Yirminci Mektup/en

In His Name, be He glorified!

And there is nothing but it glorifies Him with praise.(17:44)

In the Name of God, the Merciful, the Compassionate. There is no god but God, He is One, He has no partner; His is the dominion, and His is the praise; He alone grants life, and deals death, and He is living and dies not; all good is in His hand, He is powerful over all things, and with Him all things have their end.(*)

This sentence expressing divine unity, which is recited following the morning and evening prayers, possesses numerous merits(*)and according to an authentic narration bears the degree of the Greatest Name.(*) It consists of eleven phrases each of which conveys both some good tidings, and a degree in the unity of dominicality (tevhid-i rubûbiyet), and an aspect of the grandeur and perfection of divine unity from the point of view of a Greatest Name.

[Referring a full explanation of these vast, elevated truths to other parts of the Risale-i Nur, in fulfilment of a promise we shall for now write a brief, index-like summary of them in two “Stations” and an “Introduction.”]

Introduction

Be certain of this, that the highest aim of creation and its most important result is belief in God.

The most exalted rank in humanity and its highest degree is the knowledge of God contained within belief in God.

The most radiant happiness and sweetest bounty for jinn and human beings is the love of God contained within the knowledge of God.

And the purest joy for the human spirit and the sheerest delight for man’s heart is the rapture of the spirit contained within the love of God.

Yes, all true happiness, pure joy, sweet bounties, and untroubled pleasure lie in knowledge of God and love of God; they cannot exist without them.

The person who knows and loves God Almighty may receive endless bounties, happiness, lights, and mysteries.

While the one who does not truly know and love him is afflicted spiritually and materially b y endless misery, pain, and fears.

Even if such an impotent, miserable person owned the whole world, it would be worth nothing for him, for it would seem to him that he was living a fruitless life among the vagrant human race in a wretched world without owner or protector.

Everyone may understand just how forlorn and baffled is man among the aimless human race in this bewildering fleeting world if he does not know his Owner, if he does not discover his Master.

But if he does discover and know Him, he will seek refuge in His mercy and will rely on His power. The desolate world will turn into a place of recreation and pleasure, it will become a place of trade for the hereafter.

First Station

Each of the eleven phrases of the above-mentioned sentence affirming divine unity contains some good news. And in the good news lies a cure, while in each of those cures a spritual pleasure is to be found.

THE FIRST PHRASE:

“There is no god but God”

This phrase conveys the following good news to the human spirit, suffering as it does countless needs and the attacks of innumerable enemies. On the one hand the spirit finds a place of recourse, a source of help, through which is opened to it the door of a treasury of mercy that will guarantee all its needs. While on the other it finds a support and source of strength, for the phrase makes known its Creator and True Object of Worship, who possesses the absolute power to secure it from the evil of all its enemies; it shows its master, and who it is that owns it. Through pointing this out, the phrase saves the heart from utter desolation and the spirit from aching sorrow; it ensures an eternal joy, a perpetual happiness.

THE SECOND PHRASE:

“He is One”

This phrase announces the following good news, which is both healing and a source of happiness:

Man’s spirit and heart, which are connected to most of the creatures in the universe and are almost overwhelmed in misery and confusion on account of this connection, find in the phrase “He is One” a refuge and protector that will deliver them from all the confusion and bewilderment.

That is to say, it is as if “He is One” is saying to man: God is One. Do not wear yourself out having recourse to other things; do not demean yourself and feel indebted to them; do not flatter them and fawn on them and humiliate yourself; do not follow them and make things difficult for yourself; do not fear them and tremble before them; for the Monarch of the universe is One, the key to all things is with Him, the reins of all things are in His hand, everything will be resolved by His command. If you find Him, you will be saved from endless indebtedness, countless fears.

THE THIRD PHRASE:

“He has no partner”

Just as in His divinity and in His sovereignty God has no partner, He is One and cannot be many; so too He has no partner in His dominicality and in His actions and in His creating. It sometimes happens that a monarch is one, having no partner in his sovereignty, but in the execution of his affairs his officials act as his partners; they prevent everyone from entering his presence, saying: “Apply to us!” However, God Almighty, the Monarch of Pre-Eternity and Post-Eternity, has no partner in His sovereignty, just as He has no need for partners or helpers in the execution of His dominicality. If it were not for His command and will, His strength and power, not a single thing could interfere with another. Everyone can have recourse to Him directly. Since He has no partner or helper, no one seeking recourse can be told: “Stop! It is forbidden to enter His presence!”

This phrase, therefore, delivers the following joyful announcement to the human spirit:

the human spirit which has attained to faith may, without let or hindrance, opposition or interference, in any state, for any wish, at any time and in any place, enter the presence of the All-Beauteous and Glorious One, the One of power and perfection, who is the Pre-Eternal and Post-Eternal Owner of the treasuries of mercy, the treasuries of bliss, and may present its needs. Discovering His mercy and relying on His power, it will find perfect ease and happiness.

THE FOURTH PHRASE:

“His is the dominion”

That is to say, ownership is altogether His. As for you, you are both His property, you are owned by Him, and you work in His property.

This phrase announces the following joyful and healing news:

O man! Do not suppose that you own yourself, for you have no control over any of the things that concern you; such a load would be heavy. Also, you are unable to protect yourself, to avoid disasters, or to do the things that you must. In which case, do not suffer pain and torment without reason, the ownership is another’s. The Owner is both All-Powerful and All-Merciful; rely on His power and do not cast aspersions on His mercy! Put grief behind you, be joyful!

Discard your troubles and find serenity! It also says: You love and are connected to the universe, which is the property of the All-Powerful and Merciful One, yet although it grieves you by its wretchedness, you are unable to put it right. So hand over the property to its Owner, leave it to Him. Attract His pleasure, not His harshness. He is both All-Wise and All-Merciful. He has free disposal over His property and administers it as He wishes. Whenever you take fright, say like İbrahim Hakkı: “Let’s see what the Master does; whatever He does, it is best;” understand this thoroughly and do not interfere!

THE FIFTH PHRASE:

“His is the praise”

Praise, laudation, and acclaim are proper to Him, are fitting for Him. That is to say, bounties are His; they come from His treasury. And as for the treasury, it is unending.

This phrase, therefore, delivers the following good news:

O man! Do not suffer and sorrow when bounties cease, for the treasury of mercy is inexhaustible. Do not dwell on the fleeting nature of pleasure and cry out with pain, because the fruit of the bounty is the fruit of a boundless mercy. Since its tree is undying, when the fruit finishes it is replaced by more. If you thankfully think of there being within the pleasure of the bounty a merciful favour a hundred times more pleasurable, you will be able to increase the pleasure a hundredfold.

An apple an august monarch presents to you holds a pleasure superior to that of a hundred, indeed a thousand, apples, for it is he that has bestowed it on you and made you experience the pleasure of a royal favour. In the same way, through the phrase “His is the praise” will be opened to you the door of a spiritual pleasure a thousand times sweeter than the bounty itself.For the phrase means to offer praise and thanks; that is to say, to perceive the bestowal of bounty. This in turn means to recognize the Bestower, which is to reflect on the bestowal of bounty, and so finally to ponder over the favour of His compassion and His continuing to bestow bounties.

THE SIXTH PHRASE:

“He alone grants life”

That is to say, He is the giver of life. And it is He who causes life to continue by means of sustenance. He also supplies the necessities of life. And it is to Him that the exalted aims of life pertain and its important results look, and His are ninety-nine out of a hundred of its fruits.

Thus, this phrase calls out in this way to ephemeral, impotent man, it makes this joyful announcement:

O man! Do not trouble yourself by shouldering the heavy burdens of life. Do not think of the transience of life and start grieving. Do not see only its worldly and unimportant fruits and regret that you came to this world. For the life-machine in the ship of your being belongs to the Ever-Living and Self-Subsistent One, and it is He who provides for all its expenses and requirements. Also, your life has a great many aims and results, and they pertain to Him, too. As for you, you are just a helmsman on the ship, so do your duty well and take the wage and pleasure that come with it. Think of just how precious is the life-ship and how valuable its benefits; then think of just how Generous and Merciful is the Owner of the ship. So rejoice and give thanks and know that when you perform your duty with integrity, all the results the ship produces will in one respect be transferred to the register of your actions, that they will secure an immortal life for you, will endow you with eternal life.

THE SEVENTH PHRASE:

“And deals death”

He is the one who causes death. He discharges you from the duty of life, changes your abode from this transitory world, and releases you from the labour of service. That is, He takes you from a transient life to an immortal one. This phrase, then, shouts out the following to ephemeral jinn and man:

Here is good news for you! Death is not destruction, or nothingness, or annihilation; it is not cessation or extinction; it is not eternal separation, or non- existence, or a chance event; it is not authorless obliteration. Rather, it is to be discharged by the Author who is All-Wise and All-Compassionate; it is a change of abode. It is to be despatched to eternal bliss, to your true home. It is the door of union to the Intermediate Realm, which is where you will meet with ninety-nine per cent of your friends.

THE EIGHTH PHRASE:

“And He is living and dies not”

That is to say, the Possessor of a beauty, perfection, and munificence that are infinitely superior to the beauty, perfection, and munificence to be seen in the creatures of the universe, and that arouse love; and an Eternal Object of Worship, an Everlasting Beloved, a single manifestation of whose beauty is sufficent to replace all other beloveds, has an enduring life through pre-eternity and post-eternity – a life free from any trace of cessation or ephemerality and exempt from any fault, defect, or imperfection.

Thus, this phrase proclaims to jinn and man, to all conscious beings, and the people of love and ardour:

Here is good news for you! There exists an Everlasting Beloved who will cure and bind the wounds caused you by countless separations from the ones you love. Since He exists and is undying, whatever happens do not fret over the others. Furthermore, the beauty and generosity, virtue and perfection to be seen in them, the cause of your love, are, passing through many veils, the shadows of the palest of shadows of the manifestation of the Ever-Enduring Beloved’s ever-enduring beauty. Do not grieve at their disappearance, for they are mirrors of a sort. The mirrors being changed renews and embellishes the manifestation of the Beauty’s radiance. Since He exists, everything exists.

THE NINTH PHRASE:

“All good is in His hand”

Every good action you perform is transferred to His register. Every righteous deed you do is recorded with Him.

Thus, this phrase calls out to jinn and mankind with the following good news:

O wretched ones! When you journey to the grave do not cry out in despair, “Alas! Everything we owned is destroyed, all our efforts are wasted; we have left the beautiful broad earth and entered the narrow grave,” for everything of yours is preserved, all your actions written down, every service you have rendered recorded. A Glorious One in whose hand is all good and who is able to bring all good to fruition, will reward your service: drawing you to Himself, He will keep you only temporarily under the ground. Later, He will bring you to His presence. What happiness for those of you who have completed their service and duty; your labour is finished, you are departing for ease and mercy! Service and toil are over, you are going to receive your wage!

The All-Powerful One of Glory preserves seeds and grains, which are the pages of the register of last spring’s deeds and the deposit-boxes of its services, and publishes them the following spring in glittering fashion, indeed, in a manner a hundred times more plentiful than the originals. The results of your life He is preserving in the same way, and will reward your service in a truly abundant fashion.

THE TENTH PHRASE:

“And He is Powerful over all things”

He is One, He is Unique, He has power over everything. Nothing at all is difficult for Him. To create the spring is as easy for Him as to create a flower, and He creates Paradise with as much ease as He creates the spring. The innumerable artefacts which He continuously creates every day, every year, every century, witness with numberless tongues to His boundless power.

Thus, this phrase too delivers good news:

O man! The service you have offered and the worship you have performed are not for nothing. A realm of reward, an abode of bliss, has been prepared for you. An unending Paradise is awaiting you in place of this fleeting world of yours. Have faith and confidence in the promise of the Glorious Creator whom you know and whom you worship, for it is impossible for Him to break His promise. In absolutely no respect is there any deficiency in His power; impotence cannot impede His works. Just as He creates your tiny garden, so He is able to create Paradise for you, and He has created it and promised it to you. And because He has promised, He shall, of course, admit you to it!

We observe every year on the face of the earth that He gathers together and disperses with perfect order and balance, with perfect timing and ease, more than three hundred thousand species and groups of animals and plants. Most certainly such an All-Powerful One of Glory is capable of carrying out His promise.

Since, being thus absolutely Powerful He creates samples of the resurrection and Paradise in thousands of forms every year; and since, promising eternal bliss through all His revealed scriptures, He gives the glad tidings of Paradise; and since all His actions and deeds are carried out with truth, veracity, and seriousness; and since, through the testimony of all His works of art, all perfections point to and testify to His infinite perfection, there being in absolutely no respect any defect or fault in Him; and since the breaking of a promise, lying, falsehood, and deception are the ugliest of qualities besides being defects and faults;

then most decidedly and most certainly that All-Powerful One of Glory, that All-Wise One of Perfection, that All-Merciful One of Beauty, will carry out His promise; He will open the gate to eternal bliss; He will admit you, O people of faith, to Paradise, which was the original home of your forefather Adam.

