دست به دست می‏شود. ان‏شاءالله زمانی فرا می‏رسد که مدیران و مأموران سعادتمند برای این که زندان‏ها را به محلی برای اصلاح واقعی تبدیل کنند رساله‏های نور را هم‏چون غذا و علاج در بین زندانیان توزیع خواهند کرد.

مسأله پنجم

چنان که در راهنمای جوانان توضیح داده شده است؛ دوران جوانی بی‏تردید سپری خواهد شد. با همان قطعیتی که تابستان جای خود را به پاییز و زمستان می‏دهد و روز تبدیل به غروب و شب می‏شود، جوانی نیز به پیری و مرگ مبدل می‏گردد. اگر فرد، جوانی گذرا و فانی خود را در راه عفت و خیرات سپری کند بر اساس بشارت تمام فرامین آسمانی، جوانی ماندگاری به دست خواهد آورد.

اما اگر جوانی را با سفاهت بگذراند هر فرد عاقل و خردمندی براساس تجربه تأیید خواهد کرد؛ مانند قتلی که به دلیل یک دقیقه خشونت میلیون‏ها دقیقه حبس را باعث میشود، لذت‏ها و سرخوشی‏های شباب نیز در راه نامشروع، علاوه بر مجازات دنیوی و گناهان و افسوس‏هایی که ریشه در مسؤولیت‏های آخرت و عذاب قبر و زوال آن لذت دارد، در متن همین لذت‏ها بیش از لذت، درد و الم وجود دارد، مثلاً در محبت نامشروع به جنس مخالف، لذت جزیی با عوارض فراوانی چون الم حسادت و الم فراق و الم پاسخ نگرفتن از طرف مقابل، حکم عسلی زهرآگین را می‏یابد.

فرد به سبب بیماری‏هایی که با اعمال نامشروع جوانی پدید می‏آید روانه بیمارستان‏ها می‏شود و به دلیل زیاده‏روی‏هایش سر از زندان در می‏آورد و به دلیل مشکلاتی که از تغذیه نادرست و وظیفه نشناسی قلب و روح بروز می‏یابد باید او را در میخانه‏ها و مراکز عیش و عشرت یا قبرستان‏ها جستجو کرد، اگر می‏خواهی این مطلب برایت ثابت شود به بیمارستان‏ها و زندان‏ها و میخانه‏ها و قبرستان‏ها برو و در آن جا سؤال کن. البته با واویلاها و تأسف‏ها و گریستن‏هایی مواجه خواهی شد که بیش ترشان براثر سیلی‏های مجازات گونه لذت‏های نامشروع و استفاده نادرست جوانان از جوانی‏شان حاصل شده است.

همه کتاب‏ها و فرامین سماوی و در رأس آن‏ها قرآن با آیات قطعی خبر و بشارت داده‏اند که جوانی اگر در مسیر درستی طی شود، نعمت الهی بسیار زیبا و دلنشین، و واسطةُ الخیری نیرومند و تأثیرگذار خواهد بود و در آخرت جوانی بسیار درخشان و ماندگاری را نتیجه می‏دهد.

مادام که حقیقت این است و دایره حلال برای کسب لذت کافی‏ست و مادام که ساعتی لذت در دایره حرام گاه موجب یک سال و گاه ده سال زندان می‏شود، البته به عنوان سپاسگزاری در مقابل نعمت جوانی لازم و بلکه الزم است نعمت دلنشین جوانی را صرف پاکدامنی و درستی کرد.

مسأله ششم

اشاره‏ی مختصری‏ست به برهانی از هزاران برهان کلی درباره رکن ایمان به (الله) که در بسیاری از قسمت‏های رساله نور تفصیل و حجت‏های بی‏شمار قطعی آن آمده است.

در کاستامونو عده‏‏یی از دانش آموزان دبیرستان نزد من آمدند و گفتند: «خالق مان را به ما بشناسان، معلمان مان درباره خدا چیزی نمی‏گویند.»

گفتم: هر رشته‏‏یی که تحصیل می‏کنید با زبان خاص خود همواره از خداوند بحث می‏کند و آفریدگار را می‏شناساند. سخن آنان را بشنوید نه معلم‏ها را.

برای مثال در هر قوطی موجود در داروخانه‏‏یی مجهز، معجون‏ها و پادزهرهای حیات بخشی هست که با موازین حساس و فوق‏العاده‏‏یی اخذ و حاصل گردیده است؛ این امر از وجود داروسازی حکیم، کیمیاگر و بسیار ماهر خبر می‏دهد.

به همین ترتیب، معجون‏ها و پادزهرهای حیات بخشی در بسته‏های چهارصد هزار نوع نبات و حیوان در داروخانه کره زمین وجود دارد که وقتی آن را با مقیاس دانش پزشکی رایج و نسبت به داروخانه‏های موجود می‏سنجیم، می‏بینیم تا چه حد بزرگ‏تر و کامل‏تر است. این امر داروساز داروخانه بزرگ کره زمین یعنی حکیم ذوالجلال را حتی به نابینایان هم آشکارا نشان می‏دهد و می‏شناساند.

نیز برای مثال، همان طور که کارخانه‏‏یی عظیم، هزاران نوع پارچه را از ماده‏‏یی ساده تولید می‏کند و بی‏تردید بر وجود کارخانه دار و تکنسینی ماهر دلالت دارد،

دستگاه ربّانی متحرکی که کره زمین نامیده می‏شود و دارای صدها هزار بخش است که در رأس هریک از آن‏ها صدها هزار کارخانه کامل وجود دارد به همان نسبت که از کارخانه انسان بزرگ‏تر و کامل‏تر است در مقایسه با دانش مکانیک که تحصیل کرده‏ایم از استاد و صاحب کره زمین خبر می‏دهد و او را معرفی می‏کند و می‏شناساند.

باز برای نمونه، دکان‏ها و انبارهایی که در آن‏ها از اطراف، هزار و یک نوع رزق و روزی کامل فراهم آمده و به شکل منظمی در آن‏ها جای داده شده است، بی‏تردید بر وجود مأمور فوق‏العاده ارزاق و تغذیه، و صاحب و مدیر آن دلالت دارد.

این انبار ربّانی مواد غذایی و این سفینه‏ی سبحانی که کره زمین نامیده می‏شود در یک سال در دایره‏‏یی بیست و چهار هزار ساله در حال چرخش منظم است و صدهزار طایفه را که هر کدام نیازمند رزق و روزی جداگانه می‏باشد در خود جای داده است و با چرخشش فصل‏ها را پدید می‏آورد و بهار را چون واگنی بزرگ پر از هزاران طعام گوناگون می‏کند و نزد ذی حیاتان بیچاره‏‏یی می‏آورد که ارزاق‏شان در زمستان به پایان رسیده است؛ این دکان و انبار ربّانی با انواع و اقسام جهازات و اموال و بسته‏های کنسرو مانند، به همان نسبت که از کارخانه مذکور بزرگ‏تر است با مقیاس دانش تغذیه که خوانده‏ایم یا خواهیم خواند و به همان درجه و با همان قطعیت بر صاحب و متصرف و مدبّر کره زمین دلالت دارد، او را می‏شناساند و موجب می‏شود او را دوست بدارند.

ارتشی را تصور کنید که چهارصد هزار گروه دارد و فرمانده آن به شکل معجزه گونه‏‏یی ارزاق مورد نیازهر گروه، سلاح و لباس مورد نیاز، آموزش و ترخیص آن‏ها را کاملاً دقیق و جدا جدا تأمین می‏کند، یعنی به تنهایی انواع و اقسام ارزاق، سلاح، لباس، و وسایل مورد نیاز تک تک گروه‏ها را بدون این که فراموش کند یا دچار حیرت گردد در اختیارشان می‏گذارد. شکی نیست که چنین اردو و اردوگاهی به یقین بر آن فرمانده فوق‏العاده دلالت دارد و موجب می‏شود دیگران با تقدیر او را دوست بدارند.

درست به همان ترتیب، درلشکر سبحانی جدیدی که سربازانش در هر بهار در اردوگاه روی زمین از نو به کار گرفته می‏شوند، فرمانده بزرگ و واحدی را تصور کنید که انواع و اقسام لباس، غذا، سلاح، تعلیم و ترخیص چهار صد هزار نوع نبات و حیوان را با کامل‏ترین شکل و با نظم و ترتیب، تک تک و بی‏آن که یکی از آن‏ها را فراموش کند یا دچار سرگشتگی شود تأمین می‏کند؛ اردوگاه بهار کره زمین به همان نسبت که بزرگ‏تر و کامل‏تر از ارتش و اردوگاه انسانی‏ست و به مقیاس دانش نظامی که شما تحصیل خواهید نمود پروردگار و مدبّر و فرمانده اقدس کره زمین را با حیرت و تقدیس به انسان‏های دقیق و خردمند حکیم معرفی می‏کند و موجب می‏شود با تحمید و تقدیس او را دوست بدارند.

شهری فوق‏العاده زیبا را تصور کنید که در آن میلیون‏ها لامپ الکتریکی می‏توانند حرکت کرده و به هر طرف بروند؛ مواد روشنایی زای این لامپ‏ها طوری‏ست که گویی پایان نمی‏پذیرد، لامپ‏ها و کارخانه سازنده آن‏ها بدون تردید و بالبداهه بر سازنده و اداره کننده آن و مؤسس کارخانه و کسی که سازنده مواد اشتعال آن‏ها‏ست، یعنی بر برقکاری ماهر و استادی که اعجاز می‏کند دلالت دارد و او را توأم با حیرت‏ها و تقدیرها به دیگران می‏شناساند و موجب می‏شود او را دوست بدارند.

به همین ترتیب، در شهر این عالم، تعدادی از ستارگانی که چراغ‏های بام جهان هستند طبق نظریه‏های دانش ستاره شناسی، هزار بار بزرگ‏تر از کره زمین‏اند و هفتاد بار سریعتر از گلوله توپ حرکت می‏کنند؛ با این حال نظم خود را از دست نمی‏دهند، با هم برخورد نمی‏کنند، خاموش نمی‏شوند و مواد اشتعال آن‏ها پایان نمی‏پذیرد.

طبق نظر علم نجوم برای تداوم درخشش خورشید که یک میلیون بار بزرگ‏تر از زمین است و یک میلیون سال بیش‏تر از زمین عمر کرده و در مهمان خانه‏ی رحمانی چون چراغی پرفروز و گرمابخش است، هر روزسوختی به اندازه دریاهای کره زمین و به میزان کوه‏هایش زغال یا هزار برابر زمین هیزم لازم است.

در شهر باشکوه کائنات که لامپ‏های الکتریکی سرای دنیا با شعاع‏های نورشان، قدرت و سلطنتی لایزال را نشان می‏دهند که خورشید و ستارگان عظیمی چون خورشید را بدون هیزم و امثال آن مشتعل می‏کند و اجازه نمی‏دهد خاموش شوند و با هم و به سرعت می‏گرداند و نمی‏گذارد برخوردی با هم داشته باشند، چراغ‏های درخشان کاخ این دنیا و اداره امر آن‏ها تا چه حد از مثالی که زدیم بزرگ‏تر و کامل‏تر است؟ به همان میزان و با مقیاس درسی که شما در رشته برق خوانده یا خواهید خواند، سلطان این نمایشگاه بزرگی که کائنات نام دارد و روشن کننده و مدبّر و صانع آن و ستارگانِ درخشانش را گواه گرفته، می‏شناساند و موجب می‏شود با تسبیح و تقدیس او را دوست بدارند و پرستش کنند.

باز مثلاً کتابی را تصور کنید که در هر سطرش کتابی با خط بسیار ریز و ظریف نوشته شده باشد و در هر کلمه‏اش نیز با خط بسیار ریز سوره‏‏یی از قرآن نگاشته شده باشد، کتاب و مجموعه عجیبی کاملاً بامعنا که همه مسایل آن تأیید کننده هم هستند، و نشان از مهارت و توانایی کامل کاتب و مولفش دارد؛ این کتاب بی‏تردید به روشنی روز از نویسنده و مصنفش و کمالات و هنر او حکایت دارد و موجب می‏شود دیگران با گفتن ماشا الله و بارک الله از او تقدیر کنند.

درست به همین ترتیب، این کتاب کبیرکائنات، که روی زمین، فقط به مثابه یک صفحه آن است، و بهار فقط یکی از اشکالش به شمار می‏رود، دربرگیرنده سیصد هزار نوع طائفه نباتی و حیوانی - که هر یک در حکم کتابی جداگانه‏اند- با هم و در درون هم، بی‏خطا و اشتباهی و بی‏آن که در هم بریزند و بدون لغزشی، کامل و منظمند و گاه در مجموعه کائناتِ بی‏نهایت معناداری که در هر کلمه‏اش حکمت‏های فراوانی هست و در این قرآنِ اکبرِ مجسمِ عالم، با چشمانمان می‏بینیم که قلمی قصیده‏‏یی را در کلمه‏‏یی مانند درخت و خلاصه کاملی از کتابی را در نقطه‏‏یی چون دانه نگاشته است. این عالم به نسبت بزرگی و کمال و معنایی که در مقایسه با کتاب ذکر شده در مثال فوق دارد و به مقیاس دانش حکمة الاشیاء و فن قرائت و کتابت که در دانشگاه فرامی گیرید، و با چشم تیزبین، نقّاش و کاتب کتاب عالم وجود و کمالات بی‏حدش را می‏شناساند و با عبارت «الله اکبر» معرفی می‏کند و با تقدیس «سبحان‏الله» تعریف می‏کند و با ثنای «الحمدلله» موجب می‏شود او را دوست بدارند.

در مقایسه با این فنون، هر فنی از صدها فن دیگر، با مقیاس فراگیر، آیینه خاص، چشم تیزبین و نظر عبرت انگیز خود خالق ذوالجلال این کائنات را با نام‏هایش می‏شناساند و صفات و کمالاتش را معرفی می‏کند.

به آن جوانان گفتم: برای تدریس حجت مذکور که برهانی عظیم و درخشان در وحدانیت می‏باشد، قرآن معجزالبیان مکرراً با آیات زیر آفریدگارمان را به ما معرفی می‏کند:

رَبُّ السَّمٰوَاتِ وَ ال۟اَر۟ضِ()

خَلَقَ السَّمٰوَاتِ وَال۟اَر۟ضَ()

آن‏ها نیز این مطلب را کاملاً پذیرفته و با تأیید گفتند: «خداوند را بی‏نهایت شُکر، که درسی قدسی و عین حقیقت گرفتیم، خداوند از شما راضی باشد.»

من هم گفتم:

انسان موجود ذی حیاتی‏ست که با هزاران نوع درد متألم می‏شود و با هزاران نوع لذت متلذذ می‏گردد، این موجود به رغم بی‏نهایت عجزش دشمنان مادی و معنوی بی‏شماری دارد و با وجود بی‏نهایت فقرش نیازهای ظاهری و باطنی بی‏شماری دارد، مخلوق بیچاره‏‏یی که مدام در معرض سیلی‏های زوال و فراق است، به یکباره با ایمان و عبودیت و انتساب به پادشاه ذوالجلال در برابر تمام دشمنان نقطه اتکا و برای برآوردن حاجاتش نقطه استمدادی می‏یابد. هم چنان که هرکس با شرف و افتخار و مقام کسی که بدان منسوب است احساس فخر می‏کند، انسان نیز درصورتی که به چنین پادشاه قدیر و رحیمی ایمان آورد و خود را به او منتسب نماید با بندگی و عبودیت به خدمتش درآید و اعلام مرگ و نابودی اجل را در ارتباط با خویش به جواز رهایی و نجات تبدیل نماید تا کجا می‏تواند سپاسگزاری کند و خود را مدیون بداند و تا چه حد می‏تواند افتخار تشکرآمیز داشته باشد؟ شما بگویید.

همان طور که به آن جوانان دبیرستانی گفتم به زندانیان مصیبت زده هم می‏گویم:

کسی که او را بشناسد و از او اطاعت کند حتی اگر در زندان هم باشد خوشبخت و سعادتمند است. فراموش کننده او نیز حتی اگر در کاخ‏ها هم باشد زندانی و بدبخت است.

مظلومی سعادتمند در حالی که اعدام می‏شد به ظالمان بدبخت می‏گوید: «من اعدام نمی‏شوم بلکه در حال دریافت جواز برای رفتن به سوی سعادت هستم. من با دیدن شما که محکوم به اعدام ابدی هستید کاملاً از شما انتقام می‏گیرم.» آن گاه با گفتن لا اله الا الله با شادی روح خود را تسلیم می‏کند.

سُب۟حَانَكَ لَا عِل۟مَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّم۟تَنَٓا اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟عَلٖيمُ ال۟حَكٖيمُ()

مسأله هفتم

ثمره یک روز جمعه در زمان حبس دنیزلی‏ست.

وَمَٓا اَم۟رُ السَّاعَةِ اِلَّا كَلَم۟حِ ال۟بَصَرِ اَو۟ هُوَ اَق۟رَبُ ۝() مَا خَل۟قُكُم۟ وَلَا بَع۟ثُكُم۟ اِلَّا كَنَف۟سٍ وَاحِدَةٍ ۝() فَان۟ظُر۟ اِلٰٓى اٰثَارِ رَح۟مَتِ اللّٰهِ كَي۟فَ يُح۟يِى ال۟اَر۟ضَ بَع۟دَ مَو۟تِهَا اِنَّ ذٰلِكَ لَمُح۟يِى ال۟مَو۟تٰى وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَى۟ءٍ قَدٖيرٌ()

درسی را که زمانی در کاستامونو به درخواست دانش آموزان و در پاسخ به این تقاضا که «خالقمان را به ما بشناسان» به زبان فنون مدرسه به آن‏ها داده بودم و سابق بر این در مسأله ششم آمده بود زندانیانی که در زندان دنیزلی می‏توانستند با من در تماس باشند، مطالعه کردند. به دلیل پذیرش کامل ایمانی، نسبت به آخرت اشتیاقی حس نمودند و خطاب به من گفتند: «آخرتمان را هم به طور کامل به ما بشناسان. تا نفسمان و شیاطین زمان، ما را از راه به در نکنند و دیگر وارد چنین زندان‏هایی نشویم.» بنا به درخواست طلبه‏های زندانی رساله نور در دنیزلی و آنان که مسأله ششم را مطالعه کرده بودند بیان خلاصه‏‏یی از رکن آخرت هم لازم آمد، لذا در خلاصه‏‏یی کوتاه از رساله نور می‏گویم:

چنان که در مسأله ششم خالقمان را از ارض و سماوات جویا شدیم و آن‏ها نیز با زبان فنون، آفریدگار را به روشنی خورشید به ما شناساندند؛ اینک به همان ترتیب آخرتمان را ابتدا از پروردگاری که می‏شناسیم، سپس از پیامبرمان، بعد قرآن، بعد سایر پیامبران و کتاب‏های مقدس و آن گاه از فرشتگان سپس از کائنات خواهیم پرسید.

در مرتبه اول آخرت را از خداوند می‏پرسیم. او نیز با همه رسولانی که فرستاده است و همه فرامین و نام‏ها و صفات خویش می‏فرماید: «بله، آخرت وجود دارد و شما را به آن سو می‏بریم.» کلام دهم با دوازده حقیقت قطعی و روشن، پاسخ قسمی از اسماء درباره آخرت را اثبات و تشریح کرده است. به دلیل این که توضیح مذکور کفایت می‏کند در این جا صرفاً اشاره‏‏یی بسیار کوتاه خواهیم داشت:

مادام هیچ سلطنتی نیست که به اطاعت کنندگانش پاداش ندهد و نافرمانان را به مجازات نرساند؛ بی‏تردید سلطنتی سرمدی که در مرتبه ربوبیت مطلق است به منتسبان با ایمان آن سلطنت و کسانی که با طاعات، تسلیم فرامینش هستند پاداش می‏دهد و آنان را که سلطنت با عزت مذکور را با کفر و عصیان انکار می‏کنند به مجازات می‏رساند. نام‏های «رب العالمین» و «سلطان الدیان» می‏گویند پاداش و مجازات فوق متناسب با آن رحمت و جمال، و آن عزت و جلال خواهد بود.

با چشم خود به روشنی روز و آشکاری خورشید می‏بینیم که رحمتی عام و شفقت و کرمی محیط، روی زمین را فرا گرفته است؛ برای مثال رحمت مذکور در هر بهار همه درختان و نباتات میوه دار را چون حوریان بهشتی می‏پوشاند و مزین می‏کند و انواع میوه‏ها را در دستانشان قرار می‏دهد و آن‏ها نیز خطاب به ما می‏گویند، بفرمایید بگیرید و بخورید؛ یا توسط حشره‏‏یی زهردار، عسل شیرین و شفابخش را به ما می‏خوراند و به واسطه حشره‏‏یی خزنده، حریر نرم را برای ما مهیا کرده و بر ما می‏پوشاند؛ به همین ترتیب در مُشتی هسته و دانه، برای ما هزاران مَن طعام نگاه داشته و به عنوان احتیاط در این انبارهای کوچک ذخیره نموده است؛

صاحب رحمت و شفقتی که چنین می‏کند بی‏هیچ تردیدی انسان‏های مؤمن دوست داشتنی و منت پذیر و اهل پرستش را نابود نمی‏سازد، بلکه برای این که آنان را مظهر رحمت‏های درخشان‏تری کند از حیات دنیوی رها می‏سازد. این پاسخی‏ست که نام‏های «رحیم و کریم» به سؤال ما می‏دهند و می‏گویند: «الجَنَّةُ حَق»

نیز ما با چشمان خویش می‏بینیم درهمه مخلوقات و در تمام روی زمین دست حکیمانه‏‏یی در کار است و امور چنان براساس مقیاس‏های عدالت در جریان است که عقل بشر قادر به اندیشه فوق آن نیست، مثلاً حکمت ازلی‏ست که تمام تاریخچه حیات و حوادث مربوط به آن را در قوه حافظه، یکی از هزاران عضو بدن انسان و به اندازه هسته‏‏یی کوچک، نگاشته و آن را به صورت کتابخانه‏‏یی درآورده و برای محاکمه انسان در حشر و به عنوان سندی کوچک در نشر دفتر اعمال او با سرّ یادآوری همیشگی به دست انسان می‏دهد و در جیب قوه مُفَکِّره‏اش قرار می‏دهد؛ همین حکمت است که اعضا را در همه مخلوقات با میزان‏هایی بسیار حساس قرار می‏دهد، از میکروب تا کرگدن، از مگس تا سیمرغ و از یک بوته گل تا بوته گل بهار که میلیاردها بلکه تریلیاردها شکوفه می‏دهد؛ حکمتی که در همه این موارد تناسب را با مقیاس‏هایی به دور از اسراف به کار می‏بندد و آفریده‏ها رابا توازن و نظم و جمال چون شاهکاری هنری می‏آفریند، عدالتی سرمدی که حقوق حیاتی هر ذی حیاتی را در کمال میزان ادا می‏کند و خوبی‏ها را نتیجه خوب و بدی‏ها را نتیجه بد می‏دهد و با سیلی‏هایی که از زمان آدم تاکنون بر طاغیان و ستمگران زده، خود را بسیار قدرتمند نشان داده است.

بدون هیچ شبههیی همان طور که تصورخورشید بدون روز امکان ندارد، حکمت ازلی و عدالت سرمدی مورد بحث نیز نمی‏تواند بدون آخرت باشد و اجازه نمی‏دهد ظالمان و مظلومان به واسطه مرگ به یک شکل بروند. چنین بی‏عدالتی خوفناک و بی‏عاقبتی دور از حکمت به هیچ وجه امکان ندارد. این پاسخ قطعی را نام‏های «حکیم، حکم، عدل و عادل» به سؤال ما می‏دهند.

وقتی تأمین حاجات همه مخلوقات و ذی حیاتان بیرون از دایره توانایی آن‏ها قرار دارد و قادر به برآوردن آن‏ها نیستند و وقتی نیازهای خود را با زبان استعداد فطری و احتیاج ضروری که نوعی دعاست طلب می‏کنند، این نیازها از سوی دستی غیبی که بسیار رحیم و سمیع و مهربان است برآورده می‏گردد. معمولاً از هر ده دعای انسان‏ها که امری اختیاری‏ست و مخصوصاً در خواص و انبیا، شش هفت دعا، خلاف عادات شناخته شده مستجاب می‏گردد و از این جا به یقین دانسته می‏شود که سمیع

و مجیبی در پشت پرده هست که آه هر دردمند و نیایش هر نیازمندی را می‏شنود. او متوجه کوچک‏ترین نیازهای خُردترین ذی حیات است و آه پنهانش را می‏شنود و با مهربانی در عمل به او پاسخ می‏دهد و خشنودش می‏کند.

دعای حضرت محمد (ع) دعای بقای اخروی نوع بشر – به عنوان مهم‏ترین مخلوق – را شامل می‏شود و دعایی که عمومی‏ست و با عموم کائنات و اسماء و صفات الهی مرتبط است و مهم‏ترین دعا محسوب می‏شود. همه‏ی پیامبران به عنوان فرماندهان و ستارگان نوع انسان نیز با ایشان همراه شده و به این دعا آمین آمین می‏گویند. افراد متدیّن امت او نیز هر روز با گفتن چند صلوات به دعای او آمین می‏گویند، و حتی تمامی مخلوقات در دعای او شریک شده و خطاب به خداوند می‏گویند: بله خواسته‏اش را عطا فرما؛ ما نیز همان را می‏خواهیم. تحت چنین شرایطی که غیرقابل انکار می‏باشد، دعای مربوط به بقای اخروی حضرت محمد(ع) (از اسباب بی‏شمار موجبه حشر) به درگاه خدایی که ایجاد آخرت برایش مانند ایجاد بهار آسان است، به تنهایی برای ایجاد آخرت و بهشت کافی‏ست. این مطالب را نام‏های «مجیب و سمیع و رحیم» در پاسخ سؤال ما مطرح می‏کنند.

