Dokuzuncu Şuâ/fa

Onuncu Söz’ün Mühim Bir Zeyli ve Lâhikasının Birinci Parçası

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ

فَسُب۟حَانَ اللّٰهِ حٖينَ تُم۟سُونَ وَحٖينَ تُص۟بِحُونَ ۝ وَلَهُ ال۟حَم۟دُ فِى السَّمٰوَاتِ وَال۟اَر۟ضِ وَعَشِيًّا وَحٖينَ تُظ۟هِرُونَ ۝ يُخ۟رِجُ ال۟حَىَّ مِنَ ال۟مَيِّتِ وَيُخ۟رِجُ ال۟مَيِّتَ مِنَ ال۟حَىِّ وَيُح۟يِى ال۟اَر۟ضَ بَع۟دَ مَو۟تِهَا وَكَذٰلِكَ تُخ۟رَجُونَ ۝ وَمِن۟ اٰيَاتِهٖٓ اَن۟ خَلَقَكُم۟ مِن۟ تُرَابٍ ثُمَّ اِذَٓا اَن۟تُم۟ بَشَرٌ تَن۟تَشِرُونَ ۝ وَ مِن۟ اٰيَاتِهٖٓ اَن۟ خَلَقَ لَكُم۟ مِن۟ اَن۟فُسِكُم۟ اَز۟وَاجًا لِتَس۟كُنُٓوا اِلَي۟هَا وَ جَعَلَ بَي۟نَكُم۟ مَوَدَّةً وَ رَح۟مَةً اِنَّ فٖى ذٰلِكَ لَاٰيَاتٍ لِقَو۟مٍ يَتَفَكَّرُونَ ۝ وَمِن۟ اٰيَاتِهٖ خَل۟قُ السَّمٰوَاتِ وَال۟اَر۟ضِ وَاخ۟تِلَافُ اَل۟سِنَتِكُم۟ وَ اَل۟وَانِكُم۟ اِنَّ فٖى ذٰلِكَ لَاٰيَاتٍ لِل۟عَالِمٖينَ ۝ وَ مِن۟ اٰيَاتِهٖ مَنَامُكُم۟ بِالَّي۟لِ وَ النَّهَارِ وَاب۟تِغَٓاؤُكُم۟ مِن۟ فَض۟لِهٖ اِنَّ فٖى ذٰلِكَ لَاٰيَاتٍ لِقَو۟مٍ يَس۟مَعُونَ ۝ وَ مِن۟ اٰيَاتِهٖ يُرٖيكُمُ ال۟بَر۟قَ خَو۟فًا وَ طَمَعًا وَ يُنَزِّلُ مِنَ السَّمَٓاءِ مَٓاءً فَيُح۟يٖى بِهِ ال۟اَر۟ضَ بَع۟دَ مَو۟تِهَا اِنَّ فٖى ذٰلِكَ لَاٰيَاتٍ لِقَو۟مٍ يَع۟قِلُونَ ۝ وَمِن۟ اٰيَاتِهٖٓ اَن۟ تَقُومَ السَّمَٓاءُ وَال۟اَر۟ضُ بِاَم۟رِهٖ ثُمَّ اِذَا دَعَاكُم۟ دَع۟وَةً مِنَ ال۟اَر۟ضِ اِذَٓا اَن۟تُم۟ تَخ۟رُجُونَ ۝ وَ لَهُ مَن۟ فِى السَّمٰوَاتِ وَ ال۟اَر۟ضِ كُلٌّ لَهُ قَانِتُونَ ۝ وَ هُوَ الَّذٖى يَب۟دَؤُا ال۟خَل۟قَ ثُمَّ يُعٖيدُهُ وَ هُوَ اَه۟وَنُ عَلَي۟هِ وَلَهُ ال۟مَثَلُ ال۟اَع۟لٰى فِى السَّمٰوَاتِ وَال۟اَر۟ضِ وَهُوَ ال۟عَزٖيزُ ال۟حَكٖيمُ ۝ ()

یک نکته‏ی اکبر و یک حجّت اعظمِ این آیات آسمانی که قطب و محوری از ایمان را نشان می‏دهند، و این براهین قدسی که حشر را ثابت می‏کنند، در مبحث «شعاع نهم» بیان خواهد شد.

این یک عنایتِ لطیف ربّانی‏ست، که سعید قدیم() سی سال پیش در پایان یکی از آثارش به نام «محاکمات» چنین نوشت:

مقصد دوم: تفسیر و بیانگر دو آیه از قرآن است، که به حشر اشاره دارد، اما با این جمله: نخو بِس۟مِ اللّٰهِ الرَّح۟مٰنِ الرَّحٖيمِ آغاز نمود، و توقف کرد، و بیش از آن ننوشت.

پس به تعداد دلایل ونشانه‏های حشر، از خالق رحیم سپاسگزار هستم، و حمد او را به زبان می‏آورم، که بعد ازسی سال، توفیق بیان آن تفسیر را نصیب من کرد،

و بدین گونه، تقریباً ده سال پیش مرا به تفسیر یکی از آن دو آیه که عبارت است از: فَان۟ظُر۟ اِلٰٓى اٰثَارِ رَح۟مَتِ اللّٰهِ كَي۟فَ يُح۟يِى ال۟اَر۟ضَ بَع۟دَ مَو۟تِهَا اِنَّ ذٰلِكَ لَمُح۟يِى ال۟مَو۟تٰى وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَى۟ءٍ قَدٖيرٌ ()

موفق کرد، که در نتیجه‏ی آن، «کلام دهم» و «کلام بیست و نهم» نگاشته شد، که این دو گفتارِ انعام شده از سوی خداوند، تفسیر آن آیه و دو دلیل بسیار قوی و روشن است، و منکران را به سکوت وا می‏دارد.