THE ELEVENTH PHRASE:

“And with Him all things have their end”

Human beings are sent to this world, the realm of trial and examination, with the important duties of trading and acting as officials. After they have concluded their transactions, accomplished their duties, and completed their service, they will return and meet once more with their Generous Master and Glorious Creator who sent them forth in the first place. Leaving this transient realm, they will be honoured and elevated to the presence of grandeur in the realm of permanence. That is to say, being delivered from the turbulence of causes and from the obscure veils of intermediaries, they will meet with their Merciful Sustainer without veil at the seat of His eternal majesty. Everyone will find his Creator, True Object of Worship, Sustainer, Lord, and Owner and will know Him directly.

Thus, this phrase proclaims the following joyful news, which is greater than all the rest:

O man! Do you know where you are going and where you are being driven? As is stated at the end of the Thirt y-Second Word, a thousand years of happy life in this world cannot be compared to one hour of life in Paradise. And a thousand years of life in Paradise cannot be compared to one hour’s vision of the sheer loveliness of the Beauteous One of Glory. You are going to the realm of His mercy, and to His presence. The loveliness and beauty in all the creatures of this world and in those worldly beloveds by which you are so stricken and obsessed and for which you are so desirous, are but a sort of shadow of the manifestation of His beauty and of the loveliness of His names; and all Paradise with all of its subtle wonders, a single manifestation of His mercy; and all longing and love and allurement and captivation, but a flash of the love of the Eternal Worshipful One and Everlasting Beloved. You are going to the sphere of His presence. You are being summoned to Paradise, which is an eternal feasting place. Since this is so, you should enter the grave not weeping, but smiling in expectation.

The phrase announces this good news as well:

O man! Do not be apprehensive, imagining that you are going to extinction, non-existence, nothingness, darkness, oblivion, decay, and dissolution, and that you will drown in multiplicity. You are going not to extinction, but to permanence. You are being impelled not to non- existence, but to perpetual existence. You are going to enter not darkness, but the world of light. And you are returning to your true owner, to the seat of the Pre-Eternal Monarch. You will not drown in multiplicity, you will take your rest in the realm of unity. You are bound not for separation, but for union.”

Second Station

[The Second Station proves divine unity at the level of the Greatest Name, briefl y and in summary form.]

THE FIRST PHRASE:

“There is no god but God” In this phrase is an affirmation of the unity of the Godhead and of the True Object of Worship. An extremely powerful proof of this degree is as follows:

A most orderly activity is apparent on the face of the universe, especially on the page of the earth. And we observe there a most wise creativit y. And we clearly see a systematic unfolding; that is, everything being expanded and revealed and given an appropriate shape and form. Furthermore, we see a most compassionate, generous, and merciful munificence and bountifulness. Since this is so, it of necessity proves, indeed provokes awareness of, the necessary existence and unity of an Active, Creative, Opening, and Munificent Possessor of Glory.

Indeed, the constant evanescence and renewal of beings demonstrate that those beings are the manifestations of the sacred names of an All-Powerful Maker, and are shadows of the lights of His names;

that they are works of art produced by His actions, and impressions and pages inscribed by the pen of divine determining (kader) and power; that they are mirrors reflecting the beauty of His perfection. Just as the Owner of the universe proves this mighty truth and exalted degree of the affirmation of His unity with all the scriptures and sacred books that He has revealed, so have the people of truth and the perfected members of the human race proved it through their investigations and discoveries.

The universe too points to this degree through the unceasing testimonies of the miracles of art, wonders of power, and treasuries of wealth that it displays, despite its impotence and poverty. That is to say, the scriptures and books of the Pre-Eternal Witness, and the investigations and unveilings of the people of witnessing, and the orderly states and wise and purposeful functions of the Manifest World are united in their agreement on this degree of the affirmation of divine unity.

Those who do not accept the Single One of Unity (Vâhid-i Ehad), therefore, must either accept innumerable gods, or else like the foolish Sophists, deny both their own existence and that of the universe.

THE SECOND PHRASE:

“He is One”

This phrase demonstrates an explicit degree of the affirmation of divine unity. A convincing and comprehensive argument proving it is as follows:

When we open our eyes, when the universe fastens our gaze on its face, the first thing to attract our attention is a universal and perfect order; we see that there is a comprehensive, sensitive equilibrium; everything exists within a precise order and delicate balance and measure.

When we look a little more carefully, a continual ordering and balancing strike our eye. That is to say, someone is changing the order with regularity and renewing the balance with measuredness. Everything is a model and is clothed in a great many orderly balanced forms.

When we study it even more closely, a wisdom and justice appear behind the ordering and balancing. A purpose and benefit are considered, a truth, a usefulness are followed in the motion of everything, even the minutest particles.

When we study it with even greater attention, what strikes the gaze of our consciousness is the demonstration of a power within an extremely wise activity, and the manifestation of a comprehensive knowledge that encompasses all things together with all their attributes.

That is to say, the order and balance in all beings show us plainly a universal ordering and balancing; and the ordering and balancing show us a universal wisdom and justice; and the wisdom and justice in turn show us a power and knowledge. That is, it is apparent that behind these veils is One Powerful over all things who has Knowledge of all things.

Furthermore, we look to the beginning and end of everything, and we see, particularly in animate creatures, that their beginnings, origins, and roots are such that it is as if their seeds contain all the systems and members of those creatures, each in the form of an instruction sheet and timetable. Then their fruits and results are such that the meanings of those animate creatures are filtered and concentrated in them; they bequeath their life histories to them. It is as if their seeds are collections of the principles according to which they were given existence, and their fruits and results a sort of index of the commands that brought them into existence. Then we look to the outer and inner faces of those animate creatures: the free disposal of an utterly wise power and the fashioning and ordering of an utterly effective will are apparent. That is, a strength and power create; a command and will clothe with form.

Thus, when we study beings attentively, we observe that their beginnings are instruction sheets prepared by One Possessing Knowledge, and that their ends are plans and manifestos of a Maker; that their outer faces are beautifully proportioned dresses of artistry devised by One who Chooses and Wills, and their inner faces, well-designed machines of an All-Powerful One.

This situation, therefore, necessarily and self-evidently proclaims that no time and no place, absolutely nothing, can be outside the grip of power of one single Glorious Maker. Each thing and all things together with all of their attributes are planned and directed within the grip of power of an All-Powerful Possessor of Will; they are made beautiful through the ordering and graciousness of a Merciful and Compassionate One; and they are embellished with the adorning of a Loving Benefactor.

Indeed, for anyone who is intelligent and has eyes in his head, the order and equilibrium, and ordering and adorning in the universe and in the beings within it demonstrate, at the degree of unity, One who is Single, Sole, Solitary, Unique, All- Powerful, Possessing of Will, All-Knowing, and All-Wise.

Assuredly, there is a unity in everything, and as for unity, it points to one. For example, the whole world is illuminated by one lamp, the sun; in which case, the world’s Owner is One and the same. And, for example, all the animate creatures on the earth are served by air, fire, and water, which are the same. Since this is so, the One who employs them and subjugates them to us is also One.

THE THIRD PHRASE:

“He has no partner”

This phrase is proved cogently and brilliantly in the First Station of the Thirty- Second Word, so we refer you to that. It cannot be more clearly elucidated; there is no need for further explanation.

THE FOURTH PHRASE:

“His is the dominion”

That is, every creature from the face of the earth to the Divine Throne, from the ground to the Pleiades, from the minutest particles to the heavenly bodies, everything from pre-eternity to post-eternity, the heavens and the earth, this world and the hereafter, belongs to Him.

His is the highest degree of ownership in the form of the greatest affirmation of divine unity (tevhid-i âzam). A mighty proof of this was imparted to this powerless one’s mind in Arabic at a pleasant time in pleasant circumstances. For the sake of that pleasant memory we shall note down those same phrases, then write their meanings:

His is the dominion because: the macrocosm is similar to the microcosm; what is fashioned by His power is a missive expressing His determining;

His creating the macrocosm makes it as a place of prostration, while His giving of existence to the microcosm makes it as prostrating; His bringing the former into being makes it as a property, while His giving of existence to the latter makes it as owned; His art in the former displays it as a book, while His colouring in the latter shines through speech; His power in the former reveals His majesty, while His mercy in the latter arrays His bounty; His majesty in the former testifies that He is One, while His bounty in the latter proclaims that He is Single, Undivided;

His stamp on the former is on all things, universal and particular, while His seal on the latter is on the body and on the limbs.

First Section:

“The macrocosm is similar to the microcosm; what is fashioned by His power is a missive expressing His determining.” That is to say, the macrocosm, which is called the universe, and the microcosm, which is its miniature specimen and is called man, point to evidences of divine unity, both within man’s self and outside it, that are written by the pens of divine power and divine determining.

There is within man the sample, on a very small scale, of the orderly art which is in the universe. And as the art that is present in the vast sphere testifies to the Single Maker, so the microscopic art which is on a tiny scale in man points to the Maker and demonstrates His unity.

Moreover, as man is a meaningful missive inscribed by his Sustainer, and a well-composed ode written by divine determining, so is the universe a well-composed ode written by that same pen, but on a vast scale.

Is it at all possible that anything other than the Single One of Unity could have a hand in placing the stamp of uniqueness on men’s faces, which, although they resemble one another, all have their distinguishing marks; and have a hand in setting the seal of unity on the universe, all of whose creatures co-operate, helping and supporting one another? Could anything interfere in this?

Second Section:

“His creating the macrocosm makes it as a place of prostration, while His giving of existence to the microcosm makes it as prostrating.” It has this meaning: the All-Wise Maker created the macrocosm in such a novel, wonderful form, inscribing on it the signs of His grandeur, that He transformed it into a mighty mosque. And He created man in this way: giving him intellect and causing him to prostrate in wonderment with it at those miracles of His art and at His wondrous power, He caused him to read the signs of His grandeur. Thus girding him ready for worship in that mighty mosque, He created him as a prostrating slave.

Is it at all possible that the true object of worship of those prostrating worshippers in this mighty mosque could be other than the One, Single Maker?

Third Section:

“His bringing the former into being makes it as a property, while His giving of existence to the latter makes it as owned.” It has this meaning: the Glorious Lord of All Dominion created the macrocosm, and especially the face of the earth, so that it resembles countless concentric circles or spheres. Every sphere is like an arable field where, minute by minute, season by season, century by century, He sows, reaps, and harvests crops. He continuously administers His property, and works it.

He has made the world of minute particles, the largest sphere, into a field. With His power and with His wisdom, He unceasingly sows crops in it to the extent of the universe, and reaps and harvests them. He despatches them from the Manifest World to the World of the Unseen; from the sphere of power to the sphere of knowledge.

Next He has made the face of the earth, which is a medium sphere, a place of cultivation in exactly the same way, where, season by season, He plants worlds, species, and reaps and harvests them. His immaterial crops too He sends to the immaterial worlds, to the Worlds of the Unseen, and the hereafter, and the World of Similitudes.

A garden, too, which is a smaller sphere, He fills hundreds and thousands of times with power and empties with wisdom.

And from the even smaller sphere of an animate creature, a tree or a human being, for example, He harvests crops that are a hundred times greater than the being itself.

That is to say, the Glorious Lord of All Dominion creates all things, great and small, universal and particular, as models, and clothes them in hundreds of ways in the weavings of His art, which are embroidered with continuously renewed inscriptions; He displays the manifestations of His names, the miracles of His power. He has created everything in His property as a page; He writes meaningful letters in hundreds of ways on each page; He displays His wisdom, His signs, and He invites intelligent creatures to read them.

In addition to bringing the macrocosm into being in the form of a cultivated property, He has created man and has given him such tools and abilities, senses, feelings, and especially such a soul, such desires, needs, appetities, greed and claims, that in that extensive property he is like a totally owned creature who is in need of all of it.

Is it therefore at all possible that anything apart from the Glorious Lord of All Dominion, who makes everything from the vast world of minute particles to a fly, as a field and cultivated property, and makes insignificant man a spectator, inspector, tiller, merchant, herald, worshipper, and slave in that vast property and takes him as an honoured guest and beloved addressee of Himself – could anything other than Him have free disposal over the property and be lord over the totally owned slave?

Fourth Section:

“His art in the former displays it as a book, while His colouring in the latter shines through speech.” Its meaning is this: the Glorious Maker’s art in the macrocosm is so meaningful that because it is manifested in the form of a book, thus making the universe into a huge volume, the human intellect has extracted the library of true natural science and philosophy from it and has written the library accordingly. And that book of wisdom is bound to reality and draws assistance from reality to such a degree that it has been proclaimed in the form of the All-Wise Qur’an, which is a copy of that huge manifested book.

