Dokuzuncu Söz/mk

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ

فَسُبْحَانَ اللّٰهِ ح۪ينَ تُمْسُونَ وَح۪ينَ تُصْبِحُونَ ❀ وَلَهُ الْحَمْدُ فِي السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَعَشِيًّا وَح۪ينَ تُظْهِرُونَ

Еј, брату! Ме прашуваш за мудроста на утврдувањето на овие пет избрани времиња пропишани за намаз. Ќе се осврнеме само на една од многуте мудрости.

Да, како што времето за секој намаз е почеток на едно значајно преобразување, исто така е и огромно огледало на Божественото располагање, во која се одразува по еден од општите Божествени благодати. Затоа е наредено намазот да се извршува во тие времиња, односно да се зајакне славењето и величењето на Семожниот, Владетелот на величието, и да се зголеми похвалата и благодарноста за Неговите безбројни благодати, насобрани во времето меѓу два намаза. За да се разбере еден дел од овие детални и длабоки значења, заедно со мојот нефс треба да се послушаат следните „Пет точки“.

Прва точка:

Смислата на намазот се состои во славење (тесбих), величење (тазим) и благодарење (шуќур) на Севишниот Господар; односно преку изговарање на „Субханаллах“ – со зборови и со дела да се слави Неговата Возвишеност, потоа со изговарање на „Аллаху Екбер“ – со зборови и со дела да се величи Неговото совршенство, и со изговарање на „Елхамдулиллах“ – од срце, со јазик и со тело да му се благодари за Неговата убавина.

Значи, славењето, величењето и благодарењето се како семиња на намазот.

Поради таа причина, овие три слова се наоѓаат во сите делови на намазот – и во движењата, и во зикирот. Поради истата причина, овие благословени (мубарек) слова се повторуваат по триесет и три пати по намазот, за да се зајакне и зацврсти смислата на намазот. Преку овие кратки лаконски слова се потврдува смислата и значењето на намазот.

Втора точка:

Смислата на богослужението е во следново – Пред големината на Аллах, Божјиот раб ги увидува своите недостатоци, немоќ и беда, и со почит, со восхит и со искрена љубов прави сеџде (поклонување до земја) пред совршеното владеење на

Господарот, моќта на Единствениот и на Божјото милосрдие; односно, како што власта на Господарот изискува покорност и робување, исто така и светоста и совршенството на Господарот изискуваат Божјиот раб, откако ќе ги увиди своите недостатоци и мани, со барање прошка, со славење и со изговарање „Субханаллах“, да ја изјави чистотата на Господарот и Неговата лишеност од сите недостатоци, и дека Тој стои над сите поимања и лаги на следбениците на заблудата, и дека е пресвет и лишен од сите несовршености и недостатоци на универзумот.

И совршената моќ на Господарот од Божјиот раб изискува доверба во Аллах и засолниште кај Него, да се потпира на тоа со увид за сопствената слабост и немоќ на созданијата, изрекувајќи: „Аллаху Екбер“ со восхит, одушевување и одобрение кон величествените дела на Универзалната моќ, преминувајќи во руку() со целосно потчинување и покорност.

И непресушната ризница на милосрдието на Божјото господарување изискува Божјиот раб да ги открие своите лични потреби и беда, и потребите на сите созданија, со јазикот на молбата и молитвата, и со благодарност, похвала и славење да ја објави добрината на својот Господар и Неговите универзални благодати, изрекувајќи „Елхамдулиллах“.

Значи, постап- ките, односно движењата и словата во намазот ја содржат истата смисла и поради тоа Аллах ги заповедал.

Трета точка:

Како што човекот е минијатурен примерок на овој огромен универзум и како што сурата Фатиха е светол симбол на Светиот Куран, така и намазот е еден светол сеопфатен синопсис на сите богослуженија, една света карта која ги прикажува моделите на богослуженијата на сите видови созданија.

Четврта точка:

Како што стрелките на часовникот, кои ги одбројуваат секундите, минутите, часовите и деновите, си личат една на друга, имаат иста улога и меѓусебно се споредуваат, имитираат и надополнуваат – така и земниот свет е еден огромен Божествен часовник, и ноќта и денот се како секундите на часовникот, годините се бројат во минути, а животниот век на човекот се брои во часови, додека, пак, циклусот на постоењето на овој свет се брои во денови – и сите се меѓусебно поврзани и се имитираат, се приспособуваат една на друга, слични се, потсетуваат една на друга и се надополнуваат.