پس از آن که حدود ده سال از بیان آن دژ محکم و نفوذ ناپذیر حشر سپری شد، باز پروردگار سبحان لطف نمود، و تفسیر آیاتِ اکبر آغازین این بحث را اکرام کرد، و در قالب این رساله شکل گرفت.

شعاع نهم شامل «نه مقام عالی» با یک «مقدمه‏ی مهم» است.

مقدّمه

این مقدّمه شامل دو نقطه است، که نخست از فواید روحی بسیار زیاد عقیده به حشر و از نتایج حیاتی آن فقط یک نتیجه‏ی جامع را به اختصار بیان نموده است، و اظهار می‏دارد، که عقیده به حشر تا چه حد برای زندگی انسان، به ویژه زندگی اجتماعی او لازم و ضروری‏ست، در ادامه، از بین حُجت‏های بسیار زیاد عقیده و ایمان به حشر، فقط یک حجّت کلّی را نشان داده، و بیان می‏دارد، که عقیده به حشر امری بدیهی‏ست، و شک و تردیدی بدان راه ندارد.

نقطه اول

در این مورد که ایمان به آخرت، پایه اصلی زندگی اجتماعی و فردی انسان و پایه‏ی کمالات و خوشبختی اوست، به چهار دلیل از میان صدها دلیل، به عنوان یک مقیاس و نمونه، به شرح زیر اشاره خواهیم کرد:

دلیل اول: کودکانی که تقریباً نیمی از بشریت را تشکیل داده‏اند، فقط با تفکر بهشت می‏توانند در برابر مرگ و میر‏ها - که برای‏شان بسیار وحشت آور و سوزناک به نظر می‏رسد- مقاومت نمایند، و تحمّل داشته باشند؛ و در پیکر نحیف و ظریف‏شان به یک نیروی معنوی دست یابند، و با تفکر بهشت، درهای امید را به روی روح و طبیعت‏شان که ضعیف است و تاب مقاومت ندارد، و به اندک چیزی می‏گرید، بگشایند، و با امیدواری و خوشحالی به زندگی‏شان ادامه دهند.

برای مثال: کودک با یاد بهشت به خود می‏گوید: «برادر یا دوست عزیزم مُرد و به یکی ازپرنده‏های بهشتی تبدیل شد، و اکنون در بهشت در حال تفریح است، و بهتر از ما زندگی می‏کند.»

اما اگر ایمان به جنت نمی‏بود، مرگ کودکانِ هم سنّ خود و بزرگسالانی که همه روزه در اطراف به وقوع می‏پیوندد، مقاومت و روحیه‏ی این بیچارگان ناتوان را ضعیف کرده، و زندگی و روان‏شان را نابود می‏کرد، و همراه با چشمان شان، روح و قلب و عقل و سایر لطایف آنان را به گریه می‏انداخت، در نتیجه یا محو و نابود شده، یا دیوانه‏ی بدبختی می‏شدند.

دلیل دوم: سالخوردگانی که از جهتی نیم دیگر بشریت را شامل می‏شوند، فقط با «ایمان به آخرت» می‏توانند در برابر قبری که در لبه‏ی آن قرار دارند، صبر و تحمّل نمایند، و در برابر به خاموشی گراییدن شعله‏ی زندگی شیرین و بسته شدن دَرِ دنیای زیبای شان، فقط با همین ایمان می‏توانند آرامش و تسلّی یابند، و در برابر یأس و نا امیدی دردناک و کشنده‏یی که از مرگ و زوال برخاسته، و ضربات مهلکی بر ارواح و طبیعتِ کودک گونه و زود رنج‏شان وارد نموده است، فقط با امید به زندگی جاودانه‏ی آخرت می‏توانند مقابله نمایند،

اما اگر ایمان به آخرت نمی‏بود، این پدران و مادران دلسوز و گرامی که سزاوار شفقت و مهربانی هستند، و به شدت، به آرامش و استراحت قلبی نیاز دارند، چنان واویلای روحی و دغدغه‏ی قلبی احساس می‏کردند، که دنیا برای‏شان یک زندان تیره و تار شده، و زندگی نیز به یک عذاب سخت و جانکاه مبدّل می‏شد.

دلیل سوم: جوانان سَرخوش و پرجوش و خروش، محور زندگی اجتماعی انسان‏ها را تشکیل می‏دهند، و آن چه جلوی تجاوز وظلم و ویرانگری‏های احساساتِ در جوش و خروشِ نفس و هوای افراطی‏شان را می‏گیرد، و زندگی اجتماعی خوب و مفیدی را تأمین می‏کند، فقط فکر جهنم است،

اگر ترس از جهنم نمی‏بود، بنابر قاعده‏ی «الحکم للغالب» این جوانان مست و مدهوش، در پی برآوردن خواهش‏های نفسانی‏شان، دنیا را برای بیچارگان و ضعیفان و درماندگان، جهنم کرده، و جایگاه بلند زندگی انسانی را به یک زندگی پست حیوانی مبدّل می‏کردند.