Moreover, just as His art in the universe is in the form of a book, describing its perfect orderedness, so too His colouring and the inscription of His wisdom in man has opened the flower of speech. That is, His art is so meaningful, sensitive, and beautiful that it has caused the components of that animate machine to speak as though they were gramophones. It has given man such a dominical colouring in his “fairest of forms” that the flower of speech and expression, which is immaterial, insubstantial and living, has opened in his material, corporeal and solid head. And it has equipped the power of speech and expression, which is situated in man’s head, with such exalted tools and abilities that it has caused it to develop and progress to a degree whereat he becomes the addressee of the Pre-Eternal Monarch. That is, the dominical colouring in man’s essential nature has opened the flower of divine address.

Is it at all possible that anything other than the Single One of Unity could interfere in that art in creatures, which is so high as to be in the form of a book, and in that colouring in man whereby he attains to the station of speech and address? God forbid!

Fifth Section:

“His power in the former reveals His majesty, while His mercy in the latter arrays His bounty.” It has this meaning: divine power in the macrocosm demonstrates the majesty of His dominicality, whereas dominical mercy arrays His bounties in man, who is the microcosm.

That is, the Maker’s power, in respect of grandeur and glory (celâl), creates the universe in the form of a palace so magnificent that its sun is a mighty electric light, its moon, a lamp, and its stars, candles, gilded fruits and scattered lights. While the face of the earth is a laden table, an arable field, a garden, a carpet; and its mountains, each a storehouse, a mast, a fortress; and so on. He demonstrates the majesty of His dominicality in brilliant fashion by, on a vast scale, making all things into the huge palace’s necessities;

and His mercy, in respect of beauty (cemâl), bestows on all creatures with spirits, and even on the minutest animate creatures, the varieties of His bounties, ordering their beings with them. He adorns them from head to toe with the bounties, embellishing them abundantly, munificently. He has counterpoised the beauty of His mercy and that glorious majesty, those microscopic tongues and that vast tongue.

That is, while the huge heavenly bodies like the suns and constellations are proclaiming with the tongue of majesty: “O Glorious One! O Mighty One! O August One!”, those tiny animate creatures, like flies and fishes, are declaring, but with the tongue of mercy: “O Beautiful One! O Compassionate One! O Generous One!”; they are adding their gentle songs to that great orchestra, sweetening it.

Is it at all possible that anything other than the All-Glorious One of Beauty and All-Beauteous One of Glory could have any part in the creation of the macrocosm and microcosm? God forbid!

Sixth Section:

“His majesty in the former testifies that He is One, while His bounty in the latter proclaims that he is Single.” Its meaning is this: just as the majesty of dominicality, which is manifested in the totality of the universe, proves and demonstrates divine unity (vahdâniyet), so dominical bounty, which bestows on the members of animate creatures their regular provisions, proves and demonstrates divine oneness (ehadiyet).

As for unity, it is to say that all those creatures belong to One and they look to One and they are the creation of One.

Whereas by oneness is meant that most of the names of the Creator of all things are manifested in all beings.

For example, the light of the sun may be seen as analogous to unity by reason of its comprehending the face of the earth. While the fact that its light and heat, the seven colours in its light and some sort of shadow of it are found in all transparent objects and drops of water makes them analogous to oneness. And the fact that most of the Maker’s names are manifested in each single thing, especially in each animate creature, and above all in man, points to oneness.

Thus, this section indicates that the majesty of dominicality (rubûbiyet), which has total disposal over the universe, makes the huge sun a servant, a lamp, and a stove for animate creatures on the face of the earth; and makes the mighty earth a cradle, a hostel, and place of trade for them; and fire, a cook and friend present everywhere; and clouds, strainers and wet-nurses; and mountains, storehouses and treasuries; and the air, a fan for animate creatures, for breathing in and out; and water, a nurse who suckles new arrivals to life and a seller of sweet drinks who supplies animals with the water of life; this divine dominicality demonstrates divine unity most lucidly.

Indeed, who other than the One Creator could subjugate the sun so that it is a servant of the inhabitants of the earth? And who other than the Single One of Unity could take the wind in His hand entrusting it with a great many duties and employing it as a swift and agile servant on the face of the earth? And who apart from the Single One of Unity would have the ability to make fire a cook, and to cause a tiny flame the size of a match-head to consume thousands of tons of goods? And so on. Every single thing, every single element, every single heavenly body, points to the All-Glorious One of Unity, at the degree of the majesty of dominicality.

Thus, as divine unity is apparent in respect of glory and majesty, so bounty and munificence proclaim divine oneness in respect of beauty and mercy. This is because, within this all-embracing art, animate creatures and especially man possess the faculties and abilities to understand, accept, and desire the infinite varieties of bounties, and to reflect all the divine names manifested in the universe. Simply, like a point of focus, man displays all the Beautiful Names together by means of his mirror- like essence, and through it, proclaims God’s oneness.

Seventh Section:

“His stamp on the former is on all things, universal and particular, while His seal on the latter is on the body and on the limbs.”

Its meaning is this: just as the Glorious Maker has a mighty stamp on the macrocosm as a whole, so He has put a stamp of unity on each of its parts and species. And just as he has set the seal of unity on the face and body of each human being, the microcosm, so on each of their limbs is a seal of His unity.

Indeed, the All-Powerful One of Glory has placed on everything, on universals and on particulars, on stars and on particles, a stamp of unity which bears witness to Him. On each he has set a seal of unity which points to Him. This greatest of truths having been elucidated and proved most brilliantly and decisively in the Twenty- Second Word, the Thirty-Second Word, and the Thirty-Three Windows of the Thirty- Third Letter, we refer you to those and cutting short the discussion, conclude it here.

THE FIFTH PHRASE:

“His is the praise”

Since the perfections found in all being, which are the cause of acclaim and tribute, are His, praise too belongs to Him. All acclaim and laudation belongs to Him, from whomever to whomever it has come and will come from pre-eternity to post- eternity. For bounty, munificence, perfection, and beauty, which are the causes of acclaim, and everything that gives rise to praise, are His, they belong to Him.

Indeed, as the Qur’an indicates, worship, glorification, prostration, supplication, and praise and laudation rise continuously, unceasingly, from all beings to the divine court. The following is a comprehensive proof which sets forth this truth affirming divine unity.

When we look at the universe, it appears to us in the form of a park set with gardens, its roof gilded with lofty stars, its ground inhabited by ornamented beings. When we see it thus, we observe that the orderly, luminous, lofty heavenly bodies and purposive, ornamented earthly beings in this park are all saying, each in its particular tongue: “We are the miracles of power of an All-Powerful One of Glory; we testify to the unity of an All-Wise Creator, an Omnipotent Maker.”

Then we look at the globe of the earth within the park of the universe and we see it in the form of a garden in which uncountable varieties of multicoloured, beautifully adorned flowering plants have been laid out and through which innumerable species of animals have been scattered.

In this garden of the earth, all these adorned plants and decorated animals proclaim through their well-ordered forms and balanced shapes: “We are each of us a miracle, a wonder of art, created by a Single All-Wise Maker; each of us heralds His unity and is a witness to His unity.”

Moreover, looking at the trees in the garden, we see fruits and flowers in various forms which have been made knowingly, wisely, generously, subtly, and beautifully to the utmost degree. And they are proclaiming unanimously: “We are the miraculous gifts of a Compassionate One of Beauty, a Merciful One of Perfection; we are wondrous bounties.”

Thus, the heavenly bodies and beings in the park of the universe, and the plants and animals in the garden of the earth, and the blossom and fruits on its trees and plants, testify and proclaim in an infinitely resounding voice:

“Our Creator and Fashioner, the All-Powerful One of Beauty, the Peerless All-Wise One, the All- Generous Granter of Favours, who bestowed us as gifts, is powerful over all things. Nothing at all is difficult for Him. Nothing at all is outside the bounds of His power. In relation to His power minute particles and stars are equal. A universal is as simple as a particular, while a particular is as valuable as a universal. The largest is as easy as the smallest in relation to His power, and the small is as full of art as the large; indeed, as far as art is concerned, the small is greater than the large.

“All the occurrences of the past, which are wonders of His power, testify that that Absolutely Powerful One is also powerful over the wonders of the future and its contingencies. Just as the one who brought about yesterday will bring about tomorrow, so the All-Powerful One who created the past will also create the future. The All-Wise Maker who made this world, will also make the hereafter. “Yes, just as the All-Powerful One of Glory is the only one truly deserving of worship; so He is the only one deserving of praise. Just as worship is exclusively His, so are praise and laudation His alone.”

Is it at all possible that an All-Wise Maker who created the heavens and the earth would leave without purpose human beings, who are their most important result and the most perfect fruit of the universe? Is it at all possible that He would hand them over to causes and chance, that He would transform His self-evident wisdom into futility? God forbid!

Is it at all possible that having planned then formed a tree, giving it the utmost importance, and having administered it and raised it with the greatest wisdom, someone who was wise and knowing would ignore its fruits, which are its aim and purpose? Would he attach no importance to them, and leave them either for thieves or to rot scattered on the ground? Of course it would be impossible. It is because of its fruit that the tree is given importance.

Now, man is the intelligent being of the universe and its most perfect fruit, result, and aim. Is it possible that the universe’s All-Wise Maker would give to others the praise and worship, and thanks and love, which are the fruits of its intelligent and conscious fruits, thus causing His self-evident wisdom to be nullified, His absolute power transformed into impotence, and His all-encompassing knowledge converted into ignorance? God forbid! A hundred thousand times!

Since intelligent beings are the pivot of the dominical aims in the palace of the universe, and man is the most eminent of intelligent beings, is it at all possible that the thanks and worship he offers in response to the bounties he receives should go to anyone other than the palace’s Maker, and that the Glorious Maker would permit the thanks and worship due to Him, which are the ultimate aim of man’s creation, to go to another?

Moreover, is it at all possible that He would make Himself loved by intelligent beings through the endless varieties of His bounties, and that He would make Himself known to them through the innumerable miracles of His art, and then, attaching no importance to them, abandon to causes and nature their thanks and worship, their praise and love, their recognition and gratitude. Is it at all possible that He would make His absolute wisdom denied and the sovereignty of His dominicality nullified? God forbid! A hundred thousand times, God forbid!

Is it at all possible that one who cannot create a spring, and cannot create all fruits, and cannot create all the apples on earth, the stamp on which is the same, could create one apple, which is a miniature specimen of all of them, and give it to someone to eat as a bounty? Is it possible that he should claim thanks for it and thus share in the praise due to the one absolutely deserving of praise? God forbid! For whoever creates one apple is he who creates all the apples produced in the whole world; for their stamp is the same.

Moreover, whoever creates all the apples is again the one who creates all the seeds and fruits in the world, which are the source of food. That is to say, the one who gives the tiniest bounty to the least significant animate creature is directly the universe’s Creator and its Glorious Provider. Since this is so, thanks and praise are His directly. Since this is so, the reality of the universe declares unceasingly with the tongue of truth:

“All the praise offered by all beings from pre-eternity to post-eternit y is due to Him alone!”

THE SIXTH PHRASE:

“He grants life”

That is, it is He alone who gives life, in which case it is also He alone who creates all things. For life is the spirit, light, leaven, foundation, result, and summary of the universe, so whoever grants life must also be the universe’s Creator.

It must be He who grants life, then, the Ever-Living and Self-Subsistent One. We therefore point out as follows a mighty proof of this degree of the affirmation of divine unity: As has been explained and proved in another part of the Risale-i Nur, we see before us the magnificent army of animate beings with their tents pitched on the plain of the face of the earth. Every spring we behold a new army emerging from the World of the Unseen, freshly mobilized; one of the innumerable armies of the Ever-Living and Self-Subsistent One. Observing this army, we see within it more than two hundred thousand different nations from the plant families, and more than one hundred thousand from the animal tribes. Although the uniforms of each tribe and family, as well as their provisions, drill, discharge, arms, and period of service are all different, anyone who has eyes in his head will see, and having seen will be unable to deny, that a commander-in-chief provides all these different needs with perfect orderliness and precise balance at exactly the right time; and he does this through his infinite power and wisdom, his boundless knowledge and will, his unending mercy, his inexhaustible treasuries, without forgetting a single one of them, or confusing or mixing-up or delaying any of them.

Is it at all possible, then, that anything could meddle, interfere, or have a share in this giving of life and administering, in this nurturing and sustaining, other than one who possesses knowledge comprehensive enough to encompass the army together with all of its affairs, and the absolute power to manage it in addition to providing all its necessities? God forbid! A hundred thousand times!