На пример: Времето на утринскиот намаз (Сабах), односно времето до изгрејсонцето, е слично и потсетува на времето на раната пролет и на времето на човековиот зачеток во мајчината утроба, на првиот од шесте денови од создавањето на небото и земјата, и со тоа го потсетува човекот на големите Божји дела.

Времето на пладневниот намаз (Зухур) потсетува на средината на летото, цутот на младоста, и на периодот од земниот живот кога е создаден човекот, и потсетува на одразите на милоста и изобилството на благодатите.

Времето на попладневниот намаз (Икиндија) потсетува на есента, на времето на староста и на среќното време на последниот пророк Мухаммед (Аллах да го благослови и со мир да го дари), и потсетува на Божјите дела и благодати на Семилостивиот, што се наоѓаат во нив.

Времето на намазот по зајдисонце (Акшам) потсетува на заоѓањето и исчезнувањето на поголемиот дел од созданијата на крајот од есента, како што потсетува и на човековата смрт и на уништувањето на светот при настапувањето на Денот на Воскресението, а со тоа ги открива пројавувањата на Возвишениот, го предупредува човекот и го буди од сонот на заблудата.

Времето на вечерниот намаз (Јација) потсетува на помрачувањето на светот, на темнината и нејзиното прекривање на трагите на денот со црни прекривки, а потсетува и на зимското прекривање на мртвата земјина површина со зимската бела прекривка, и на смртта додека трагите на покојниот човек исчезнуваат целосно во темнината на заборавот, и на конечното затворање на вратите на овој земски свет на испитувања, а сето тоа потсетува на величествените одредби на Возвишениот Семоќник.

Времето на ноќниот намаз потсетува на зимата и на гробот, на Берзахот (премин меѓу двата света) и потсетува до кој степен човечкиот дух има потреба од милосрдието на Семилосрдниот и колку е неопходна светлината на ноќниот (техеџџут) намаз во гробните ноќи и темнината на Берзахот, со предупредување зборува за бескрајните благодати на Вистинскиот Дарувач на благосостојбата за време на сите овие промени, и открива до кој степен е достоен за благодарење и славење.

Следното утро на Сабах, пак, потсетува на утринското Воскресение. Да, како што настапувањето на утрото по ноќта и доаѓањето на пролетта по зимата е логично, задолжително и неизбежно, така и доаѓањето на утринското Воскресение и пролетта на Берзахот се подеднакво неприкосновени и категорични.

Значи, како што времето на секој од овие пет намази е почеток на големи промени и предупредува за други големи пресврти, така и, укажувајќи на секојдневните големи пресврти, предупредува за чудата на вековечната моќ и за даровите на Божјата милост, независно дали се годишни, стогодишни или епохални.

Значи, пропишаните пет намази, кои се основна должност, темел на богослужението, задолжителна обврска и долг, навистина се соодветни и погодни за нивно извршување во овие времиња.

Петта точка:

Човекот по природа е многу слаб. Поради тоа, тој се растревожува од сè и сè му причинува болка. Притоа, тој е прилично немоќен, а неговите потешкотии и непријатели се многубројни. Многу е сиромав, а потребите му се навистина многу. Мрзлив е и неспособен, но животните потреби му се претешки. Неговата човечност го наведува да се приврзе со целиот универзум, но исчезнувањето на сè што сака и разделбата со сето тоа, непрестајно му предизвикува болка. Неговиот ум се стреми кон возвишени цели и вечни плодови, но рацете му се куси, животот – краток, моќта му е ограничена, а трпението – исцрпливо.

Ете, во ваква состојба, јасно и разбирливо е дека во времето на утринскиот намаз (Сабах), човековата душа има најголема потреба од молитви и намаз за пронаоѓање на патот до вратата на Семоќниот, Семилостивиот и Владетелот на убавината, за споделување на своите потреби со Него, за барање помош и излез од Него, Славен е Тој; за искажување колку голема потреба има од Неговата поддршка за издржување на претстојните работи и должности, кои му се натоварени на плеќите во текот на денот.

Времето на пладневниот намаз е зенитот на денот и почетокот на неговото исчезнување од хоризонтот – времето на завршување на секојдневните работи и период на кратка пауза од работните грижи, а и време кога на душата ѝ е потребен одмор од поспаноста и зашеметеноста, од нарушувањата и немирите што ги нанесува овој минлив свет, и миг кога Божјите благодати доаѓаат до израз.