'دلیل چهارم: در حیات دنیوی انسان، جامع‏ترین مرکز و اساسی‏ترین محور، زندگی خانوادگی اوست، و خانواده برای سعادت دنیوی او، یک بهشت، یک پناهگاه و یک تکیه گاه مطمئن به شمار می‏رود، و خانه‏ی هرکس، دنیای کوچک اوست. زندگی و سعادتِ آن خانه و خانواده، با احترام متقابل صمیمانه و جدی و با وفادارای و بخشش و مرحمتِ حقیقی و با شفقت و فداکاری تأمین می‏گردد؛ و این حرمتِ حقیقی و مرحمتِ پاک و صمیمی، با فکر و عقیده‏ی پیوند و رابطه‏ی برادریِ ابدی، رفاقت دایمی و همراهی سرمدی در یک زمان بی‏نهایت و زندگی نامحدود با تداوم رابطه‏ی پدری و فرزندی و برادری و دوستی به وجود می‏آید.‘

این جاست که یک شوهر به خود می‏گوید: «همسرم در عالمی ابدی و در یک زندگی ماندگار، دوست همیشگی و شریک زندگی من است، با آن که پیر و درهم شکسته شده، اما مهّم نیست، چون زیبایی ابدی دارد، و خواهد آمد، پس من به خاطر این دوستی دایمی از هیچ فداکاری و مهربانی دریغ نخواهم کرد.» بدین طریق، این مرد می‏تواند همسر پیرش را به دید یک حوری بهشتی ببیند، و همان گونه با او با محبت و شفقت و مرحمت رفتار کند؛

در غیر این صورت، دوستی‏یی که پس از یکی دو ساعت رفاقت گذرا و ظاهری به فراق و جدایی ابدی منجر می‏شود، بی‏شک زودگذر و موقت و بی‏بنیاد است، و حاصلی جز پیوند جنسی حیوانی و مرحمت مجازی و احترام ساختگی ندارد، علاوه بر آن، هم چون حیوان، منافع و سایر هوس‏های دیگر که بر او غالب‏اند، آن مرحمت و احترام را مغلوب خود می‏سازد، و بدین گونه، بهشت دنیوی را به جهنم ابدی تبدیل می‏کند.

بدین سان، از صدها نتیجه‏ی ایمان به حشر، یک نتیجه آن، به زندگی اجتماعی انسان برمی‏گردد، و هرگاه صدها فایده‏ی دیگر همین یک نتیجه با چهار دلیل مذکور مقایسه شود، خواهید فهمید، که تحقق و وقوع حقیقت حشر به اندازه‏ی اثبات حقیقت والای انسان و نیازهای کلّی او قطعی‏ست؛ و حتی واضح‏تر و روشن‏تر از نیاز موجود در معده‏ی انسان است، که محتاج به غذا می‏باشد، و بر آن دلالت می‏کند، و شهادت می‏دهد،

و اگر نتایج و دست آوردهای این حقیقت حشر از زندگی انسان‏ها سلب شود، ماهیت بسیار مهم و عالی و ذی حیات انسانی به مثابه‏ی لاشه­ی گندیده و متعفّنی خواهد شد، که پناهگاه میکروب‏ها و آلودگی‏هاست.

اینک، از جامعه شناسان و سیاستمداران و علمای اخلاق که با جامعه و سیاست و اخلاق سروکار دارند، می‏خواهیم بیایند، و گوش خود را تیز کنند، و بگویند، که این خلأ را با چه چیزی پُر خواهند کرد؟ و این زخم‏های عمیق را با چه چیزی معالجه خواهند نمود؟

نقطه دوم

این نقطه، به اختصار به بیان یک برهان از براهین بی‏شمار حقیقت حشر به شرح زیر خواهد پرداخت، که از خلاصه‏ی سایر ارکان ایمان استنباط شده است، بدین گونه:

همه‏ی معجزات حضرت محمد(ع) که به رسالت او دلالت دارند، و همه‏ی دلایل نبوّت و براهین حقّانیت ایشان به طور کلی به تحقق حقیقت حشر گواهی داده، و آن را ثابت می­کنند، زیرا دعوت آن حضرت(ع) در طول حیات مبارکش پس از توحید، بر مسأله‏ی حشر تمرکز یافته است، و همه‏ی معجزات و حجت‏های او که سایر پیامبران را تصدیق نموده، و به تصدیق‏شان واداشته است، به همین حقیقت یعنی حشر شهادت می‏دهند،

و هم کلمه‏ی شهادت «بِرُسُلِهِ» و هم کلمه‏ی شهادت «وَ کُتُبِهِ» که گواهی ادا شده‏ی «بِرُسُلِهِ» را به درجه‏ی بداهت ارتقا بخشیده است، نیز شاهد همین حقیقت می‏باشد، بدین گونه:

پیش از همه، قرآن معجز البیان با همه‏ی معجزه‏ها، حجّت‏ها و حقیقت‏هایش - که حقانیت قرآن را ثابت می‏کنند- بر وقوع حشر گواهی داده، و آن را به اثبات می‏رساند، زیرا یک سوم قرآن و شروع اکثر سوره‏های کوتاه، به حشر اختصاص دارد، یعنی قرآن کریم با هزاران آیه‏اش، یا «صریح» یا با «اشاره» از همین حقیقت خبر می‏دهد، و آن را به وضوح ثابت می‏کند، و نشان می‏دهد، برای مثال:

اِذَا الشَّم۟سُ كُوِّرَت۟ ۝() يَٓا اَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُم۟ اِنَّ زَل۟زَلَةَ السَّاعَةِ شَى۟ءٌ عَظٖيمٌ ۝() اِذَا زُل۟زِلَتِ ال۟اَر۟ضُ زِل۟زَالَهَا ۝() اِذَا السَّمَٓاءُ ان۟فَطَرَت۟ ۝() اِذَا السَّمَٓاءُ ان۟شَقَّت۟ ۝() عَمَّ يَتَسَٓاءَلُونَ ۝() هَل۟ اَتٰيكَ حَدٖيثُ ال۟غَاشِيَةِ()

پس، قرآن کریم با انواع این آیات در آغاز سی‏ چهل سوره، حقیقت حشر را با قاطعیت تمام ثابت کرده، و نشان می‏دهد، که مسأله‏ی حشر، مهم‏ترین و ضروری‏ترین حقیقت هستی‏ست، و با آیات دیگرش نیز به بیان دلایل گوناگون آن حقیقت می‏پردازد، و اقناع می‏کند.

کتابی که تنها یک اشاره‏ی یک آیه‏ی آن، حقایق «علمی» و «وجودی» بسیار زیادی را در بخش علوم اسلامی به بار نشانده است، و با هزاران دلیل و شهادتش مسأله‏ی ایمان به حشر را مانند تابندگی خورشید نشان می‏دهد، آیا امکان دارد، عاری از حقیقت باشد، و انکار شود، آیا انکار آن مانند انکار خورشید و حتی انکار موجودیت هستی صد درجه محال و باطل نیست؟!

آیا ممکن است، هزاران سخن و وعده و وعیدِ پادشاه عزیز و با قدرتی، دروغ و عاری از حقیقت باشد؛ درحالی که گاهی صرفاً به خاطر این که یک اشاره‏ی پادشاه بی‏ارزش نشده، و دروغ واقع نشود، لشکری به حرکت می‏افتد، و وارد جنگ می‏شود.

اینک سلطان معنوی ذی شأنی را در نظر بگیرید، که طی چهارده قرن پیاپی، بر ارواح و عقول و قلوب و نفوس بی‏شماری بر اساس حق و حقیقت، حکم کرده و تربیت و اداره نموده است، با آن که فقط یک اشاره‏ی او برای اثبات چنین حقیقتی کافی‏ست، اما او با هزاران بار شرح و توضیحات واضح و آشکار، این حقیقت را نشان داده، و ثابت کرده است، پس آیا کسی که این حقیقت روشن را درک نمی­کند، جاهل نیست؟ آیا عذاب او در جهنم عین عدالت نخواهد بود؟

علاوه بر این، همه‏ی کتاب‏های آسمانی و مقدّسی که بر عصر و زمان خاصی حکم فرمایی می‏کردند، با هزاران دلیل، ادعای قرآن کریم را - که به تفصیل و با ایضاحات و به صورت مکرر بیان و ثابت کرده است- در خصوص حقیقت حشر مورد تأیید قرار می‏دهند، با این تفاوت که بیانات آن‏ها بنابر تقاضا و نظر به عصر و زمان‏شان، کوتاه و مختصر اما با قدرت بیان می‏شود، و بر ادعای قرآن مهر و امضای تصدیق می‏زنند.

به مناسبت این بحث، متنی که در آخر «رساله‏ی مناجات» آمده است، در این جا درج می‏شود. این متن، یک حجّت حشریه‏ی نیرومند و تأثیرگذار و مختصری‏ست، که اوهام را می‏زداید، و ایمان به «یوم الآخر» و شهادت سایر ارکان ایمانی به ویژه «رُسُل» و «کُتُب» را به صورت مناجات ذکر می‏کند.

«ای ربّ رحیم من! با تعلیم از رسول اکرم(ع) و درس از قرآن حکیم دریافتم، که همه‏ی کتاب‏های مقدس و پیامبران و در رأس‏شان قرآن کریم و رسول اکرم(ع)، به اجماع و اتفاق شهادت می‏دهند، و دلالت می‏کنند، و اشاره می‏نمایند، که تجلیات اسم‏های با جلال و با جمال خداوند که آثار آن در این دنیا و در هر طرف دیده می‏شود، با تابش و درخشش بیش‏تری در ابدالآباد دوام خواهد یافت... و لطف و احسان‏هایی که جلوه‏های رحیمانه و نمونه‏های آن در این عالم فانی دیده می­شود، با شعشعه‏ی بیشتری در دارِ سعادت استمرار خواهد داشت، و باقی خواهد ماند... و مشتاقانی که در این زندگی کوتاه دنیوی آن جلوه‏ها را با اشتیاق و ذوق دیده‏اند، و با محبّت همراهی و رفاقت کرده‏اند، در آخرت نیز همراهی خواهند نمود، و رفیق خواهند بود، و برای همیشه در کنار آن‏ها خواهند ماند.