نام‏های «محیی، ممیت، حی، قیّوم، قدیر و علیم» در پاسخ سؤال ما از خالقمان، چنین پاسخ می‏دهند: به همان روشنی که روز نشان دهنده خورشید است، در مردن‏ها و زنده شدن‏های کلی روی زمین که به واسطه تغییر فصل‏ها صورت می‏گیرد، قطعاً تصرف کننده‏‏یی در پشت پرده هست که کره بزرگ زمین را با نظم و میزانی به سادگی یک باغچه و حتی یک درخت می‏آفریند، بهار با عظمت را به سهولت ایجاد یک گل و زیبایی موزون آن پدید می‏آورد، و سیصد هزارگروه از نباتات و حیوانات را که هرکدام در حکم کتابی هستند، بر روی زمین که هم چون صفحه‏‏یی‏ست از کتابی بزرگ و نمونه‏‏یی از حشرها و نشرهای بی‏حد و حصر، می‏نگارد؛ قلم قدرتی که موجودات را در عین به هم آمیختگی از هم ممتاز می‏کند و در عین شباهت، بی‏خطا و سهو و اشتباه به کامل‏ترین و منظم‏ترین و بامعناترین شکل می‏نویسد؛ او در متن این عظمت، با رحمتی بی‏منتها و حکمتی بی‏پایان عمل می‏کند و کائنات عظیم را چون خانه‏‏یی فرش شده و مُزین، مُسخر انسان می‏کند؛ انسانی که خلیفه او بر روی زمین است؛ انسانی که عهده دار امانتی‏ست که کوه و آسمان و زمین از قبولش سر باز زدند؛ انسانی که به موجب درجه‏‏یی برتر، از دیگر موجودات باکرامت‏تر است و مُشرّف به خطابات و مصاحبت‏های سبحانی‏ست؛ انسانی که برخوردار از مقامی فوق‏العاده است. خداوند در تمام فرامین سماوی، سعادت ابدی و بقای اخروی را به شکل قطعی عهد کرده و به انسان وعده داده است؛ او البته و بی‏هیچ تردیدی دارالسعاده را -که ایجادش برای او به قدر خلق بهار ساده است- برای انسان‏های مُشرّف و مُکرّم مهیا خواهد کرد و حشر و قیامت را خواهد آورد.

آری، قدرتی که در هر بهار ریشه همه درختان و گیاهان را به همان شکلی که بود احیا، و نمونه حشر و نشر سیصد هزار نوع حیوانی و نباتی را ایجاد می‏کند، اگر هزار سالی را که هر یک از امت‏های محمد و موسی(ع) سپری کرده‏اند در عالم خیال مقابل هم قرار دهیم و به آن بنگریم، خواهیم دید هزار نمونه حشر و نشر و هزار دلیل برای آن را در ظرف دو هزار بهار() نشان داده است؛ و حشر جسمانی را دور از چنین قدرتی دیدن، هزار مرتبه بی‏خردی و نابینایی‏ست.

مادام 124 هزار پیامبر - که مشاهیر نوع بشرند - متفق القول سعادت ابدی و بقای اخروی را مُستند به هزاران عهد و وعده حضرت حق، اعلام کرده‏اند و با معجزه‏هایشان نشان داده‏اند که درست می‏گویند، و رقم بی‏شماری از اهل ولایت با کشف و ذوق همان حقیقت را تأیید می‏کنند؛ بی‏تردید حقیقت مذکور چون خورشید تابان ظاهر می‏گردد و کسی که در این امر تردید کند دیوانه است.

آری، یکی دو نفر که در فن یا هنری متخصص هستند نظرات و دیدگاه‏هایشان در باره آن فن یا هنر بر نظر کسی که در آن امر تخصصی ندارد ولو در فنون دیگر عالم و متخصص باشد صائب است؛ آن‏ها به راحتی قادرند فکر مخالف‏شان را باطل کنند؛ برای مثال در مسأله‏‏یی مانند «اثبات هلال ماه رمضان در یوم الشک»یا این ادعا «نارگیل که شبیه کنسرو شیر است در روی زمین باغ‏هایی دارد» دو نفر اثبات کننده بر هزار انکار کننده غلبه می‏کنند و در کرسی نشاندن نظر خود موفق می‏شوند، زیرا کسی که درپی اثبات این مطلب است کافی‏ست یک نارگیل یا جای آن را نشان دهد و به راحتی نظر خود را بر کرسی نشاند،

اما انکار کننده مجبور است تمام نقاط زمین را بگردد و نشان دهد که در هیچ کجای عالم چنین چیزی وجود ندارد؛ به همین ترتیب، کسی که از بهشت و دار السعاده خبر می‏دهد و وجود آن را اثبات می‏کند، کافی‏ست اثری از آن را مانند فیلم‏های سینمایی، یا سایه و رشحه‏‏یی از آن را کشفاً نشان دهد، اما کسی که درپی نفی وجود بهشت است تمام کائنات را از ازل تا به ابد باید از نظر بگذراند و آن را به دیگران نیز نشان دهد تا موفق به انکار موضوع شود.

به دلیل همین سرّ مهم است که «نفی و انکارهایی که نظر به جای خاصی ندارند و مانند حقایق ایمانی سراسر عالم وجود را مورد نظر قرار می‏دهند – به شرط این که ذاتاً محال نباشند – اثبات نمی‏شوند.» اهل تحقیق بر این امر اتفاق نظر دارند و آن را به عنوان یک قاعده اساسی پذیرفته‏اند.

بنابراین حقیقت قطعی، افکار مخالف هزاران فیلسوف در مسایل ایمانی، اگر فقط یک مخبر صادق، نظری داده باشد نباید شبهه و وسوسه‏‏یی ایجاد کند؛ با این حال صد و بیست هزار اثبات کننده اعم از متخصصان، مخبران صادق، و اثبات کننده و متخصص اهل حقیقت که شمارشان فراوان است و اصحاب تحقیق، در ارکان ایمانیه اتفاق نظر دارند، لذا مردد شدن به واسطه انکار چند فیلسوف - که عقل‏شان به چشم‏شان است، و قلبی ندارند، و دور از معنویت و نابینایند - نهایت حماقت و دیوانگی‏ست.

به روشنی روز با چشمان خود در نفس و اطرافمان رحمتی فراگیر، حکمتی عام و عنایتی دائم را مشاهده می‏کنیم و آثار و جلوه‏های سلطنتی ربوبی و مقتدر و عدالت عالیه‏‏یی دقیق و اجرائیات جلالی عزیزی را می‏بینیم. حکمتی که حتی به تعداد میوه‏ها و شکوفه‏های یک درخت، حکمت‏هایی در آن قرار داده و رحمتی که به هر یک از انسان‏ها به تعداد جهازات و حس‏ها و قوایشان احسان‏ها و انعام‏هایی معطوف داشته است؛ عدالتی عزیز و باعنایت که بر ملت‏هایی چون قوم نوح و هود و صالح (ع) و قوم عاد و ثمود و فرعون سیلی زده و از حقوق کوچک‏ترین جاندارها محافظت کرده و می‏کند.

وَمِن۟ اٰيَاتِهٖٓ اَن۟ تَقُومَ السَّمَٓاءُ وَال۟اَر۟ضُ بِاَم۟رِهٖ ثُمَّ اِذَا دَعَاكُم۟ دَع۟وَةً مِنَ ال۟اَر۟ضِ اِذَٓا اَن۟تُم۟ تَخ۟رُجُونَ()

آیه فوق با ایجازی عظیم می‏گوید:

سربازان مطیعی را تصور کنید که در دو پادگان می‏خوابند و برمی خیزند و به دنبال فراخوان فرمانده و با شنیدن صدای شیپور، فوراً اسلحه به دست می‏گیرند و آماده انجام وظیفه می‏شوند؛ به همین ترتیب، آسمان‏های عظیم و کره زمین مانند دو پادگان تحت امر سلطان ازلی‏اند که با دمیدن حضرت اسرافیل در صور و فراخوان او، کسانی که در این دو پادگان به خواب مرگ رفته‏اند بی‏درنگ جامه جسد برتن کرده و به سرعت خارج می‏شوند. سلطنت ربوبی درهر بهار، همین وضع را به نمایش می‏گذارد؛ آرمیدگان در پادگان زمین با صدای شیپورِ فرشته رعد برمی خیزند و برعظمت بی‏انتهای او گواهی می‏دهند؛

البته و بدون هیچ تردیدی چنان که در کلام دهم ثابت کرده‏ایم خواسته‏های کاملاً قطعی آن رحمت، حکمت، عنایت، عدالت و سلطنت سرمدی با عدم تحقق آخرت و حشر و نشر معطل می‏ماند و (درصورتی که حشری در کار نباشد) آن جمال رحمت بی‏منتها جای خود را به نامهربانی کریه و بی‏نهایت می‏دهد، و آن کمال حکمت بی‏حد و حصر مبدل به بیهودگی ناقص و اسراف‏هایی بی‏فایده می‏شود، و عنایتی کاملاً دلنشین تبدیل به اهانت‏هایی کاملاً تلخ می‏گردد، و آن عدالت حقانی بسیار دقیق، به ظلم‏هایی بسیار شدید تبدیل می‏گردد و آن سلطنت سرمدی کاملاً قدرتمند و باحشمت سقوط می‏کند و با محقق نشدن حشر، همه حشمتش از میان می‏رود و کمالات ربوبی‏اش با عجز و نقصان لکه دار می‏شود؛ نه، به هیچ وجه امکان ندارد، هیچ عقلی چنین احتمالی نمی‏دهد، محال محض است و بیرون از دایره امکان، باطل و ممتنع است.

چگونه ممکن است خداوند انسانی را که به ناز پرورانده و عقل و دل در اختیارش نهاده تا مشتاق سعادت ابدی و بقای دائمی در آخرت شود، برای همیشه نیست و نابود کند؟ این بی‏رحمی ظالمانه‏‏یی‏ست؛ چگونه ممکن است اعضا و استعدادهای انسانی را که فقط در مغزش صدها حکمت و فایده قرار داده است با مرگی بی‏عاقبت، به طرز بی‏فایده و بی‏نتیجه و دور از حکمت کاملاً هدر دهد؟ این امر خلاف حکمت است و با عملی نشدن هزاران وعده و وعید – حاشا – نشان از عجز و جهل او خواهد داشت؛ هر ذی شعوری درمی یابد که این مطلب با سلطنت باحشمت او و کمال ربوبیتش در تضاد است. عنایت و عدالت را در قیاس با این مطالب لحاظ کن...

سؤالی را که درباره آخرت از خالقمان پرسیدیم، نام‏های «رحمان، حکیم، عدل، کریم، و حاکم» با حقیقت مذکور پاسخ داده و آخرت را بی‏شک و شبهه به روشنی خورشید اثبات می‏کنند.

ما با چشم خود می‏بینیم حافظیت محیط و باعظمتی هست که حکم می‏کند صورت‏های متعدد هرچیز جاندار و هر رویدادی و دفتر وظایف فطری و صحیفه اعمالش که مربوط به تسبیحات او با زبان حال در برابر اسماء الهی‏ست در الواح مثالی و هسته‏ها و بذرها و قوه‏های حافظه که نمونه‏های کوچکی از لوح محفوظ می‏باشند و مخصوصاً در قوه حافظه‏‏یی که در مغز انسان است و بزرگ‏ترین و در عین حال کوچک‏ترین کتابخانه به شمار می‏رود، و در سایر آیینه‏های بازتاب دهنده مادی و معنوی قید گردد، نوشته شود، ضبط گردد و تحت محافظت قرار گیرد. آن گاه زمانی که فصلش برسد همه آن نوشته‏های معنوی را به صورت مادی به ما می‏نمایاند و با قوت میلیون‏ها مثال و دلیل و نمونه، عجیب‏ترین حقیقت مربوط به حشر را که در آیه:

وَ اِذَا الصُّحُفُ نُشِرَت۟() آمده است در بهار که گلی از قدرت اوست در بزرگ‏ترین گل خود با میلیاردها زبان به عالم وجود اعلام می‏کند.

اشیا و در رأسشان نوع انسان برای فنا و سقوط در عدم و غرق شدن در پوچی، و ذی حیاتان نیز که نوع بشر در رأس‏شان قرار دارد برای نابود شدن آفریده نشده‏اند. با قدرت اثبات می‏کند که انسان خلق شده است تا با ترقی به بقا برسد و با تصفیه تداوم یابد و با استعدادهایش به وظیفه سرمدی پردازد.

آری، در هر بهار مشاهده می‏کنیم گیاهان بی‏شماری که در فصل پاییز درگذشته‏اند، هر درخت، هر ریشه، هر دانه، و هر بذری در حشر بهار، آیه اِذَا الصُّحُفُ نُشِرَت۟ سر می‏دهند و معنای آن را به زبان خود و طبق وظیفه‏‏یی که سال‏های پیشین برعهده داشته‏اند تفسیر می‏کنند و بر آن حافظیت باعظمت گواهی می‏دهند؛

و چهار حقیقت بـزرگ در آیـه هُوَ ال۟اَوَّلُ وَال۟اٰخِرُ وَالظَّاهِرُ وَال۟بَاطِنُ() را در همه چیز نشان می‏دهند و حافظیت را در بالاترین درجه و حشر را به سادگی و قطعیت بهار به ما می‏آموزاند.

به این ترتیب، جلوه‏های این چهار اسم از جزیی‏ترین تا کلی‏ترین جریان می‏یابد، مثلاً دانه که منشاء درخت است مظهر اسم «الاول»() می‏شود و به قوطی کوچکی می‏ماند که برنامه به غایت کامل درخت و جهازات بی‏نقصان ایجاد آن و تمام شرایط شکل گیری‏اش را دربردارد و عظمت حافظیت را اثبات می‏کند.

میوه درخت نیز که مظهر اسم «الآخر»() است با هسته خود که چون. صندوقچه‏‏یی خلاصه همه وظایف فطری درخت و فهرست کارکردهایش و دستورالعمل‏های حیات ثانویه‏اش را دربردارد، به عالی‏ترین شکل بر حافظیت گواهی می‏دهد.

صورت جسمانی درخت نیز که مظهر اسم «الظاهر»() است حُلّه و لباس موزون و هنرمندانه‏‏یی در بر دارد که با نقوش و زینت‏ها و نشان‏های برّاق جداگانه تزیین شده است؛ گویی لباس هفتاد رنگ حوریان است و عظمت قدرت و کمال حکمت و جمال رحمت را در متن حافظیت در مقابل دیدگان نشان می‏دهد.

دستگاه درونی درخت هم که آیینه اسم «الباطن»() است هم چون کارخانه، دستگاه و کیمیاخانه‏‏یی کامل و منظم و اعجازآمیز است و مانند یک مخزن ارزاق هیچ شاخه و میوه و برگی را بدون غذا نمی‏گذارد و در متن حافظیت، کمال قدرت و عدالت و جمال رحمت و حکمت را چون خورشید اثبات می‏کند.

درست به همان شکل کره زمین نیز از لحاظ فصول سالانه، درختی‏ست. تمام دانه‏ها و بذرهایی که با تجلی اسم «الاول» در فصل پاییز نزد حافظیت به امانت سپرده می‏شوند، مجموعه فرامین الهی مربوط به درخت روی زمین‏اند که لباس بهار برتن کرده و میلیاردها شاخ و برگ و میوه و گل می‏دهند و فهرست دستورالعمل‏هایی هستند که ریشه در تقدیر الهی دارد و صحیفه‏‏یی کوچک و دفتر خدماتی هستند که شامل وظایف انجام شده در تابستان گذشته می‏شوند. این امر فی البداهه نشان می‏دهد که حافظ ذوالجلال و الاکرامی با قدرت و عدالت و حکمت و رحمت بی‏منتها، فعلی را انجام داده است.

و آخر درخت سالانه زمین نیزاین است که همه وظیفه‏هایی را که در پاییز دوم به انجام رسانده و تمام تسبیحات فطری که در برابر اسماء الهی بر زبان آورده و همه صحایف اعمالی را که در حشر بهار آتی قابل نشرند داخل قوطی‏های بسیار کوچک و ذرّه مانند قرار می‏دهد و تسلیم دست حکمت حافظ ذوالجلال می‏کند و به این ترتیب اسم «هو الآخر» را با بی‏نهایت زبان بر کائنات می‏خواند.

و ظاهر این درخت نیز این است که سیصد هزار نوع گل کلی و مختلف را می‏شکوفاند که نشانه‏ها و نمونه‏های سیصد هزار حشر است، و با گستردن خوان رحمانیت و رزاقیت و رحیمیت و کریمیت بی‏انتها، ذی حیاتان را ضیافتی می‏دهد و با زبانی به تعداد میوه‏ها و گل‏ها و طعام‏ها اسم «هوالظاهر» را ذکر می‏کند، و مدح و ثنا می‏گوید و حقیقت وَ اِذَا الصُّحُفُ نُشِرَت۟() را چون روز نمایان می‏سازد.

اما باطن این درخت باحشمت؛ چنان مخزن و دستگاهی‏ست که بی‏شمار ماشین‏های دقیق و کارخانه‏های منظم را در کمال دقت و ترتیب به کار می‏اندازد، دستگاهی که از دانه‏‏یی به اندازه یک درهم، هزار من غذا تولید می‏کند و به گرسنگان می‏رساند؛ و با چنان نظم و دقتی کار می‏کند که اجازه نمی‏دهد ذره‏‏یی تصادف وارد کار شود. اسم «هوالباطن» را درون و باطن زمین به صدهزار شکل، هم چون برخی فرشتگان که با صدهزار زبان تسبیح می‏گویند، اعلام و اثبات می‏کند.

زمین به لحاظ حیات سالانه‏اش همان طور که درختی‏ست و حافظیت را در چهار اسم مذکور تبلور می‏دهد و با آن کلیدی برای باب حشر مهیا می‏سازد، درست به همان شکل، به لحاظ حیات دهری و دنیایی‏اش بازهم درخت باشکوهی‏ست که میوه‏هایش به بازار آخرت فرستاده می‏شود؛ و آن چنان مظهر، آیینه و راهی به آخرت برای چهار اسم مذکور می‏گردد که عقل ما برای درک گستردگی و بیان آن کفایت نمی‏کند، بنابراین، می‏گوییم:

هم چنان که عقربه‏های یک ساعت هفتگی که شمارنده ثانیه‏ها و دقایق و ساعات و روزها می‏باشد، به هم شبیهند و اثبات کننده یک دیگر می‏باشند، و بیننده حرکت ثانیه‏ها مجبور به تأیید حرکت سایر چرخ دنده‏هاست؛

به همان ترتیب، روزها که شمارنده ثانیه‏های این دنیا هستند، دنیایی که ساعت بزرگ خالق ذوالجلال ارض و سماوات است، و سال‏ها که دقایق آن را محاسبه می‏کنند و اعصاری که ساعات این دنیا را نشان می‏دهند و ادواری که نشانگر روزهای آن می‏باشند، شبیه هم‏اند و یک دیگر را اثبات می‏کنند. وقتی درخصوص مسأله حشر از خالقمان سؤال می‏کنیم اسم «حفیظ» و اسم‏های هُوَ ال۟اَوَّلُ وَال۟اٰخِرُ وَالظَّاهِرُ وَال۟بَاطِنُ() بر اساس حقیقت مذکور پاسخ می‏دهند که نشانه‏های بی‏شماری خبر می‏دهند که به قطعیت رسیدن بهار پس از زمستان و صبح پس از شب، بعد از زمستان ظلمانی دنیای فانی نیز بهاری باقی و صبحی سرمدی فرا خواهد رسید.

مادام با چشمانمان می‏بینیم و با عقل و خردمان ادراک می‏کنیم که:

انسان

عالی‏ترین و جامع‏ترین ثمره درخت کائنات است و دربردارنده جمیع شرایط لازم،

و به لحاظ حقیقت محمدیه (ع)هسته اصلی آن است،

و آیت کبرای قرآن کائنات می‏باشد،

و آیت الکرسی حامل اسم اعظم آن،

و عزیزترین مسافر سرای باعظمت کائنات،

و فعال‏ترین مأموری که اجازه تصرف در سایر ساکنان این سرای با عظمت را دارد،

و مأمور نظارت بر کشت و زرع‏ها و دخل و خرج‏ها در باغ و مزرعه محلات زمینی شهر کائنات است،

و مسؤول‏ترین و پرسروصداترین ناظر آن که به صدها فن و هزاران صنعت مجهز شده است،

و بازرس و خلیفه‏‏یی که در مملکت زمینِ دیار کائنات، تحت نظر و توجه دقیق پادشاه ازل و ابد است،

و متصرفی‏ست که حرکات کلی و جزیی او ثبت می‏گردد،

او که امانت کبرایی را که زمین و آسمان و کوه‏ها از حمل آن سرباز زدند بر دوش کشید، و دو راه عجیب در مقابلش گشوده شد،

راهی برای تبدیل شدن به بدبخت‏ترین ذی حیاتان و راهی دیگر برای سعادتمندترین آن‏ها، عبدی کلی و مکلف به عبودیتی بسیار گسترده،

مظهر اسم اعظم سلطان کائنات و آیینه جامع تمام اسماء او،

و عاقل‏ترین مخاطب خاص بیانات و خطاب‏های سبحانی،

و نیازمندترین ذی حیات در میان ذی حیاتان عالم وجود،

ذی حیات بیچاره‏‏یی که با وجود فقر و عجز بی‏حد و حصرش، از مقاصد و امیال بی‏منتها و دشمنان فراوان و امور زیانباری برخوردار است که او را آزار می‏دهند.

و از نظر استعداد، غنی‏ترین،

موجودی که از لحاظ لذت‏های زندگانی، متألم‏ترین است و لذت‏هایش آلوده به سخت‏ترین دردها می‏باشد،

موجودی که بیش از دیگران مشتاق و نیازمند بقا و شایسته و لایق آن است

و با ادعیه فراوان تداوم حیات و سعادت ابدی را درخواست و التماس می‏کند

و اگر تمام لذت‏های دنیا به او داده شود تأمین کننده خواست او برای بقا نیست،

موجودی که اعجوبه آفرینش و از معجزات خارق‏العاده قدرت صمدانی‏ست و ذات عطاکننده احسان را در حد پرستش دوست دارد، و موجب می‏شود آن ذات را دوست بدارند و خود دوست داشته می‏شود،

موجودی که دربرگیرنده همه کائنات است و تمام جهازات انسانی او شهادت می‏دهند که برای رفتن به ابدیت خلق شده است،

موجودی که با حقایق بیست گانه کلی، به اسم حقِ حضرت حق دل می‏بندد و اعمالش با نام حفیظ «حفیظ ذوالجلال» همواره ثبت می‏گردد - ذوالجلالی که جزیی‏ترین نیازهای کوچک‏ترین ذی حیاتان را می‏بیند و نیازهایش را می‏شنود و عملاً استجابت می‏کند - و افعال مرتبط با کائنات او توسط کرام الکاتبین آن اسم نگاشته می‏شود؛ انسانی که بیش از هر چیز دیگر مظهرآن اسم و در کانون توجه‏اش قرار می‏گیرد؛ البته و بدون هیچ تردیدی به حکم حقیقت‏های بیست‏گانه مذکور، حشر و نشری برایش هست و پاداش خدمات گذشته و مجازات کوتاهی‏هایش را به واسطه اسم «حق» خواهد دید، و براساس اسم «حفیظ» برای هر عمل کوچک و بزرگِ ثبت شده‏اش به حساب کشیده شده و بازخواست خواهد شد، و در دار بقا دروازه‏های مهمان‏سرای سعادت ابدی یا محبس شقاوت دائمی به رویش گشوده می‏شود. افسری که در این دنیا فرماندهی طایفه‏های فراوانی را برعهده داشته، با آن‏ها آمیخته و گاه آن‏ها را درهم آمیخته، این طور نیست که زیر خاک رود و چنان بخوابد که گویی هیچگاه بیدار نمی‏شود و درخصوص اعمالش بازخواست نخواهد شد.

درغیر این صورت چگونه ممکن است حکمتی که صدای مگسی را می‏شنود و با عطای حق حیاتش، بالفعل به او پاسخ می‏دهد، دعای کسی را که به زبان حقایق بیست‏گانه مذکور بیان می‏شود و درعرش و فرش طنین‏انداز می‏گردد، نشنود و (ندای) حقوق انسانی بی‏شمار مربوط به بقا را که قدرتی چون رعد و برق دارد، نادیده بگیرد و همه آن را ضایع کند؟ حکمتی که براساس گواهی نظم موجود در بال مگس، حتی به قدر بال مگسی اسراف نمی‏کند، چگونه ممکن است همه آن استعدادهای مرتبط با حقایق مذکور و افعال و آرزوهای امتداد یافته تا ابد و بسیاری از حقایق و روابط موجود در کائنات را که تغذیه کننده خواسته‏ها و استعدادهای مزبورند هدر دهد؟ این مطلب چنان نکوهیده و غیرمنصفانه و غیرممکن است که همه موجودات شهادت دهنده بر نام‏های حق و حفیظ و حکیم و جمیل و رحیم آن را رد می‏کنند و می‏گویند «صد بار محال و به هزار وجه ممتنع است.»

نام‏های «حق، حفیظ، حکیم، جمیل، و رحیم» در پاسخ سؤال ما از خالقمان درخصوص حشر می‏گویند: «همان طور که ما حق و حقیقتیم و براساس تحقق موجوداتی که برما گواهی می‏دهند، حشر حق و قطعی‏ست.»

نیز مادام که...

(باز هم می‏خواستم در این خصوص بنویسم، اما از آن جا که مطلب چون خورشید عیان است، به همین مقدار اکتفا نمودم.)

در قیاس با مثال‏ها و مادام‏های پیشین، هم چنان که هریک ازاسم‏های صد بلکه هزارگانه حضرت حق که ناظر بر کائنات است، با آیینه و جلوه خود مسمایشان را بالبداهه اثبات می‏کنند، درست به همان ترتیب، حشر و آخرت را نشان می‏دهند و آن را با قطعیت ثابت می‏کنند.

نیز در پاسخ سؤالی که از خالقمان می‏کنیم، هم چنان که پروردگار با تمام فرامین و همه کتاب‏هایی که نازل کرده و بیش‏تر اسم‏هایش که مسّما به آنهاست، جوابی قدسی و قطعی می‏دهد، به همان ترتیب، با فرشتگانش و به زبان آن‏ها به طرز دیگری بیان می‏دارد:

«صدها حادثه متواتر هست که نشان می‏دهد شما از زمان آدم(ع) به بعد با ارواح و با ما دیدار کرده‏اید و نشانه‏ها و دلایل بی‏شماری دال بر وجود ما و عبودیت ارواح وجود دارد، و این را که در سرسراها و برخی دوایر آخرت می‏گردیم، در دیدار با فرماندهان شما هماهنگ با هم گوشزد کرده‏ایم و هم چنان یادآوری می‏کنیم. البته و بی‏تردید سرسراها و دوایر عالی و باقی مذکور و منازل و کاخ‏های مُزین و فرش شده آن سوترِ آن‏ها، در انتظار اسکان مهمانان بسیار ارزشمندند. این را با یقین به شما می‏گوییم.»