It is obvious that if there are ten tribes in one battalion, impotent human beings would be compelled to equip them in a single fashion because to equip them all separately would be as difficult as equipping ten battalions. The Ever-Living and Self- Subsistent One, however, provides the equipment necessary for the lives of the more than three hundred thousand different tribes within that magnificent army. And He does this with no trouble or difficulty, in a light and easy manner, most wisely and maintaining orderliness. He causes the mighty army to declare with one tongue: “It is He Who gives life,”(23:80) and the vast congregation in the mosque of the universe to recite: God, there is no god save Him, the Ever-Living and Self-Subsistent One. Neither slumber overtakes Him nor sleep. His is all that is in the heavens and all that is on earth. Who is there that could intercede with Him, except by His leave? He knows all that lies open before men and all that is hidden from them, whereas they cannot attain to aught of His knowledge save that which He wills. His Throne extends over the heavens and the earth, and He feels no weariness in preserving them. And He alone is Truly Exalted, Tremendous.(2:255)

YEDİNCİ KELİME

وَ يُمٖيتُ

Yani mevti veren odur. Yani hayatı veren o olduğu gibi hayatı alan, mevti veren dahi yine odur. Evet mevt, yalnız tahrip ve sönmek değildir ki esbaba verilsin, tabiata havale edilsin. Belki nasıl bir tohum zâhiren ölüp çürüyor fakat bâtınen bir sümbülün hayatına ve yoğurmasına yani cüz’î tohumluk hayatından, küllî sümbül hayatına geçiyor. Öyle de mevt dahi zâhiren bir inhilal ve bir intıfa göründüğü halde, hakikatte insan için hayat-ı bâkiyeye unvan ve mukaddime ve mebde oluyor. Öyle ise hayatı veren ve idare eden Kadîr-i Mutlak, yine elbette mevti dahi o icad eder.

Şu kelimedeki mertebe-i uzma-yı tevhidin bir bürhan-ı a’zamına şöyle işaret ederiz ki:

Otuz Üçüncü Mektup’un Yirmi Dördüncü Penceresi’nde beyan edildiği gibi: Şu mevcudat, irade-i İlahiye ile seyyaledir. Şu kâinat, emr-i Rabbanî ile seyyaredir. Şu mahlukat, izn-i İlahî ile zaman nehrinde mütemadiyen akıyor; âlem-i gaybdan gönderiliyor, âlem-i şehadette vücud-u zâhirî giydiriliyor, sonra âlem-i gayba muntazaman yağıyor, iniyor. Ve emr-i Rabbanî ile mütemadiyen istikbalden gelip hale uğrayarak teneffüs eder, maziye dökülür.

İşte şu mahlukatın şu seyelanı, gayet hakîmane rahmet ve ihsan dairesinde; ve şu seyeranı, gayet alîmane hikmet ve intizam dairesinde; ve şu cereyanı, gayet rahîmane şefkat ve mizan dairesinde baştan aşağıya kadar hikmetlerle maslahatlarla neticelerle ve gayelerle yapılıyor.

Demek bir Kadîr-i Zülcelal, bir Hakîm-i Zülkemal mütemadiyen tavaif-i mevcudatı ve her taife içindeki cüz’iyatı ve o taifelerden teşekkül eden âlemleri, kudretiyle hayat verip tavzif eder. Sonra hikmetiyle terhis edip mevte mazhar eder, âlem-i gayba gönderir. Daire-i kudretten, daire-i ilme çevirir.

İşte hiç mümkün müdür ki şu kâinatı, heyet-i mecmuasıyla çevirmeye muktedir olmayan ve bütün zamanlara hükmü geçmeyen ve âlemleri hayata ve mevte bir fert gibi mazhar etmeye kudreti yetmeyen ve baharları, bir çiçek gibi hayat verip yeryüzüne takıp sonra mevt ile ondan koparıp alamayan bir zat; mevt ve imateye sahip çıkabilsin? Evet, en cüz’î bir zîhayatın mevti dahi hayatı gibi bütün hakaik-i hayat ve enva-ı mevt elinde bulunan bir Zat-ı Zülcelal’in kanunuyla, izniyle, emriyle, kuvvetiyle, ilmiyle olmak zarurîdir.

SEKİZİNCİ KELİME

وَ هُوَ حَىٌّ لَا يَمُوتُ

Yani hayatı daimîdir, ezelî ve ebedîdir. Mevt ve fena, adem ve zeval ona ârız olamaz. Çünkü hayat, ona zatîdir. Zatî olan, zâil olamaz.

Evet, ezelî olan elbette ebedîdir. Kadîm olan, elbette bâkidir. Vâcibü’l-vücud olan, elbette sermedîdir.

Evet, bir hayat ki bütün vücud, bütün envarıyla onun gölgesidir. Nasıl adem ona ârız olabilir?

Evet, bir hayat ki vâcib bir vücud onun lâzımı ve unvanıdır; elbette adem ve fena hiçbir cihetle ona ârız olamaz.

Evet, bir hayat ki bütün hayatlar mütemadiyen onun cilvesiyle zuhura gelir ve bütün hakaik-i sabite-i kâinat ona istinad eder, onunla kaimdir; elbette hiçbir cihetle fena ve zeval ona ârız olamaz.

Evet, bir hayat ki onun bir lem’a-i cilvesi, maruz-u fena ve zeval olan eşya-yı kesîreye bir vahdet verip bekaya mazhar eder ve dağılmaktan kurtarır ve vücudunu muhafaza eder ve bir nevi bekaya mazhar eder. Yani hayat, kesrete bir vahdet verir, ibka eder. Hayat gitse dağılır, fenaya gider. Elbette öyle hadsiz lemaat-ı hayatiye bir cilvesi olan hayat-ı vâcibeye, zeval ve fena yanaşamaz.

Şu hakikate şahid-i kātı’, şu kâinatın zeval ve fenasıdır. Yani mevcudat vücudlarıyla, hayatlarıyla nasıl ki o Hayy-ı Lâyemut’un hayatına ve o hayatın vücub-u vücuduna delâlet ve şehadet ederler (Hâşiye). Öyle de mevtleriyle, zevalleriyle o hayatın bekasına, sermediyetine delâlet eder ve şehadet ederler. Çünkü mevcudat zevale gittikten sonra, arkalarında yine kendileri gibi hayata mazhar olup yerlerine geldiklerinden gösteriyor ki daimî bir zîhayat var ki mütemadiyen cilve-i hayatı tazelendiriyor.

Nasıl ki güneşe karşı cereyan eden bir nehrin yüzünde kabarcıklar parlar, gider. Gelenler aynı parlamayı gösterip taife taife arkasında parlayıp, sönüp gider. Bu sönmek, parlamak vaziyetiyle yüksek, daimî bir güneşin devamına delâlet ederler. Öyle de şu mevcudat-ı seyyaredeki hayat ve mevtin değişmeleri ve münavebeleri, bir Hayy-ı Bâki’nin beka ve devamına şehadet ederler.

Evet, şu mevcudat âyinelerdir. Fakat zulmet nura âyine olduğu gibi hem karanlık ne derece şiddetli ise o derece nurun parlamasını gösterdiği gibi çok cihetlerle zıddiyet noktasında âyinedarlık ederler. Mesela, nasıl ki mevcudat acziyle kudret-i Sâni’e âyinedarlık eder, fakrıyla gınasına âyinedar olur. Öyle de fenasıyla bekasına âyinedarlık eder. Evet, zeminin yüzü ve yüzündeki eşcarın kıştaki vaziyet-i fakiraneleri ve baharda şaşaapaş olan servet ve gınaları gayet kat’î bir surette, bir Kadîr-i Mutlak ve Ganiyy-i Ale’l-ıtlak’ın kudret ve rahmetine âyinedarlık eder.

Evet bütün mevcudat, güya lisan-ı hal ile Veysel Karanî gibi şöyle münâcat ederler, derler ki:

Yâ İlahenâ! Rabb’imiz sensin! Çünkü biz abdiz. Nefsimizin terbiyesinden âciziz. Demek bizi terbiye eden sensin.

Hem sensin Hâlık! Çünkü biz mahlukuz, yapılıyoruz.

Hem Rezzak sensin! Çünkü biz rızka muhtacız, elimiz yetişmiyor. Demek bizi yapan ve rızkımızı veren sensin.

Hem sensin Mâlik! Çünkü biz memlûküz. Bizden başkası bizde tasarruf ediyor. Demek mâlikimiz sensin.

Hem sen Aziz’sin, izzet ve azamet sahibisin! Biz zilletimize bakıyoruz, üstümüzde bir izzet cilveleri var. Demek senin izzetinin âyinesiyiz.

Hem sensin Ganiyy-i Mutlak! Çünkü biz fakiriz. Fakrımızın eline yetişmediği bir gına veriliyor. Demek gani sensin, veren sensin.

Hem sen Hayy-ı Bâki’sin! Çünkü biz ölüyoruz. Ölmemizde ve dirilmemizde, bir daimî hayat verici cilvesini görüyoruz.

Hem sen Bâki’sin! Çünkü biz, fena ve zevalimizde senin devam ve bekanı görüyoruz.

Hem cevap veren, atiyye veren sensin! Çünkü biz umum mevcudat, kālî ve hâlî dillerimizle daimî bağırıp istiyoruz, niyaz edip yalvarıyoruz. Arzularımız yerlerine geliyor, maksudlarımız veriliyor. Demek bize cevap veren sensin. Ve hâkeza…

Bütün mevcudatın küllî ve cüz’î her birisi birer Veysel Karanî gibi bir münâcat-ı maneviye suretinde bir âyinedarlıkları var. Acz ve fakr ve kusurlarıyla, kudret ve kemal-i İlahîyi ilan ediyorlar.

DOKUZUNCU KELİME

بِيَدِهِ ال۟خَي۟رُ

Yani bütün hayrat onun elinde, bütün hasenat onun defterinde, bütün ihsanat onun hazinesindedir. Öyle ise hayır isteyen ondan istemeli, iyilik arzu eden ona yalvarmalı.

Şu kelimenin hakikatini kat’î bir surette göstermek için ilm-i İlahînin hadsiz delillerinden bir geniş delilin emarelerine ve lem’alarına şöyle işaret eder ve deriz ki:

Şu kâinatta görünen ef’al ile tasarruf edip icad eden Sâni’in bir muhit ilmi var. Ve o ilim, onun zatının hâssa-i lâzıme-i zaruriyesidir, infikâki muhaldir. Nasıl ki güneşin zatı bulunup ziyası bulunmamak kabil değil, öyle de binler derece ondan ziyade kabil değildir ki şu muntazam mevcudatı icad eden zatın ilmi ondan infikâk etsin. Şu ilm-i muhit, o zata lâzım olduğu gibi taalluk cihetiyle her şeye dahi lâzımdır. Yani, hiçbir şey ondan gizlenmesi kabil değildir. Perdesiz, güneşe karşı zemin yüzündeki eşya, güneşi görmemesi kabil olmadığı gibi; o Alîm-i Zülcelal’in nur-u ilmine karşı eşyanın gizlenmesi, bin derece daha gayr-ı kabildir, muhaldir. Çünkü huzur var. Yani her şey daire-i nazarındadır ve mukabildir ve daire-i şuhudundadır ve her şeye nüfuzu var. Şu camid güneş, şu âciz insan, şu şuursuz röntgen şuâı gibi zînurlar; hâdis, nâkıs ve ârızî oldukları halde, onların nurları, mukabilindeki her şeyi görüp nüfuz ederlerse; elbette vâcib ve muhit ve zatî olan nur-u ilm-i ezelîden hiçbir şey gizlenemez ve haricinde kalamaz.

Şu hakikate işaret eden kâinatın hadd ü hesaba gelmez alâmetleri, âyetleri vardır. Ezcümle:

Bütün mevcudatta görünen bütün hikmetler, o ilme işaret eder. Çünkü hikmet ile iş görmek ilim ile olur.

Hem bütün inayetler, tezyinatlar o ilme işaret eder. İnayetkârane, lütufkârane iş gören; elbette bilir ve bilerek yapar.

Hem her biri birer mizan içindeki bütün intizamlı mevcudat ve her biri birer intizam içindeki bütün mizanlı ve ölçülü hey’at, yine o ilm-i muhite işaret eder. Çünkü intizam ile iş görmek, ilim ile olur. Ölçü ile tartı ile sanatkârane yapan, elbette kuvvetli bir ilme istinaden yapar.

Hem bütün mevcudatta görünen muntazam miktarlar, hikmet ve maslahata göre biçilmiş şekiller, bir kazanın düsturuyla ve kaderin pergârıyla tanzim edilmiş gibi meyvedar vaziyetler ve heyetler, bir ilm-i muhiti gösteriyor. Evet, eşyaya ayrı ayrı muntazam suretler vermek, her şeyin mesalih-i hayatiyesine ve vücuduna lâyık mahsus bir şekil vermek, bir ilm-i muhit ile olur, başka surette olamaz.

Hem bütün zîhayata, her birisine lâyık bir tarzda, münasip vakitte, ummadığı yerde rızıklarını vermek; bir ilm-i muhit ile olur. Çünkü rızkı gönderen; rızka muhtaç olanları bilecek, tanıyacak, vaktini bilecek, ihtiyacını idrak edecek, sonra rızkını lâyık bir tarzda verebilir.