نیز همه‏ی پیامبرانی که ارواح نورانی دارند، و همه‏ی اولیایی که قطب‏های قلوب منوّر‏اند، و همه صدیقانی که معدن عقل‏های روشن و قاطع هستند، و همه‏ی صُحُف سماوی و کتب آسمانی و در رأس‏شان رسول اکرم(ع) و قرآن حکیم، با استناد به صدها معجزه‏ی باهر و آیات قاطع، و با تکیه بر هزاران وعده و وعید مکرر، و با اعتماد بر عزّت جلال و سلطنت ربوبیت و شئون والا و بر صفات مقدسی هم چون قدرت و رحمت و عنایت و حکمت و جلال و جمال تو که مقتضی آخرت‏اند، و بنابر مشاهده‏ها و کشفیات بی‏شمارشان که از آثار آخرت خبر می‏دهند، و بر بنیاد ایمان و عقیده‏ی جازم‏شان که به درجه‏ی «علم الیقین و عین الیقین» است، بشریت را به سعادت ابدی مژده می‏دهند، و اذعان می‏دارند، که برای اهل ضلالت جهنّمی وجود دارد، و برای اهل هدایت جنّتی آماده شده است، و با ایمانی راسخ شهادت می‏دهند.

ای قدیر حکیم! ای رحمان رحیم! ای صادق الوعد الکریم! ای قهّار ذوالجلال که صاحب عزّت و عظمت و جلال هستی

تو هزاران بار مقدّس و منزّه و برتر از آن هستی، که این همه دوستان صادق و این همه وعده‏ها و صفات و شئونات را دروغ پنداری، و تکذیب کنی، و آن چه را سلطنت ربوبیّت تو قاطعانه اقتضا می‏کند، رد نمایی، و انجام ندهی، و دعا و ادعا یا کرده‏های بندگان صالحت را که دوست‏شان داری، و آن‏ها هم با ایمان و تصدیق و اطاعت، خود را محبوب تو قرارداده‏اند، اجابت نکنی، و حاضر به شنیدن نشوی! آری، تو پاک‏تر و برتر از آن هستی، که اهل ضلالت و اهل کفر را در انکار حشر تصدیق نمایی، همان کفاری که با کفر و عصیان و با تکذیبِ وعده‏هایت بر عظمتِ کبریایی تو تجاوز نموده، و در عزّتِ جلال تو دخالت کردند، و حیثیتِ الوهیّت تو را به بازی گرفتند، و شفقتِ ربوبیّت تو را رنجیده کردند، و تو را متأثر نمودند.

ما عدالت بی‏پایان و جمال زیبای همیشگی و رحمت بی‏کرانت را از چنین ظلم‏ها و زشتی‏های بی‏شماری پاک و منزه می‏دانیم.

ما با تمام وجود ایمان داریم، که صدها هزار انبیا و اصفیا و اولیا - که نمونه‏ها‏ی صادق و دعوتگران راستگو و بر حق سلطنت تو هستند - با «حق الیقین» و «عین الیقین» و «علم الیقین» بر گنجینه‏های اخروی رحمت‏ات و بر دفینه‏های احسان‏هایت در عالم بقا و بر جلوه‏های زیبای اسماء حسنایت - که در دار سعادت به شکلی کامل ظهور نموده است- شهادت می‏دهند، و این شهادت‏شان حق و حقیقت است، و اشارات‏شان درست و واقعی و به جاست، وبشارت‏شان صادق و واقعی‏ست... و آن‏ها با ایمان به این که این حقیقت بزرگ (حشر) بزرگ‏ترین شعاع اسم «حق» است، و این اسم هم مرجع و خورشید و حامی همه‏ی حقایق است، با دستور تو بندگانت را در دایره‏ی حق درس داده، و این مسأله را به عنوان یک حقیقت عینی تعلیم می‏دهند.

یا رب! به حق و به حرمت و سپاس درس و تعلیم این‏ها، به ما و به همه‏ی طلاب رساله نور، ایمان اکمل و حسن عاقبت نصیب بفرما، و ما را شایسته‏ی شفاعت‏شان بگردان! آمین!

آری، همه‏ی دلایل و حجت‏هایی که حقّانیت قرآن کریم، بلکه همه‏ی کتاب‏های آسمانی را ثابت کرده، و همه‏ی معجزه‏ها وبرهان‏هایی که نبوت حبیب الله(ع)، بلکه همه‏ی انبیا را ثابت می‏کنند، به نوبه‏ی خود بزرگ‏ترین ادّعای آن‏ها را که تحقق آخرت است، ثابت می‏سازند، و بر آن دلالت می‏کنند. بدین سان، اکثر دلایل و حجت‏هایی که بر وجود و وحدتِ واجب الوجود شهادت می‏دهند، به نوبه‏ی خود بر موجودیت و گشایش دار سعادت و عالم بقایی - که بزرگ‏ترین مدار و مظهر ربوبیت و الوهیت است - گواهی می‏دهند،

زیرا آن گونه که در مقامات آینده بیان و اثبات خواهد شد، هم موجودیت و هم عموم صفات و بیش‏تر اسم‏های ذات واجب الوجود و اوصاف و شئون مقدس او مانند: ربوبیت، الوهیّت، رحمت، عنایت، حکمت و عدالت به درجه‏ی لزوم، مقتضی آخرت‏اند، و به درجه‏ی وجوب، مستلزم ‏دار سعادت‏اند، و به درجه‏ی ضرورت حشر و نشر را برای مکافات و مجازات می‏خواهند.