نیز مادام که آفریدگارمان، محمد عربی(ع) بزرگ‏ترین معلم و کامل‏ترین استاد و بهترین راهنمایی را که نه خطا می‏کند و نه دیگران را به خطا می‏اندازد، برایمان تعیین کرده و به عنوان آخرین پیام آور فرستاده است؛ ما هم برای ترقی و تکامل از مرتبه علم الیقین به مراتب عین الیقین و حق الیقین، پیش از هر چیز لازم است سؤالی را که از خالقمان پرسیدیم از استادمان بپرسیم، زیرا او به موجب هزاران معجزه از جانب خداوند، که هر کدام نشانه تصدیق اویند؛ خود یکی از معجزات قرآن محسوب شده و اثبات می‏کند که قرآن حق و کلام حق می‏باشد؛ به همین ترتیب نیز قرآن با چهل نوع اعجاز ثابت می‏کند که معجزه اوست و او رسول خدا و برحق است؛ هر دوی آن‏ها مدعی حقیقت حشر شده و آن را اثبات نموده‏اند؛ یکی درطول زندگانی خویش به عنوان زبان عالم شهادت و همراه با تأیید همه انبیا و اولیا، و دیگری به عنوان زبان عالم غیب و همراه با تصدیق تمام فرامین آسمانی و حقایق عالم وجود؛ حقیقت حشر را با هزاران آیه ادعا و اثبات کرده‏اند؛ لذا حشر دارای قطعیتی چون روز و نور خورشید است.

آری، معمای عجیب، ترسناک و بیرون از دایره‏ی عقلی چون حشر فقط و فقط با دروس این دو استاد حل و فصل می‏شود.

دلیل این که پیامبرانِ دوره‏های قبل، توضیحاتی چون مطالب قرآن را در اختیار امت‏هایشان قرار نداده‏اند، آن است که مقاطع زمانی مذکور دوره بدویت و طفولیت بشر بوده است. توضیح در دروس ابتدایی ‏اندک است.

نتیجه: مادام که بیش‏تر نام‏های حضرت حق مقتضی آخرت هستند بی‏تردید همه حجت‏های دلالت کننده بر این اسماء از جهتی بر تحقق آخرت نیز دلالت دارند.

مادام که فرشتگان خبر می‏دهند دوایرعالم بقا و آخرت را دیده‏اند، همه دلایل تأیید کننده وجود و عبودیت ملائکه، ارواح و روحانیت، بالضروره بر وجود آخرت نیز دلالت می‏کنند.

و مادام که پس از توحید مهم‏ترین و اساسی‏ترین و دائمی‏ترین مدعای محمد (ع) در سراسر زندگی، آخرت بوده است، بی‏شک تمام معجزات و حجت‏های دلالت کننده بر نبوت و صدق او از جهتی بر تحقق و وقوع آخرت دلالت دارد.

هم چنین مادام که یک چهارم قرآن مربوط به موضوع حشر و آخرت است و با آیات فراوان از آن خبر می‏دهد و می‏کوشد آن را اثبات نماید، بی‏شک همه حجت‏ها و دلیل‏ها و براهین دلالت کننده بر حقانیت قرآن، بر وجود آخرت و تحقق و ظهور آن دلالت دارند و گواهی می‏دهند.

حال بنگر و ببین این رکن ایمانی تا چه حد محکم و قطعی‏ست.

خلاصه‏‏یی از مسأله هشتم

در مسأله هفتم موضوع حشر را باید از مقامات زیادی سؤال می‏کردیم، اما پاسخی که آفریدگارمان با اسماء خود به ما داد، چنان یقین و باور محکمی نصیبمان کرد که نیازی به سؤال و جواب‏های دیگر باقی نماند و به همان اکتفا کردیم.

اینک در مسأله هشتم یک صدم فواید و نتایجی که براساس ایمان به آخرت موجب سعادت اخروی و دنیوی می‏گردد، به طور خلاصه بیان می‏شود. در قسمت مربوط به سعادت اخروی، با وجود توضیح قرآن معجز بیان، به بیان مطالب دیگر نیازی باقی نماند، پس موضوع را به قرآن حواله کردیم و توضیح و تبیین قسمت مربوط به سعادت دنیوی را به رساله نور سپردیم و طی خلاصه‏‏یی موجز از صدها نتیجه مربوط به حیات شخصی و حیات اجتماعی انسان فقط سه چهار مورد را به شرح زیر بیان می‏کنیم:

نخستین فایده‏‏یی که ناظر بر حیات شخصی است:

انسان برخلاف سایر حیوانات همان طور که به خانه خود وابستگی دارد به دنیا نیز علاقمند است؛ و چنان که با خویشاوندان خود مناسباتی دارد با نوع بشر نیز مناسباتی جدی و فطری دارد؛ و همان طور که در دنیا خواهان بقای موقتی خویش است، عاشقانه علاقمند بقا در جهان ابدی نیز می‏باشد؛ و همانگونه که برای تأمین غذای موردنیاز معده‏اش تلاش می‏کند فطرتاً مجبور است سفره‏ها و غذاهایی به گستردگی دنیا را - که تا ابد امتداد می‏یابند - برای نیاز عقل و قلب و روح و انسانیت مهیا کند و در این راه تلاش می‏کند؛ و چنان درخواست و مطالباتی دارد که هیچ چیز جز سعادت ابدی جوابگوی آن‏ها نیست؛

همان طور که در کلام دهم اشاره شده است، زمانی در خردسالی از خیالم سؤال کردم: «دوست داری سلطنت دنیا و عمری یک میلیون ساله به تو بدهند، اما بعد از آن معدوم شوی و چیزی از تو باقی نماند؟ یا این که خواهان وجودی باقی ولی عادی توأم با مشقت هستی؟» دیدم خواستار مورد دوم است و در برابر مورد اول آهی کشید و گفت: «خواهان بقا هستم حتی اگر در جهنم باشد.»

مادام که قوه خیال به عنوان یکی از خدمتگزاران ماهیت انسانی، با لذت‏های دنیوی راضی نمی‏شود، بی‏شک ماهیت کاملاً جامع انسان به طور فطری با ابدیت مرتبط است. انسان درعین وابستگی به امیال و آرزوهای لایتناهی، سرمایه‏‏یی جز اختیار جزیی و فقر مطلق ندارد؛ حال ایمان به آخرت برای چنین انسانی هم‏چون میوه و فایده‏‏یی چنان خزانه‏‏یی کافی و وافی و غنی‏ست و چنان مدار سعادت و لذت، مدار استمداد، مرجع و مدار تسلی دربرابر غصه‏های بی‏حد دنیاست که اگر برای به دست آوردن آن زندگانی دنیا را فدا کند، بازهم کم است.

ثمره دوم و فایده‏‏یی که ناظر بر حیات شخصی‏ست:

نتیجه‏‏یی بسیار مهم است که در مسأله سوم توضیح داده شده و در راهنمای جوانان به صورت حاشیه آمده است.

آری، نگرانی اصلی هر انسان در زمان اندیشیدن، کیفیت ورود به عدم خانه‏‏یی به نام قبرستان است که دوستان و خویشاوندانش قبلاً وارد آن شده‏اند. انسان بیچاره‏‏یی که روح خود را فدای فقط یکی از دوستانش می‏کند، وقتی به هزاران و بلکه میلیون‏ها و میلیاردها تن ازدوستانش فکر می‏کند که در مفارقتی ابدی معدوم شده و از بین رفته‏اند دچار مصیبتی دردناک‏تر از عذاب جهنم می‏شود و در همان لحظه، ایمان به آخرت در مقابل او پدیدار می‏گردد و چشمانش را می‏گشاید و پرده را بالا می‏زند، و به او می‏گوید: «نگاه کن» و او با ایمان نگاه می‏کند، آن گاه مشاهده می‏کند و متوجه لذتی روحانی می‏شود که خبر از لذت بهشت می‏دهد، متوجه می‏شود که دوستانش از مرگ ابدی و پوسیده شدن و از بین رفتن نجات یافته و در عالمی نورانی و پرسرور منتظر او هستند. در رساله نور این نتیجه با دلیل‏هایی توضیح داده شده است، لذا به آن اکتفا کرده، سخن را کوتاه می‏کنیم.

فایده سومی که مربوط به حیات شخصی‏ست:

تفوُّق و فضیلت انسان نسبت به سایر ذی حیاتان، به اعتبار سجایای عالی، استعدادهای جامع، عبودیت‏های کلی و دوایر گسترده وجودی اوست. این در حالی‏ست که همین انسان به مقیاس و معیار زمان حاضر - که زمان کوتاه فشرده شده‏‏یی در میان آینده و گذشته‏ی تاریک، مرده و معدوم می‏باشد - سجایایی چون حمیت، محبت، اخوت و انسانیت را کسب می‏کند.

مثلاً پدر، برادر، همسر، ملت و وطن خویش را که از قبل نمی‏شناخته و بعد از مفارقت نیز هیچگاه آن‏ها را نخواهد دید، دوست می‏دارد و به آن‏ها خدمت می‏کند. در چنین روابطی او به ندرت موفق به کسب اخلاص و صداقت می‏شود و به همان نسبت نیز کمالات و سجایایش کوچک می‏گردد. نه تنها به عنوان برترین موجود در میان حیوانات بلکه در زمانی که به لحاظ عقلی بیچاره‏ترین و در حال سقوط می‏باشد، ایمان به آخرت به مدد او می‏رسد. زمان محدودی چون قبر را به زمان گسترده‏‏یی مُبدل می‏سازد که گذشته و آینده را دربرمی گیرد، و دایره وجودی به بزرگی دنیا و بلکه به گستردگی ازل تا ابد را به نمایش می‏گذارد.

او پدر خویش را به این سبب که مناسبت پدری‏اش در عالم ارواح و دار سعادت ادامه خواهد یافت و برادرش را از این لحاظ که رابطه‏ی اخوتش تا ابد دوام خواهد یافت و همسرش را از این حیث که در بهشت نیز بهترین رفیق اوست، دوست می‏دارد. در آن دایره فراخ و عظیم حیات، خدمت‏های با ارزش و مهم مربوط به مناسبات وجودی را وسیله امور بی‏ارزش دنیا و منافع و اغراض جزیی نمی‏سازد. او موفق به برخورداری از صداقت جدی و اخلاصی صمیمانه می‏شود و کمالات و خصلت‏هایش به همان نسبت و مطابق درجه و مرتبه‏اش ارتقا می‏یابد و انسانیتش متعالی می‏گردد.

انسانی که در لذت حیات از گنجشگی عقب می‏ماند، برتر از تمام حیوانات است و سعادتمندترین و برگزیده‏ترین مسافر عالم وجود و مقبول‏ترین و محبوب‏ترین عبد صاحب کائنات است. این نتیجه نیز در رساله نور با دلایل متعدد توضیح داده شده است، لذا به همین مقدار اکتفا می‏کنیم.

فایده چهارم که ناظر بر حیات اجتماعی انسان است:

خلاصه نتیجه‏‏یی که در شعاع نهم از رساله نور بیان گردیده چنین است:

کودکان که یک چهارم جمعیت نوع بشر را تشکیل می‏دهند با ایمان به آخرت می‏توانند انسانی زندگی کنند و حامل استعدادهای انسانی باشند، درغیر این صورت باید درمتن نگرانی‏هایی الیم، برای تسکین و فراموشی دردها با وسایل کودکانه سرگرم شوند و زندگی بی‏فایده‏‏یی داشته باشند، زیرا مرگ‏های گاه و بیگاه در اطراف یک کودک، در ذهن لطیف و قلب ظریف او که در آینده آرزوهای دور و درازی خواهد داشت و در روح ضعیف‏اش چنان تأثیری می‏گذارد که عقل و حیات را برای این بیچاره وسیله عذاب می‏کند؛ او براساس آموزه‏های ایمان به آخرت به‏جای دلهره و نگرانی‏هایی - که با بازی با اسباب‏بازی‏ها، خود را در برابر آن‏ها محافظت می‏کرد- نوعی سرور و خوشی حس می‏کند و می‏گوید:

«برادر یا دوستم از دنیا رفت و تبدیل به پرنده بهشتی شد، بیش‏تر از ما لذت می‏برد و به گشت و گذار می‏پردازد. مادرم از دنیا رفت، اما مشمول رحمت الهی شد، او باز هم مرا در بهشت به آغوش می‏گیرد و دوست می‏دارد. من نیز مادر مهربانم را دوباره خواهم دید.» و به این ترتیب می‏تواند به گونه‏‏یی که شایسته انسانیت است زندگی کند.

سالمندان نیز که ربع جمعیت انسان‏ها را تشکیل می‏دهند در قبال به پایان رسیدن عمرشان و این که به زودی در خاک دفن خواهند شد و دنیای زیبا و دوست داشتنی‏شان را ترک خواهند نمود محتاج تسلی و آرامشی هستند که آن را صرفاً در ایمان به آخرت می‏توانند بیابند؛ وگرنه پدران محترم و مهربان، و مادران بامحبت و فداکار متحمل چنان دغدغه‏های قلبی و تلاطم‏های روحی می‏شدند که دنیا برایشان زندانی حسرت بار و زندگی، عذابی شکنجه آور می‏شد،

اما ایمان به آخرت به آن‏ها می‏گوید:

«نگران نباشید، شما دارای جوانی ابدی خواهید شد؛ آینده و حیاتی درخشان و عمری بی‏پایان در انتظار شماست. با فرزندان و خویشاوندانی که از دست داده‏اید با شادمانی دیدار خواهید کرد و همه خوبی‏هایی که کرده‏اید محفوظ است؛ پاداش آن‏ها را خواهید گرفت.»

ایمان به آخرت چنان آرامش و سعه صدری به آن‏ها می‏دهد که اگر هرکدام‏شان صدبرابر پیرتر شوند مأیوس نخواهند شد.»

جوانان که یک سوم نوع بشر را تشکیل می‏دهند و هوس‏هایشان در غلیان است و مغلوب احساساتند و جسور، از عقل خویش در هر زمان بهره نمی‏برند، اگر ایمان به آخرت را از دست بدهند و یادی از عذاب جهنم نکنند، اموال و آبروی اهل ناموس و آسایش و حیثیت ضعفا و سالمندان به خطر می‏افتد. برخی برای یک دقیقه لذت، خوشبختی خانواده‏ی سعادتمندی را از بین می‏برند و چون حیوانی درنده می‏شوند و به این ترتیب چهار پنج سال در زندان عذاب می‏کشند.

حال اگر ایمان به آخرت به فریاد اینان برسد خیلی زود عقل‏شان را به کار می‏گیرند.

چنین جوانی با خود می‏گوید: «هرچند مأموران مخفی دولت مرا نمی‏بینند و قادرم خود را از چشم آن‏ها پنهان کنم، اما فرشتگان پادشاهی ذوالجلال که زندانی چون جهنم دارد مرا می‏بینند و بدی‏هایم را ثبت می‏کنند. من به حال خود رها نشده‏ام و مسافری موظف هستم، من هم مانند آن‏ها پیر و ضعیف خواهم شد.» و ناگهان به کسانی که می‏خواهد ظلم و تجاوز کند، احساس محبت و احترام می‏کند.

این معنا نیز همراه با براهینی در رساله نور توضیح داده شده است، لذا به همین مختصر اکتفا می‏کنیم.

نیز اگر ایمان به آخرت به داد بیماران و مظلومان و مصیبت دیدگانی چون ما و فقرا و محبوسان محکوم به جزاهای سنگین - که بخش مهمی از جمعیت انسان‏ها را تشکیل می‏دهند - نرسد، مرگ هر لحظه با اخطار بیماری در مقابل دیدگان فرد بیمار قرار می‏گیرد؛ مظلومی که نتوانسته است انتقام خود را از ظالمی بستاند و ناموس خویش را نجات دهد در مقابل تحقیر مغرورانه فرد ستمگر قرار می‏گیرد، و فرد بیچاره‏‏یی که با مصایب بزرگی مواجه شده و بی‏هیچ دلیلی اموال و اولاد خود را از دست داده به یأس دردآوری مبتلا می‏گردد، و کسانی به دلیل یکی دو دقیقه یا یکی دو ساعت لذت، مجبور می‏شوند پنج سال یا ده سال عذاب زندان را تحمل کنند. دنیا برای چنین بیچارگانی زندان و زندگی، عذابی همراه با شکنجه خواهد بود.

حال اگر ایمان به آخرت به داد اینان برسد جانی می‏گیرند و سختی‏ها و یأس‏ها و نگرانی‏ها و خشم‏شان برای انتقام، متناسب با مرتبه ایمان‏شان تاحدودی و گاه کاملاً زائل می‏گردد.

حتی می‏توانم بگویم اگر ایمان به آخرت به داد من و تعدادی از دوستانم که بی‏سبب در زندان هستیم و با مصائب دهشتناکی مواجه می‏باشیم، نمی‏رسید، مقاومت حتی برای یک روز تأثیری چون مرگ می‏داشت و مجبورمان می‏کرد دست از زندگی بشوییم، اما خداوند را بی‏نهایت سپاس، که دردها و مصایب بسیاری از برادران را که چون جان دوست‏شان دارم به دوش کشیدم و برای از دست دادن هزاران رساله نور که چون چشمان خویش به آن‏ها علاقمندم و کتاب‏های بسیار ارزشمند زیبا و مفیدم تأسف‏ها خوردم؛ و در حالی که درگذشته قادر به مقابله با کوچک‏ترین بی‏احترامی و تحکمی نبودم، قسم می‏خورم و به شما اطمینان می‏دهم

که نور و قدرت حاصل از ایمان به آخرت چنان صبر و تحمل و تسلی و متانتی به من داد، و چنان شوقی برای کسب جایزه‏‏یی بزرگ در امتحانی پرمنفعت و مجاهدانه عطایم کرد، که چنان‏که در ابتدای این رساله گفته‏ام خود را در مدرسه‏‏یی پر از خیر و نیکویی، و شایسته عنوان «مدرسه یوسفیه» یافته‏ام. اگر بیماری‏های گاه و بیگاه و احتیاط‏ها و ملاحظاتی که ریشه در سالمندی دارد نبود به طور کامل و با خیال راحت بیش از پیش به درس‏هایم می‏پرداختم. به هرحال؛ به مناسبت این مقام از موضوع خارج شدیم؛ مرا ببخشید.

خانه انسان دنیای کوچک او و شاید بهشت کوچکش را تشکیل می‏دهد. اگر ایمان به آخرت، حکمران سعادت خانه آدمی نباشد، افراد خانه مزبور به نسبت مهربانی و محبت و دلبستگی‏هایشان با نگرانی‏های الیمی مواجه می‏شوند و عذاب می‏بینند. بهشت‏شان تبدیل به جهنم می‏شود و با تفریحات و سرگرمی‏های موقت عقل خود را فریب داده، و از کار می‏اندازند؛ شترمرغی می‏شوند که شکارچی را می‏بیند، اما نمی‏تواند فرار یا پرواز کند، چنین کسی سرش را زیر شنزار می‏کند تا دیده نشود، سر در غفلت فرو می‏برد تا مرگ و نیستی و فراق، او را نبیند.

دیوانه وار درصدد چاره‏‏یی برمی‏آید تا حواس خویش را پرت کند، زیرا مثلاً مادر وقتی می‏بیند فرزندش - که حاضر است روحش را فدایش کند - مدام در خطر است؛ برخود می‏لرزد. و آنان که نمی‏توانند پدر و برادران خود را از بلایا نجات دهند همواره نوعی گرفتگی و ترس را احساس می‏کنند. در قیاس با همین مطلب در زندگی دنیوی پردغدغه و متغیر، زندگی خانوادگی به ظاهر سعادتمند، به دلایل گوناگون سعادت خود را از دست می‏دهد و حتی قرابت و مناسبت در یک زندگی محدود و مختصر، موجب حصول صداقت حقیقی و اخلاص صمیمانه و خدمت و محبتی خالصانه نمی‏گردد، اخلاق به همان نسبت دچار افت می‏شود و سقوط می‏کند.

حال اگر ایمان به آخرت وارد خانه مذکور شود مناسبت و شفقت و قرابت و محبت اعضای خانواده نه با معیار زمانی محدود بلکه با مقیاس تداوم مناسبات در جهان آخرت و توأم با سعادت ابدی، موجب حرمتی صمیمانه می‏شود؛ افراد یک‏دیگر را دوست می‏دارند، به هم محبت می‏کنند، رفتارشان صادقانه می‏شود و دنبال عیب‏جویی از هم برنمی آیند و به این ترتیب اخلاق تعالی می‏یابد، لذا سعادت و انسانیت حقیقی در آن خانه شروع به ظهور و بروز می‏کند.

این مطلب نیز با برهان‏هایی در رساله نور بیان گردیده است، لذا به همین مقدار اکتفا می‏شود.

هر شهر نیز برای اهالی‏اش در حکم خانه است. اگر ایمان به آخرت در میان اعضای این خانواده بزرگ حکمفرما نباشد، به جای اخلاص و صمیمیت و فضیلت و حمیت و فداکاری و رضای الهی و ثواب اخروی -که اساس اخلاق نیکوست- غرض، منفعت، تقلب، غرور و تکبر، رفتارهای ساختگی، ریا، رشوه و فریب رواج می‏یابد و هرج و مرج و وحشت زیر پوشش آسایش و انسانیت ظاهری حکمفرما شده و زندگانی شهری مذکور مسموم می‏شود. کودکان به بازیگوشی، جوانان به مستی و سرخوشی، اقویا به ظلم و سالمندان به گریستن می‏پردازند.

به همین قیاس کشور هم خانه‏‏یی و وطن نیز خانه خانواده‏‏یی ملی‏ست. اگر ایمان به آخرت در این خانه‏های بزرگ حکمفرما گردد، احترام متقابلِ صمیمانه، مهربانی‏ها و محبت‏ها و یاوری‏های بی‏ریا، خدمت‏ها و معاشرت‏های صادقانه، احسان و فضیلت بی‏ریا و بزرگی و فضل دور از انانیت ظهور می‏یابد.

«ایمان به آخرت» به کودکان می‏گوید «بهشت هست، بازیگوشی را رها کنید.» و با دروس قرآنی موجب وقار آن‏ها می‏شود.

به جوانان می‏گوید «جهنم هست، سرمستی را رها کنید.» و موجب می‏شود عقل‏شان را به کار اندازند.

به ظالم می‏گوید «عذاب شدید هست، سیلی خواهی خورد.» و موجب می‏شود در مقابل عدالت سرخم کند.

به سالمندان می‏گوید «سعادتی اخروی و عالی‏تر و دائمی‏تر از همه خوشبختی‏هایی که از کف داده‏اید، و جوانی باقی و سرشار از شادابی در انتظار شماست، بکوشید آن را به دست آورید.» و به این ترتیب گریستن‏شان را تبدیل به خنده می‏کند.

به همین قیاس «ایمان به آخرت» حُسن تأثیرش را بر هر گروه و دسته‏‏یی چه کوچک چه بزرگ نشان می‏دهد و نورافشانی می‏کند. جامعه شناسان و روان شناسان که با زندگانی اجتماعی نوع بشر سر و کار دارند به هوش باشند!

اگر هزاران فایده ایمان به آخرت با همین چند نمونه‏‏یی که اشاره کردیم مقایسه گردد، به یقین ثابت خواهد شد که مدار سعادت هر دو جهان و هر دو حیات انسان، ایمان است.

در کلام بیست و هشتم رساله نور و رساله‏های دیگر آن، به شبهات ضعیفی که در خصوص جسمانی بودن حشر وجود دارد پاسخ‏های محکمی داده‏ایم، لذا در این جا با اشاره مختصری می‏گوییم:

جسمانیت، جامع‏ترین آیینه اسماء الهی‏ست، و غنی‏ترین مقاصد در خلقت کائنات و مرکز فعّال اهداف الهی در آفرینش کائنات در جسمانیت می‏باشد. و باز جسمانیت است که رنگارنگ‏ترین و متنوع‏ترین احسان‏های الهی را دربرمی گیرد و بیش‏ترین بذرهای سپاس و نیایش بشر که دربرابر آفریننده و به زبان نیاز ادا می‏گردد، نیز در جسمانیت است. متنوع‏ترین هسته‏های عوالم معنوی و روحانی نیز در جسمانیت قرار دارد.

به همین ترتیب، چون صدها حقیقت کلی در جسمانیت جمع است، خالق حکیم برای این که جسمانیت را بر روی زمین افزایش و گسترش دهد و مظهر حقایق مذکور گرداند با فعالیتی سریع و شگفت انگیز لباس وجود را قافله قافله بر موجودات می‏پوشاند و روانه نمایشگاه (زمین) کرده، سپس آن‏ها را ترخیص می‏کند و دیگران را روانه می‏سازد. به این ترتیب کارخانه جهان هستی را لحظه به لحظه به کار وا می‏دارد.

محصولات جسمانی را سر و سامان می‏دهد و زمین را نهالستانی برای آخرت و بهشت می‏کند، حتی برای رضایت معده جسمانی انسان، دعایی را که معده با زبان حال ادا می‏کند با دقت تمام می‏شنود، می‏پذیرد و عملاً پاسخ می‏دهد؛ بدین سبب است که هزاران نوع غذای لذیذ و نعمت‏های بسیار ارزشمند را با تنوع بی‏شمار به جسمانیت عرضه می‏کند؛ این امر بالبداهه و بی‏هیچ تردیدی نشان می‏دهد که بیش‏ترین و متنوع‏ترین لذات بهشت در آخرت، جسمانی‏ست؛ و مهم‏ترین نعمت‏ها در دارالسعادة آخرت که مورد اُنس و علاقه همه می‏باشد، نعمت‏های جسمانی‏ست.

آیا اصلاً احتمال و امکان دارد قادر رحیم و علیم کریمی که دعای این معده عادی برای بقا را -که با زبان حال ادا می‏شود- بپذیرد و معجزه وار با طعام‏های مادی فراوان بر آن منت بگذارد و هر لحظه با قصد و در عمل و بدون هیچ تصادفی پاسخش را بدهد، اما خواسته‏های کلی، متعالی، و دائمی نوع انسان را که مهم‏ترین نتیجه عالم وجود و خلیفه او بر روی زمین و برگزیده و پرستنده خالق است و با معده کبرای انسانیت مطرح می‏گردد، بی‏پاسخ بگذارد و به دعاهای بی‏شمار برای برخورداری فطری از لذت‏های جسمانی در داربقا توجهی نکند و با حشر جسمانی عملا به آن پاسخ ندهد و برای ابد بر آن منت نگذارد؟ مثل این است که صدای مگسی را بشنود، اما قادر به شنیدن صدای رعد و برق نباشد! یا این که به تجهیزات یک سرباز عادی با کمال دقت و اهمیت توجه کند، اما وضع ارتش برایش مهم نباشد! این صد در صد محال و باطل است.

آری، براساس صراحت قطعی آیه:

وَ فٖيهَا مَا تَش۟تَهٖيهِ ال۟اَن۟فُسُ وَ تَلَذُّ ال۟اَع۟يُنُ() انسان آن دسته از لذات جسمانی را که در این دنیا با آن‏ها مأنوس بوده و طعم‏شان را چشیده است به گونه‏‏یی که شایسته بهشت باشد خواهد دید و خواهد چشید؛ و پاداش عبادات خاص و سپاسگزاری‏های خالص اعضا و جوارحی چون زبان، چشم و گوش در بهشت با لذت‏های جسمانی خاص همان اعضا داده خواهد شد. قرآن معجز بیان چنان صریح از لذت‏های جسمانی یاد می‏کند که امکان ندارد بر اساس تأویل‏های دیگر معنای ظاهری را قبول نکرد.