Hem umum zîhayatın, ibham unvanı altında bir kanun-u taayyüne bağlı olan ecelleri, ölümleri bir ilm-i muhiti gösteriyor. Çünkü her taifenin, gerçi fertlerin zâhiren muayyen bir vakt-i eceli görünmüyor fakat o taifenin iki had ortasında mahdud bir zamanda ecelleri muayyendir. O ecel hengâmında, o şeyin arkasında vazifesini idame edecek olan neticesinin, meyvesinin, çekirdeğinin muhafazası ve bir taze hayata inkılab ettirmesi; yine o ilm-i muhiti gösteriyor.

Hem bütün mevcudata şâmil, her bir mevcuda lâyık bir surette rahmetin taltifatı; bir rahmet-i vâsia içinde bir ilm-i muhiti gösteriyor. Çünkü mesela, zîhayatın etfallerini süt ile iaşe eden ve zeminin suya muhtaç nebatatına yağmur ile yardım eden; elbette etfali tanır, ihtiyaçlarını bilir ve o nebatatı görür ve yağmurun onlara lüzumunu derk eder, sonra gönderir ve hâkeza… Bütün hikmetli, inayetli rahmetinin hadsiz cilveleri; bir ilm-i muhiti gösteriyor.

Hem bütün eşyanın sanatındaki ihtimamat ve sanatkârane tasvirat ve mahirane tezyinat, bir ilm-i muhiti gösteriyor. Çünkü binler vaziyet-i muhtemele içinde, muntazam ve müzeyyen, sanatlı ve hikmetli bir vaziyeti intihab etmek, derin bir ilim ile olur. Bütün eşyadaki şu tarz-ı intihabat, bir ilm-i muhiti gösteriyor.

Hem icad ve ibda-ı eşyada kemal-i suhulet, bir ilm-i ekmele delâlet eder. Çünkü bir işte kolaylık ve bir vaziyette suhulet, derece-i ilim ve maharetle mütenasiptir. Ne kadar ziyade bilse o derece kolay yapar.

İşte şu sırra binaen her biri birer mu’cize-i sanat olan mevcudata bakıyoruz ki hayret-nüma bir derecede suhuletle, kolaylıkla, külfetsiz, dağdağasız, kısa bir zamanda fakat mu’ciz-nüma bir surette icad edilir. Demek, hadsiz bir ilim vardır ki hadsiz suhuletle yapılır ve hâkeza…

Mezkûr emareler gibi binler alâmet-i sadıka var ki şu kâinatta tasarruf eden zatın muhit bir ilmi vardır. Ve her şeyi bütün şuunatıyla bilir, sonra yapar.

Madem şu kâinat sahibinin böyle bir ilmi vardır; elbette insanları ve insanların amellerini görür ve insanlar neye lâyık ve müstahak olduklarını bilir, hikmet ve rahmetin muktezasına göre onlarla muamele eder ve edecek.

Ey insan! Aklını başına al, dikkat et! Nasıl bir zat seni bilir ve bakar, bil ve ayıl!..

Eğer denilse: Yalnız ilim kâfi değildir, irade dahi lâzımdır. İrade olmazsa ilim kâfi gelmez?

Elcevap: Bütün mevcudat nasıl ki bir ilm-i muhite delâlet ve şehadet eder. Öyle de o ilm-i muhit sahibinin irade-i külliyesine dahi delâlet eder. Şöyle ki:

Her bir şeye, hususan her bir zîhayata pek çok müşevveş ihtimalat içinde, muayyen bir ihtimal ile ve pek çok akîm yollar içinde neticeli bir yol ile ve pek çok imkânat içinde mütereddid iken gayet muntazam bir teşahhus verilmesi; hadsiz cihetlerle bir irade-i külliyeyi gösteriyor.

Çünkü her şeyin vücudunu ihata eden hadsiz imkânat ve ihtimalat içinde ve semeresiz akîm yollarda ve karışık ve yeknesak sel gibi mizansız akan camid unsurlardan gayet hassas bir ölçü ile nazik bir tartı ile ve gayet ince bir intizam ile nâzenin bir nizam ile verilen mevzun şekil ve muntazam teşahhus; bizzarure ve bilbedahe belki bilmüşahede, bir irade-i külliyenin eseri olduğunu gösterir.

Çünkü hadsiz vaziyetler içinde bir vaziyeti intihab etmek; bir tahsis, bir tercih, bir kasd ve bir irade ile olur ve amd ve arzu ile tahsis edilir. Elbette tahsis, bir muhassısı iktiza eder. Tercih, bir müreccihi ister. Muhassıs ve müreccih ise iradedir.

Mesela, insan gibi yüzler muhtelif cihazat ve âlâtın makinesi hükmünde olan bir vücudun, bir katre sudan ve yüzer muhtelif azası bulunan bir kuşun, basit bir yumurtadan ve yüzer muhtelif kısımlara ayrılan bir ağacın, basit bir çekirdekten icadları; kudret ve ilme şehadet ettikleri gibi gayet kat’î ve zarurî bir tarzda onların Sâni’inde bir irade-i külliyeye delâlet ederler ki o irade ile o şeyin her şeyini tahsis eder ve o irade ile her cüzüne, her uzvuna, her kısmına ayrı, has bir şekil verir, bir vaziyet giydirir.

Elhasıl: Nasıl ki eşyada, mesela hayvanattaki ehemmiyetli azanın esasat ve netaic itibarıyla birbirlerine benzeyişleri ve tevafukları ve bir tek sikke-i vahdet izhar etmeleri, nasıl kat’î olarak delâlet ediyor ki umum hayvanatın Sâni’i birdir, Vâhid’dir, Ehad’dir. Öyle de o hayvanatın ayrı ayrı teşahhusları ve simalarındaki başka başka hikmetli taayyün ve temeyyüzleri delâlet eder ki onların Sâni’-i Vâhid’i fâil-i muhtardır ve iradelidir; istediğini yapar, istemediğini yapmaz; kasd ve irade ile işler.

Madem ilm-i İlahîye ve irade-i Rabbaniyeye mevcudat adedince, belki mevcudatın şuunatı adedince delâlet ve şehadet vardır. Elbette bir kısım feylesofların irade-i İlahiyeyi nefiy ve bir kısım ehl-i bid’atın kaderi inkâr ve bir kısım ehl-i dalaletin, cüz’iyata adem-i ıttılaını iddia etmeleri ve tabiiyyunun, bir kısım mevcudatı tabiat ve esbaba isnad etmeleri; mevcudat adedince muzaaf bir yalancılıktır ve mevcudatın şuunatı adedince muzaaf bir dalalet divaneliğidir. Çünkü hadsiz şehadet-i sadıkayı tekzip eden, hadsiz bir yalancılık işlemiş olur.

İşte, meşiet-i İlahiye ile vücuda gelen işlerde “İnşâallah inşâallah” yerinde, bilerek “Tabiî tabiî” demek, ne kadar hata ve muhalif-i hakikat olduğunu kıyas et…

ONUNCU KELİME

وَ هُوَ عَلٰى كُلِّ شَى۟ءٍ قَدٖيرٌ

Yani hiçbir şey ona ağır gelemez. Daire-i imkânda ne kadar eşya var, o eşyaya gayet kolay vücud giydirebilir. Ve o derece ona kolay ve rahattır ki:

اِنَّمَٓا اَم۟رُهُٓ اِذَٓا اَرَادَ شَي۟ئًا … الخ sırrıyla, güya yalnız emreder, yapılır.

Nasıl ki gayet mahir bir sanatkâr; ziyade kolay bir tarzda, elini işe dokundurur dokundurmaz, makine gibi işler. Ve o sürat ve mahareti ifade için denilir ki o iş ve sanat, ona o kadar musahhardır ki güya emriyle, dokunmasıyla işler oluyor; sanatlar vücuda geliyor.

Öyle de Kadîr-i Zülcelal’in kudretine karşı eşyanın nihayet derecede musahhariyet ve itaatine ve o kudretin nihayet derecede külfetsiz ve suhuletle iş gördüğüne işareten اِنَّمَٓا اَم۟رُهُٓ اِذَٓا اَرَادَ شَي۟ئًا اَن۟ يَقُولَ لَهُ كُن۟ فَيَكُونُ ferman eder. Şu hakikat-i uzmanın hadsiz esrarından beş sırrını beş nüktede beyan edeceğiz:

Birincisi

Kudret-i İlahiyeye nisbeten en büyük şey, en küçük şey kadar kolaydır. Bir nev’in umum efradıyla icadı, bir fert kadar külfetsiz ve rahattır. Cenneti halk etmek, bir bahar kadar kolaydır. Bir baharı icad etmek, bir çiçek kadar rahattır.

Şu sırrı izah ve ispat eden haşre dair Onuncu Söz’ün âhirinde hem melâike ve beka-i ruh ve haşre dair Yirmi Dokuzuncu Söz’de haşir meselesinde, İkinci Esas’ın beyanında zikredilen “nuraniyet sırrı”, “şeffafiyet sırrı”, “mukabele sırrı”, “muvazene sırrı”, “intizam sırrı”, “itaat sırrı” altı temsil ile ispat edilerek gösterilmiştir ki kudret-i İlahiyeye nisbeten yıldızlar, zerreler gibi kolaydır; hadsiz efrad bir fert kadar külfetsiz ve rahatça icad edilir. Madem o iki Söz’de bu altı sır ispat edilmiş, onlara havale ederek burada kısa keseriz.

İkincisi

Kudret-i İlahiyeye nisbeten her şey müsavi olduğuna delil-i kātı’ ve bürhan-ı sâtı’ şudur ki:

Hayvanat ve nebatatın icadında, gözümüzle görüyoruz, hadsiz bir sehavet ve kesret içinde nihayet derecede bir itkan, bir hüsn-ü sanat bulunuyor.

Hem nihayet derecede karışıklık ve ihtilat içinde, nihayet derecede bir imtiyaz ve tefrik görünüyor.

Hem nihayet derecede mebzuliyet ve vüs’at içinde, nihayet derecede sanatça kıymettarlık ve hilkatçe güzellik bulunuyor.

Hem nihayet derecede sanatkârane bir surette, çok cihazata ve çok zamana muhtaç olmakla beraber; gayet derecede suhuletle ve süratle icad ediliyor. Âdeta birden ve hiçten o mu’cizat-ı sanat vücuda geliyor.

İşte bilmüşahede her mevsimde rûy-i zeminde gördüğümüz bu faaliyet-i kudret, kat’iyen delâlet eder ki şu ef’alin menbaı olan kudrete nisbeten en büyük şey, en küçük şey kadar kolaydır ve hadsiz efradın icadı ve idareleri, bir fert kadar rahatça icad ve idare edilir.

Üçüncüsü

Şu kâinatta, şu görünen tasarrufat ve ef’al ile hükmeden Sâni’-i Kadîr’in kudretine nisbeten en büyük küll, en küçük cüz kadar kolay gelir. Efradca kesretli bir küllînin icadı, bir tek cüz’înin icadı kadar suhuletlidir. Ve en âdi bir cüz’îde, en yüksek bir kıymet-i sanat gösterilebilir. Şu hakikatin sırr-ı hikmeti üç menbadan çıkar:

Evvela: İmdad-ı vâhidiyetten.

Sâniyen: Yüsr-ü vahdetten.

Sâlisen: Tecelli-i ehadiyetten.

Birinci menba olan imdad-ı vâhidiyet: Yani her şey ve bütün eşya, bir tek zatın mülkü olsa o vakit vâhidiyet cihetiyle her bir şeyin arkasında, bütün eşyanın kuvvetini tahşid edebilir. Ve bütün eşya, bir tek şey gibi kolayca idare edilir. Şu sırrı, şöyle bir temsil ile fehme takrib için deriz:

Mesela, nasıl ki bir memleketin tek bir padişahı bulunsa o padişah o vahdet-i saltanat kanunu cihetiyle, her bir neferin arkasında bir ordu kuvvet-i maneviyesini tahşid edebilir ve edebildiği için o tek nefer, bir şahı esir edebilir ve şahın fevkinde padişahı namına hükmedebilir. Hem o padişah, vâhidiyet-i saltanat sırrıyla, bir neferi ve bir memuru istihdam ve idare ettiği gibi bütün orduyu ve bütün memurlarını idare edebilir. Güya vâhidiyet-i saltanat sırrıyla herkesi, her şeyi, bir ferdin imdadına gönderebilir. Ve her bir ferdi, bütün efrad kadar bir kuvvete istinad edebilir yani ondan meded alabilir.

Eğer o vâhidiyet-i saltanat ipi çözülse ve başıbozukluğa dönse o vakit her bir nefer, hadsiz bir kuvveti birden kaybedip yüksek bir makam-ı nüfuzdan sukut eder, âdi bir adam makamına gelir. Ve onların idare ve istihdamları, efrad adedince müşkülat peyda eder.