آری، وقتی خدایی ازلی و ابدی وجود دارد، پس به حتم آخرتی که محور سلطنت الوهیّت اوست، وجود دارد... و وقتی در این کاینات، و در موجودات زنده‏ی آن، ربوبیّت مطلقی با شکوه و حکمت و شفقت متجلّی‏ست، پس قطعاً دار سعادتی ابدی وجود خواهد داشت، که شُکوهِ ربوبیت را از سقوط و پستی و حکمت را از کارهای عبث و بیهوده و شفقت را از فریب و پیمان شکنی، مصون خواهد داشت، پس چنین سرای سعادتی وجود دارد، و سعادتمندان به آن جا خواهند رفت.

مادام که، این همه انعام و احسان و لطف و کرم و عنایت و رحمت پیش چشمانمان پیدا و آشکار است، و موجودیت یک ذات رحمانِ رحیم را در پشت پرده‏ی غیب، به عقل‏هایی که خاموش نشده، و به قلب‏هایی که نمرده‏اند، نشان می‏دهد، پس قطعاً زندگی ماندگاری وجود دارد، که انعام را از تمسخر، و احسان را از فریب دادن، و عنایت را از دشمنی، و رحمت را از عذاب و لطف و کرم را از اهانت پاک و عاری کرده، و احسان را احسان و نعمت را نعمت می‏کند؛ و البتّه اتّفاق خواهد افتاد.

مادام که، قلمِ قدرتی در فصل بهار و در صفحه‏ی دار زمین، صدهزار کتاب را بدون اشتباه و به صورت متداخل می‏نویسد، و پیش چشمان‏مان بدون خستگی کار می‏کند، و صاحب آن قلم، صدهزار بار عهد نموده و وعده داده است: «کتابی لا یموت و زیبا و آسان‏تر از این کتاب درهم آمیخته و متداخلِ بهار را در جایی وسیع‏تر و زیباتر از این صفحه‏ی دار زمین خواهم نوشت، و شما را با حیرت و شگفتی به خواندن آن وادار خواهم کرد.» و او در تمام فرامینش از آن کتاب بحث می‏کند، پس بی‏تردید، اصل آن کتاب نوشته شده است، و حاشیه‏های آن هم با حشر و نشر نوشته خواهد شد، و نامه‏ی اعمال همگان در آن به ثبت خواهد رسید.

مادام که، این زمین به لحاظ داشتن کثرتِ مخلوقات و این که مسکن و منشأ و کارخانه و نمایشگاه و محشر صدها هزار نوع از انواع مختلف ذی حیات و ذی روح است، که مدام در حال تغییر‏اند، اهمیت والایی کسب نموده، و به منزله‏ی قلب، مرکز، خلاصه، نتیجه و سبب خلقت کل هستی قرار گرفته است، و حتی به رغم کوچک بودن حجمش بازهم در همه‏ی فرامین آسمانی هم چون:

رَبُّ السَّمٰوَاتِ وَ ال۟اَر۟ضِ دوشادوش آسمان‏های بزرگ می‏شود، و معادل آن‏ها تلقی می‏گردد.

مادام که، بنی آدم چنان اهمیّتی دارد، که حکمفرمای تمام زمین است، و بر بیش‏تر مخلوقات آن تصرّف دارد، و با تسخیر اکثر موجودات ذی حیاتِ آن، آن‏ها را به دور خود جمع نموده، و اکثرِ مصنوعات آن را بر اساس خواست خود و در چارچوب نیازهای فطری‏اش تنظیم و تزیین کرده، و به نمایش می‏گذارد، و برخی از انواع با ارزش آن را فهرست وار در جاهای خاص، به گونه‏یی مرتّب کرده، و می‏آراید، که نه فقط نگاه انس و جن بلکه توجه و تقدیر و تحسین اهل آسمان‏ها و سراسر هستی و حتی نگاه تحسین برانگیز مالک هستی را جلب می‏کند، و بدین سبب است، که اهمیت بزرگ و ارزش والایی کسب نموده، و با علم و مهارت‏هایش نشان داده است، که او حکمتِ آفرینش این هستی و بزرگ‏ترین نتیجه و ارزشمندترین میوه‏ی آن است، و خلیفه‏ی روی زمین می‏باشد... و از آن جا که او، صنعت‏های خارق‏العاده‏ی آفریدگار هستی را با زیبایی و جذّابیت خاصی تنظیم کرده، و به نمایش می‏گذارد، با این که عصیانگر و کافر است، امّا عذاب عصیان و کفرش به بعد موکول شده، و به او اجازه داده شده است در این دنیا زندگی کند، و در انجام این وظایف به موفقیت‏های چشمگیری نایل آید.