بنابراین، نتیجه و ثمرات ایمان به آخرت نشان می‏دهد، چنان که حقیقت و نیازهای معده به عنوان یکی از اعضای بدن انسان بر وجود اطعمه دلالت قطعی دارد، به همین ترتیب، حقیقت انسان و کمالات و نیازهای فطری و خواسته‏های ابدی و استعدادهایی که خواهان فواید و نتایج مذکور ایمان به آخرت، می‏باشند به صورت قطعی بر آخرت و بهشت و لذت‏های باقی جسمانی و تحقق آن‏ها دلالت می‏کند و گواهی می‏دهد؛ به همین ترتیب، حقیقت کمالات عالم وجود و آیات تکوینی معنادار آن و تمام حقایق انسانی مرتبط با حقایق مذکور بر وجود دار آخرت و تحقق آن و فرارسیدن حشر و وجود بهشت و جهنم دلالت می‏کند و شهادت می‏دهد. این مطلب در بخش‏های مختلف رساله نور، مخصوصاً در کلام دهم، (دو مقام از) کلام‏های بیست و هشتم و بیست و نهم و شعاع نهم و رساله مناجات با برهان‏هایی روشن و آشکار و به دور از شبهه ثابت گردیده است. خواننده را به آن ارجاع می‏دهیم و مطلب مختصری را که طولانی شد در همین جا به پایان می‏بریم.

بیانات قرآنی درخصوص جهنم آن قدر واضح و آشکار است که نیازی به توضیحات دیگر باقی نمی‏ماند،. منتها خلاصه دو سه نکته را که از بین برنده یکی دو شبهه ضعیف می‏باشد بیان می‏کنیم و خواننده را برای آگاهی از تفصیل موضوع به رساله نور ارجاع می‏دهیم.

نکته اول

ترس ازجهنم، لذت ثمرات پیشین ایمان را از بین نمی‏برد، زیرا رحمت بی‏حد ربّانی به کسی که می‏ترسد می‏گوید: «از دروازه توبه وارد شو و به سوی من بیا تا جهنم نه تنها برای تو وحشتناک نباشد، بلکه موجب درک لذات بهشت گردد و انتقام تو و مخلوقات بی‏شماری را که به حقوق‏شان تجاوز شده بگیرد، و موجب شادمانی شما گردد.»

اگرغرق ضلالت و گمراهی شده‏‏یی و قادر به نجات خود نیستی، باز هم وجود جهنم بهتر از نابودی ابدی‏ست و برای کافران نیز نوعی مرحمت است، زیرا انسان و حتی حیوان از خوشی و سعادت بستگان و فرزندان و خویشان خود لذت می‏برد و احساس سعادت می‏کند.

در چنین حالتی تو ای ملحد! به اعتبار ضلالت و گمراهی‏ات یا به واسطه عدم همیشگی، نیست و نابود خواهی شد یا وارد جهنم می‏شوی. عدم نیز که شرّ محض است هزاران بار بیش‏تر از جهنم، روح و قلب تو را و ماهیت انسانی‏ات را به آتش می‏کشاند، زیرا عدم همه کسانی را که دوست‏شان داری و همه خویشاوندان و اصل و نَسَبت را که به سعادت‏شان خوشحال و خرسندی به همراه تو نیست و نابود می‏کند؛ چرا که اگر جهنم نباشد بهشت هم نخواهد بود. همه چیز با کفر تو در عدم سقوط می‏کند.

تو اگر وارد جهنم شوی و در دایره وجود باقی بمانی دوستان و خویشاوندانت یا در بهشت سعادتمندند یا در دایره وجودی‏شان به سببی مظهر مرحمت‏ها می‏گردند، پس به نظر می‏رسد لازم است طرفدار وجود جهنم باشی. علیه جهنم بودن به معنی طرفداری از عدم است که معنای دیگرش طرفداری از هیچ و پوچ شدن سعادت دوستان بی‏شمارت می‏باشد.

آری، جهنم نیز اقلیم موجودی‏ست با جلال و جبروت و دهشتناک که وظیفه محبس عادلانه و حکیمانه‏ی حاکم ذوالجلالِ دایره وجود را برعهده دارد، دایره‏ی وجودی که خیر محض است. جهنم علاوه بر ایفای نقش زندان و محبس، وظایف گوناگون و فراوان دیگری هم دارد، نیز حکمت‏ها و خدمت‏های بی‏شمار مربوط به عالم بقا هم متوجه جهنم است، و مسکن موجودات بسیاری چون فرشتگان جهنم می‏باشد.

نکته دوم

نه تنها وجود جهنم و عذاب شدیدش با رحمت بی‏حد و حصر، عدالت حقیقی و حکمت متوازن و معتدل ضدیتی ندارد، بلکه رحمت و عدالت و حکمت اقتضای وجود جهنم را دارند. در دایره عدالت، مجازات ظالمی که حقوق بی‏گناهان را زیرپا می‏گذارد یا کشتن جانوری که صدها حیوان مظلوم را دریده است رحمتی بر مظلومان به شمار می‏رود. بخشیدن آن ظالم یا رها کردن آن جانور محبتی بی‏مورد و در حقیقت ظلم و نامهربانی درحق آن بیچارگان است؛

به همین ترتیب، کافر مطلق که اهل جهنم است، هم با کفر و انکار خویش به حقوق اسماء الهی تجاوز می‏کند و هم با تکذیب شهادت موجوداتی که بر اسماء حق گواهی می‏دهند به حقوق‏شان تجاوز می‏کند؛ و با انکار وظایف متعالی و تسبیح وار مخلوقات در برابر اسماء الهی حقوق‏شان را نادیده می‏گیرد و با تکذیب مقابله و آیینه داری عابدانه آن‏ها در برابر تظاهر ربوبیت الهی - که غایت خلقت جهان و یکی از دلایل وجود و بقای آن است - مرتکب نوعی تجاوز می‏گردد؛ این امر چنان جنایت و ظلم عظیمی‏ست که به هیچ وجه قابل عفو و بخشش نیست، و شامل تهدید آیه:

اِنَّ اللّٰهَ لَا يَغ۟فِرُ اَن۟ يُش۟رَكَ بِهٖ() می‏گردد.

نبردن او به جهنم در واقع محبتی بی‏مورد است که نسبت به مدعیان بی‏شماری که به حقوق‏شان تعرض شده، ظلم محسوب می‏شود. مدعیان مذکور (که به حقوق‏شان تجاوز شده) خواهان وجود جهنم هستند و به یقین عزت جلال و عظمت کمال را نیز مسألت می‏کنند.

آری، اگر یک عاصی لاابالی و کسی که به حقوق رعیت تجاوز می‏کند عزت و قدرت حاکم عزیزی را نادیده بگیرد و به او بگوید: «قادر نیستی مرا دستگیر و زندانی کنی.» قطعاً اگر در شهر، زندانی هم نباشد، برای آن بی‏ادب محبسی می‏سازند و او را زندانی می‏کنند.

به همین ترتیب، کافر مطلق هم با کفر خود عزت جلال حق را به شدت نادیده می‏گیرد و با انکار، عظمت قدرتش را زیر سؤال می‏برد؛ و با تجاوز خویش با کمال ربوبیتش ضدیت می‏کند، البته حتی اسباب موجبه و حکمت‏های وجودی جهنم - که به موجب وظایف گوناگونِ آن مطرح است - نبود، آفریدن یک جهنم و انداختن چنین کافرانی به درون آن با شأن آن عزت و جلال تقابلی نداشت.

ماهیت کفر نیز نشان از جهنم دارد. آری، اگر ماهیت ایمان تجسم یابد می‏تواند صورت بهشت خاص و لذاتش را بگیرد، و از این منظر، از بهشت خبرهای نهان دهد؛

به همین ترتیب چنان که در رساله نور با دلایل متعدد ثابت نموده و در مسایل مطرح شده اشاره کرده‏ایم، کفر و مخصوصاً کفر مطلق و نفاق و ارتداد چنان آلام وحشتناک و ظلمانی و عذاب معنوی دارند که اگر تجسم یابد برای فرد مرتد جهنمی خاص خواهد شد و بدین لحاظ از جهنم بزرگ خبر می‏دهد. حقایق این جهان که به مثابه نهالستانی‏ست در آخرت سنبله‏هایی خواهند داد، لذا این هسته زهرآلود که بر آن درخت زقوم اشاره دارد می‏گوید: «من مایه‏‏یی از آنم.» و «میوه من نمونه‏‏یی خاص از آن درخت زقوم برای بدبختی‏ست که مرا در قلب خود حمل می‏کند.»

مادام که کفر تجاوزی‏ست به حقوق لایتناهی، بی‏شک جنایتی بی‏منتها به شمار می‏رود، و فرد را مستحق عذابی بی‏منتها نیز می‏کند. مادام قتلی که در یک دقیقه صورت می‏گیرد موجب پانزده سال (قریب هشت میلیون دقیقه) حبس و تحمل همین مدت عذاب می‏شود و از نظر عدالت بشری نیز امر پذیرفته شده و مطابق مصلحت و حقوق عمومی‏ست؛ تردیدی نیست که کفر معادل هزار قتل می‏شود و می‏توان گفت یک دقیقه کفر مطلق قریب هشت میلیارد دقیقه عذاب درپی خواهد داشت و این با موازین عدالت موافقت دارد. کسی که عمر خود را در کفر سپری کند مستحق حدود دو ترلیون و هشتصد و هشتاد میلیارد دقیقه عذاب می‏گردد و مظهر راز خَالِدٖينَ فٖيهَٓا اَبَدًا() می‏شود.

بگذریم؛ توضیحات اعجازآمیز قرآن حکیم درباره بهشت و جهنم، و حجّت‏های رسالة نور به‏عنوان تفسیر برآمده از آن، در خصوص وجود بهشت و جهنّم، نیازی به بیان دیگر باقی نمی‏گذارد:

وَيَتَفَكَّرُونَ فٖى خَل۟قِ السَّمٰوَاتِ وَال۟اَر۟ضِ رَبَّنَا مَا خَلَق۟تَ هٰذَا بَاطِلًا سُب۟حَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ۝ رَبَّنَا اص۟رِف۟ عَنَّا عَذَابَ جَهَنَّمَ اِنَّ عَذَابَهَا كَانَ غَرَامًا ۝ اِنَّهَا سَٓاءَت۟ مُس۟تَقَرًّا وَمُقَامًا gibi pek çok âyetlerin ve başta Resul-i Ekrem (asm) ve umum peygamberler ve ehl-i hakikatin her vakit dualarında, en ziyade اَجِر۟نَا مِنَ النَّارِ ۝ نَجِّنَا مِنَ النَّارِ ۝ خَلِّص۟نَا مِنَ النَّارِ ve vahiy ve şuhuda binaen onlarca kat’iyet kesbeden cehennemden bizi hıfzeyle, demeleri gösteriyor ki nev-i beşerin en büyük meselesi, cehennemden kurtulmaktır. Ve kâinatın pek çok ehemmiyetli ve muazzam ve dehşetli bir hakikati cehennemdir ki bir kısım o ehl-i şuhud ve keşif ve tahkik onu müşahede eder. Ve bir kısmı tereşşuhatını ve gölgelerini görür, dehşetinden feryat ederler. “Bizi ondan kurtar!” derler.

Evet, bu kâinatta hayır şer, lezzet elem, ziya zulmet, hararet bürudet, güzellik çirkinlik, hidayet dalalet birbirine karşı gelmesi ve içine girmesi, pek büyük bir hikmet içindir. Çünkü şer olmazsa hayır bilinmez. Elem olmazsa lezzet anlaşılmaz. Zulmetsiz ziya, ehemmiyeti olmaz. Soğukla, hararetin dereceleri tahakkuk eder. Çirkinlik ile, hüsnün tek bir hakikati bin hakikat ve binler çeşit hüsün mertebeleri vücud bulur. Cehennemsiz cennetin pek çok lezzetleri gizli kalır. Bunlara kıyasen her şey bir cihette zıddıyla bilinebilir. Ve bir tek hakikati, sümbül verip çok hakikatler olur.

Madem bu karışık mevcudat dâr-ı fâniden dâr-ı bekaya akıp gidiyor; elbette nasıl ki hayır, lezzet, ışık, güzellik, iman gibi şeyler cennete akar. Öyle de şer, elem, karanlık, çirkinlik, küfür gibi zararlı maddeler cehenneme yağar. Ve bu mütemadiyen çalkanan kâinatın selleri o iki havuza girer, durur. Kerametli Yirmi Dokuzuncu Söz’ün âhirindeki remizli nüktelerine havale ederek kısa kesiyoruz.

Ey bu Medrese-i Yusufiyede benim ders arkadaşlarım! Bu dehşetli haps-i ebedîden kurtulmanın kolayı, çaresi; bu dünyevî hapsimizden istifade ederek elimiz mecburiyetle yetişmeyen çok günahlardan kurtulduğumuzla beraber, eski günahlardan tövbe edip farzlarımızı eda ederek her bir saat bu hapisteki ömrümüzü bir gün ibadet hükmüne getirmekle o ebedî hapisten necatımız ve o nurani cennete girmemiz için en iyi bir fırsattır. Bu fırsatı kaçırırsak dünyamız ağladığı gibi âhiretimiz dahi ağlayacak. خَسِرَ الدُّن۟يَا وَ ال۟اٰخِرَةَ tokadını yiyeceğiz.

Bu makam yazıldığı zaman Kurban Bayramı geldi.

اَللّٰهُ اَك۟بَرُ ۝ اَللّٰهُ اَك۟بَرُ ۝ اَللّٰهُ اَك۟بَرُ ler ile nev-i beşerin beşten birisine, üç yüz milyon insanlara birden اَللّٰهُ اَك۟بَرُ dedirmesi; koca küre-i arz, büyüklüğü nisbetinde o اَللّٰهُ اَك۟بَرُ kelime-i kudsiyesini semavattaki seyyarat arkadaşlarına işittiriyor gibi yirmi binden ziyade hacıların Arafat’ta ve iyd’de beraber, birden اَللّٰهُ اَك۟بَرُ demeleri, Resul-i Ekrem aleyhissalâtü vesselâmın bin üç yüz sene evvel âl ve sahabeleriyle söylediği ve emrettiği اَللّٰهُ اَك۟بَرُ kelâmının bir nevi aks-i sadâsı olarak rububiyet-i İlahiyenin رَبُّ ال۟اَر۟ضِ وَ رَبُّ ال۟عَالَمٖينَ azamet-i unvanıyla küllî tecellisine karşı geniş ve küllî bir ubudiyetle bir mukabeledir, diye tahayyül ve his ve kanaat ettim.

Sonra, acaba bu kelâm-ı kudsînin bizim meselemizle dahi münasebeti var mı, diye tahattur ettim. Birden hatıra geldi ki başta bu kelâm olarak sair bâkiyat-ı salihat unvanını taşıyan سُب۟حَانَ اللّٰهِ ve اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ ve لَٓا اِلٰهَ اِلَّا اللّٰهُ gibi şeairden çok kelâmlar, cüz’î ve küllî meselemizi ihtar ve tahakkukuna işaret ederler.

Mesela اَللّٰهُ اَك۟بَرُ in bir vech-i manası, Cenab-ı Hakk’ın kudreti ve ilmi her şeyin fevkinde büyüktür, hiçbir şey daire-i ilminden çıkamaz, tasarruf-u kudretinden kaçamaz ve kurtulamaz. Ve korktuğumuz en büyük şeylerden daha büyüktür. Demek haşri getirmekten ve bizi ademden kurtarmaktan ve saadet-i ebediyeyi vermekten daha büyüktür. Her acib ve tavr-ı aklın haricindeki her şeyden daha büyüktür ki مَا خَل۟قُكُم۟ وَلَا بَع۟ثُكُم۟ اِلَّا كَنَف۟سٍ وَاحِدَةٍ âyetinin sarahat-i kat’iyesi ile nev-i beşerin haşri ve neşri, bir tek nefsin icadı kadar o kudrete kolay gelir. Bu mana itibarıyladır ki darb-ı mesel hükmünde, büyük musibetlere ve büyük maksatlara karşı herkes “Allah büyüktür, Allah büyüktür.” der, kendine teselli ve kuvvet ve nokta-i istinad yapar.

Evet, nasıl ki Dokuzuncu Söz’de, bu kelime iki arkadaşıyla bütün ibadatın fihristesi olan namazın çekirdekleri ve hülâsaları ve içinde ve tesbihatında tekrar ile namazın manasını takviye için سُب۟حَانَ اللّٰهِ ۝ اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ ۝ اَللّٰهُ اَك۟بَرُ üç muazzam hakikatlere ve insanın kâinatta gördüğü medar-ı hayret, medar-ı şükran ve medar-ı azamet ve kibriya, acib ve güzel ve büyük, pek çok fevkalâde şeylerden aldığı hayret ve lezzet ve heybetten neş’et eden suallerine pek kuvvetli cevap verdiği gibi On Altıncı Söz’ün âhirinde izah edilen şu:

Nasıl bir nefer, bayramda bir müşir ile beraber huzur-u padişaha girer; sair vakitte zabitinin makamı ile onu tanır. Aynen öyle de her adam hacda bir derece veliler gibi Cenab-ı Hakk’ı رَبُّ ال۟اَرَضِ وَ رَبُّ ال۟عَالَمٖينَ unvanı ile tanımaya başlar. Ve o kibriya mertebeleri kalbine açıldıkça ruhunu istila eden mükerrer ve hararetli hayret suallerine yine اَللّٰهُ اَك۟بَرُ tekrarıyla umumuna cevap verdiği misillü; On Üçüncü Lem’a’nın âhirinde izahı bulunan ki şeytanların en ehemmiyetli desiselerini köküyle kesip cevab-ı kat’î veren yine اَللّٰهُ اَك۟بَرُ olduğu gibi bizim âhiret hakkındaki sualimize de kısa fakat kuvvetli cevap verdiği misillü اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ cümlesi dahi haşri ihtar edip ister.

Bize der: “Manam âhiretsiz olmaz. Çünkü ezelden ebede kadar her kimden ve her kime karşı bütün hamd ve şükür ona mahsustur, ifade ettiğimden bütün nimetlerin başı ve nimetleri hakiki nimet yapan ve bütün zîşuuru ademin hadsiz musibetlerinden kurtaran, yalnız saadet-i ebediye olabilir. Ve benim o küllî manama mukabele eder.”

Evet, her mü’min namazlardan sonra, her gün hiç olmazsa yüz elliden ziyade اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ ۝ اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ şer’an demesi ve manası da ezelden ebede kadar bir hadsiz geniş hamd ve şükrü ifade etmesi ancak ve ancak saadet-i ebediyenin ve cennetin peşin bir fiyatı ve muaccel bir pahasıdır. Ve dünyanın kısa ve fâni elemlerle âlûde olan nimetlerine münhasır olmaz ve mahsus değil ve onlara da ebedî nimetlere vesile olmaları cihetiyle bakar, şükreder.

سُب۟حَانَ اللّٰهِ kelime-i kudsiyesi ise Cenab-ı Hakk’ı şerikten, kusurdan, noksaniyetten, zulümden, aczden, merhametsizlikten, ihtiyaçtan ve aldatmaktan ve kemal ve cemal ve celaline muhalif olan bütün kusurattan takdis ve tenzih etmek manasıyla, saadet-i ebediyeyi ve celal ve cemal ve kemal-i saltanatının haşmetine medar olan dâr-ı âhireti ve ondaki cenneti ihtar edip delâlet ve işaret eder. Yoksa sâbıkan ispat edildiği gibi saadet-i ebediye olmazsa hem saltanatı hem kemali hem celal hem cemal hem rahmeti, kusur ve noksan lekeleriyle lekedar olurlar.

İşte bu üç kudsî kelimeler gibi بِس۟مِ اللّٰهِ ve لَٓا اِلٰهَ اِلَّا اللّٰهُ ve sair kelimat-ı mübareke, her biri erkân-ı imaniyenin birer çekirdeği ve bu zamanda keşfedilen et hülâsası ve şeker hülâsası gibi hem erkân-ı imaniyenin hem Kur’an hakikatlerinin hülâsaları ve bu üçü namazın çekirdekleri oldukları gibi Kur’an’ın dahi çekirdekleri ve parlak bir kısım surelerin başlarında pırlanta gibi görünmeleri ve çok sünuhatı tesbihatta başlayan Risale-i Nur’un dahi hakiki madenleri ve esasları ve hakikatlerinin çekirdekleridirler.

Ve velayet-i Ahmediye ve ubudiyet-i Muhammediye aleyhissalâtü vesselâm cihetinde, öyle bir daire-i zikirde, namazdan sonraki tesbihatta bir tarîkat-ı Muhammediyenin (asm) virdidirler ki her namaz vaktinde yüz milyondan ziyade mü’minler beraber, o halka-i kübra-yı zikirde, ellerinde tesbihler سُب۟حَانَ اللّٰهِ otuz üç, اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ otuz üç, اَللّٰهُ اَك۟بَرُ otuz üç defa tekrar ederler.

İşte böyle gayet muhteşem bir halka-i zikirde, sâbıkan beyan ettiğimiz gibi hem Kur’an’ın hem imanın hem namazın hülâsaları ve çekirdekleri olan o üç kelime-i mübarekeyi namazdan sonra otuz üçer defa okumak ne kadar kıymettar ve sevaplı olduğunu elbette anladınız.

Bu risalenin başında Birinci Meselesi namaza dair güzel bir ders olduğu gibi hiç düşünmediğim halde, âdeta ihtiyarsız olarak onun âhiri de namaz tesbihatına dair ehemmiyetli bir ders oldu.

اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ عَلٰى اِن۟عَامِهٖ

سُب۟حَانَكَ لَا عِل۟مَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّم۟تَنَٓا اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟عَلٖيمُ ال۟حَكٖيمُ

DOKUZUNCU MESELE

بِس۟مِ اللّٰهِ الرَّح۟مٰنِ الرَّحٖيمِ

اٰمَنَ الرَّسُولُ بِمَٓا اُن۟زِلَ اِلَي۟هِ مِن۟ رَبِّهٖ وَال۟مُؤ۟مِنُونَ كُلٌّ اٰمَنَ بِاللّٰهِ وَمَلٰٓئِكَتِهٖ وَكُتُبِهٖ وَرُسُلِهٖ لَا نُفَرِّقُ بَي۟نَ اَحَدٍ مِن۟ رُسُلِهٖ ... اِلٰى اٰخِرِ ال۟اٰيَة

Bu âyet-i ecma ve a’lâ ve ekber’in bir küllî ve uzun nüktesini beyan etmeye, bir dehşetli manevî sual ve bir azametli ve İlahî bir nimetin inkişafından neş’et eden bir hal sebebiyet verdiler. Şöyle ki manen ruha geldi:

Neden bir cüz’î hakikat-i imaniyeyi inkâr eden kâfir olur ve kabul etmeyen Müslüman olmaz? Halbuki Allah ve âhirete iman, birer güneş gibi o karanlığı izale etmek lâzım geliyor. Hem neden bir rükün ve hakikat-i imaniyeyi inkâr eden mürted olur, küfr-ü mutlaka düşer ve kabul etmeyen İslâmiyet’ten çıkar? Halbuki sair erkân-ı imaniyeye imanı varsa onu küfr-ü mutlaktan kurtarmak lâzım geliyor.

Elcevap: İman, altı rüknünden çıkan öyle bir vahdanî hakikattir ki tefrik kabul etmez. Ve öyle bir küllîdir ki tecezzi kaldırmaz. Ve öyle bir külldür ki kabil-i inkısam olmazlar. Çünkü her bir rükn-ü imanî, kendini ispat eden hüccetleriyle sair erkân-ı imaniyeyi ispat eder. Her biri, her birisine gayet kuvvetli bir hüccet-i a’zam olur. Öyle ise bütün erkânı, bütün delilleriyle sarsmayan bir fikr-i bâtıl, hakikat nazarında bir tek rüknü, belki bir hakikati iptal edip inkâr edemez. Belki adem-i kabul perdesi altında gözünü kapamakla bir küfr-ü inadî yapabilir. Gitgide küfr-ü mutlaka düşer, insaniyeti mahvolur. Hem maddî hem manevî cehenneme gider.

İşte biz bu makamda, gayet muhtasar işaretlerle ve Meyve Risalesi’nde haşrin ispatında sair erkân-ı imaniye, haşri de ispat ettiklerini kısacık hülâsalarla beyanı gibi bu makamda dahi mücmel fezleke ve muhtasar hülâsalarla Cenab-ı Hakk’ın inayetiyle bu nükte-i a’zam altı noktada beyan edilecek.

BİRİNCİ NOKTA

İman-ı Billah, kendi hüccetleriyle hem sair rükünlerini hem iman-ı bi’l-âhireti ispat eder ki Meyve Risalesi’nin Yedinci Mesele’sinde güzelce göstermiş. Evet, bu hadsiz kâinatı bir saray, bir şehir, bir memleket gibi bütün levazımı ile idare eden ve mizan ve intizam dairesinde çeviren ve hikmetlerle değiştiren ve zerratı ve seyyaratı ve sinekleri ve yıldızları birer muntazam ordu gibi beraber teçhiz ve idare eden ve emir ve iradesi dairesinde mütemadiyen bir ulvi manevra içinde talim ve tavzifatla faaliyete ve seyr ü cevelana ve ubudiyetkârane bir resm-i küşada ve seyahate getiren ezelî ve bâki bir saltanat-ı rububiyet ve ebedî ve daimî bir hâkimiyet-i uluhiyet, hiç mümkün müdür ve hiç akıl kabul eder mi ve hiçbir ihtimal var mı ki o ebedî ve sermedî ve bâki ve daimî saltanatın bâki bir makarrı ve daimî bir medarı ve sermedî bir mazharı olan dâr-ı âhiret olmasın? Bin defa hâşâ!

Demek, Cenab-ı Hakk’ın saltanat-ı rububiyeti ve –Yedinci Mesele’de beyan edildiği gibi– ekser isimleri ve vücub-u vücudunun hüccetleri, âhirete şehadet ederler ve isterler. Ve bu kutb-u imanî ne kadar kuvvetli bir nokta-i istinadı var; gör, bil, görür gibi inan.