Избавувањето на човековата душа од овие работни грижи, ослободувањето од таа небрежност и смут, избавувањето од овие ништожни минливи работи се остварува само ако се побара засолниште пред вратата на Сеприсутниот, Кој е Вистинскиот Благодател – преку смирение и дела за доближување до Него, со споени раце од предната страна, со благодарност и прослава за сите Негови благодати, барајќи помош единствено од Него, и со руку (наведнување каде што рацете треба да бидат на колениците, а грбот исправен) ја покажува својата понизност пред Неговото величие и моќ, и со правење сеџде (поклонување до земја) искажува восхит, величење и љубов кон Неговото совршенство и неспоредлива убавина. Затоа, оној што не разбира колку пријатно е клањањето намаз, колку е убаво, колку е достојно и колку многу е неопходно, тогаш тој човек навистина не е човек...

Времето на попладневниот намаз наликува на меланхоличната есенска сезона, на тажната состојба на староста, на болното време на Судниот ден. Тоа е и време за покажување на резултатите од секојдневните работи и период кога се прави голема севкупна сметка за Божествените благодати, како што се здравјето, благосостојба и можност за вршење добри дела. Тоа е време и кога сонцето почнува да заоѓа и тоа укажува дека човекот е само гостин и службеник кој има одредена улога, и дека сè е минливо и непостојано.

Сега, човековата душа која бара вечност и трајност, која е создадена за вечност, и која го обожува добротворството, а тагува поради разделбата, станува и зема абдест (обредно миење) за да го клања икиндискиот намаз во ова попладневно време и покорно упатува молби кон единствената врата на Беспочетниот и Вечниот, Сеприсутниот и Бесмртниот, барајќи засолниште под благонаклонетоста на Неговите постојани и безгранични благодати, Му упатува бескрајни благодарности, со руку ја покажува покорноста кон достоинството на Неговото господарување, а потоа со својата скромност прави сеџде (се поклонува до земја) пред вечноста на Неговата Божественост, и наоѓа вистинско олеснување и целосна опуштеност за својата душа, застанувајќи со споени раце во совршена покорност и наполна подготвеност пред грандиозноста на Неговото Величество. Ете, оној што е човек, со ова значење ќе разбере колку возвишена должност и колку достојна служба е клањањето намаз во ова попладневно време, и колку голема е придобивката на безграничната блажена среќа, и дека тоа е вистинско време за исплаќање на природниот долг на човекот.

Mağrib vaktinde –ki o zaman– hem kışın başlamasından yaz ve güz âleminin nâzenin ve güzel mahlukatının veda-i hazînanesi içinde gurûb etmesinin zamanını andırır. Hem insanın vefatıyla bütün sevdiklerinden bir firak-ı elîmane içinde ayrılıp kabre girmek zamanını hatırlatır. Hem dünyanın zelzele-i sekerat içinde vefatıyla bütün sekenesi başka âlemlere göçmesi ve bu dâr-ı imtihan lambasının söndürülmesi zamanını andırır, hatırlatır ve zevalde gurûb eden mahbublara perestiş edenleri şiddetle ikaz eder bir zamandır.

İşte akşam namazı için böyle bir vakitte, fıtraten bir Cemal-i Bâki’ye âyine-i müştak olan ruh-u beşer, şu azîm işleri yapan ve bu cesîm âlemleri çeviren, tebdil eden Kadîm-i Lemyezel ve Bâki-i Lâyezal’in arş-ı azametine yüzünü çevirip bu fânilerin üstünde اَللّٰهُ اَك۟بَرُ  deyip onlardan ellerini çekip hizmet-i Mevla için el bağlayıp Daim-i Bâki’nin huzurunda kıyam edip اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ demekle; kusursuz kemaline, misilsiz cemaline, nihayetsiz rahmetine karşı hamd ü sena edip اِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ اِيَّاكَ نَسْتَع۪ينُ demekle, muînsiz rububiyetine, şeriksiz uluhiyetine, vezirsiz saltanatına karşı arz-ı ubudiyet ve istiane etmek…

Hem nihayetsiz kibriyasına, hadsiz kudretine ve aczsiz izzetine karşı rükûya gidip bütün kâinatla beraber zaaf ve aczini, fakr ve zilletini izhar etmekle سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظِيمُ deyip Rabb-i Azîm’ini tesbih edip hem zevalsiz cemal-i zatına, tagayyürsüz sıfât-ı kudsiyesine, tebeddülsüz kemal-i sermediyetine karşı secde edip hayret ve mahviyet içinde terk-i mâsiva ile muhabbet ve ubudiyetini ilan edip hem bütün fânilere bedel bir Cemil-i Bâki, bir Rahîm-i Sermedî bulup سُبْحَانَ رَبِّيَ الْاَعْلٰ demekle zevalden münezzeh, kusurdan müberra Rabb-i A’lâsını takdis etmek…