مادام که، بنی آدم از لحاظ آفرینش و فطرت و مزاج، دارای چنین ماهیتی‏ست، و ضمن ضعف و ناتوانی و عجز و فقر شدیدش، نیازهایش بی‏شمار و دردها و رنج‏هایش نیز فراوان است، ولی پروردگار توانا و حکیم و مشفقی دارد، که قدرتش والاتر از هر چیز و اختیاری تام دارد، و این زمین بزرگ را به صورت مخزنی برای انواع معادن مورد نیاز انسان آفریده، و انباری برای هرگونه غذا و مغازه‏‏‏یی برای هر نوع جنس دلخواه او قرار داده؛ و لطف آن پروردگار مهربان این گونه متوجه انسان است، و او را می‏پروراند، و همه‏ی خواسته‏هایش را برآورده می‏سازد…

و مادام که، پروردگاری که حقیقتش چنین است، انسان را دوست می‏دارد، و خودش را هم محبوب و دوست انسان‏ها قرار می‏دهد، و باقی‏ست، و عالم‏های باقی دارد، و هر کار را بر اساس عدالتش اجرا نموده، و هرچیز را با حکمتش انجام می‏دهد، و شکوهِ سلطنت و سرمدیتِ حاکمیت این آفریدگار ازلی نیز در این زندگی کوتاه دنیوی و در این عمر کوتاه بشر و در این زمین موقت و فانی نمی‏گنجد، و جا نمی‏شود،

و ظلم‏ها و نافرمانی‏های بسیار بزرگی نیز که انسان مرتکب می‏شود، و منافی نظم کائنات و مخالف عدالت و توازن و حسنِ جمالِ زیبای آن است، در این دنیا بدون کیفر می‏ماند، و جزای توهین و انکار و کفرش را در برابر مولایی که او را با نعمت و شفقت پرورده است، نمی‏بیند، و‏ ستمگران ظالم نیز در رفاه و آرامش به زندگی‏شان ادامه می‏دهند، و مظلومان و درماندگان نیز با مشکلات فراوان با زندگی دست و پنجه نرم می‏کنند، پس بی‏شک ماهیتِ عدالت مطلقی که آثار آن در سراسر هستی مشاهده می‏شود، هرگز نمی‏پذیرد، و قبول نمی‏کند، که ستمگرانِ ظالم و ستمدیدگان نا اُمید، پس از مرگ، زنده نشوند، و همه با هم مساوی و برای همیشه به کام مرگ فرو روند، و این با عدالتِ مطلق در تضاد است، و البته خداوند چنین اجازه‏‏‏یی نخواهد داد.

و مادام که، مالک هستی، زمین را از هستی و انسان را از زمین برگزید، و جایگاه بسیار والا و مقام بزرگی به او داد، و از بین انسان‏ها هم، انبیا و اولیا و اصفیا را که – هم گام با مقاصدِ ربوبیت حرکت نموده، و خود را با ایمان و تسلیم، محبوب مالک هستی کرده‏اند - برگزید، و دوست و مخاطب خود قرار داد، و مرتبه و جایگاه‏شان را با معجزه‏ها و کرامت‏ها گرامی داشت، و دشمنان‏شان را با سیلی‏های آسمانی عذاب داد،

البتّه از بین این محبوبان گرامی و بزرگوار نیز حضرت محمد(ع) را - که امام و مایه‏ی فخر و مباهات آن‏هاست - انتخاب کرد، و نصف کره‏ی زمین و یک پنجم بشریت را در طول قرن‏های متمادی با نور او منوّر ساخت، حتی گویا این هستی برای او آفریده شده باشد، همه‏ی اهداف و غایت‏های آن، با او و با دین و قرآن او ظهور می‏یابد،

و آشکار می‏گردد، پس او مستحق و شایسته بود، تا در برابر خدمات بزرگ و ارزشمند و نامحدودش که به وسعت یک زندگی چند میلیون ساله است، در یک زمان نامحدود و با عمری بی‏پایان، پاداشش را دریافت نماید، اما او عمر کوتاهی را به مدت شصت و سه سال آن هم با مشکلات و مجاهدت‏ها سپری نمود، و دنیا را ترک کرد! پس آیا احتمال و امکان دارد، یا می‏توان قبول کرد، که او با امثال و دوستانش دوباره زنده و محشور نگردد؟ و اکنون هم روحش زنده نباشد، و زندگی نکند؟ و برای همیشه نیست شود، و به سوی عدم برود؟ حاشا و کلا! آری، همه‏ی کاینات و همه‏ی حقایق هستی خواستار دوباره زنده شدن او هستند، و حیات او را از صاحبِ هستی می‏طلبند.

و مادام که، رساله‏ی «آیت الکبری» که «شعاع هفتم» است، و با سی و سه «اجماع ِعظیم» که هر اجماع آن، قدرت و صلابت کوه را دارد، ثابت نموده است، که این هستی از یک دست صادر گردیده، و یک مالک دارد، و اجماع‏های مذکور، وحدت و احدیّت خداوند را که محور کمالات اوست، آشکارا نشان می‏دهند، و بیان می‏دارند، که با وحدت و احدیّت، همه هستی به منزله‏ی سربازان گوش به فرمان و مأموران مسخّرِ آن ذات واحد در می‏آیند، و با آمدن آخرت، کمالات او از سقوط مصون مانده، و عدالتِ مطلقش از تمسخر ِستم ِمطلق در امان می‏ماند، وحکمت ِعامّه‏اش از سفالت و بیهودگی بری می‏شود، و رحمتِ گسترده‏اش از بازی عذاب آور نجات یافته، و عزّتِ قدرتش از عجزِ ذلّت‏وار نجات می‏یابد، و قداست و پاکیزگی خود را حفظ می‏کند.