Hem nasıl iman-ı billah âhiretsiz olmaz, öyle de Onuncu Söz’de kısa işaretlerle beyan edildiği gibi hiçbir cihette mümkün müdür ve hiç akıl kabul eder mi ki uluhiyet ve mabudiyetin tezahürü için bu kâinatı öyle bir mücessem kitab-ı Samedanî ki her sahifesi bir kitap kadar ve her satırı bir sahife kadar manaları ifade eder. Ve öyle cismanî bir Kur’an-ı Sübhanî ki her bir âyet-i tekviniyesi ve her bir kelimesi, hattâ her bir noktası, her bir harfi birer mu’cize hükmündedir. Ve öyle muhteşem ve içi hadsiz âyâtla ve manidar nakışlarla tezyin edilmiş bir mescid-i Rahmanîdir ki her bir köşesinde bir taife, bir nevi ibadet-i fıtriye ile iştigal eder bir şekilde halk eden bir Allah, bir Mabud-u Bi’l-hak, o kitab-ı kebirin manalarını ders verecek üstadları ve o Kur’an-ı Samedanî’nin âyetlerini tefsir edecek müfessirleri elçi olarak göndermesin ve o mescid-i ekberde hadsiz tarzlarda ibadet edenlere imamları tayin etmesin ve o üstadlara ve müfessirlere ve imamlara fermanları vermesin? Hâşâ, yüz bin hâşâ!

Hem cemal-i rahmetini ve hüsn-ü şefkatini ve kemal-i rububiyetini zîşuurlara göstermek ve onları şükre ve hamde sevk etmek için bu kâinatı öyle bir ziyafetgâh ve bir teşhirgâh ve öyle bir seyrangâh ki hadsiz çeşit çeşit, leziz nimetler ve gayet antika, hadsiz hârika sanatlar içinde dizilmiş bir tarzda halk eden bir Sâni’-i Rahîm ve Kerîm hiç mümkün müdür ve hiç akıl kabul eder mi ki o ziyafetgâhtaki zîşuur mahluklar ile konuşmasın ve onlara o nimetlere mukabil elçileri vasıtasıyla vazife-i teşekküriyeyi ve tezahür-ü rahmetine ve sevdirmesine karşı vazife-i ubudiyeti bildirmesin? Hâşâ, binler hâşâ!

Hem hiç mümkün müdür bir sâni’ sanatını sever, beğendirmek ister; hattâ ağızların bin çeşit zevklerini nazara alması delâletiyle, takdir ve tahsinlerle karşılanmak arzu eder ve her bir sanatıyla kendini hem tanıttırmak hem sevdirmek hem bir çeşit manevî cemalini göstermek ister bir tarzda bu kâinatı antika sanatlarla süslendirdiği halde, kâinattaki zîhayatın kumandanları olan insanlara onların büyüklerinden bir kısmı ile konuşup elçi olarak göndermesin; güzel sanatları takdirsiz ve fevkalâde hüsn-ü esması tahsinsiz ve tanıttırması ve sevdirmesi mukabelesiz kalsın? Hâşâ, yüz bin hâşâ!

Hem bütün zîhayatın ihtiyacat-ı fıtriyeleri için dualarına ve hal dili ile edilen bütün ilticalara ve arzulara, vakti vaktine, kasd ve ihtiyar ve iradeyi gösterir bir tarzda hadsiz in’amlarıyla ve nihayetsiz ihsanatıyla fiilen ve halen sarîh bir surette konuşan bir Mütekellim-i Alîm; hiç mümkün müdür, hiç akıl kabul eder mi, en cüz’î bir zîhayat ile fiilen ve halen konuşsun ve tam derdine derman yetiştiren ihsanıyla derdini dinlesin ve ihtiyacını görsün ve bilsin ve bütün kâinatın en müntehab neticesi ve arzın halifesi ve ekser mahlukat-ı arziyenin kumandanları olan insanların manevî reisleri ile görüşmesin; onlarla, belki her zîhayat ile fiilen ve halen konuştuğu gibi onlar ile kavlen ve kelâmen konuşmasın ve onlara fermanları ve suhuf ve kitapları göndermesin? Hâşâ, hadsiz hâşâ!

Demek iman-ı billah, kat’iyetiyle ve hadsiz hüccetleriyle وَ بِكُتُبِهٖ وَ رُسُلِهٖ yani peygamberlere ve mukaddes kitaplara imanı ispat eder.

Hem hiçbir cihet-i imkânı var mı ve hiç akıl kabul eder mi ki bütün masnuatıyla kendini tanıttırana ve sevdirene ve teşekküratı fiilen ve halen isteyene mukabil; kâinatı velveleye veren hakikat-i Kur’aniye ile zülcelal o sanatkârı, ekmel bir tarzda tanıyıp ve tanıttırıp ve sevip ve sevdirip ve teşekkür edip ve ettirip ve سُب۟حَانَ اللّٰهِ ۝ اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ ۝ اَللّٰهُ اَك۟بَرُ ler ile küre-i arzı semavata işittirecek derecede konuşturup ve kara ve denizleri cezbeye getirecek bir vaziyetle, bin üç yüz sene zarfında nev-i beşerin kemiyeten beşten birisini ve keyfiyeten ve insaniyeten yarısını arkasına alıp o Hâlık’ın bütün tezahürat-ı rububiyetine, geniş ve küllî bir ubudiyetle mukabele eden ve bütün makasıd-ı İlahiyesine karşı Kur’an’ın sureleriyle kâinata ve asırlara bağıran, ders veren, dellâllık eden ve nev-i insanın şerefini ve kıymetini ve vazifesini gösteren ve bin mu’cizatıyla tasdik edilen Muhammed aleyhissalâtü vesselâm, en müntehab mahluku ve en mükemmel elçisi ve en büyük resulü olmasın? Hâşâ ve kellâ! Yüz bin defa hâşâ!

Demek اَش۟هَدُ اَن۟ لَٓا اِلٰهَ اِلَّا اللّٰهُ hakikati, bütün hüccetleriyle اَش۟هَدُ اَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللّٰهِ hakikatini ispat eder.

Hem hiç imkân var mı ki bu kâinatın Sâni’i, mahlukatını yüz bin diller ile birbiriyle konuştursun ve onların konuşmalarını işitsin ve bilsin ve kendisi konuşmasın? Hâşâ!

Hem hiç akıl kabul eder mi ki kâinattaki makasıd-ı İlahiyesini bir ferman ile bildirmesin ve muammasını açacak ve mahlukat ne yerden geliyorlar ve ne yere gidecekler ve ne için böyle kafile kafile arkasında buraya gelip bir parça durup geçiyorlar, diye üç dehşetli sual-i umumîye hakiki cevap verecek Kur’an gibi bir kitabı göndermesin? Hâşâ!

Hem hiç mümkün müdür ki on üç asrı ışıklandıran ve her saatte yüz milyon lisanlarda kemal-i hürmetle gezen ve milyonlar hâfızların kalplerinde kudsiyetiyle yazılan ve nev-i beşerin keyfiyeten kısm-ı a’zamını kanunlarıyla idare eden ve nefislerini ve ruhlarını ve kalplerini ve akıllarını terbiye ve tezkiye ve tasfiye ve talim eden ve Risale-i Nur’da kırk vech-i i’cazı ispat edilen ve kırk taife ve tabaka-i nâsa ve her bir tabakaya karşı bir nevi i’cazını gösterdiği kerametli ve hârikalı On Dokuzuncu Mektup’ta beyan olunan ve Muhammed aleyhissalâtü vesselâm bin mu’cizatıyla onun bir mu’cizesi olarak hak kelâmullah olduğu kat’î ispat edilen Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan, hiçbir cihette imkânı var mı ki o Mütekellim-i Ezelî ve o Sâni’-i Sermedî’nin kelâmı ve fermanı olmasın? Hâşâ, yüz bin defa hâşâ ve kellâ!

Demek, iman-ı billah bütün hüccetleriyle Kur’an’ın kelâmullah olduğunu ispat ediyor.

Hem hiç mümkün müdür ki zeminin yüzünü mütemadiyen zîhayatlarla doldurup boşaltan ve kendini tanıttırmak ve ibadet ve tesbihat ettirmek için bu dünyamızı zîşuurlarla şenlendiren bir Sultan-ı Zülcelal, semavatı ve yıldızları boş ve hâlî bıraksın; onlara münasip ahaliyi yaratıp o semavî saraylarda iskân etmesin ve saltanat-ı rububiyetini en büyük memleketinde hademesiz, haşmetsiz, memursuz, elçisiz, yaversiz, nâzırsız, seyircisiz, âbidsiz, raiyetsiz bıraksın? Hâşâ, melekler sayısınca hâşâ!

Hem hiçbir cihette imkânı var mı ki bu kâinatı öyle bir kitap tarzında yazar ki her bir ağacın bütün tarihçe-i hayatını bütün çekirdeklerinde kaydeden ve her bir otun ve çiçeğin bütün vazife-i hayatiyesini bütün tohumlarında yazan ve her bir zîşuurun bütün sergüzeşte-i hayatiyesini hardal gibi küçük kuvve-i hâfızasında gayet mükemmel yazdıran ve bütün mülkünde ve devair-i saltanatında her ameli ve her hâdiseyi müteaddid fotoğraflarla alarak muhafaza eden ve rububiyetin en ehemmiyetli bir esası olan adalet, hikmet ve rahmetin tecellileri ve tahakkukları için koca cennet ve cehennemi ve sırat ve mizan-ı ekberi yaratan bir Hâkim-i Hakîm ve bir Alîm-i Rahîm, insanların kâinatı alâkadar eden amellerini yazdırmasın ve mücazat ve mükâfat için fiillerini kaydettirmesin ve seyyiat ve hasenatlarını kaderin levhalarında yazmasın? Hâşâ, kaderin levh-i mahfuzunda yazılan harfleri adedince hâşâ!

Demek, iman-ı billah hakikati, hüccetleriyle hem melâikeye iman hem kadere iman hakikatlerini dahi kat’î ispat eder. Güneş gündüzü ve gündüz güneşi gösterdiği gibi imanın rükünleri birbirini ispat ederler.

İKİNCİ NOKTA

Başta Kur’an, bütün semavî kitaplar ve suhuflar ve başta Muhammed aleyhissalâtü vesselâm olarak bütün peygamberler aleyhimüsselâm, bütün davaları beş altı esas üzerine dönüyorlar. Mütemadiyen o esasları ders vermeye ve ispat etmeye çalışıyorlar. Onların peygamberliklerine ve doğruluklarına şehadet eden bütün hüccetler ve deliller, o esaslara bakıyorlar. Onların hakkaniyetlerine kuvvet veriyorlar. O esaslar ise iman-ı billah ve iman-ı bi’l-âhiret ve sair rükünlere imandır.

Demek, imanın altı rüknü birbirlerinden ayrılmaları mümkün değildir. Her birisi umumunu ispat eder, ister, iktiza eder. O altı, öyle bir küll ve küllîdir ki tecezzi kabul etmez ve inkısamı imkân haricindedir. Nasıl ki kökü göklerde Tûba ağacı gibi her bir dalı her bir meyvesi her bir yaprağı; o koca ağacın küllî, tükenmez hayatına dayanıyor. O kuvvetli ve güneş gibi zâhir o hayatı inkâr edemeyen, bir tek muttasıl yaprağın hayatını inkâr edemez. Eğer etse o ağaç, dalları ve meyveleri ve yaprakları sayısınca o münkiri tekzip edecek, susturacak. Öyle de iman, altı rükünleriyle aynı vaziyettedir.

Bu makamın başında, altı nokta ve her bir nokta dahi beş nükte olarak altı erkân-ı imaniyeyi otuz altı nüktede beyan etmek niyet edilmişti. Ve baştaki dehşetli suale izahat ile cevap vermek murad etmiştim. Fakat bazı arızalar meydan vermediler. Tahmin ederim ki Birinci Nokta kâfi bir mikyas olmasından daha zekilere ziyade izaha ihtiyaç kalmadı. Ve tam anlaşıldı ki bir Müslüman, bir hakikat-i imaniyeyi inkâr etse küfr-ü mutlaka düşer.

Çünkü başka dinlerin icmallerine mukabil, İslâmiyet’te tam izahat verilmiş, rükünler birbiriyle zincirlenmiş. Muhammed aleyhissalâtü vesselâmı tanımayan, tasdik etmeyen bir Müslüman, Allah’ı da (sıfâtıyla) daha tanımaz ve âhireti bilmez. Bir Müslüman’ın imanı, o kadar kuvvetli ve sarsılmaz hadsiz hüccetlere dayanıyor ki inkârda hiçbir özür kalmıyor. Âdeta akıl, kabulde mecbur oluyor.

ÜÇÜNCÜ NOKTA

Bir zaman اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ dedim. Onun hadsiz geniş manasına mukabil gelecek bir nimet aradım. Birden bu cümle hatıra geldi:

اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ عَلَى ال۟اٖيمَانِ بِاللّٰهِ وَعَلٰى وَح۟دَانِيَّتِهٖ وَعَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهٖ وَعَلٰى صِفَاتِهٖ وَاَس۟مَائِهٖ حَم۟دًا بِعَدَدِ تَجَلِّيَاتِ اَس۟مَائِهٖ مِنَ ال۟اَزَلِ اِلَى ال۟اَبَدِ

Ben de baktım, tam mutabıktır. Şöyle ki:…

ONUNCU MESELE EMİRDAĞI ÇİÇEĞİ

Kur’an’da olan tekrarata gelen itirazlara karşı gayet kuvvetli bir cevaptır.

Aziz, sıddık kardeşlerim!

Gerçi bu mesele, perişan vaziyetimden müşevveş ve letafetsiz olmuş. Fakat o müşevveş ibare altında çok kıymetli bir nevi i’cazı kat’î bildim. Maatteessüf ifadeye muktedir olamadım. Her ne kadar ibaresi sönük olsa da Kur’an’a ait olmak cihetiyle hem ibadet-i tefekküriye hem kudsî, yüksek, parlak bir cevherin sadefidir. Yırtık libasına değil, elindeki elmasa bakılsın.

Hem bunu gayet hasta ve perişan ve gıdasız, bir iki gün ramazanda, mecburiyetle gayet mücmel ve kısa ve bir cümlede pek çok hakikatleri ve müteaddid hüccetleri dercederek yazdım. Kusura bakılmasın. (*)

Aziz, sıddık kardeşlerim!

Ramazan-ı şerifte Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan’ı okurken Risale-i Nur’a işaretleri Birinci Şuâ’da beyan olunan otuz üç âyetten hangisi gelse bakıyordum ki o âyetin sahifesi ve yaprağı ve kıssası dahi Risale-i Nur’a ve şakirdlerine kıssadan hisse almak noktasında bir derece bakıyor. Hususan Sure-i Nur’dan Âyetü’n-Nur, on parmakla Risale-i Nur’a baktığı gibi arkasındaki Âyet-i Zulümat dahi muarızlarına tam bakıyor ve ziyade hisse veriyor. Âdeta o makam, cüz’iyetten çıkıp külliyet kesbeder ve bu asırda o küllînin tam bir ferdi Risale-i Nur ve şakirdleridir diye hissettim.

Evet, Kur’an’ın hitabı, evvela Mütekellim-i Ezelî’nin rububiyet-i âmmesinin geniş makamından hem nev-i beşer, belki kâinat namına muhatap olan zatın geniş makamından hem umum nev-i benî-Âdem’in bütün asırlarda irşadlarının gayet vüs’atli makamından hem dünya ve âhiretin ve arz ve semavatın ve ezel ve ebedin ve Hâlık-ı kâinat’ın rububiyetine ve bütün mahlukatın tedbirine dair kavanin-i İlahiyenin gayet yüksek ve ihatalı beyanatının geniş makamından aldığı vüs’at ve ulviyet ve ihata cihetiyle o hitap, öyle bir yüksek i’caz ve şümul gösterir ki ders-i Kur’an’ın muhataplarından en kesretli taife olan tabaka-i avamın basit fehimlerini okşayan zâhirî ve basit mertebesi dahi en ulvi tabakayı da tam hissedar eder.

Güya kıssadan yalnız bir hisse ve bir hikâye-i tarihiyeden bir ibret değil belki bir küllî düsturun efradı olarak her asra ve her tabakaya hitap ederek taze nâzil oluyor ve bilhassa çok tekrarla اَلظَّالِمٖينَ ، اَلظَّالِمٖينَ deyip tehditleri ve zulümlerinin cezası olan musibet-i semaviye ve arziyeyi şiddetle beyanı, bu asrın emsalsiz zulümlerine kavm-i Âd ve Semud ve Firavun’un başlarına gelen azaplar ile baktırıyor ve mazlum ehl-i imana İbrahim (as) ve Musa (as) gibi enbiyanın necatlarıyla teselli veriyor.

Evet, nazar-ı gaflet ve dalalette, vahşetli ve dehşetli bir ademistan ve elîm ve mahvolmuş bir mezaristan olan bütün geçmiş zaman ve ölmüş karnlar ve asırlar; canlı birer sahife-i ibret ve baştan başa ruhlu, hayattar bir acib âlem ve mevcud ve bizimle münasebettar bir memleket-i Rabbaniye suretinde sinema perdeleri gibi kâh bizi o zamanlara kâh o zamanları yanımıza getirerek her asra ve her tabakaya gösterip yüksek bir i’caz ile ders veren Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan, aynı i’cazla nazar-ı dalalette camid, perişan, ölü, hadsiz bir vahşetgâh olan ve firak ve zevalde yuvarlanan bu kâinatı bir kitab-ı Samedanî, bir şehr-i Rahmanî, bir meşher-i sun’-u Rabbanî olarak o camidatı canlandırarak, birer vazifedar suretinde birbiriyle konuşturup ve birbirinin imdadına koşturup nev-i beşere ve cin ve meleğe hakiki ve nurlu ve zevkli hikmet dersleri veren bu Kur’an-ı Azîmüşşan, elbette her harfinde on ve yüz ve bazen bin ve binler sevap bulunması ve bütün cin ve ins toplansa onun mislini getirememesi ve bütün benî-Âdem’le ve kâinatla tam yerinde konuşması ve her zaman milyonlar hâfızların kalplerinde zevkle yazılması ve çok tekrarla ve kesretli tekraratıyla usandırmaması ve çok iltibas yerleri ve cümleleriyle beraber çocukların nazik ve basit kafalarında mükemmel yerleşmesi ve hastaların ve az sözden müteessir olan ve sekeratta olanların kulağında mâ-i zemzem misillü hoş gelmesi gibi kudsî imtiyazları kazanır ve iki cihanın saadetlerini kendi şakirdlerine kazandırır.

Ve tercümanının ümmiyet mertebesini tam riayet etmek sırrıyla hiçbir tekellüf ve hiçbir tasannu ve hiçbir gösterişe meydan vermeden selaset-i fıtriyesini ve doğrudan doğruya semadan gelmesini ve en kesretli olan tabaka-i avamın basit fehimlerini tenezzülat-ı kelâmiye ile okşamak hikmetiyle en ziyade sema ve arz gibi en zâhir ve bedihî sahifeleri açıp o âdiyat altındaki hârikulâde mu’cizat-ı kudretini ve manidar sutûr-u hikmetini ders vermekle lütf-u irşadda güzel bir i’caz gösterir.

Tekrarı iktiza eden dua ve davet ve zikir ve tevhid kitabı dahi olduğunu bildirmek sırrıyla güzel, tatlı tekraratıyla bir tek cümlede ve bir tek kıssada ayrı ayrı çok manaları, ayrı ayrı muhatap tabakalarına tefhim etmekte ve cüz’î ve âdi bir hâdisede en cüz’î ve ehemmiyetsiz şeyler dahi nazar-ı merhametinde ve daire-i tedbir ve iradesinde bulunmasını bildirmek sırrıyla tesis-i İslâmiyette ve tedvin-i şeriatta sahabelerin cüz’î hâdiselerini dahi nazar-ı ehemmiyete almasında hem küllî düsturların bulunması hem umumî olan İslâmiyet’in ve şeriatın tesisinde o cüz’î hâdiseler, çekirdekler hükmünde çok ehemmiyetli meyveleri verdikleri cihetinde de bir nev-i i’cazını gösterir.

Evet, ihtiyacın tekerrürüyle, tekrarın lüzumu haysiyetiyle yirmi sene zarfında pek çok mükerrer suallere cevap olarak ayrı ayrı çok tabakalara ders veren ve koca kâinatı parça parça edip kıyamette şeklini değiştirerek dünyayı kaldırıp onun yerine azametli âhireti kuracak ve zerrattan yıldızlara kadar bütün cüz’iyat ve külliyatı, tek bir zatın elinde ve tasarrufunda bulunduğunu ispat edecek ve kâinatı ve arz ve semavatı ve anâsırı kızdıran ve hiddete getiren nev-i beşerin zulümlerine, kâinatın netice-i hilkati hesabına gazab-ı İlahî ve hiddet-i Rabbaniyeyi gösterecek hadsiz hârika ve nihayetsiz dehşetli ve geniş bir inkılabın tesisinde binler netice kuvvetinde bazı cümleleri ve hadsiz delillerin neticesi olan bir kısım âyetleri tekrar etmek; değil bir kusur, belki gayet kuvvetli bir i’caz ve gayet yüksek bir belâgat ve mukteza-yı hale gayet mutabık bir cezalettir ve fesahattir.

Mesela, bir tek âyet iken yüz on dört defa tekerrür eden بِس۟مِ اللّٰهِ الرَّح۟مٰنِ الرَّحٖيمِ cümlesi, Risale-i Nur’un On Dördüncü Lem’a’sında beyan edildiği gibi arşı ferşle bağlayan ve kâinatı ışıklandıran ve her dakika herkes ona muhtaç olan öyle bir hakikattir ki milyonlar defa tekrar edilse yine ihtiyaç var. Değil yalnız ekmek gibi her gün, belki hava ve ziya gibi her dakika ona ihtiyaç ve iştiyak vardır.

Hem mesela, Sure-i طٰسٓمٓ de sekiz defa tekrar edilen şu اِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ ال۟عَزٖيزُ الرَّحٖيمُ âyeti, o surede hikâye edilen peygamberlerin necatlarını ve kavimlerinin azaplarını, kâinatın netice-i hilkati hesabına ve rububiyet-i âmmenin namına o binler hakikat kuvvetinde olan âyeti tekrar ederek, izzet-i Rabbaniye o zalim kavimlerin azabını ve rahîmiyet-i İlahiye dahi enbiyanın necatlarını iktiza ettiğini ders vermek için binler defa tekrar olsa yine ihtiyaç ve iştiyak var ve i’cazlı, îcazlı bir ulvi belâgattır.

Hem mesela, Sure-i Rahman’da tekrar edilen فَبِاَىِّ اٰلَٓاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ âyeti ile Sure-i Mürselât’ta وَي۟لٌ يَو۟مَئِذٍ لِل۟مُكَذِّبٖينَ âyeti, cin ve nev-i beşerin, kâinatı kızdıran ve arz ve semavatı hiddete getiren ve hilkat-i âlemin neticelerini bozan ve haşmet-i saltanat-ı İlahiyeye karşı inkâr ve istihfafla mukabele eden küfür ve küfranlarını ve zulümlerini ve bütün mahlukatın hukuklarına tecavüzlerini, asırlara ve arz ve semavata tehditkârane haykıran bu iki âyet, böyle binler hakikatlerle alâkadar ve binler mesele kuvvetinde olan bir ders-i umumîde binler defa tekrar edilse yine lüzum var ve celalli bir i’caz ve cemalli bir îcaz-ı belâgattır.

Hem mesela, Kur’an’ın hakiki ve tam bir nevi münâcatı ve Kur’an’dan çıkan bir çeşit hülâsası olan Cevşenü’l-Kebir namındaki münâcat-ı Peygamberîde yüz defa سُب۟حَانَكَ يَا لَٓا اِلٰهَ اِلَّا اَن۟تَ ال۟اَمَانُ ال۟اَمَانُ خَلِّص۟نَا وَ اَجِر۟نَا وَ نَجِّنَا مِنَ النَّارِ cümlesi tekrarında tevhid gibi kâinatça en büyük hakikat ve tesbih ve takdis gibi mahlukatın rububiyete karşı üç muazzam vazifesinden en ehemmiyetli vazifesi ve şakavet-i ebediyeden kurtulmak gibi nev-i insanın en dehşetli meselesi ve ubudiyet ve acz-i beşerînin en lüzumlu neticesi bulunması cihetiyle binler defa tekrar edilse yine azdır.

İşte –namaz tesbihatı gibi ibadetlerden bir kısmının tekrarı sünnet bulunan maddeler gibi– tekrarat-ı Kur’aniye, bu gibi metin esaslara bakıyor. Hattâ bazen bir sahifede iktiza-yı makam ve ihtiyac-ı ifham ve belâgat-ı beyan cihetiyle yirmi defa sarîhan ve zımnen tevhid hakikatini ifade eder. Değil usanç, belki kuvvet ve şevk ve halâvet verir. Risale-i Nur’da, tekrarat-ı Kur’aniye ne kadar yerinde ve münasip ve belâgatça makbul olduğu hüccetleriyle beyan edilmiş.

Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan’ın Mekkiye sureleriyle Medeniye sureleri belâgat noktasında ve i’caz cihetinde ve tafsil ve icmal vechinde birbirinden ayrı olmasının sırr-ı hikmeti şudur ki:

Mekke’de birinci safta muhatap ve muarızları, Kureyş müşrikleri ve ümmileri olduğundan belâgatça kuvvetli bir üslub-u âlî ve îcazlı, mukni, kanaat verici bir icmal ve tesbit için tekrar lâzım geldiğinden ekseriyetçe Mekkî sureleri erkân-ı imaniyeyi ve tevhidin mertebelerini gayet kuvvetli ve yüksek ve i’cazlı bir îcaz ile ifade ve tekrar ederek mebde ve meâdi, Allah’ı ve âhireti, değil yalnız bir sahifede, bir âyette, bir cümlede, bir kelimede belki bazen bir harfte ve takdim-tehir, tarif-tenkir ve hazf-zikir gibi heyetlerde öyle kuvvetli ispat eder ki ilm-i belâgatın dâhî imamları hayretle karşılamışlar.

Risale-i Nur ve bilhassa Kur’an’ın kırk vech-i i’cazını icmalen ispat eden Yirmi Beşinci Söz, zeylleriyle beraber ve nazımdaki vech-i i’cazı hârika bir tarzda beyan ve ispat eden Arabî Risale-i Nur’dan İşaratü’l-İ’caz tefsiri bilfiil göstermişler ki Mekkî sure ve âyetlerde en âlî bir üslub-u belâgat ve en yüksek bir i’caz-ı îcazî vardır.