Aynen öyle de وَلِلّٰهِ ال۟مَثَلُ ال۟اَع۟لٰى şu kâinatın Sâni’i, Vâhid olduğundan her bir şeye karşı, bütün eşyaya müteveccih olan esmayı tahşid eder. Ve nihayetsiz bir sanatla, kıymettar bir surette icad eder. Lüzum olsa bütün eşya ile bir tek şeye bakar, baktırır, meded verir ve kuvvetli yapar. Ve bütün eşyayı dahi o vâhidiyet sırrıyla bir tek şey gibi icad eder, tasarruf eder, idare eder.

İşte şu imdad-ı vâhidiyet sırrıyladır ki şu kâinatta nihayet derecede mebzuliyet ve ucuzluk içinde, nihayet derecede sanatça ve kıymetçe yüksek ve âlî bir keyfiyet görünüyor.

İkinci menba olan yüsr-ü vahdet: Yani birlik usûlüyle bir merkezde, bir elden, bir kanunla olan işler; gayet derecede kolaylık veriyor. Müteaddid merkezlere, müteaddid kanuna, müteaddid ellere dağılsa müşkülat peyda eder.

Mesela, nasıl ki bir ordunun bütün neferatının bir merkezden, bir kanunla, bir kumandan-ı a’zam emriyle esasat-ı teçhiziyeleri yapılsa bir tek nefer kadar kolay olur. Eğer ayrı ayrı fabrikalarda, ayrı ayrı merkezlerde teçhizatları yapılsa bir ordunun teçhizine lâzım olan bütün askerî fabrikalar, bir tek neferin teçhizatı için lâzım gelir. Demek, eğer vahdete istinad edilse bir ordu, bir nefer kadar kolay olur. Eğer vahdet olmazsa bir nefer, bir ordu kadar teçhizin esasatı cihetinde müşkülat peyda eder.

Hem bir ağacın meyvelerine –vahdet noktasında– bir merkeze, bir kanuna, bir köke istinaden madde-i hayatiye verilse binler meyveler, tek bir meyve gibi kolay olur. Eğer her bir meyve, ayrı ayrı merkeze rabtedilse ve ayrı ayrı yerden mevadd-ı hayatiyeleri gönderilse her bir meyve, bütün ağaç kadar müşkülat peyda eder. Çünkü bütün ağaca lâzım olan mevadd-ı hayatiye, her bir meyve için dahi lâzımdır.

İşte şu iki temsil gibi وَلِلّٰهِ ال۟مَثَلُ ال۟اَع۟لٰى şu kâinatın Sâni’i, Vâhid-i Ehad olduğu için vahdetle iş görür ve vahdetle iş gördüğü için bütün eşya bir tek şey kadar kolay olur. Hem bir tek şeyi, sanatça bütün eşya kadar kıymetli yapabilir. Ve hadsiz efradı, gayet kıymettar bir surette icad ederek şu görünen hadsiz mebzuliyet ve nihayetsiz ucuzluk lisanıyla, cûd-u mutlakını gösterir ve hadsiz sehavetini ve nihayetsiz hallakıyetini izhar eder.

Üçüncü menba olan tecelli-i ehadiyet: Yani Sâni’-i Zülcelal cisim ve cismanî olmadığı için zaman ve mekân onu kayıt altına alamaz. Ve kevn ü mekân, onun şuhuduna ve huzuruna müdahale edemez. Ve vesait ve ecram, onun fiiline perde çekemez. Teveccühünde tecezzi ve inkısam olmaz. Bir şey, bir şeye mani olmaz. Hadsiz ef’ali, bir fiil gibi yapar. Onun içindir ki bir çekirdekte koca bir ağacı manen dercettiği gibi bir âlemi bir tek fertte dercedebilir. Bütün âlem, bir tek fert gibi dest-i kudretinde çevrilir. Şu sırrı başka Sözlerde izah ettiğimiz gibi deriz ki:

Nasıl ki nuraniyet itibarıyla bir derece kayıtsız olan güneşin timsali, her bir cilâlı parlak şeyde temessül eder. Binlerle, milyonlarla âyineler nuruna mukabil gelse bir tek âyine gibi inkısam etmeden bizzat her birinde cilve-i misaliyesi bulunur. Eğer âyinenin istidadı olsa güneş, azametiyle onda âsârını gösterebilir. Bir şey, bir şeye mani olamaz. Binler, bir gibi ve binler yere, bir yer gibi kolay girer. Her bir yer, binler yer kadar o güneşin cilvesine mazhar olur.

İşte وَلِلّٰهِ ال۟مَثَلُ ال۟اَع۟لٰى şu kâinat Sâni’-i Zülcelal’inin nur olan bütün sıfâtıyla ve nurani olan bütün esmasıyla, teveccüh-ü ehadiyet sırrıyla öyle bir tecellisi var ki hiçbir yerde olmadığı halde, her yerde hazır ve nâzırdır. Teveccühünde inkısam olmaz. Aynı anda, her yerde; külfetsiz, müzahamesiz her işi yapar.

İşte şu imdad-ı vâhidiyet ve yüsr-ü vahdet ve tecelli-i ehadiyet sırrıyladır ki bütün mevcudat, bir tek Sâni’e verildiği vakit; o bütün mevcudat, bir tek mevcud gibi kolay ve suhuletli olur. Ve her bir mevcud, hüsn-ü sanatça, bütün mevcudat kadar kıymetli olabilir. Nasıl ki mevcudatın hadsiz mebzuliyeti içinde, her bir fertte hadsiz dekaik-ı sanatın bulunması bu hakikati gösteriyor.

Eğer o mevcudat, doğrudan doğruya bir tek Sâni’e verilmezse o zaman her bir mevcud, bütün mevcudat kadar müşkülatlı olur ve bütün mevcudat, bir tek mevcud kıymetine sukut eder, iner. Şu halde ya hiçbir şey vücuda gelmeyecek veya gelse de kıymetsiz, hiçe inecektir.

İşte şu sırdandır ki ehl-i felsefenin en ziyade ileri gidenleri olan sofestaîler, tarîk-i haktan yüzlerini çevirdiklerinden küfür ve dalalet tarîkına bakmışlar, görmüşler ki şirk yolu; tarîk-i haktan ve tevhid yolundan yüz bin defa daha müşkülatlıdır, nihayet derecede gayr-ı makuldür. Onun için bilmecburiye her şeyin vücudunu inkâr ederek akıldan istifa etmişler.

Dördüncüsü

Şu kâinatta şu görünen ef’al ile tasarruf eden Zat-ı Kadîr’in kudretine nisbeten cennetin icadı, bir bahar kadar kolay ve bir baharın icadı, bir çiçek kadar kolaydır. Ve bir çiçeğin mehasin-i sanatı ve letaif-i hilkati, bir bahar kadar letafetli ve kıymetli olabilir. Şu hakikatin sırrı üç şeydir:

Birincisi: Sâni’deki vücub ile tecerrüd.

İkincisi: Mahiyetinin mübayenetiyle adem-i takayyüd.

Üçüncüsü: Adem-i tahayyüz ile adem-i tecezzidir.

Birinci Sır: Vücub ve tecerrüdün hadsiz kolaylığa ve nihayetsiz suhulete sebebiyet vermeleri, gayet derin bir sırdır. Onu bir temsil ile fehme takrib edeceğiz. Şöyle ki:

Vücud mertebeleri muhteliftir. Ve vücud âlemleri ayrı ayrıdır. Ayrı ayrı oldukları için vücudda rüsuhu bulunan bir tabaka-i vücudun bir zerresi, o tabakadan daha hafif bir tabaka-i vücudun bir dağı kadardır ve o dağı istiab eder.

Mesela, âlem-i şehadetten olan kafadaki hardal kadar kuvve-i hâfıza, âlem-i manadan bir kütüphane kadar vücudu içine alır. Ve âlem-i haricîden olan tırnak kadar bir âyine, vücudun âlem-i misal tabakasından koca bir şehri içine alır. Ve o âlem-i haricîden olan o âyine ve o hâfızanın şuurları ve kuvve-i icadiyeleri olsaydı, bir zerrecik vücud-u haricîleri kuvvetiyle, o vücud-u manevîde ve misalîde hadsiz tasarrufat ve tahavvülat yapabilirlerdi.

Demek vücud, rüsuh peyda ettikçe kuvvet ziyadeleşir; az bir şey, çok hükmüne geçer. Hususan vücud, rüsuh-u tam kazandıktan sonra maddeden mücerred ise kayıt altına girmezse; o vakit cüz’î bir cilvesi, sair hafif tabakat-ı vücudun çok âlemlerini çevirebilir.

İşte وَلِلّٰهِ ال۟مَثَلُ ال۟اَع۟لٰى şu kâinatın Sâni’-i Zülcelali, Vâcibü’l-vücud’dur. Yani onun vücudu zatîdir, ezelîdir, ebedîdir, ademi mümtenidir, zevali muhaldir ve tabakat-ı vücudun en râsihi, en esaslısı, en kuvvetlisi, en mükemmelidir. Sair tabakat-ı vücud, onun vücuduna nisbeten gayet zayıf bir gölge hükmündedir. Ve o derece vücud-u Vâcib râsih ve hakikatli ve vücud-u mümkinat o derece hafif ve zayıftır ki Muhyiddin-i Arabî gibi çok ehl-i tahkik, sair tabakat-ı vücudu, evham ve hayal derecesine indirmişler; لَا مَو۟جُودَ اِلَّا هُوَ demişler. Yani vücud-u Vâcib’e nisbeten başka şeylere vücud denilmemeli; onlar, vücud unvanına lâyık değillerdir, diye hükmetmişler.

İşte Vâcibü’l-vücud’un hem vâcib hem zatî olan kudretine karşı, mevcudatın hem hâdis hem ârızî vücudları ve mümkinatın hem kararsız hem kuvvetsiz sübutları, elbette nihayet derecede kolay ve hafif gelir. Bütün ruhları haşr-i a’zamda ihya edip muhakeme etmek; bir baharda, belki bir bahçede, belki bir ağaçta haşir ve neşrettiği yaprak ve çiçek ve meyveler kadar kolaydır.

İkinci Sır: Mübayenet-i mahiyet ve adem-i takayyüdün kolaylığa sebebiyeti ise şudur ki:

Sâni’-i kâinat, elbette kâinat cinsinden değildir. Mahiyeti, hiçbir mahiyete benzemez. Öyle ise kâinat dairesindeki manialar, kayıtlar onun önüne geçemez; onun icraatını takyid edemez. Bütün kâinatı birden tasarruf edip çevirebilir. Eğer kâinat yüzündeki görünen tasarrufat ve ef’al, kâinata havale edilse o kadar müşkülat ve karışıklığa sebebiyet verir ki hiçbir intizam kalmadığı gibi hiçbir şey dahi vücudda kalmaz, belki vücuda gelemez.

Mesela, nasıl ki kemerli kubbelerdeki ustalık sanatı, o kubbedeki taşlara havale edilse ve bir taburun zabite ait idaresi, neferata bırakılsa ya hiç vücuda gelmez veyahut çok müşkülat ve karışıklık içinde intizamsız bir vaziyet alacak. Halbuki o kubbelerdeki taşlara vaziyet vermek için taş nevinden olmayan bir ustaya verilse ve taburdaki neferatın idaresi, mertebe itibarıyla zabitlik mahiyetini haiz olan bir zabite havale edilse hem sanat kolay olur hem tedbir ve idare suhuletli olur. Çünkü taşlar ve neferler birbirine mani olurlar; usta ve zabit ise manisiz her noktaya bakar, idare eder.

İşte وَلِلّٰهِ ال۟مَثَلُ ال۟اَع۟لٰى Vâcibü’l-vücud’un mahiyet-i kudsiyesi, mahiyat-ı mümkinat cinsinden değildir. Belki bütün hakaik-i kâinat, o mahiyetin esma-i hüsnasından olan Hak isminin şuâlarıdır. Madem mahiyet-i mukaddesesi hem Vâcibü’l-vücud’dur hem maddeden mücerreddir hem bütün mahiyata muhaliftir; misli, misali, mesîli yoktur. Elbette o Zat-ı Zülcelal’in o kudret-i ezeliyesine nisbeten bütün kâinatın idaresi ve terbiyesi, bir bahar belki bir ağaç kadar kolaydır. Haşr-i a’zam ve dâr-ı âhiret, cennet ve cehennemin icadı; bir güz mevsiminde ölmüş ağaçların yeniden bir baharda ihyaları kadar kolaydır.