پس به یقین و بی‏شک، بنابر اقتضای حقایق ذکر شده در هشت بندی که با «و مادام که» آغاز گردید، و از هزاران نکته‏ی مهم ایمان به الله فقط یکی را بیان می‏کند، قیامت برپا خواهد شد، و حشر و نشر به وقوع خواهد پیوست، و دارِ مجازات و مکافات گشوده خواهد شد، تا اهمیت و مرکزیّت زمین و اهمیت و جایگاه انسان تحقق یابد... و عدالت و حکمت و رحمت و سلطنتِ خالق زمین و پروردگار انسان مقرر شود... و دوستان حقیقی و مشتاقِ پروردگار باقی از فنا و اعدام ابدی نجات یابند... و از بین این دوستانش بزرگ‏ترین و گرامی‏ترین آن‏ها پاداشِ خدمات قدسی و ارزنده‏اش را که کل هستی را شاد و خرسند کرده است، دریافت نماید... و کمالاتِ سلطان سرمدی از نقص و قصور، قدرتش از عجز و درماندگی، حکمتش از سفاهت و عدالتش از ظلم، منزّه و مقدّس و مبرّی گردد.

نتیجه: مادام که خدا هست بی‏شک آخرت هم هست…

Hem nasıl ki mezkûr üç erkân-ı imaniye onları ispat eden bütün delilleriyle haşre şehadet ve delâlet ederler. Öyle de وَ بِمَلٰئِكَتِهٖ وَ بِال۟قَدَرِ خَي۟رِهٖ وَ شَرِّهٖ مِنَ اللّٰهِ تَعَالٰى olan iki rükn-ü imanî dahi haşri istilzam edip kuvvetli bir surette âlem-i bekaya şehadet ve delâlet ederler. Şöyle ki:

Melâikenin vücudunu ve vazife-i ubudiyetlerini ispat eden bütün deliller ve hadsiz müşahedeler, mükâlemeler, dolayısıyla âlem-i ervahın ve âlem-i gaybın ve âlem-i bekanın ve âlem-i âhiretin ve ileride cin ve ins ile şenlendirilecek olan dâr-ı saadetin ve cennet ve cehennemin vücudlarına delâlet ederler. Çünkü melekler bu âlemleri izn-i İlahî ile görebilirler ve girerler. Ve Hazret-i Cebrail gibi, insanlar ile görüşen umum melâike-i mukarrebîn mezkûr âlemlerin vücudlarını ve onlar, onlarda gezdiklerini müttefikan haber veriyorlar. Görmediğimiz Amerika kıtasının vücudunu, ondan gelenlerin ihbarıyla bedihî bildiğimiz gibi yüz tevatür kuvvetinde bulunan melâike ihbaratıyla âlem-i bekanın ve dâr-ı âhiretin ve cennet ve cehennemin vücudlarına o kat’iyette iman etmek gerektir ve öyle de iman ederiz.

Hem Yirmi Altıncı Söz olan Risale-i Kader’de “iman-ı bi’l-kader” rüknünü ispat eden bütün deliller, dolayısıyla haşre ve neşr-i suhufa ve mizan-ı ekberdeki muvazene-i a’male delâlet ederler. Çünkü her şeyin mukadderatını gözümüz önünde nizam ve mizan levhalarında kaydetmek ve her zîhayatın sergüzeşt-i hayatiyelerini kuvve-i hâfızalarında ve çekirdeklerinde ve sair elvah-ı misaliyede yazmak ve her zîruhun hususan insanların defter-i a’mallerini elvah-ı mahfuzada tesbit etmek ve geçirmek; elbette öyle muhit bir kader ve hakîmane bir takdir ve müdakkikane bir kayıt ve hafîzane bir kitabet, ancak mahkeme-i kübrada umumî bir muhakeme neticesinde daimî bir mükâfat ve mücazat için olabilir. Yoksa o ihatalı ve inceden ince olan kayıt ve muhafaza, bütün bütün manasız, faydasız kalır, hikmete ve hakikate münafî olur.

Hem haşir gelmezse kader kalemiyle yazılan bu kitab-ı kâinatın bütün muhakkak manaları bozulur ki hiçbir cihet-i imkânı olamaz ve o ihtimal, bu kâinatın vücudunu inkâr gibi bir muhal belki bir hezeyan olur.

Elhasıl: İmanın beş rüknü bütün delilleriyle, haşir ve neşrin vukuuna ve vücuduna ve dâr-ı âhiretin vücuduna ve açılmasına delâlet edip isterler ve şehadet edip talep ederler. İşte hakikat-i haşriyenin azametine tam muvafık böyle azametli ve sarsılmaz direkleri ve bürhanları bulunduğu içindir ki Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan’ın hemen hemen üçten birisi haşir ve âhireti teşkil ediyor ve onu bütün hakaikine temel taşı ve üssü’l-esas yapıyor ve her şeyi onun üstüne bina ediyor.

(Mukaddime nihayet buldu.)

---

Yedinci Şuâ ⇐ | Şualar | ⇒ On Birinci Şuâ

---