Amma Medine sure ve âyetlerinin birinci safta muhatap ve muarızları ise Allah’ı tasdik eden Yahudi ve Nasâra gibi ehl-i kitap olduğundan mukteza-yı belâgat ve irşad ve mutabık-ı makam ve halin lüzumundan, sade ve vâzıh ve tafsilli bir üslupla ehl-i kitaba karşı dinin yüksek usûlünü ve imanın rükünlerini değil belki medar-ı ihtilaf olan şeriatın ve ahkâmın ve teferruatın ve küllî kanunların menşeleri ve sebepleri olan cüz’iyatın beyanı lâzım geldiğinden, o sure ve âyetlerde ekseriyetçe tafsil ve izah ve sade üslupla beyanat içinde Kur’an’a mahsus emsalsiz bir tarz-ı beyanla, birden o cüz’î teferruat hâdisesi içinde yüksek, kuvvetli bir fezleke, bir hâtime, bir hüccet ve o cüz’î hâdise-i şer’iyeyi küllîleştiren ve imtisalini iman-ı billah ile temin eden bir cümle-i tevhidiye ve esmaiye ve uhreviyeyi zikreder. O makamı nurlandırır, ulvileştirir, küllîleştirir.

Risale-i Nur, âyetlerin âhirlerinde ekseriyetle gelen اِنَّ اللّٰهَ عَلٰى كُلِّ شَى۟ءٍ قَدٖيرٌ ۝ اِنَّ اللّٰهَ بِكُلِّ شَى۟ءٍ عَلٖيمٌ ۝ وَهُوَ ال۟عَزٖيزُ الرَّحٖيمُ ۝ وَهُوَ ال۟عَزٖيزُ ال۟حَكٖيمُ gibi tevhidi veya âhireti ifade eden fezlekeler ve hâtimelerde ne kadar yüksek bir belâgat ve meziyetler ve cezaletler ve nükteler bulunduğunu Yirmi Beşinci Söz’ün İkinci Şule’sinin İkinci Nur’unda o fezleke ve hâtimelerin pek çok nüktelerinden ve meziyetlerinden on tanesini beyan ederek o hülâsalarda bir mu’cize-i kübra bulunduğunu muannidlere de ispat etmiş.

Evet Kur’an, o teferruat-ı şer’iye ve kavanin-i içtimaiyenin beyanı içinde birden muhatabın nazarını en yüksek ve küllî noktalara kaldırıp, sade üslubu bir ulvi üsluba ve şeriat dersinden tevhid dersine çevirerek Kur’an’ı hem bir kitab-ı şeriat ve ahkâm ve hikmet hem bir kitab-ı akide ve iman ve zikir ve fikir ve dua ve davet olduğunu gösterip her makamda çok makasıd-ı irşadiye ve Kur’aniyeyi ders vermesiyle Mekkiye âyetlerin tarz-ı belâgatlarından ayrı ve parlak, mu’cizane bir cezalet izhar eder.

Bazen iki kelimede mesela رَبُّ ال۟عَالَمٖينَ ve رَبُّكَ de رَبُّكَ tabiriyle ehadiyeti ve رَبُّ ال۟عَالَمٖينَ ile vâhidiyeti bildirir. Ehadiyet içinde vâhidiyeti ifade eder. Hattâ bir cümlede, bir zerreyi bir göz bebeğinde gördüğü ve yerleştirdiği gibi güneşi dahi aynı âyetle, aynı çekiçle göğün göz bebeğinde yerleştirir ve göğe bir göz yapar.

Mesela خَلَقَ السَّمٰوَاتِ وَ ال۟اَر۟ضَ âyetinden sonra يُولِجُ الَّي۟لَ فِى النَّهَارِ وَ يُولِجُ النَّهَارَ فِى الَّي۟لِ âyetinin akabinde وَ هُوَ عَلٖيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ der. “Zemin ve göklerin haşmet-i hilkatinde kalbin dahi hatıratını bilir, idare eder.” der, tarzında bir beyanat cihetiyle o sade ve ümmiyet mertebesini ve avamın fehmini nazara alan o basit ve cüz’î muhavere, o tarz ile ulvi ve cazibedar ve umumî ve irşadkâr bir mükâlemeye döner.

Ehemmiyetli Bir Sual: Bazen bir hakikat, sathî nazarlara görünmediğinden ve bazı makamlarda cüz’î ve âdi bir hâdiseden yüksek bir fezleke-i tevhidi veya küllî bir düsturu beyan etmekte münasebet bilinmediğinden bir kusur tevehhüm edilir. Mesela “Hazret-i Yusuf aleyhisselâm, kardeşini bir hile ile alması” içinde وَفَو۟قَ كُلِّ ذٖى عِل۟مٍ عَلٖيمٌ diye gayet yüksek bir düsturun zikri, belâgatça münasebeti görünmüyor. Bunun sırrı ve hikmeti nedir?

Elcevap: Her biri birer küçük Kur’an olan ekser uzun sure ve mutavassıtlarda ve çok sahife ve makamlarda yalnız iki üç maksat değil belki Kur’an mahiyeti hem bir kitab-ı zikir ve iman ve fikir hem bir kitab-ı şeriat ve hikmet ve irşad gibi çok kitapları ve ayrı ayrı dersleri tazammun ederek rububiyet-i İlahiyenin her şeye ihatasını ve haşmetli tecelliyatını ifade etmek cihetiyle, kâinat kitab-ı kebirinin bir nevi kıraatı olan Kur’an, elbette her makamda, hattâ bazen bir sahifede çok maksatları takiben marifetullahtan ve tevhidin mertebelerinden ve iman hakikatlerinden ders verdiği haysiyetiyle, öbür makamda mesela, zâhirce zayıf bir münasebetle başka bir ders açar ve o zayıf münasebete çok kuvvetli münasebetler iltihak ederler. O makama gayet mutabık olur, mertebe-i belâgatı yükseklenir.

İkinci Bir Sual: Kur’an’da sarîhan ve zımnen ve işareten, âhiret ve tevhidi ve beşerin mükâfat ve mücazatını binler defa ispat edip nazara vermenin ve her surede her sahifede her makamda ders vermenin hikmeti nedir?

Elcevap: Daire-i imkânda ve kâinatın sergüzeştine ait inkılablarda ve emanet-i kübrayı ve hilafet-i arziyeyi omuzuna alan nev-i beşerin şakavet ve saadet-i ebediyeye medar olan vazifesine dair en ehemmiyetli en büyük en dehşetli meselelerinden en azametlilerini ders vermek ve hadsiz şüpheleri izale etmek ve gayet şiddetli inkârları ve inatları kırmak cihetinde elbette o dehşetli inkılabları tasdik ettirmek ve o inkılablar azametinde büyük ve beşere en elzem ve en zarurî meseleleri teslim ettirmek için Kur’an, binler defa değil belki milyonlar defa onlara baktırsa yine israf değil ki milyonlar kere tekrar ile o bahisler Kur’an’da okunur, usanç vermez, ihtiyaç kesilmez.

Mesela اِنَّ الَّذٖينَ اٰمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُم۟ جَنَّاتٌ تَج۟رٖى مِن۟ تَح۟تِهَا ال۟اَن۟هَارُ ۝ ... خَالِدٖينَ فٖيهَٓا اَبَدًا âyetinin gösterdiği müjde-i saadet-i ebediye hakikati, bîçare beşere her dakika kendini gösteren hakikat-i mevtin hem insanı hem dünyasını hem bütün ahbabını idam-ı ebedîsinden kurtarıp ebedî bir saltanatı kazandırdığından, milyarlar defa tekrar edilse ve kâinat kadar ehemmiyet verilse yine israf olmaz, kıymetten düşmez.

İşte bu çeşit hadsiz kıymettar meseleleri ders veren ve kâinatı bir hane gibi değiştiren ve şeklini bozan dehşetli inkılabları tesis etmekte iknaya ve inandırmaya ve ispata çalışan Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan elbette sarîhan ve zımnen ve işareten binler defa o meselelere nazar-ı dikkati celbetmek; değil israf belki ekmek, ilaç, hava, ziya gibi birer hâcet-i zaruriye hükmünde ihsanını tazelendirir.

Hem mesela اِنَّ ال۟كَافِرٖينَ فٖى نَارِ جَهَنَّمَ ve اَلظَّالِمٖينَ لَهُم۟ عَذَابٌ اَلٖيمٌ gibi tehdit âyetlerini Kur’an gayet şiddetle ve hiddetle ve gayet kuvvet ve tekrarla zikretmesinin hikmeti ise –Risale-i Nur’da kat’î ispat edildiği gibi– beşerin küfrü, kâinatın ve ekser mahlukatın hukukuna öyle bir tecavüzdür ki semavatı ve arzı kızdırıyor ve anâsırı hiddete getirip tufanlar ile o zalimleri tokatlıyor. Ve اِذَٓا اُل۟قُوا فٖيهَا سَمِعُوا لَهَا شَهٖيقًا وَهِىَ تَفُورُ ۝ تَكَادُ تَمَيَّزُ مِنَ ال۟غَي۟ظِ âyetinin sarahatiyle o zalim münkirlere cehennem, öyle öfkeleniyor ki hiddetinden parçalanmak derecesine geliyor.

İşte böyle bir cinayet-i âmmeye ve hadsiz bir tecavüze karşı beşerin küçüklük ve ehemmiyetsizliği noktasına değil belki zalimane cinayetinin azametine ve kâfirane tecavüzünün dehşetine karşı Sultan-ı Kâinat, kendi raiyetinin hukuklarının ehemmiyetini ve o münkirlerin küfür ve zulmündeki nihayetsiz çirkinliğini göstermek hikmetiyle fermanında gayet hiddet ve şiddetle o cinayeti ve cezasını değil bin defa, belki milyonlar ve milyarlar ile tekrar etse yine israf ve kusur değil ki bin seneden beri yüzer milyon insanlar her gün usanmadan kemal-i iştiyakla ve ihtiyaçla okurlar.

Evet, her gün her zaman, herkes için bir âlem gider, taze bir âlemin kapısı kendine açılmasından, o geçici her bir âlemini nurlandırmak için ihtiyaç ve iştiyakla لَٓا اِلٰهَ اِلَّا اللّٰهُ cümlesini binler defa tekrar ile o değişen perdelere ve âlemlere her birisine bir لَٓا اِلٰهَ اِلَّا اللّٰهُ ı lamba yaptığı gibi öyle de o kesretli, geçici perdeleri ve tazelenen seyyar kâinatları karanlıklandırmamak ve âyine-i hayatında in’ikas eden suretlerini çirkinleştirmemek ve lehinde şahit olabilen o misafir vaziyetleri aleyhine çevirmemek için o cinayetlerin cezalarını ve Padişah-ı Ezelî’nin şiddetli ve inatları kıran tehditlerini, her vakit Kur’an’ı okumakla tahattur edip nefsin tuğyanından kurtulmaya çalışmak hikmetiyle Kur’an, gayet mu’cizane tekrar eder ve bu derece kuvvet ve şiddet ve tekrarla tehdidat-ı Kur’aniyeyi hakikatsiz tevehhüm etmekten şeytan bile kaçar. Ve onları dinlemeyen münkirlere cehennem azabı ayn-ı adalettir, diye gösterir.

Hem mesela, asâ-yı Musa gibi çok hikmetleri ve faydaları bulunan kıssa-i Musa’nın (as) ve sair enbiyanın kıssalarını çok tekrarında, risalet-i Ahmediyenin hakkaniyetine bütün enbiyanın nübüvvetlerini hüccet gösterip onların umumunu inkâr edemeyen, bu zatın risaletini hakikat noktasında inkâr edemez hikmetiyle ve herkes, her vakit bütün Kur’an’ı okumaya muktedir ve muvaffak olamadığından her bir uzun ve mutavassıt sureyi birer küçük Kur’an hükmüne getirmek için ehemmiyetli erkân-ı imaniye gibi o kıssaları tekrar etmesi; değil israf belki mu’cizane bir belâgattır ve hâdise-i Muhammediye bütün benî-Âdem’in en büyük hâdisesi ve kâinatın en azametli meselesi olduğunu ders vermektir.

Evet, Kur’an’da Zat-ı Ahmediye’ye en büyük makam vermek ve dört erkân-ı imaniyeyi içine almakla لَٓا اِلٰهَ اِلَّا اللّٰهُ rüknüne denk tutulan مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّٰهِ ve risalet-i Muhammediye kâinatın en büyük hakikati ve Zat-ı Ahmediye, bütün mahlukatın en eşrefi ve hakikat-i Muhammediye tabir edilen küllî şahsiyet-i maneviyesi ve makam-ı kudsîsi, iki cihanın en parlak bir güneşi olduğuna ve bu hârika makama liyakatine pek çok hüccetleri ve emareleri, kat’î bir surette Risale-i Nur’da ispat edilmiş. Binden birisi şudur ki:

اَلسَّبَبُ كَال۟فَاعِلِ düsturuyla, bütün ümmetinin bütün zamanlarda işlediği hasenatın bir misli onun defter-i hasenatına girmesi ve bütün kâinatın hakikatlerini, getirdiği nur ile nurlandırması, değil yalnız cin, ins, melek ve zîhayatı, belki kâinatı, semavat ve arzı minnettar eylemesi ve istidat lisanıyla nebatatın duaları ve ihtiyac-ı fıtrî diliyle hayvanatın duaları, gözümüz önünde bilfiil kabul olmasının şehadetiyle milyonlar, belki milyarlar fıtrî ve reddedilmez duaları makbul olan suleha-yı ümmeti her gün o zata salât ü selâm unvanıyla rahmet duaları ve manevî kazançlarını en evvel o zata bağışlamaları ve bütün ümmetçe okunan Kur’an’ın üç yüz bin harfinin her birisinde on sevaptan tâ yüz, tâ bin hasene ve meyve vermesinden yalnız kıraat-ı Kur’an cihetiyle defter-i a’maline hadsiz nurlar girmesi haysiyetiyle o zatın şahsiyet-i maneviyesi olan hakikat-i Muhammediye, istikbalde bir şecere-i tûba-i cennet hükmünde olacağını Allâmü’l-guyub bilmiş ve görmüş, o makama göre Kur’an’ında o azîm ehemmiyeti vermiş ve fermanında ona tebaiyetle ve sünnetine ittiba ile şefaatine mazhariyeti en ehemmiyetli bir mesele-i insaniye göstermiş ve o haşmetli şecere-i tûbanın bir çekirdeği olan şahsiyet-i beşeriyetini ve bidayetteki vaziyet-i insaniyesini ara sıra nazara almasıdır.

İşte Kur’an’ın tekrar edilen hakikatleri bu kıymette olduğundan tekraratında kuvvetli ve geniş bir mu’cize-i maneviye bulunmasına fıtrat-ı selime şehadet eder. Meğer maddiyyunluk taunuyla maraz-ı kalbe ve vicdan hastalığına müptela ola.

قَد۟ يُن۟كِرُ ال۟مَر۟ءُ ضَو۟ءَ الشَّم۟سِ مِن۟ رَمَدٍ وَ يُن۟كِرُ ال۟فَمُ طَع۟مَ ال۟مَاءِ مِن۟ سَقَمٍ kaidesine dâhil olur.

BU ONUNCU MESELE’YE BİR HÂTİME OLARAK İKİ HÂŞİYEDİR

Birincisi: Bundan (*) on iki sene evvel işittim ki en dehşetli ve muannid bir zındık, Kur’an’a karşı suikastını tercümesiyle yapmaya başlamış ve demiş ki: “Kur’an tercüme edilsin, tâ ne mal olduğu bilinsin.” Yani, lüzumsuz tekraratı herkes görsün ve tercümesi onun yerinde okunsun diye dehşetli bir plan çevirmiş.

Fakat Risale-i Nur’un cerh edilmez hüccetleri kat’î ispat etmiş ki Kur’an’ın hakiki tercümesi kabil değil ve lisan-ı nahvî olan lisan-ı Arabî yerinde Kur’an’ın meziyetlerini ve nüktelerini başka lisan muhafaza edemez ve her bir harfi, on adetten bine kadar sevap veren kelimat-ı Kur’aniyenin mu’cizane ve cem’iyetli tabirleri yerinde, beşerin âdi ve cüz’î tercümeleri tutamaz, onun yerinde camilerde okunmaz diye Risale-i Nur, her tarafta intişarıyla o dehşetli planı akîm bıraktı. Fakat o zındıktan ders alan münafıklar, yine şeytan hesabına Kur’an güneşini üflemekle söndürmeye, aptal çocuklar gibi ahmakane ve divanecesine çalışmaları hikmetiyle, bana gayet sıkı ve sıkıcı ve sıkıntılı bir halette bu Onuncu Mesele yazdırıldı tahmin ediyorum. Başkalarla görüşemediğim için hakikat-i hali bilemiyorum.

İkinci Hâşiye: Denizli hapsinden tahliyemizden sonra meşhur Şehir Otelinin yüksek katında oturmuştum. Karşımda güzel bahçelerde kesretli kavak ağaçları birer halka-i zikir tarzında gayet latîf, tatlı bir surette hem kendileri hem dalları hem yaprakları, havanın dokunmasıyla cezbekârane ve cazibedarane hareketle raksları, kardeşlerimin müfarakatlarından ve yalnız kaldığımdan hüzünlü ve gamlı kalbime ilişti. Birden güz ve kış mevsimi hatıra geldi ve bana bir gaflet bastı. Ben, o kemal-i neşe ile cilvelenen o nâzenin kavaklara ve zîhayatlara o kadar acıdım ki gözlerim yaşla doldu. Kâinatın süslü perdesi altındaki ademleri, firakları ihtar ve ihsasıyla kâinat dolusu firakların, zevallerin hüzünleri başıma toplandı.

Birden hakikat-i Muhammediyenin (asm) getirdiği nur, imdada yetişti. O hadsiz hüzünleri ve gamları, sürurlara çevirdi. Hattâ o nurun, herkes ve her ehl-i iman gibi benim hakkımda milyon feyzinden yalnız o vakitte, o vaziyete temas eden imdat ve tesellisi için Zat-ı Muhammediye’ye (asm) karşı ebediyen minnettar oldum. Şöyle ki:

Ol nazar-ı gaflet, o mübarek nâzeninleri; vazifesiz, neticesiz, bir mevsimde görünüp, hareketleri neşeden değil belki güya ademden ve firaktan titreyerek hiçliğe düştüklerini göstermekle, herkes gibi bendeki aşk-ı beka ve hubb-u mehasin ve muhabbet-i vücud ve şefkat-i cinsiye ve alâka-i hayatiyeye medar olan damarlarıma o derece dokundu ki böyle dünyayı bir manevî cehenneme ve aklı bir tazip âletine çevirdiği sırada, Muhammed aleyhissalâtü vesselâmın beşere hediye getirdiği nur perdeyi kaldırdı; idam, adem, hiçlik, vazifesizlik, abes, firak, fânilik yerinde o kavakların her birinin yaprakları adedince hikmetleri, manaları ve Risale-i Nur’da ispat edildiği gibi üç kısma ayrılan neticeleri ve vazifeleri var, diye gösterdi:

Birinci kısım neticeleri: Sâni’-i Zülcelal’in esmasına bakar. Mesela, nasıl ki bir usta hârika bir makineyi yapsa onu takdir eden herkes o zata “Mâşâallah, bârekellah” deyip alkışlar. Öyle de o makine dahi ondan maksud neticeleri tam tamına göstermesiyle, lisan-ı haliyle ustasını tebrik eder, alkışlar. Her zîhayat ve her şey böyle bir makinedir, ustasını tebriklerle alkışlar.

İkinci kısım hikmetleri ise: Zîhayatın ve zîşuurun nazarlarına bakar. Onlara şirin bir mütalaagâh, birer kitab-ı marifet olur. Manalarını zîşuurun zihinlerinde ve suretlerini kuvve-i hâfızalarında ve elvah-ı misaliyede ve âlem-i gaybın defterlerinde daire-i vücudda bırakıp sonra âlem-i şehadeti terk eder, âlem-i gayba çekilir. Demek, surî bir vücudu bırakır, manevî ve gaybî ve ilmî çok vücudları kazanır.

Evet, madem Allah var ve ilmi ihata eder. Elbette adem, idam, hiçlik, mahv, fena; hakikat noktasında ehl-i imanın dünyasında yoktur ve kâfir münkirlerin dünyaları ademle, firakla, hiçlikle, fânilikle doludur. İşte bu hakikati, umumun lisanında gezen bu gelen darb-ı mesel ders verip der: “Kimin için Allah var, ona her şey var ve kimin için yoksa her şey ona yoktur, hiçtir.”

Elhasıl: Nasıl ki iman, ölüm vaktinde insanı idam-ı ebedîden kurtarıyor; öyle de herkesin hususi dünyasını dahi idamdan ve hiçlik karanlıklarından kurtarıyor. Ve küfür ise hususan küfr-ü mutlak olsa hem o insanı hem hususi dünyasını ölümle idam edip manevî cehennem zulmetlerine atar. Hayatının lezzetlerini acı zehirlere çevirir. Hayat-ı dünyeviyeyi âhiretine tercih edenlerin kulakları çınlasın. Gelsinler, buna ya bir çare bulsunlar veya imana girsinler. Bu dehşetli hasarattan kurtulsunlar.

سُب۟حَانَكَ لَا عِل۟مَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّم۟تَنَٓا اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟عَلٖيمُ ال۟حَكٖيمُ

Duanıza çok muhtaç ve size çok müştak kardeşiniz

Said Nursî

Onuncu Mesele Münasebetiyle Hüsrev’in Üstadına Yazdığı Mektup

Çok sevgili üstadım efendim!

Cenab-ı Hakk’a hadsiz şükürler olsun, iki aylık iftirak üzüntülerini ve muhaberesizlik ızdıraplarını hafifleştiren ve kalplerimize taze hayat bahşeden ve ruhlarımıza yeni, safi bir nesîm ihda eden Kur’an’ın celalli ve izzetli, rahmetli ve şefkatli âyetlerindeki tekraratın mehasinini ta’dad eden, hikmet-i tekrarının lüzum ve ehemmiyetini izah eden ve Risale-i Nur’un bir hârika müdafaası olan Denizli Meyvesinin Onuncu Meselesi namını alan “Emirdağı Çiçeği”ni aldık. Elhak, takdir ve tahsine çok lâyık olan bu çiçeği kokladıkça ruhumuzdaki iştiyak yükseldi. Dokuz aylık hapis sıkıntısına mukabil, Meyve’nin Dokuz Meselesi nasıl beraetimize büyük bir vesile olmakla güzelliğini göstermiş ise Onuncu Meselesi olan çiçeği de Kur’an’ın îcazlı i’cazındaki hârikaları göstermekle o nisbette güzelliğini göstermektedir.

Evet, sevgili üstadım, gülün çiçeğindeki fevkalâde letafet ve güzellik, ağacındaki dikenleri nazara hiç göstermediği gibi; bu nurani çiçek de bize dokuz aylık hapis sıkıntısını unutturacak bir şekilde o sıkıntılarımızı da hiçe indirmiştir.

Mütalaasına doyulmayacak şekilde kaleme alınan ve akılları hayrete sevk eden bu nurani çiçek, muhtevi olduğu çok güzelliklerinden bilhassa Kur’an’ın tercümesi suretiyle nazar-ı beşerde âdileştirilmek ihanetine mukabil; o tekraratın kıymetini tam göstermekle, Kur’an’ın cihan-değer ulviyetini meydana koymuştur.

Sâliklerinin her asırda fevkalâde bir metanetle sarılmaları ile ve emir ve nehyine tamamen inkıyad etmeleriyle, güya yeni nâzil olmuş gibi tazeliği ispat edilmiş olan Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan’ın, bütün asırlarda, zalimlerine karşı şiddetli ve dehşetli ve tekrarlı tehditleri ve mazlumlarına karşı şefkatli ve rahmetli mükerrer taltifleri, hususuyla bu asrımıza bakan tehdidatı içinde zalimlerine misli görülmemiş bir halette, sanki feze’-i ekberden bir numuneyi andıran semavî bir cehennemle altı yedi seneden beri mütemadiyen feryad u figan ettirmesi ve keza mazlumlarının bu asırdaki küllî fertleri başında Risale-i Nur talebelerinin bulunması ve hakikaten bu talebeleri de ümem-i sâlifenin enbiyalarına verilen necatlar gibi pek büyük umumî ve hususi necatlara mazhar etmesi ve muarızları olan dinsizlerin cehennemî azapla tokatlanmalarını göstermesi hem iki güzel ve latîf hâşiyelerle hâtime verilmek suretiyle çiçeğin tamam edilmesi, bu fakir talebeniz Hüsrev’i o kadar büyük bir sürurla sonsuz bir şükre sevk etti ki bu güzel çiçeğin verdiği sevinç ve süruru, müddet-i ömrümde hissetmediğimi sevgili üstadıma arz ettiğim gibi kardeşlerime de kerratla söylemişim.

Cenab-ı Hak, zayıf ve tahammülsüz omuzlarına pek azametli bâr-ı sakîl tahmil edilen siz sevgili üstadımızdan ebediyen razı olsun. Ve yüklerinizi tahfif etmekle yüzlerinizi ebede kadar güldürsün, âmin!

Evet, sevgili üstadım, biz; Allah’tan, Kur’an’dan, Habib-i Zîşan’dan ve Risale-i Nur’dan ve Kur’an dellâlı siz sevgili üstadımızdan ebediyen razıyız. Ve intisabımızdan hiçbir cihetle pişmanlığımız yok. Hem kalbimizde zerre kadar kötülük etmek için niyet yok. Biz ancak Allah’ı ve rızasını istiyoruz. Gün geçtikçe, rızası içinde, Cenab-ı Hakk’a vuslat iştiyaklarını kalbimizde teksif ediyoruz. Bilâ-istisna bize fenalık edenleri Cenab-ı Hakk’a terk etmekle affetmek ve bilakis bize zulmeden o zalimler de dâhil olduğu halde, herkese iyilik etmek, Risale-i Nur talebelerinin kalplerine yerleşen bir şiar-ı İslâm olduğunu, biz istemeyerek ilan eden Hazret-i Allah’a hadsiz hudutsuz şükürler ediyoruz.

Çok kusurlu talebeniz

Hüsrev

ON BİRİNCİ MESELE

Meyve’nin On Birinci Mesele’sinin başı, bir meyvesi cennet ve biri saadet-i ebediye ve biri rü’yetullah olan iman şecere-i kudsiyesinin hadsiz, küllî ve cüz’î meyvelerinden yüzer numuneleri Risale-i Nur’da beyan ve hüccetlerle ispat edildiğinden, izahını Siracünnur’a havale edip küllî erkânının değil belki cüz’î ve cüzlerin, cüz’î ve hususi meyvelerinden birkaç numune beyan edilecek.