Üçüncü Sır: Adem-i tahayyüz ve adem-i tecezzinin nihayet derecede olan kolaylığa sebebiyet vermelerinin sırrı ise şudur ki:

Madem Sâni’-i Kadîr mekândan münezzehtir, elbette kudretiyle her mekânda hazır sayılır. Ve madem tecezzi ve inkısam yoktur; elbette her şeye karşı, bütün esmasıyla müteveccih olabilir. Ve madem her yerde hazır ve her şeye müteveccih olur. Öyle ise mevcudat ve vesait ve ecram onun ef’aline mümanaat etmez, ta’vik etmez, belki –hiç lüzum yok faraza lüzum olsa– elektriğin telleri gibi ve ağacın dalları gibi ve insanın damarları gibi; eşya, vesile-i teshilat ve vasıta-i vusul-ü hayat ve sebeb-i sürat-i ef’al hükmüne geçer. Ta’vik, takyid, men’ ve müdahale şöyle dursun; belki teshil ve tesri’ ve îsale vesile hükmüne geçer.

Demek, Kadîr-i Zülcelal’in tasarrufat-ı kudretine her şey itaat ve inkıyad cihetinde –ihtiyaç yok eğer ihtiyaç olsa– kolaylığa vesile olur.

Elhasıl: Sâni’-i Kadîr külfetsiz, mualecesiz, süratle, suhuletle her şeyi o şeye lâyık bir surette halk eder. Külliyatı, cüz’iyat kadar kolay icad eder. Cüz’iyatı, külliyat kadar sanatlı halk eder.

Evet, külliyatı ve semavatı ve arzı halk eden kim ise semavat ve arzda olan cüz’iyatı ve efrad-ı zîhayatiyeyi halk eden elbette yine odur ve ondan başka olamaz. Çünkü o küçük cüz’iyat; o külliyatın meyveleri, çekirdekleri, misal-i musağğarlarıdır.

Hem o cüz’iyatı icad eden kim ise cüz’iyatı ihata eden unsurları ve semavat ve arzı dahi o halk etmiştir. Çünkü görüyoruz ki cüz’iyat külliyata nisbeten birer çekirdek, birer küçük nüsha hükmündedir. Öyle ise o cüz’îleri halk eden zatın elinde, anâsır-ı külliye ve semavat ve arz bulunmalıdır. Tâ ki hikmetinin düsturlarıyla ve ilminin mizanlarıyla o küllî ve muhit mevcudatın hülâsalarını, manalarını, numunelerini; o küçücük misal-i musağğarlar hükmünde olan cüz’iyatta dercedebilsin.

Evet, acayib-i sanat ve garaib-i hilkat noktasında cüz’iyat, külliyattan geri değil; çiçekler, yıldızlardan aşağı değil; çekirdekler, ağaçların mâdûnunda değil; belki çekirdekteki nakş-ı kader olan manevî ağaç, bağdaki nesc-i kudret olan mücessem ağaçtan daha acibdir. Ve hilkat-i insaniye, hilkat-i âlemden daha acibdir.

Nasıl ki bir cevher-i fert üstünde, esîr zerratıyla bir Kur’an-ı hikmet yazılsa semavat yüzündeki yıldızlarla yazılan bir Kur’an-ı azametten kıymetçe daha ehemmiyetli olabilir. Öyle de çok küçük cüz’iyatlar var, mu’cizat-ı sanatça külliyattan üstündür.

Beşincisi

Sâbık beyanatımızda, icad-ı mahlukatta görünen hadsiz kolaylık, gayet derecede çabukluk, nihayetsiz sürat-i ef’al, nihayetsiz suhuletle icad-ı eşyanın sırlarını, hikmetlerini bir derece gösterdik. İşte şu nihayetsiz sürat ve hadsiz suhuletle vücud-u eşya, ehl-i hidayete şöyle kat’î bir kanaat verir ki:

Mahlukatı icad eden zatın kudretine nisbeten; cennetler baharlar kadar, baharlar bahçeler kadar, bahçeler çiçekler kadar kolay gelir.

مَا خَل۟قُكُم۟ وَلَا بَع۟ثُكُم۟ اِلَّا كَنَف۟سٍ وَاحِدَةٍ sırrıyla, nev-i beşerin haşir ve neşri, bir tek nefsin imate ve ihyası gibi suhuletlidir.

اِن۟ كَانَت۟ اِلَّا صَي۟حَةً وَاحِدَةً فَاِذَاهُم۟ جَمٖيعٌ لَدَي۟نَا مُح۟ضَرُونَ tasrihiyle, bütün insanları haşirde ihya etmek; istirahat için dağılan bir orduyu bir boru sesiyle toplamak kadar kolaydır.

İşte şu hadsiz sürat ve nihayetsiz suhulet, bilbedahe kudret-i Sâni’in kemaline ve her şey ona nisbeten kolay olduğuna delil-i kat’î ve bürhan-ı yakînî olduğu halde; ehl-i dalaletin nazarında, Sâni’in kudretiyle eşyanın teşkili ve icadı –ki vücub derecesinde suhuletlidir– bin derece muhal olan kendi kendine teşekkül ile iltibasa sebep olmuştur. Yani bazı âdi şeylerin vücuda gelmelerini çok kolay gördükleri için onların teşkilini, teşekkül tevehhüm ediyorlar. Yani icad edilmiyorlar, belki kendi kendine vücud buluyorlar.

İşte gel, ahmaklığın nihayetsiz derecatına bak ki nihayetsiz bir kudretin delilini, onun ademine delil yapar; nihayetsiz muhalat kapısını açar. Çünkü o halde Sâni’-i âleme lâzım olan nihayetsiz kudret ve muhit ilim gibi evsaf-ı kemal, her mahlukun her zerresine verilmek lâzım gelir; tâ kendi kendine teşekkül edebilsin.

ON BİRİNCİ KELİME

وَ اِلَي۟هِ ال۟مَصٖيرُ

Yani dâr-ı fâniden dâr-ı bâkiye dönülecek ve Kadîm-i Bâki’nin makarr-ı saltanat-ı ebediyesine gidilecek ve kesret-i esbabdan Vâhid-i Zülcelal’in daire-i kudretine gidilecek, dünyadan âhirete geçilecek. Merciiniz onun dergâhıdır, melceiniz onun rahmetidir ve hâkeza…

Şu kelimenin bunlar gibi ifade ettiği pek çok hakikatler var. Şu hakikatlerin içinde, saadet-i ebediye ile cennete döneceğinizi ifade eden hakikat ise Onuncu Söz’ün on iki bürhan-ı kat’î-yi yakîniyle ve Yirmi Dokuzuncu Söz’ün pek çok delail-i kātıayı tazammun eden altı esasıyla o derece kat’î ispat edilmiştir ki başka beyana hâcet bırakmıyor. Gurûb eden güneşin ertesi sabah yeniden tulû edeceği kat’iyetinde, o iki Söz ispat etmişler ki:

Şu dünyanın manevî güneşi olan hayat dahi harab-ı dünya ile gurûbundan sonra haşrin sabahında bâki bir surette tulû edecektir. Ve cin ve insin bir kısmı saadet-i ebediyeye ve bir kısmı da şakavet-i ebediyeye mazhar olacaktır. Madem Onuncu ve Yirmi Dokuzuncu Sözler bu hakikati kemaliyle ispat etmişler, sözü onlara havale edip yalnız deriz ki:

Sâbık beyanatta kat’î ispat edildiği üzere nihayetsiz bir ilm-i muhit ve hadsiz bir irade-i külliye ve nihayetsiz bir kudret-i mutlaka sahibi olan şu kâinatın Sâni’-i Hakîm’i ve şu insanların Hâlık-ı Rahîm’i, bütün semavî kitapları ve fermanlarıyla cenneti ve saadet-i ebediyeyi nev-i beşerin ehl-i imanına vaad etmiştir. Madem vaad etmiştir, elbette yapacaktır. Çünkü vaadinde hulf etmek ona muhaldir. Çünkü vaadini îfa etmemek, gayet çirkin bir noksandır. Kâmil-i Mutlak noksandan münezzeh ve mukaddestir. Vaad ettiğini yapmamak, ya cehlinden veya aczinden yapamaz. Halbuki o Kadîr-i Mutlak ve Alîm-i külli şey hakkında cehil ve acz muhal olduğundan, hulf-ü vaad dahi muhaldir.

Hem başta Fahr-i Âlem aleyhissalâtü vesselâm olarak bütün enbiya ve evliya ve asfiya ve ehl-i iman mütemadiyen o Rahîm-i Kerîm’den, vaad ettiği saadet-i ebediyeyi rica edip yalvarıyorlar ve niyaz edip istiyorlar. Hem bütün esma-i hüsna ile beraber istiyorlar. Çünkü başta şefkati ve rahmeti, adaleti ve hikmeti ve Rahman ve Rahîm, Âdil ve Hakîm isimleri ve rububiyeti ve saltanatı ve Rab ve Allah isimleri gibi ekser esma-i hüsnası, daire-i âhireti ve saadet-i ebediyeyi iktiza ve istilzam ederler ve tahakkukuna şehadet ve delâlet ediyorlar. Belki –Onuncu Söz’de ispat edildiği gibi– bütün mevcudat bütün hakaikiyle dâr-ı âhirete işaret ediyorlar.

Hem ferman-ı a’zam olan Kur’an-ı Hakîm binler âyât ve beyyinatıyla ve berahin-i sadıka-i kat’iyesiyle o hakikati gösteriyor ve talim ediyor. Ve nev-i beşerin mâbihi’l-iftiharı olan Habib-i Ekrem binler mu’cizat-ı bâhireye istinad ederek bütün hayatında, bütün kuvvetiyle o hakikati ders vermiş, ispat etmiş, ilan etmiş, görmüş ve göstermiş.

اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَ سَلِّم۟ وَ بَارِك۟ عَلَي۟هِ وَ عَلٰى اٰلِهٖ وَ صَح۟بِهٖ بِعَدَدِ اَن۟فَاسِ اَه۟لِ ال۟جَنَّةِ فِى ال۟جَنَّةِ وَ اح۟شُر۟نَا وَ نَاشِرَهُ وَ رُفَقَائَهُ وَ صَاحِبَهُ سَعٖيدًا وَ وَالِدٖينَا وَ اِخ۟وَانَنَا وَ اَخَوَاتِنَا تَح۟تَ لِوَائِهٖ وَار۟زُق۟نَا شَفَاعَتَهُ وَ اَد۟خِل۟نَا ال۟جَنَّةَ مَعَ اٰلِهٖ وَ اَص۟حَابِهٖ بِرَح۟مَتِكَ يَا اَر۟حَمَ الرَّاحِمٖينَ

اٰمٖينَ اٰمٖينَ

رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذ۟نَٓا اِن۟ نَسٖينَٓا اَو۟ اَخ۟طَا۟نَا ۝ رَبَّنَا لَا تُزِغ۟ قُلُوبَنَا بَع۟دَ اِذ۟ هَدَي۟تَنَا وَهَب۟ لَنَا مِن۟ لَدُن۟كَ رَح۟مَةً اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟وَهَّابُ ۝ رَبِّ اش۟رَح۟ لٖى صَد۟رٖى ۝ وَيَسِّر۟ لٖٓى اَم۟رٖى ۝ وَاح۟لُل۟ عُق۟دَةً مِن۟ لِسَانٖى ۝ يَف۟قَهُوا قَو۟لٖى ۝ رَبَّنَا تَقَبَّل۟ مِنَّا اِنَّكَ اَن۟تَ السَّمٖيعُ ال۟عَلٖيمُ ۝ وَ تُب۟ عَلَي۟نَا اِنَّكَ اَن۟تَ التَّوَّابُ الرَّحٖيمُ

سُب۟حَانَكَ لَا عِل۟مَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّم۟تَنَٓا اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟عَلٖيمُ ال۟حَكٖيمُ

YİRMİNCİ MEKTUP’UN  ONUNCU KELİMESİNE ZEYLDİR

بِاس۟مِهٖ سُب۟حَانَهُ وَ اِن۟ مِن۟ شَى۟ءٍ اِلَّا يُسَبِّحُ بِحَم۟دِهٖ

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ

اَلَا بِذِك۟رِ اللّٰهِ تَط۟مَئِنُّ ال۟قُلُوبُ ۝

ضَرَبَ اللّٰهُ مَثَلًا رَجُلًا فٖيهِ شُرَكَٓاءُ مُتَشَاكِسُونَ

Sual: Sen çok yerlerde demişsin ki: “Vahdette nihayet derecede kolaylık var, kesrette ve şirkte nihayet müşkülat oluyor. Vahdette vücub derecesinde bir suhulet var, şirkte imtina derecesinde bir suubet var.” diyorsun. Halbuki gösterdiğin müşkülat ve muhalat, vahdet tarafında da cereyan eder. Mesela, diyorsun: “Eğer zerreler memur olmazlarsa her bir zerrede, ya bir ilm-i muhit veya bir kudret-i mutlaka veya hadsiz manevî makineler, matbaalar bulunmak lâzım gelir. Bu ise yüz derece muhaldir.” Halbuki o zerreler memur-u İlahî de olsalar yine öyle bir mazhariyet lâzım gelir tâ hadsiz muntazam vazifelerini yapabilsinler. Bunun hallini isterim.