Sonra teşehhüd edip oturup bütün mahlukatın tahiyyat-ı mübarekelerini ve salavat-ı tayyibelerini kendi hesabına o Cemil-i Lemyezel ve Celil-i Lâyezal’e hediye edip ve Resul-i Ekrem’ine selâm etmekle biatını tecdid ve evamirine itaatini izhar edip ve imanını tecdid ile tenvir etmek için şu kasr-ı kâinatın intizam-ı hakîmanesini müşahede edip Sâni’-i Zülcelal’in vahdaniyetine şehadet etmek…

Hem saltanat-ı rububiyetin dellâlı ve mübelliğ-i marziyatı ve kitab-ı kâinatın tercüman-ı âyâtı olan Muhammed-i Arabî aleyhissalâtü vesselâmın risaletine şehadet etmek demek olan mağrib namazını kılmak ne kadar latîf, nazif bir vazife, ne kadar aziz, leziz bir hizmet, ne kadar hoş ve güzel bir ubudiyet, ne kadar ciddi bir hakikat ve bu fâni misafirhanede bâkiyane bir sohbet ve daimane bir saadet olduğunu anlamayan adam, nasıl adam olabilir!

İşâ vaktinde –ki o vakit– gündüzün ufukta kalan bakiyye-i âsârı dahi kaybolup gece âlemi kâinatı kaplar. مُقَلِّبُ الَّيْلِ وَالنَّهَارِ olan Kadîr-i Zülcelal’in o beyaz sahifeyi bu siyah sahifeye çevirmesindeki tasarrufat-ı Rabbaniyesiyle yazın müzeyyen yeşil sahifesini, kışın bârid beyaz sahifesine çevirmesindeki مُسَخِّرُ الشَّمْسِ وَالْقَمَرِ olan Hakîm-i Zülkemal’in icraat-ı İlahiyesini hatırlatır. Hem mürur-u zamanla ehl-i kuburun bakiyye-i âsârı dahi şu dünyadan kesilmesiyle bütün bütün başka âleme geçmesindeki Hâlık-ı mevt ve hayat’ın şuunat-ı İlahiyesini andırır. Hem dar ve fâni ve hakir dünyanın tamamen harap olup azîm sekeratıyla vefat edip geniş ve bâki ve azametli âlem-i âhiretin inkişafında Hâlık-ı arz ve semavat’ın tasarrufat-ı celaliyesini ve tecelliyat-ı cemaliyesini andırır, hatırlattırır bir zamandır. Hem şu kâinatın Mâlik ve Mutasarrıf-ı Hakiki’si, Mabud ve Mahbub-u Hakiki’si o zat olabilir ki gece gündüzü, kış ve yazı, dünya ve âhireti, bir kitabın sahifeleri gibi suhuletle çevirir, yazar bozar, değiştirir. Bütün bunlara hükmeder bir Kadîr-i Mutlak olduğunu ispat eden bir vaziyettir.

İşte nihayetsiz âciz, zayıf hem nihayetsiz fakir, muhtaç hem nihayetsiz bir istikbal zulümatına dalmakta hem nihayetsiz hâdisat içinde çalkanmakta olan ruh-u beşer, yatsı namazını kılmak için şu manadaki işâda İbrahimvari لَٓا اُحِبُّ الْاٰفِل۪ينَ deyip Mabud-u Lemyezel, Mahbub-u Lâyezal’in dergâhına namaz ile iltica edip ve şu fâni âlemde ve fâni ömürde ve karanlık dünyada ve karanlık istikbalde, bir Bâki-i Sermedî ile münâcat edip bir parçacık bir sohbet-i bâkiye, birkaç dakikacık bir ömr-ü bâki içinde dünyasına nur serpecek, istikbalini ışıklandıracak, mevcudatın ve ahbabının firak ve zevalinden neş’et eden yaralarına merhem sürecek olan Rahman-ı Rahîm’in iltifat-ı rahmetini ve nur-u hidayetini görüp istemek…