Birisi: Bir gün bir duada “Yâ Rabbî! Cebrail, Mikâil, İsrafil, Azrail hürmetlerine ve şefaatlerine, beni cin ve insin şerlerinden muhafaza eyle!” mealinde duayı dediğim zaman, herkesi titreten ve dehşet veren Azrail namını zikrettiğim vakit gayet tatlı ve tesellidar ve sevimli bir halet hissettim. Elhamdülillah, dedim. Azrail’i cidden sevmeye başladım. Melâikeye iman rüknünün bu cüz’î ferdinin pek çok meyvelerinden yalnız bir cüz’î meyvesine gayet kısa bir işaret ederiz.

Birisi: İnsanın en kıymetli ve üstünde titrediği malı, onun ruhudur. Onu zayi olmaktan ve fenadan ve başıboşluktan muhafaza etmek için kuvvetli ve emin bir ele teslimin derin bir sevinç verdiğini kat’î hissettim. Ve insanın amelini yazan melekler hatırıma geldi. Baktım, aynen bu meyve gibi çok tatlı meyveleri var.

Birisi: Her insan kıymetli bir sözünü ve fiilini bâkileştirmek için iştiyakla kitabet ve şiir hattâ sinema ile hıfzına çalışır. Hususan o fiillerin cennette bâki meyveleri bulunsa daha ziyade merak eder. “Kiramen Kâtibîn” insanın omuzlarında durup onları ebedî manzaralarda göstermek ve sahiplerine daimî mükâfat kazandırmak, o kadar bana şirin geldi ki tarif edemem.

Sonra ehl-i dünyanın, beni hayat-ı içtimaiyedeki her şeyden tecrit etmek içinde bütün kitaplarımdan ve dostlarımdan ve hizmetçilerimden ve teselli verici işlerden ayrı düşürmeleriyle beraber, gurbet vahşeti beni sıkarken ve boş dünya başıma yıkılırken melâikeye imanın pek çok meyvelerinden birisi imdadıma geldi. Kâinatımı ve dünyamı şenlendirdi, melekler ve ruhanîlerle doldurdu, âlemimi sevinçle güldürdü. Ve ehl-i dalaletin dünyaları vahşet ve boşluk ve karanlıkla ağladıklarını gösterdi.

Hayalim bu meyvenin lezzetiyle mesrur iken umum peygamberlere imanın pek çok meyvelerinden buna benzer bir tek meyvesini aldı, tattı. Birden, bütün geçmiş zamanlardaki enbiyalarla yaşamış gibi onlara imanım ve tasdikim, o zamanları ışıklandırdı ve imanımı küllî yapıp genişlendirdi. Ve Âhir Zaman Peygamberimizin imana ait olan davalarına binler imza bastırdı, şeytanları susturdu.

Birden Hikmetü’l-İstiaze Lem’ası’nda kat’î cevabı bulunan bir sual kalbime geldi ki:

“Bu meyveler gibi hadsiz tatlı semereler ve faydalar ve hasenatın gayet güzel neticeleri ve menfaatleri ve Erhamü’r-Râhimîn’in gayet merhametkârane tevfikleri ve inayetleri ehl-i hidayete yardım edip kuvvet verdikleri halde, ehl-i dalalet neden çok defa galebe eder ve bazen yirmisi, yüz tane ehl-i hidayeti perişan eder?” diye manen benden soruldu. Ve bu tefekkür içinde, şeytanın gayet zayıf desiselerine karşı Kur’an’ın büyük tahşidatı ve melâikeleri ve Cenab-ı Hakk’ın yardımını ehl-i imana göndermesi hatıra geldi. Risale-i Nur’un onun hikmetini kat’î hüccetlerle izahına binaen, o sualin cevabına gayet kısa bir işaret ederiz:

Evet, bazen serseri ve gizli, muzır bir adamın bir saraya ateş atmaya çalışması yüzünden –yüzer adamın yapması gibi– yüzer adamın muhafazası ile ve bazen devlete ve padişaha iltica ile o sarayın vücudu devam edebilir. Çünkü onun vücudu, bütün şeraitin ve erkânın ve esbabın vücuduyla olabilir. Fakat onun ademi ve harap olması bir tek şartın ademiyle vaki ve bir serserinin bir kibritiyle yanıp mahvolduğu gibi, ins ve cin şeytanları az bir fiil ile büyük tahribat ve dehşetli manevî yangınlar yaparlar.

Evet, bütün fenalıklar ve günahlar ve şerlerin mâyesi ve esasları ademdir, tahriptir. Sureten vücudun altında, adem ve bozmak saklıdır.

İşte cinnî ve insî şeytanlar ve şerirler, bu noktaya istinaden gayet zayıf bir kuvvetle hadsiz bir kuvvete karşı dayanıp, ehl-i hak ve hakikati Cenab-ı Hakk’ın dergâhına ilticaya ve kaçmaya her vakit mecbur ettiğinden, Kur’an onları himaye için büyük tahşidat yapar. Doksan dokuz esma-i İlahiyeyi onların ellerine verir. O düşmanlara karşı sebat etmelerine çok şiddetli emirler verir.

Bu cevaptan, birden pek büyük bir hakikatin ucu ve azametli, dehşetli bir meselenin esası göründü. Şöyle ki:

Nasıl ki cennet, bütün vücud âlemlerinin mahsulatını taşıyor ve dünyanın yetiştirdiği tohumları bâkiyane sümbüllendiriyor, öyle de cehennem dahi hadsiz dehşetli adem ve hiçlik âlemlerinin çok elîm neticelerini göstermek için o adem mahsulatlarını kavuruyor ve o dehşetli cehennem fabrikası, sair vazifeleri içinde, âlem-i vücud kâinatını âlem-i adem pisliklerinden temizlettiriyor. Bu dehşetli meselenin şimdilik kapısını açmayacağız. İnşâallah sonra izah edilecek.

Hem meleklere iman meyvesinden bir cüzü ve Münker ve Nekir’e ait bir numunesi şudur:

Herkes gibi ben dahi muhakkak gireceğim, diye mezarıma hayalen girdim. Ve kabirde yalnız, kimsesiz, karanlık, soğuk, dar bir haps-i münferidde bir tecrid-i mutlak içindeki tevahhuş ve meyusiyetten tedehhüş ederken, birden Münker ve Nekir taifesinden iki mübarek arkadaş çıkıp geldiler. Benimle münazaraya başladılar. Kalbim ve kabrim genişlediler, nurlandılar, hararetlendiler; âlem-i ervaha pencereler açıldı. Ben de şimdi hayalen ve istikbalde hakikaten göreceğim o vaziyete bütün canımla sevindim ve şükrettim.

Sarf ve nahiv ilmini okuyan bir medrese talebesinin vefat edip, kabirde Münker ve Nekir’in مَن رَبُّكَ “Senin Rabb’in kimdir?” diye suallerine karşı, kendini medresede zannedip nahiv ilmi ile cevap vererek: “مَن ۟ mübtedadır, رَبُّكَ onun haberidir; müşkül bir meseleyi benden sorunuz, bu kolaydır.” diyerek hem o melâikeleri hem hazır ruhları hem o vakıayı müşahede eden orada bulunan bir keşfe’l-kubur velisini güldürdü ve rahmet-i İlahiyeyi tebessüme getirdi, azaptan kurtulduğu gibi; Risale-i Nur’un bir şehit kahramanı olan merhum Hâfız Ali, hapiste Meyve Risalesi’ni kemal-i aşkla yazarken ve okurken vefat edip kabirde melâike-i suale mahkemedeki gibi Meyve hakikatleri ile cevap verdiği misillü; ben de ve Risale-i Nur şakirdleri de o suallere karşı Risale-i Nur’un parlak ve kuvvetli hüccetleriyle istikbalde hakikaten ve şimdi manen cevap verip onları tasdike ve tahsine ve tebrike sevk edecekler, inşâallah.

Hem meleklere imanın saadet-i dünyeviyeye medar cüz’î bir numunesi şudur ki:

İlmihalden iman dersini alan bir masum çocuğun, yanında ağlayan ve masum bir kardeşinin vefatı için vaveylâ eden diğer bir çocuğa: “Ağlama, şükreyle. Senin kardeşin meleklerle beraber cennete gitti; orada gezer, bizden daha iyi keyfedecek, melekler gibi uçacak, her yeri seyredebilir.” deyip feryat edenin ağlamasını tebessüme ve sevince çevirmesidir.

Ben de aynen bu ağlayan çocuk gibi bu hazîn kışta ve elîm bir vaziyetimde gayet elîm iki vefat haberini aldım. Biri, hem âlî mekteplerde birinciliği kazanan hem Risale-i Nur’un hakikatlerini neşreden biraderzadem merhum Fuad; ikincisi, hacca gidip sekerat içinde tavaf ederken tavaf içinde vefat eden âlime Hanım namındaki merhume hemşirem. Bu iki akrabamın ölümleri, İhtiyar Risalesi’nde yazılan merhum Abdurrahman’ın vefatı gibi beni ağlatırken; imanın nuruyla o masum Fuad, o saliha Hanım, insanlar yerinde meleklere, hurilere arkadaş olduklarını ve bu dünyanın tehlike ve günahlarından kurtulduklarını manen, kalben gördüm. O şiddetli hüzün yerinde büyük bir sevinç hissedip hem onları hem Fuad’ın pederi kardeşim Abdülmecid’i hem kendimi tebrik ederek Erhamü’r-Râhimîn’e şükrettim. Bu iki merhumeye rahmet duası niyetiyle buraya yazıldı, kaydedildi.

Risale-i Nur’daki bütün mizanlar ve muvazeneler, imanın saadet-i dünyeviyeye ve uhreviyeye medar meyvelerini beyan ederler. Ve o küllî ve büyük meyveler, bu dünyada gösterdikleri saadet-i hayatiye ve lezzet-i ömür cihetiyle her mü’minin imanı ona bir saadet-i ebediyeyi kazandıracak belki sümbül verecek ve o surette inkişaf edecek, diye haber verirler.

Ve o küllî ve pek çok meyvelerinden beş meyvesi, meyve-i mi’rac olarak Otuz Birinci Söz’ün âhirinde ve beş meyvesi Yirmi Dördüncü Söz’ün Beşinci Dal’ında numune olarak yazılmış. Erkân-ı imaniyenin her birinin ayrı ayrı pek çok belki hadsiz meyveleri olduğu gibi mecmuunun birden çok meyvelerinden bir meyvesi, koca cennet ve biri de saadet-i ebediye ve biri de belki en tatlısı da rü’yet-i İlahiyedir, diye başta demiştik. Ve Otuz İkinci Söz’ün âhirindeki muvazenede, imanın saadet-i dâreyne medar bir kısım semereleri güzel izah edilmiş.

İman-ı bi’l-kader rüknünün kıymettar meyveleri bu dünyada bulunduğuna bir delil, umum lisanında مَن۟ اٰمَنَ بِال۟قَدَرِ اَمِنَ مِنَ ال۟كَدَرِ darb-ı mesel olmuştur. Yani “Kadere iman eden, gamlardan kurtulur.” Risale-i Kader’in âhirinde güzel bir temsil ile iki adamın şahane bir sarayın bahçesine girmesiyle, bir küllî meyvesi beyan edilmiş. Hattâ ben kendi hayatımda binler tecrübelerimle gördüm ve bildim ki kadere iman olmazsa hayat-ı dünyeviye saadeti mahvolur. Elîm musibetlerde ne vakit kadere iman cihetine bakardım; musibet gayet hafifleşiyor, görüyordum. Ve kadere iman etmeyen nasıl yaşayabilir, diye hayret ederdim.

Melâikeye iman rüknünün küllî meyvelerinden birisine, Yirmi İkinci Söz’ün İkinci Makam’ında şöyle işaret edilmiş ki:

Azrail aleyhisselâm Cenab-ı Hakk’a münâcat edip demiş: “Kabz-ı ervah vazifesinde senin ibadın benden küsecekler, şekva edecekler.” Ona cevaben denilmiş: “Senin vazifene hastalıkları ve musibetleri perde yapacağım. Tâ ibadımın şekvaları onlara gitsin, sana gelmesin.”

Aynen bu perdeler gibi Azrail aleyhisselâmın vazifesi de bir perdedir. Tâ haksız şekvalar Cenab-ı Hakk’a gitmesin. Çünkü ölümdeki hikmet ve rahmet ve güzellik ve maslahat cihetini herkes göremez. Zâhire bakıp itiraz eder, şekvaya başlar. İşte bu haksız şekvalar Rahîm-i Mutlak’a gitmemek hikmetiyle Azrail aleyhisselâm perde olmuş.

Aynen bunun gibi bütün meleklerin, belki bütün esbab-ı zâhiriyenin vazifeleri, izzet-i rububiyetin perdeleridir. Tâ güzellikleri görünmeyen ve hikmetleri bilinmeyen şeylerde kudret-i İlahiyenin izzeti ve kudsiyeti ve rahmetinin ihatası muhafaza edilsin, itiraza hedef olmasın ve hasis ve ehemmiyetsiz ve merhametsiz şeyler ile kudretin mübaşereti nazar-ı zâhirîde görünmesin. Yoksa hiçbir sebebin hakiki tesiri ve icada hiç kabiliyeti olmadığını, her şeyde tevhid sikkeleri kat’î gösterdiğini, Risale-i Nur hadsiz delilleriyle ispat etmiş.

Halk etmek, icad etmek ona mahsustur. Esbab, yalnız bir perdedir. Melâike gibi zîşuur olanların, yalnız cüz-i ihtiyarıyla cüz’î, icadsız, kesb denilen bir nevi hizmet-i fıtriye ve amelî bir nevi ubudiyetten başka ellerinde yoktur.

Evet, izzet ve azamet isterler ki esbab, perdedar-ı dest-i kudret ola aklın nazarında.

Tevhid ve ehadiyet isterler ki esbab, ellerini çeksinler tesir-i hakikiden.

İşte nasıl ki melekler ve umûr-u hayriyede ve vücudiyede istihdam edilen zâhirî sebepler, güzellikleri görünmeyen ve bilinmeyen şeylerde kudret-i Rabbaniyeyi kusurdan, zulümden muhafaza edip takdis ve tesbih-i İlahîde birer vesiledirler.

Aynen öyle de cinnî ve insî şeytanlar ve muzır maddelerin umûr-u şerriyede ve ademiyede istimalleri dahi yine kudret-i Sübhaniyeyi gadirden ve haksız itirazlardan ve şekvalara hedef olmaktan kurtarmak ile takdis ve tesbihat-ı Rabbaniyeye ve kâinattaki bütün kusurattan müberra ve münezzehiyetine hizmet ediyorlar. Çünkü bütün kusurlar ademden ve kabiliyetsizlikten ve tahripten ve vazife yapmamaktan –ki birer ademdirler– ve vücudî olmayan ademî fiillerden geliyor.

Bu şeytanî ve şerli perdeler, o kusurata merci olup itiraz ve şekvaları bi’l-istihkak kendilerine alarak Cenab-ı Hakk’ın takdisine vesile oluyorlar. Zaten şerli ve ademî ve tahripçi işlerde kuvvet ve iktidar lâzım değil; az bir fiil ve cüz’î bir kuvvet, belki vazifesini yapmamak ile bazen büyük ademler ve bozmaklar oluyor. O şerir fâiller, muktedir zannedilirler. Halbuki ademden başka hiç tesirleri ve cüz’î bir kesbden hariç bir kuvvetleri yoktur. Fakat o şerler ademden geldiklerinden o şerirler hakiki fâildirler. Bi’l-istihkak, eğer zîşuur ise cezayı çekerler. Demek, seyyiatta o fenalar fâildirler.

Fakat haseneler ve hayırlarda ve amel-i salihte vücud olmasından, o iyiler hakiki fâil ve müessir değiller. Belki kabildirler, feyz-i İlahîyi kabul ederler ve mükâfatları dahi sırf bir fazl-ı İlahîdir, diye Kur’an-ı Hakîm مَٓا اَصَابَكَ مِن۟ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللّٰهِ وَمَٓا اَصَابَكَ مِن۟ سَيِّئَةٍ فَمِن۟ نَف۟سِكَ ferman eder.

Elhasıl: Vücud kâinatları ve hadsiz adem âlemleri birbirleriyle çarpışırken ve cennet ve cehennem gibi meyveler verirken ve bütün vücud âlemleri اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ ۝ اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ ve bütün adem âlemleri سُب۟حَانَ اللّٰهِ ۝ سُب۟حَانَ اللّٰهِ derken ve ihatalı bir kanun-u mübareze ile melekler şeytanlarla ve hayırlar şerlerle tâ kalbin etrafındaki ilham, vesvese ile mücadele ederken birden meleklere imanın bu meyvesi tecelli eder, meseleyi halledip karanlık kâinatı ışıklandırır. اَللّٰهُ نُورُ السَّمٰوَاتِ وَال۟اَر۟ضِ âyetinin envarından bir nurunu bize gösterir ve bu meyve ne kadar tatlı olduğunu tattırır.

İkinci bir küllî meyvesine Yirmi Dördüncü ve elifler kerametini gösteren Yirmi Dokuzuncu Sözler işaret edip parlak bir surette meleklerin vücudunu ve vazifesini ispat etmişler.

Evet, kâinatın her tarafında, cüz’î ve küllî her şeyde, her nevide, kendini tanıttırmak ve sevdirmek içinde merhametkârane bir haşmet-i rububiyet, elbette o haşmete, o merhamete, o tanıttırmaya, o sevdirmeye karşı şükür ve takdis içinde bir geniş ve ihatalı ve şuurkârane bir ubudiyetle mukabele etmesi lâzım ve kat’îdir. Ve şuursuz cemadat ve erkân-ı azîme-i kâinat hesabına o vazifeyi ancak hadsiz melekler görebilir ve o saltanat-ı rububiyetin her tarafta, serâda süreyyada, zeminin temelinde, dışında hakîmane ve haşmetkârane icraatını onlar temsil edebilirler.

Mesela, felsefenin ruhsuz kanunları pek karanlık ve vahşetli gösterdikleri hilkat-i arziye ve vaziyet-i fıtriyesini, bu meyve ile nurlu, ünsiyetli bir tarzda Sevr ve Hut namlarındaki iki meleğin omuzlarında, yani nezaretlerinde ve cennetten getirilen ve fâni küre-i arzın bâki bir temel taşı olmak, yani ileride bâki cennete bir kısmını devretmeye bir işaret için Sahret namında uhrevî bir madde, bir hakikat gönderilip Sevr ve Hut meleklerine bir nokta-i istinad edilmiş diye Benî-İsrail’in eski peygamberlerinden rivayet var ve İbn-i Abbas’tan dahi mervîdir. Maatteessüf bu kudsî mana, mürur-u zamanla bu teşbih, avamın nazarında hakikat telakki edilmekle, aklın haricinde bir suret almış.

Madem melekler havada gezdikleri gibi toprakta ve taşta ve yerin merkezinde de gezerler; elbette onların ve küre-i arzın, üstünde duracak cismanî taş ve balığa ve öküze ihtiyaçları yoktur.

Hem mesela, küre-i arz, küre-i arzın nevileri adedince başlar ve o nevilerin fertleri sayısınca diller ve o fertlerin aza ve yaprak ve meyveleri miktarınca tesbihatlar yaptığı için elbette o haşmetli ve şuursuz ubudiyet-i fıtriyeyi bilerek, şuurdarane temsil edip dergâh-ı İlahiyeye takdim etmek için kırk bin başlı ve her başı kırk bin dil ile ve her bir dil ile kırk bin tesbihat yapan bir melek-i müekkeli bulunacak ki ayn-ı hakikat olarak Muhbir-i Sadık haber vermiş.

Ve hilkat-i kâinatın en ehemmiyetli neticesi olan insanlarla münasebat-ı Rabbaniyeyi tebliğ ve izhar eden Cebrail (as) ve zîhayat âleminde en haşmetli ve en dehşetli olan diriltmek ve hayat vermek ve ölümle terhis etmekteki Hâlık’a mahsus olan icraat-ı İlahiyeyi yalnız temsil edip ubudiyetkârane nezaret eden İsrafil (as) ve Azrail (as) ve hayat dairesinde rahmetin en cem’iyetli, en geniş, en zevkli olan rızıktaki ihsanat-ı Rahmaniyeye nezaretle beraber, şuursuz şükürleri şuur ile temsil eden Mikâil (as) gibi meleklerin pek acib mahiyette olarak bulunmaları ve vücudları ve ruhların bekaları, saltanat ve haşmet-i rububiyetin muktezasıdır. Onların ve her birinin mahsus taifelerinin vücudları, kâinatta güneş gibi görünen saltanat ve haşmetin vücudu derecesinde kat’îdir ve şüphesizdir. Melâikeye ait başka maddeler bunlara kıyas edilsin.

Evet, küre-i arzda dört yüz bin nevileri zîhayattan halk eden, hattâ en âdi ve müteaffin maddelerden zîruhları çoklukla yaratan ve her tarafı onlarla şenlendiren ve mu’cizat-ı sanatına karşı, onlara dilleriyle “Mâşâallah, Bârekellah, Sübhanallah” dedirten ve ihsanat-ı rahmetine mukabil “Elhamdülillah, Ve’ş-şükrü lillah, Allahu ekber” o hayvancıklara söylettiren bir Kadîr-i Zülcelali ve’l-cemal, elbette bilâ-şek velâ-şüphe, koca semavata münasip, isyansız ve daima ubudiyette olan sekeneleri ve ruhanîleri yaratmış, semavatı şenlendirmiş, boş bırakmamış. Ve hayvanatın taifelerinden pek çok ziyade ayrı ayrı nevileri meleklerden icad etmiş ki bir kısmı küçücük olarak yağmur ve kar katrelerine binip sanat ve rahmet-i İlahiyeyi kendi dilleriyle alkışlıyorlar; bir kısmı, birer seyyar yıldızlara binip feza-yı kâinatta seyahat içinde azamet ve izzet ve haşmet-i rububiyete karşı tekbir ve tehlil ile ubudiyetlerini âleme ilan ediyorlar.

Evet, zaman-ı Âdem’den beri bütün semavî kitaplar ve dinler, meleklerin vücudlarına ve ubudiyetlerine ittifakları ve bütün asırlarda melekler ile konuşmalar ve muhavereler, kesretli tevatür ile insanlar içinde vuku bulduğunu nakil ve rivayetleri ise görmediğimiz Amerika insanlarının vücudları gibi meleklerin vücudlarını ve bizimle alâkadar olduklarını kat’î ispat eder.

İşte şimdi gel, iman nuruyla bu küllî ikinci meyveye bak ve tat; nasıl kâinatı baştan başa şenlendirip, güzelleştirip bir mescid-i ekbere ve büyük bir ibadethaneye çeviriyor. Ve fen ve felsefenin soğuk, hayatsız, zulmetli, dehşetli göstermelerine mukabil; hayatlı, şuurlu, ışıklı, ünsiyetli, tatlı bir kâinat göstererek bâki hayatın bir cilve-i lezzetini ehl-i imana derecesine göre dünyada dahi tattırır.

Tetimme: Nasıl ki vahdet ve ehadiyet sırrıyla kâinatın her tarafında aynı kudret, aynı isim, aynı hikmet, aynı sanat bulunmasıyla Hâlık’ın vahdet ve tasarrufu ve icad ve rububiyeti ve hallakıyet ve kudsiyeti, cüz’î küllî her bir masnûun hal dili ile ilan ediliyor. Aynen öyle de her tarafta melekleri halk edip her mahlukun lisan-ı hal ile şuursuz yaptıkları tesbihatı, meleklerin ubudiyetkârane dilleriyle yaptırıyor.

Meleklerin hiçbir cihette hilaf-ı emir hareketleri yoktur. Hâlis bir ubudiyetten başka hiçbir icad ve emirsiz hiçbir müdahale, hattâ izinsiz şefaatleri dahi olmaz. Tam عِبَادٌ مُك۟رَمُونَ ۝ يَف۟عَلُونَ مَا يُؤ۟مَرُونَ sırrına mazhardırlar.

HÂTİME

Gayet ehemmiyetli bir nükte-i i’caziyeye dair, birden, ihtiyarsız, mağribden sonra kalbe ihtar edilen ve Sure-i قُل۟ اَعُوذُ بِرَبِّ ال۟فَلَقِ ın zâhir bir mu’cize-i gaybiyesini gösteren uzun bir hakikate kısa bir işarettir.

بِس۟مِ اللّٰهِ الرَّح۟مٰنِ الرَّحٖيمِ

قُل۟ اَعُوذُ بِرَبِّ ال۟فَلَقِ ۝ مِن۟ شَرِّ مَا خَلَقَ ۝ وَمِن۟ شَرِّ غَاسِقٍ اِذَا وَقَبَ ۝ وَمِن۟ شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِى ال۟عُقَدِ ۝ وَمِن۟ شَرِّ حَاسِدٍ اِذَا حَسَدَ

İşte yalnız mana-yı işarî cihetinde bu sure-i azîme-i hârika “Kâinatta adem âlemleri hesabına çalışan şerirlerden ve insî ve cinnî şeytanlardan kendinizi muhafaza ediniz.” Peygamberimize ve ümmetine emrederek, her asra baktığı gibi mana-yı işarîsiyle bu acib asrımıza daha ziyade, belki zâhir bir tarzda bakar; Kur’an’ın hizmetkârlarını istiazeye davet eder. Bu mu’cize-i gaybiye, beş işaretle kısaca beyan edilecek. Şöyle ki:

Bu surenin her bir âyetinin manaları çoktur. Yalnız mana-yı işarî ile beş cümlesinde dört defa “şer” kelimesini tekrar etmek ve kuvvetli münasebet-i maneviye ile beraber dört tarzda bu asrın emsalsiz dört dehşetli ve fırtınalı maddî ve manevî şerlerine ve inkılablarına ve mübarezelerine aynı tarihiyle parmak basmak ve manen “Bunlardan çekininiz!” emretmek, elbette Kur’an’ın i’cazına yakışır bir irşad-ı gaybîdir.

Mesela, başta قُل۟ اَعُوذُ بِرَبِّ ال۟فَلَقِ cümlesi, bin üç yüz elli iki veya dört (1352-1354) tarihine hesab-ı ebcedî ve cifriyle tevafuk edip nev-i beşerde en geniş hırs ve hasedle ve Birinci Harb’in sebebiyle vukua gelmeye hazırlanan İkinci Harb-i Umumî’ye işaret eder. Ve ümmet-i Muhammediyeye (asm) manen der: “Bu harbe girmeyiniz ve Rabb’inize iltica ediniz!” Ve bir mana-yı remziyle, Kur’an’ın hizmetkârlarından olan Risale-i Nur şakirdlerine hususi bir iltifat ile onların Eskişehir hapsinden, dehşetli bir şerden aynı tarihiyle kurtulmalarına ve haklarındaki imha planının akîm bırakılmasına remzen haber verir; manen “İstiaze ediniz!” emreder gibi bir remiz verir.