Elcevap: Çok Sözlerde izah ve ispat etmişiz ki: Bütün mevcudat bir tek Sâni’e verilse bir tek mevcud gibi kolay ve suhuletli olur. Eğer müteaddid esbaba ve tabiata isnad edilse bir tek sinek, semavat kadar; bir çiçek, bir bahar kadar; bir meyve, bir bahçe kadar müşkülatlı ve suubetli olur. Madem şu mesele başka Sözlerde izah ve ispat edilmiş, onlara havale edip şurada yalnız üç işaret ile o hakikate karşı nefsin itminanını temin edecek üç temsil beyan edeceğiz:

Birinci Temsil:

Mesela, şeffaf parlak bir zerrecik, bizzat kendi başıyla kalsa bir kibrit başı kadar bir nur içinde yerleşmez ve ona masdar olamaz. Kendi cirmi kadar ve mahiyeti miktarınca bi’l-asale cüz’î zerre gibi bir nuru olabilir. Fakat o zerrecik, güneşe intisap edip ona karşı gözünü açıp baksa o vakit o koca güneşi ziyasıyla, elvan-ı seb’asıyla, hararetiyle hattâ mesafesiyle içine alabilir ve bir nevi tecelli-i a’zamına mazhar olur. Demek, o zerre kendi kendine kalsa bir zerre kadar ancak iş görebilir. Eğer güneşe memur ve mensup ve mir’at sayılsa güneş gibi, güneşin icraatındaki bir kısım cüz’î numunelerini gösterebilir.

İşte وَلِلّٰهِ ال۟مَثَلُ ال۟اَع۟لٰى her bir mevcud, hattâ her bir zerre, eğer kesrete ve şirke ve esbaba ve tabiata ve kendi kendine isnad edilse o vakit her bir zerre, her bir mevcud, ya bir ilm-i muhit ve kudret-i mutlaka sahibi olmalı veyahut hadsiz manevî makine ve matbaalar, içinde teşekkül etmeli tâ ona tevdi edilen acib vazifeleri yapabilsin.

Eğer o zerreler Vâhid-i Ehad’e isnad edilse o vakit her bir masnû, her bir zerre ona mensup olur, onun memuru hükmüne geçer. Şu intisabı onu tecelliye mazhar eder. Bu mazhariyet ve intisapla, nihayetsiz bir ilim ve kudrete istinad eder. Hâlık’ının kuvvetiyle, milyonlar defa kuvvet-i zatîsinden fazla işleri, vazifeleri; o intisap ve istinad sırrıyla yapar.

İkinci Temsil:

Mesela, iki kardeş var. Birisi cesur, kendine güvenir. Diğeri hamiyetli, milliyet-perverdir. Bir muharebe zamanında kendine güvenen adam devlete intisap etmez, kendi başıyla iş görmek ister. Kendi kuvvetinin menbalarını belinde taşımaya mecbur olur. Teçhizatını, cephanelerini kendi kuvvetine göre çekmeye muztardır. O şahsî ve küçük kuvvet miktarınca, düşman ordusunun bir onbaşısıyla ancak mücadele eder; fazla bir şey elinden gelmez.

Öteki kardeş kendine güvenmiyor ve kendisini âciz, kuvvetsiz biliyor; padişaha intisap etti, askere kaydedildi. O intisap ile koca bir ordu ona nokta-i istinad oldu. Ve o istinad ile arkasında, padişahın himmetiyle bir ordunun manevî kuvveti tahşid edilebilir bir kuvve-i maneviye ile harbe atıldı. Tâ düşmanın mağlup ordusu içindeki şahın büyük bir müşirine rast geldi, kendi padişahı namına “Seni esir ediyorum, gel!” der. Esir eder, getirir.

Şu halin sırrı ve hikmeti şudur ki:

Evvelki başıbozuk, kendi menba-ı kuvvetini ve teçhizatını kendisi taşımaya mecbur olduğu için gayet cüz’î iş görebildi. Şu memur ise kendi kuvvetinin menbaını taşımaya mecbur değil belki onu ordu ve padişah taşıyor. Mevcud telgraf ve telefon teline makinesini küçük bir tel ile rabtetmek gibi şu adam bu intisapla kendini o hadsiz kuvvete rabteder.

İşte وَلِلّٰهِ ال۟مَثَلُ ال۟اَع۟لٰى eğer her mahluk, her zerre doğrudan doğruya Vâhid-i Ehad’e isnad edilse ve onlar ona intisap etseler; o vakit o intisap kuvvetiyle ve seyyidinin havliyle, emriyle; karınca, Firavun’un sarayını başına yıkar, baş aşağı atar. Sinek, Nemrut’u gebertip cehenneme atar. Bir mikrop, en cebbar bir zalimi kabre sokar. Buğday tanesi kadar çam çekirdeği, bir dağ gibi bir çam ağacının destgâhı ve makinesi hükmüne geçer. Havanın zerresi, bütün çiçeklerin, meyvelerin ayrı ayrı işlerinde, teşekkülatlarında muntazaman, güzelce çalışabilir. Bütün bu kolaylık, bilbedahe memuriyet ve intisaptan ileri geliyor.

Eğer iş başıbozukluğa dönse esbaba ve kesrete ve kendi kendilerine bırakılıp şirk yolunda gidilse o vakit her şey, cirmi kadar ve şuuru miktarınca iş görebilir.

Üçüncü Temsil:

Mesela, iki arkadaş var. Hiç görmedikleri bir memleketin ahvaline dair istatistikli bir nevi coğrafya yazmak istiyorlar.

Birisi, o memleketin padişahına intisap edip telgraf ve telefon dairesine girer. On paralık bir tel ile kendi telefon makinesini devletin teline rabteder. Her yer ile görüşür, muhabere eder, malûmat alır. Gayet muntazam ve mükemmel coğrafya istatistiğine ait sanatkârane bir eser yapar.

Öteki arkadaş ise ya elli sene mütemadiyen gezecek ve müşkülatla her yeri görüp her hâdiseyi işitecek veyahut milyonlarla lirayı sarf edip devletin tel ve telefon temdidatı kadar ve padişah gibi telgraf sahibi olacak. Tâ evvelki arkadaşı gibi o mükemmel eseri yapsın.

Öyle de وَلِلّٰهِ ال۟مَثَلُ ال۟اَع۟لٰى eğer hadsiz eşya ve mahlukat Vâhid-i Ehad’e verilse o vakit, o irtibat ile her şey birer mazhar olur. O Şems-i Ezelî’nin tecellisine mazhariyetle, kavanin-i hikmetine ve desatir-i ilmiyesine ve nevamis-i kudretine irtibat peyda eder. O vakit havl ve kuvvet-i İlahiye ile her şeyi görür bir gözü ve her yere bakar bir yüzü ve her işe geçer bir sözü hükmünde bir cilve-i Rabbaniyeye mazhar olur.

Eğer o intisap kesilse o şey, bütün eşyadan dahi inkıta eder, cirmi kadar bir küçüklüğe sığışır. O halde bir uluhiyet-i mutlaka sahibi olmalı ki evvelki vaziyette gördüğü işleri görebilsin.

Elhasıl, vahdet ve iman yolunda, vücub derecesinde bir suhulet ve kolaylık var. Şirk ve esbabda, imtina derecesinde müşkülat ve suubet var. Çünkü bir vâhid, külfetsiz olarak kesîr eşyaya bir vaziyet verir ve bir neticeyi istihsal eder. Eğer o vaziyeti almayı ve o neticeyi istihsal etmeyi, o eşya-yı kesîreye havale edilse o vakit pek çok külfetle ve pek çok hareketlerle ancak o vaziyet alınır ve o netice istihsal edilir.

Mesela, Üçüncü Mektup’ta denildiği gibi semavat meydanında, şems ve kamer kumandası altında yıldızlar ordusunu harekete getirmekle, her gece ve her sene, şaşaalı tesbihkârane bir seyeran ve cereyan vermek demek olan cazibedar, sevimli vaziyet-i semaviye ve mevsimlerin değişmesi gibi büyük maslahatların vücud bulması demek olan o ulvi, hikmetli netice-i arziye, eğer vahdete verilse o Sultan-ı ezel kolayca küre-i arz gibi bir neferi, o vaziyet ve o netice için ecram-ı ulviyeye kumandan tayin eder. O vakit arz, emir aldıktan sonra, memuriyet neşesinden mevlevî gibi zikir ve semâa kalkar; az bir masrafla o güzel vaziyet hasıl olur, o mühim netice vücud bulur.

Eğer arza “Sen dur, karışma!” denilse ve o netice ve o vaziyetin istihsali de semavata havale edilse ve vahdetten, kesrete ve şirke gidilse; her gün ve her sene, binler derece küre-i arzdan büyük olan milyonlar adedince yıldızlar hareket etmek, milyarlar sene mesafeyi yirmi dört saatte ve bir senede kestirmek lâzımdır.

Netice-i Meram:

Kur’an ve ehl-i iman, hadsiz masnuatı bir Sâni’-i Vâhid’e verir. Doğrudan doğruya her işi ona isnad eder. Vücub derecesinde suhuletli bir yolda gider, sevk eder. Ve ehl-i şirk ve tuğyan, bir masnû-u vâhidi hadsiz esbaba isnad ederek imtina derecesinde suubetli bir yolda gider. Şu halde Kur’an yolunda, bütün masnuatla; dalalet yolunda, bir masnû-u vâhid beraberdirler. Hattâ belki bütün eşyanın vâhidden sudûru, bir vâhidin hadsiz eşyadan sudûrundan çok derece eshel ve kolaydır. Nasıl ki bir zabit, bin neferin tedbirini, bir nefer gibi kolay yapar ve bir neferin tedbiri, bin zabite havale edilse bin nefer kadar müşkülatlı olur, keşmekeşe sebebiyet verir.

İşte şu hakikati şu âyet-i azîme, ehl-i şirkin başına vuruyor, dağıtıyor:

ضَرَبَ اللّٰهُ مَثَلًا رَجُلًا فٖيهِ شُرَكَٓاءُ مُتَشَاكِسُونَ وَرَجُلًا سَلَمًا لِرَجُلٍ هَل۟ يَس۟تَوِيَانِ مَثَلًا اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ بَل۟ اَك۟ثَرُهُم۟ لَا يَع۟لَمُونَ

سُب۟حَانَكَ لَا عِل۟مَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّم۟تَنَٓا اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟عَلٖيمُ ال۟حَكٖيمُ

اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَ سَلِّم۟ عَلٰى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ بِعَدَدِ ذَرَّاتِ ال۟كَائِنَاتِ وَ عَلٰى اٰلِهٖ وَ صَح۟بِهٖ اَج۟مَعٖينَ اٰمٖينَ وَال۟حَم۟دُ لِلّٰهِ رَبِّ ال۟عَالَمٖينَ

اَللّٰهُمَّ يَا اَحَدُ يَا وَاحِدُ يَا صَمَدُ يَا مَن۟ لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ وَح۟دَهُ لَا شَرٖيكَ لَهُ يَا مَن۟ لَهُ ال۟مُل۟كُ وَ لَهُ ال۟حَم۟دُ وَ يَا مَن۟ يُح۟يٖى وَ يُمٖيتُ يَا مَن۟ بِيَدِهِ ال۟خَي۟رُ يَا مَن۟ هُوَ عَلٰى كُلِّ شَى۟ءٍ قَدٖيرٌ يَا مَن۟ اِلَي۟هِ ال۟مَصٖيرُ بِحَقِّ اَس۟رَارِ هٰذِهِ ال۟كَلِمَاتِ اِج۟عَل۟ نَاشِرَ هٰذِهِ الرِّسَالَةِ وَ رُفَقَائَهُ وَ صَاحِبَهَا سَعٖيدًا مِنَ ال۟مُوَحِّدٖينَ ال۟كَامِلٖينَ وَ مِنَ الصِّدّٖيقٖينَ ال۟مُحَقِّقٖينَ وَ مِنَ ال۟مُؤ۟مِنٖينَ ال۟مُتَّقٖينَ اٰمٖينَ

اَللّٰهُمَّ بِحَقِّ سِرِّ اَحَدِيَّتِكَ اِج۟عَل۟ نَاشِرَ هٰذَا ال۟كِتَابِ نَاشِرًا لِاَس۟رَارِ التَّو۟حٖيدِ وَ قَل۟بَهُ مَظ۟هَرًا لِاَن۟وَارِ ال۟اٖيمَانِ وَ لِسَانَهُ نَاطِقًا بِحَقَائِقِ ال۟قُر۟اٰنِ

اٰمٖينَ اٰمٖينَ اٰمٖينَ

---

On Dokuzuncu Mektup ⇐ | Mektubat | ⇒ Yirmi Birinci Mektup

---