Hem mesela مِن۟ شَرِّ مَا خَلَقَ cümlesi –şedde sayılmaz– bin üç yüz altmış bir (1361) ederek bu emsalsiz harbin merhametsiz ve zalimane tahribatına Rumî ve hicrî tarihiyle parmak bastığı gibi; aynı zamanda bütün kuvvetleriyle Kur’an’ın hizmetine çalışan Nur şakirdlerinin geniş bir imha planından ve elîm ve dehşetli bir beladan ve Denizli hapsinden kurtulmalarına tevafukla, bir mana-yı remzî ile onlara da bakar. “Halk’ın şerrinden kendinizi koruyunuz!” gizli bir îma ile der.

Hem mesela اَلنَّفَّاثَاتِ فِى ال۟عُقَدِ cümlesi –şeddeler sayılmaz– bin üç yüz yirmi sekiz (1328) eğer şeddedeki (lâm) sayılsa bin üç yüz elli sekiz (1358) adediyle bu umumî harpleri yapan ecnebi gaddarların hırs ve hasedle bizdeki Hürriyet İnkılabı’nın Kur’an lehindeki neticelerini bozmak fikriyle tebeddül-ü saltanat ve Balkan ve İtalyan Harpleri ve Birinci Harb-i Umumî’nin patlamasıyla maddî ve manevî şerlerini, siyasî diplomatların radyo diliyle herkesin kafalarına sihirbaz ve zehirli üflemeleriyle ve mukadderat-ı beşerin düğme ve ukdelerine gizli planlarını telkin etmeleriyle bin senelik medeniyet terakkiyatını vahşiyane mahveden şerlerin vücuda gelmeye hazırlanmaları tarihine tevafuk ederek اَلنَّفَّاثَاتِ فِى ال۟عُقَدِ in tam manasına tetabuk eder.

Hem mesela وَمِن۟ شَرِّ حَاسِدٍ اِذَا حَسَدَ cümlesi –şedde ve tenvin sayılmaz– yine bin üç yüz kırk yedi (1347) edip aynı tarihte, ecnebi muahedelerin icbarıyla bu vatanda ehemmiyetli sarsıntılar ve felsefenin tahakkümüyle bu dindar millette ehemmiyetli tahavvüller vücuda gelmesine ve aynı tarihte, devletlerde İkinci Harb-i Umumî’yi ihzar eden dehşetli hasedler ve rekabetlerin çarpışmaları tarihine bu mana-yı işarî ile tam tamına tevafuku ve manen tetabuku, elbette bu kudsî surenin bir lem’a-i i’caz-ı gaybîsidir.

Bir İhtar:

Her bir âyetin müteaddid manaları vardır. Hem her bir mana küllîdir. Her asırda efradı bulunur. Bahsimizde bu asrımıza bakan yalnız mana-yı işarî tabakasıdır. Hem o küllî manada, asrımız bir ferttir. Fakat hususiyet kesbetmiş ki ona tarihiyle bakar. Ben dört senedir, bu harbin ne safahatını ve ne de neticelerini ve ne de sulh olmuş olmamış bilmediğimden ve sormadığımdan, bu kudsî surenin daha ne kadar bu asra ve bu harbe işareti var, diye daha onun kapısını çalmadım. Yoksa bu hazinede daha çok esrar var olduğu, Risale-i Nur’un eczalarında hususan Rumuzat-ı Semaniye Risalelerinde beyan ve ispat edildiğinden onlara havale edip kısa kesiyorum.

Hatıra gelebilen bir sualin cevabıdır

Bu lem’a-i i’caziyede, baştaki مِن۟ شَرِّ مَا خَلَقَ da hem مِن۟ hem شَرِّ kelimeleri hesaba girmesi ve âhirde وَمِن۟ شَرِّ حَاسِدٍ اِذَا حَسَدَ yalnız شَرِّ kelimesi girmesi وَمِن۟ girmemesi ve وَمِن۟ شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِى ال۟عُقَدِ ikisi de hesap edilmemesi gayet ince ve latîf bir münasebete îma ve remiz içindir. Çünkü halklarda, şerden başka hayırlar da var. Hem bütün şer herkese gelmez. Buna remzen, bazıyeti ifade eden مِن۟ ve شَرِّ girmişler. Hâsid, hased ettiği zaman bütün şerdir, bazıyete lüzum yoktur. Ve اَلنَّفَّاثَاتِ فِى ال۟عُقَدِ remziyle, kendi menfaatleri için küre-i arza ateş atan üfleyicilerin ve sihirbaz o diplomatların tahribata ait bütün işleri ayn-ı şerdir, diye daha شَرِّ kelimesine lüzum kalmadı.

Bu Sureye Ait Bir Nükte-i İ’caziyenin Hâşiyesidir

Nasıl bu sure, beş cümlesinden dört cümlesi ile bu asrımızın dört büyük şerli inkılablarına ve fırtınalarına mana-yı işarî ile bakar; aynen öyle de dört defa tekraren مِن۟ شَرِّ –şedde sayılmaz– kelimesiyle âlem-i İslâm’ca en dehşetli olan Cengiz ve Hülâgu fitnesinin ve Abbasî Devleti’nin inkıraz zamanının asrına, dört defa mana-yı işarî ile ve makam-ı cifrî ile bakar ve parmak basar.

Evet –şeddesiz– شَرِّ beş yüz (500) eder; مِن۟ doksandır (90). İstikbale bakan çok âyetler hem bu asrımıza hem o asırlara işaret etmeleri cihetinde, istikbalden haber veren İmam-ı Ali (ra) ve Gavs-ı A’zam (ks) dahi aynen hem bu asrımıza hem o asra bakıp haber vermişler.

غَاسِقٍ اِذَا وَقَبَ kelimeleri bu zamana değil belki غَاسِقٍ bin yüz altmış bir (1161) ve اِذَا وَقَبَ sekiz yüz on (810) ederek, o zamanlarda ehemmiyetli maddî manevî şerlere işaret eder. Eğer beraber olsa miladî bin dokuz yüz yetmiş bir (1971) olur. O tarihte dehşetli bir şerden haber verir. Yirmi sene sonra, şimdiki tohumların mahsulü ıslah olmazsa elbette tokatları dehşetli olacak.

On Birinci Mesele’nin Hâşiyesinin Bir Lâhikasıdır

بِس۟مِ اللّٰهِ الرَّح۟مٰنِ الرَّحٖيمِ

Âyetü’l-Kürsî’nin tetimmesi olan 1928 veya 1929 1350 لَٓا اِك۟رَاهَ فِى {الدّٖينِ قَد۟ تَبَيَّنَ الرُّش۟دُ} مِنَ ال۟غَىِّ {فَمَن۟ يَك۟فُر۟ بِالطَّاغُوتِ} 1347 946 (Risale-i Nur ismine muvafık) {وَيُؤ۟مِن۟ بِاللّٰهِ فَقَدِ اس۟تَم۟سَكَ} {بِال۟عُر۟وَةِ ال۟وُث۟قٰى} لَا ان۟فِصَامَ لَهَا وَاللّٰهُ 1372 eğer beraber olsa 1012; -şeddesiz- eğer beraber olmazsa 945 -bir şedde sayılmaz- سَمٖيعٌ عَلٖيمٌ ۝ {اَللّٰهُ}{وَلِىُّ الَّذٖينَ اٰمَنُوا} يُخ۟رِجُهُم۟ مِنَ {الظُّلُمَاتِ} 1417 اِلَى النُّورِ وَالَّذٖينَ كَفَـرُٓوا اَو۟لِيَٓاؤُهُمُ {الطَّاغُوتُ} 1338 -şedde sayılmaz- {يُخ۟رِجُونَهُم۟ مِنَ النُّورِ اِلَى} الظُّلُمَاتِ 1295 -şedde sayılır- {اُولٰٓئِكَ اَص۟حَابُ النَّارِ هُم۟ فٖيهَا خَالِدُونَ} de Risaletü’n-Nur’un hem iki kere ismine hem suret-i mücahedesine hem tahakkukuna ve telif ve tekemmül zamanına tam tamına tevafukuyla beraber ehl-i küfrün bin iki yüz doksan üç (1293) harbiyle âlem-i İslâm’ın nurunu söndürmeye çalışması tarihine ve Birinci Harb-i Umumî’den istifade ile bin üç yüz otuz sekizde (1338) bilfiil nurdan zulümata atmak için yapılan dehşetli muahedeler tarihine tam tamına tevafuku ve içinde mükerreren nur ve zulümat karşılaştırılması ve bu mücahede-i maneviyede Kur’an’ın nurundan gelen bir nur, ehl-i imana bir nokta-i istinad olacağını mana-yı işarî ile haber veriyor, diye kalbime ihtar edildi. Ben de mecbur oldum, yazdım. Sonra baktım ki manasının münasebeti bu asrımıza o kadar kuvvetlidir ki hiç tevafuk emaresi olmasa da yine bu âyetler her asra baktığı gibi mana-yı işarî ile bizimle de konuşuyor, kanaatim geldi. Evet,

Evvela: Başta لَٓا اِك۟رَاهَ فِى الدّٖينِ قَد۟ تَبَيَّنَ الرُّش۟دُ cümlesi, makam-ı cifrî ve ebcedî ile bin üç yüz elli (1350) tarihine parmak basar ve mana-yı işarî ile der: Gerçi o tarihte, dini dünyadan tefrik ile dinde ikraha ve icbara ve mücahede-i diniyeye ve din için silahla cihada muarız olan hürriyet-i vicdan, hükûmetlerde bir kanun-u esasî, bir düstur-u siyasî oluyor ve hükûmet laik cumhuriyete döner. Fakat ona mukabil manevî bir cihad-ı dinî, iman-ı tahkikî kılıncıyla olacak. Çünkü dindeki rüşd ü irşad ve hak ve hakikati gözlere gösterecek derecede kuvvetli bürhanları izhar edip tebyin ve tebeyyün eden bir nur Kur’an’dan çıkacak, diye haber verip bir lem’a-i i’caz gösterir.

Hem tâ خَالِدُونَ kelimesine kadar Risale-i Nur’daki bütün muvazenelerin aslı, menbaı olarak aynen o muvazeneler gibi mükerreren nur ve zulümat ve iman ve karanlıkları karşılaştırmasıyla gizli bir emaredir ki o tarihte bulunan cihad-ı manevî mübarezesinde büyük bir kahraman; Nur namında Risale-i Nur’dur ki dinde bulunan yüzer tılsımları keşfeden onun manevî elmas kılıncı, maddî kılınçlara ihtiyaç bırakmıyor.

Evet, hadsiz şükürler olsun ki yirmi senedir Risale-i Nur bu ihbar-ı gaybı ve lem’a-i i’cazı bilfiil göstermiştir. Ve bu sırr-ı azîm içindir ki Risale-i Nur şakirdleri dünya siyasetine ve cereyanlarına ve maddî mücadelelerine karışmıyorlar ve ehemmiyet vermiyorlar ve tenezzül etmiyorlar ve hakiki şakirdleri en dehşetli bir hasmına ve hakaretli tecavüzüne karşı ona der:

“Ey bedbaht! Ben seni idam-ı ebedîden kurtarmaya ve fâni hayvaniyetin en süflî ve elîm derecesinden bir bâki insaniyet saadetine çıkarmaya çalışıyorum. Sen benim ölümüme ve idamıma çalışıyorsun. Senin bu dünyada lezzetin pek az, pek kısa ve âhirette ceza ve belaların pek çok ve pek uzundur. Ve benim ölümüm bir terhistir. Haydi def’ol; senin ile uğraşmam, ne yaparsan yap!” der. O zalim düşmanına hiddet değil belki acıyor, şefkat ediyor, keşke kurtulsa idi diyerek ıslahına çalışır.

Sâniyen:

{ وَيُؤ۟مِن۟ بِاللّٰهِ فَقَدِ اس۟تَم۟سَكَ }{ بِال۟عُر۟وَةِ ال۟وُث۟قٰى }

Bu iki kudsî cümleler, kuvvetli münasebet-i maneviye ile beraber makam-ı cifrî ve ebcedî hesabıyla birincisi Risaletü’n-Nur’un ismine, ikincisi onun tahakkukuna ve tekemmülüne ve parlak fütuhatına manen ve cifren tam tamına tetabukları bir emaredir ki Risaletü’n-Nur bu asırda, bu tarihte bir “urvetü’l-vüska”dır. Yani çok muhkem, kopmaz bir zincir ve bir “hablullah”tır. Ona elini atan yapışan necat bulur, diye mana-yı remziyle haber verir.

Sâlisen: اَللّٰهُ وَلِىُّ الَّذٖينَ اٰمَنُوا cümlesi hem mana hem cifir ile Risaletü’n-Nur’a bir remzi var. Şöyle ki: …

Hâşiye: Bu nüktenin bâki kısmı şimdilik yazdırılmadığının sebebi, bir derece dünyaya, siyasete temasıdır. Biz de bakmaktan memnûuz. Evet اِنَّ ال۟اِن۟سَانَ لَيَط۟غٰى bu tağuta bakar ve baktırır.

Said Nursî

Risale-i Nur kahramanı Hüsrev’in “Meyve’nin On Birinci Mesele’si” münasebetiyle yazdığı mektubun bir parçasıdır.

بِاس۟مِهٖ سُب۟حَانَهُ وَ اِن۟ مِن۟ شَى۟ءٍ اِلَّا يُسَبِّحُ بِحَم۟دِهٖ

اَلسَّلَامُ عَلَي۟كُم۟ وَ رَح۟مَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكَاتُهُ

Çok mübarek, çok kıymettar, çok sevgili üstadımız efendimiz!

Millet ve memleket için çok büyük güzellikleri ihtiva eden “Meyve” dokuz meselesiyle dehşetli bir zamanda, müthiş âsiler içinde, en büyük düşmanlar arasında, hayret-feza bir surette şakirdlerine necat vermeye vesile olmakla kalmamış, Onuncu ve On Birinci Meseleleri ile hususuyla Nur’un şakirdlerini hakikat yollarında alkışlamış. Ve gidecekleri hakiki mekânları olan kabirdeki ahvallerinden ve herkesi titreten ve bilhassa ehl-i gaflet için çok korkunç, çok elemli, çok acıklı bir menzil olan toprak altında göreceği ve konuşacağı melâikelerle konuşmayı ve refakati sevdirerek bu mekâna daha çok ünsiyet izhar etmekle bu korkulu ilk menzil hakkındaki fevka’l-had korkularımızı ta’dil etmiş, nefes aldırmış. Hususuyla o âlemin nurani hayatını benim gibi göremeyenlerin ellerinde şuâatı, yüz binlerle senelik mesafelere uzanan bir elektrik lambası hükmüne geçmiş. Hem de daima koklanılacak numunelik bir çiçek bahçesi olmuştur.

Evet, biz sevgili üstadımıza arz ediyoruz ki her gün dersini hocasına okuyan bir talebe gibi Nur’dan aldığımız feyizlerimizi, her vakit için sevgili üstadımıza arz edelim. Fakat sevgili üstadımız şimdilik konuşmalarını tatil buyurdular.

Ey aziz üstadım! Risale-i Nur’un hakikati ve Meyve’nin güzelliği ve çiçeğinin feyzi, beni minnettarane bir parça memleketim namına konuşturmuş ve benim gibi konuşan çok kalplere hayat vermiş. Şimdi muhitimizde Risale-i Nur’a karşı atılan adımlar ve uzatılan eller, Meyve’nin On Birinci çiçeği ile daha çok metanet kesbetmiş, inkişaf etmiş, faaliyete başlamıştır.

Çok hakir talebeniz

Hüsrev

Isparta’daki umum Risale-i Nur talebeleri namına ramazan tebriği münasebetiyle yazılmış ve on üç fıkra ile ta’dil edilmiş bir mektuptur.

بِاس۟مِهٖ سُب۟حَانَهُ وَ اِن۟ مِن۟ شَى۟ءٍ اِلَّا يُسَبِّحُ بِحَم۟دِهٖ

Ey âlem-i İslâm’ın dünya ve âhirette selâmeti için Kur’an’ın feyziyle ve Risale-i Nur’un hakikatiyle ve sadık şakirdlerin himmetiyle mübarek gözlerinden yaş yerine kan akıtan;

Ve ey fitne-i âhir zamanın şu dağdağalı ve fırtınalı zamanında Hazret-i Eyyüb aleyhisselâmdan ziyade hastalıklara, dertlere giriftar olan;

Ve Kur’an’ın nuruyla ve Risale-i Nur’un bürhanlarıyla ve şakirdlerin gayretiyle âlem-i İslâm’ın maddî ve manevî hastalıklarını Hekîm-i Lokman gibi tedaviye çalışan;

Ve ey mübarek ellerinde mevcud olan Nur parçalarının hak ve hakikat olduğunu Kur’an’ın otuz üç âyetiyle ve keramet-i Aleviye ve Gavsiye ile ispat eden;

Ve ey kendisi hasta ve ihtiyar ve zayıf ve gayet acınacak bir halde olduğuna göre herkesten ziyade âlem-i İslâm’a can feda eder derecesinde acıyarak kendine fenalık etmek isteyenlere Kur’an’ın hakikatiyle ve Risale-i Nur’un hüccetleriyle, Nur talebelerinin sadakatleriyle hayırlı dualar ve iyilik etmek ile karşılayan;

Ve yazdığı mühim eserlerinden Âyetü’l-Kübra’nın tabıyla kendi zatına ve talebelerine gelen musibette hapishanelere düşen;

Ve o zindanları Kur’an’ın irşadıyla ve Risale-i Nur’un dersiyle ve şakirdlerin iştiyakı ile bir medrese-i Yusufiyeye çeviren ve bir dershane yapan;

Ve içimizde bulunan cahil olanların hepsini Kur’an’ı o dershanede hatmettirerek çıkaran;

Ve o musibette Kur’an’ın kuvve-i kudsiyesiyle ve Risale-i Nur’un tesellisiyle ve kardeşlerin tahammülleriyle ihtiyar ve zayıf olduğu halde bütün ağırlıklarımızı ve yüklerimizi üzerine alan;

Ve yazdığı Meyve ve Müdafaaname risaleleriyle Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan’ın i’cazıyla ve Risale-i Nur’un kuvvetli bürhanlarıyla ve şakirdlerin ihlası ile izn-i İlahî ile o zindan kapılarını açtırıp beraet kazandıran;

Ve o günde bize ve âlem-i İslâm’a bayram yaptıran;

Ve hakikaten Risale-i Nurları “Nurun alâ nur” olduğunu ispat ederek kıyamete kadar serbest okunup ve yazılmasına hak kazandıran;

Ve âlem-i İslâm’ın Kur’an-ı Azîmüşşan’ın gıda-i kudsîsiyle ve Nur’un uhrevî taamıyla ve şakirdlerinin iştihasıyla ekmek, su ve hava gibi bu Nurlara pek çok ihtiyacı olduğunu ve bu Nurları okuyup yazanlardan binler kişi imanla kabre girdiğini ispat eden;

Ve kendisine mensup talebelerini hiçbir yerde mağlup ve mahcup etmeyen;

Ve elyevm Kur’an’ın semavî dersleriyle ve Risale-i Nur’un esasatıyla ve şakirdlerinin zekâvetleriyle ve Meyve’nin Onuncu ve On Birinci Mesele ve çiçekleriyle firak ateşiyle gece gündüz yanan kalplerimizi âb-ı hayat ve şarab-ı kevser gibi o mübarek “Mesele” ve “Çiçekler” ile kalplerimizin ateşini söndürüp sürur ve feraha sevk eden;

Ve ey âlemin (Kur’an-ı Azîmüşşan’ın kat’î vaadiyle ve tehdidi ile ve Risale-i Nur’un keşf-i kat’îsiyle ve merhum şakirdlerinin müşahedesiyle ve onlardaki keşfe’l-kubur sahiplerinin görmesiyle) en çok korktuğu ölümü ehl-i iman için idam-ı ebedîden kurtarıp bir terhis tezkeresine çeviren;

Ve âlem-i Nur’a gitmek için güzel bir yolculuk olduğunu ispat eden;

Ve kâfir ve münafıklar için idam-ı ebedî olduğunu bildiren;

Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan’ın, bin mu’cizat-ı Ahmediye aleyhissalâtü vesselâm ve kırk vech-i i’cazının tasdiki altında ihbarat-ı kat’iyesiyle, ondan çıkan Risale-i Nur’un en muannid düşmanlarını mağlup eden hüccetleriyle ve Nur şakirdlerinin çok emarelerin ve tecrübelerin ve kanaatlerinin teslimi ile o korkunç, karanlık, soğuk ve dar kabri, ehl-i iman için cennet çukurundan bir çukur ve cennet bahçesinin bir kapısı olduğunu ispat eden;

Ve kâfir ve münafık zındıklar için cehennem çukurundan yılan ve akreplerle dolu bir çukur olduğunu ispat eden ve oraya gelecek olan Münker Nekir isminde melâikeleri ehl-i hak ve hakikat yolunda gidenler için birer munis arkadaş yapan;

Ve Risale-i Nur’un şakirdlerini talebe-i ulûm sınıfına dâhil edip Münker Nekir suallerine Risale-i Nur ile cevap verdiklerini merhum kahraman şehit Hâfız Ali’nin vefatıyla keşfeden;

Ve hayatta bulunanlarımızın da yine Risale-i Nur’la cevap vermemizi rahmet-i İlahiyeden dua ve niyaz eden;

Ve Hazret-i Kur’an’ı, Kur’an-ı Azîmüşşan’ın kırk tabakadan her tabakaya göre bir nevi i’caz-ı manevîsini göstermesiyle ve umum kâinata bakan kelâm-ı ezelî olmasıyla ve tefsiri olan Risale-i Nur’un Mu’cizat-ı Kur’aniye ve Rumuzat-ı Semaniye risaleleriyle ve Risale-i Nur Gül Fabrikasının serkâtibi gibi kahraman kardeşlerin ve şakirdlerin fevkalâde gayretleriyle asr-ı saadetten beri böyle hârika bir surette mu’cizeli olarak yazılmasına hiç kimse kādir olmadığı halde Risale-i Nur’un kahraman bir kâtibi olan Hüsrev’e “Yaz!” emir buyurulmasıyla, Levh-i Mahfuz’daki yazılan Kur’an gibi yazılması ve Kur’an-ı Azîmüşşan’ın hak kelâmullah olduğunu ve bütün semavî kitapların en büyüğü ve en efdali ve bir Fatiha içinde binler Fatiha ve bir İhlas içinde binler İhlas ve hurufatının birden on ve yüz ve bin ve binler sevap ve hasene verdiklerini hiç görülmedik ve işitilmedik pek güzel ve hârika bir surette tarif ve ispat eden;

Ve Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan’ın bin üç yüz seneden beri i’cazını göstermesiyle ve muarızlarını durdurmasıyla ve Nur’un gözlere gösterir derecede zâhir delilleri ile ve Nur şakirdlerinin elmas kalemleriyle bu zamana kadar misli görülmedik Risale-i Nur’un dünyaya ferman okuyan ve en mütemerrid ve muannidleri susturan Yirmi Beşinci Söz ve zeylleri kırk vecihle i’caz-ı Kur’anî olduğunu ispat eden;

Ve ey Hazret-i Peygamber aleyhissalâtü vesselâmın hak peygamber olduğuna ve umum yüz yirmi dört bin peygamberlerin efdali ve seyyidi olduğuna dair binler mu’cizelerini “Mu’cizat-ı Ahmediye” (asm) namındaki Risale-i Nur’u ile güzel bir surette ispat eden ve Kur’an-ı Azîmüşşan’ın Resul-i Ekrem aleyhissalâtü vesselâmın rahmeten li’l-âlemîn olduğunu kâinatta ilan etmesiyle ve Nur’un baştan nihayete kadar onun rahmeten li’l-âlemîn olduğunu bürhanlarla ispat etmesiyle ve o resulün ef’al ve ahvali, kâinatta numune-i iktida olacak en sağlam, en güzel rehber olduğunu hattâ körlere de göstermesiyle ve Anadolu ve hususi memleketlerde Nur’un intişarı zamanında belaların ref’i ve susturulmasıyla musibetlerin gelmesi şehadetiyle ve Nur şakirdlerinin gayet ağır müşkülatlar içinde kemal-i metanetle hizmet ve irtibatlarıyla o zatın (asm) sünnet-i seniyesine ittiba etmek, ne kadar kârlı olduğunu ve bir sünnete bu zamanda ittibada yüz şehidin ecrini kazandığını bildiren;

Ve sadaka, kaza ve belayı nasıl def’ediyorsa Risale-i Nur’un da Anadolu’ya gelecek kazayı, belayı, yirmi senedir def’ettiğini aynelyakîn ispat eden üstad-ı ekremimiz efendimiz hazretleri!

Şimdi şu Risale-i Nur’un beraeti, başta siz sevgili üstadımızı, sonra biz âciz, kusurlu talebelerinizi, sonra âlem-i İslâm’ı sürura sevk ederek ikinci büyük bir bayram yaptırdığından siz mübarek üstadımızın bu büyük bayram-ı şerifinizi tebrik ile ve yine üçüncü bayram olan ramazan-ı şerifinizi ve Leyle-i Kadrinizi tebrik, emsal-i kesîresiyle müşerref olmaklığımızı niyaz ve biz kusurluların kusurlarımızın affını rica ederek umumen selâm ile mübarek ellerinizden öper ve dualarınızı temenni ederiz, efendimiz hazretleri.

Isparta ve havalisinde bulunan Nur talebeleri

Haddimden yüz derece ziyade olan bu mektup muhteviyatını tevazu ile reddetmek bir küfran-ı nimet ve umum şakirdlerin hüsn-ü zanlarına karşı bir ihanet olması ve aynen kabul etmek bir gurur, bir enaniyet ve benlik bulunması cihetiyle, umum namına Risale-i Nur kâtibinin yazdığı bu uzun mektubu –on üç fıkraları ilâve edip– hem bir şükr-ü manevî hem gururdan hem küfran-ı nimetten kurtulmak için size bir suretini gönderiyorum ki Meyve’nin On Birinci Mesele’sinin âhirinde “Risale-i Nur’un Isparta ve civarı talebelerinin bir mektubudur” diye ilhak edilsin.

Ben bu mektubu, bu tadilat ile yazdığımız halde iki defa bir güvercin yanımızdaki pencereye geldi. İçeriye girecekti, Ceylan’ın başını gördü, girmedi. Birkaç dakika sonra başkası aynen geldi. Yine yazanı gördü, girmedi. Ben dedim: Herhalde evvelki serçe ve kuddüs kuşu gibi müjdecilerdir. Veyahut bu mektup gibi müteaddid mektupları yazdığımızdan, mübarek mektubun ta’dili ile mübarekiyetini tebrik için gelmişler, kanaatimiz geldi.

Said Nursî

---

Dokuzuncu Şuâ ⇐ | Şualar | ⇒ On İkinci Şuâ

---