Hem muvakkaten onu unutan ve gizlenen dünyayı, o dahi unutup dertlerini kalbin ağlamasıyla dergâh-ı rahmette döküp hem ne olur ne olmaz, ölüme benzeyen uykuya girmeden evvel, son vazife-i ubudiyetini yapıp yevmiye defter-i amelini hüsn-ü hâtime ile bağlamak için salâta kıyam etmek, yani bütün fâni sevdiklerine bedel bir Mabud ve Mahbub-u Bâki’nin ve bütün dilencilik ettiği âcizlere bedel bir Kadîr-i Kerîm’in ve bütün titrediği muzırların şerrinden kurtulmak için bir Hafîz-i Rahîm’in huzuruna çıkmak…

Hem Fatiha ile başlamak, yani bir şeye yaramayan ve yerinde olmayan nâkıs, fakir mahlukları medih ve minnettarlığa bedel, bir Kâmil-i Mutlak ve Ganiyy-i Mutlak ve Rahîm-i Kerîm olan Rabbü’l-âlemîn’i medh ü sena etmek…

Hem  اِيَّاكَ نَعْبُدُ   hitabına terakki etmek, yani küçüklüğü, hiçliği, kimsesizliği ile beraber, ezel ve ebed sultanı olan Mâlik-i Yevmi’d-din’e intisabıyla şu kâinatta nazdar bir misafir ve ehemmiyetli bir vazifedar makamına girip اِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ اِيَّاكَ نَسْتَع۪ينُ demekle bütün mahlukat namına kâinatın cemaat-i kübrası ve cemiyet-i uzmasındaki ibadat ve istianatı ona takdim etmek…

Hem اِهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَق۪يمَ  demekle, istikbal karanlığı içinde saadet-i ebediyeye giden, nurani yolu olan sırat-ı müstakime hidayeti istemek…

Hem şimdi yatmış nebatat, hayvanat gibi gizlenmiş güneşler, hüşyar yıldızlar, birer nefer misillü emrine musahhar ve bu misafirhane-i âlemde birer lambası ve hizmetkârı olan Zat-ı Zülcelal’in kibriyasını düşünüp اَللّٰهُ اَك۟بَرُ deyip rükûya varmak…

Hem bütün mahlukatın secde-i kübrasını düşünüp, yani şu gecede yatmış mahlukat gibi her senede, her asırdaki enva-ı mevcudat, hattâ arz, hattâ dünya, birer muntazam ordu, belki birer mutî nefer gibi vazife-i ubudiyet-i dünyeviyesinden "Emr-i kün feyekûn" ile terhis edildiği zaman, yani âlem-i gayba gönderildiği vakit, nihayet intizam ile zevalde gurûb seccadesinde اَللّٰهُ اَك۟بَرُ deyip secde ettikleri…

Hem "Emr-i kün feyekûn"den gelen bir sayha-i ihya ve ikaz ile yine baharda kısmen aynen, kısmen mislen haşrolup kıyam edip kemer-beste-i hizmet-i Mevla oldukları gibi şu insancık onlara iktidaen o Rahman-ı Zülkemal’in, o Rahîm-i Zülcemal’in bârgâh-ı huzurunda hayret-âlûd bir muhabbet, beka-âlûd bir mahviyet, izzet-âlûd bir tezellül içinde اَللّٰهُ اَك۟بَرُ deyip sücuda gitmek, yani bir nevi mi’raca çıkmak demek olan işâ namazını kılmak, ne kadar hoş, ne kadar güzel, ne kadar şirin, ne kadar yüksek, ne kadar aziz ve leziz, ne kadar makul ve münasip bir vazife, bir hizmet, bir ubudiyet, bir ciddi hakikat olduğunu elbette anladın.

Demek şu beş vakit, her biri birer inkılab-ı azîmin işaratı ve icraat-ı cesîme-i Rabbaniyenin emaratı ve in’amat-ı külliye-i İlahiyenin alâmatı olduklarından, borç ve zimmet olan farz namazın o zamanlara tahsisi, nihayet hikmettir.

سُبْحَانَكَ لَا عِلْمَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا اِنَّكَ اَنْتَ الْعَل۪يمُ الْحَك۪يمُ

اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَسَلِّمْ عَلٰى مَنْ اَرْسَلْتَهُ مُعَلِّمًا لِعِبَادِكَ لِيُعَلِّمَهُمْ كَيْفِيَّةَ مَعْرِفَتِكَ وَالْعُبُودِيَّةِ لَكَ وَمُعَرِّفًا لِكُنُوزِ اَسْمَائِكَ وَتَرْجُمَانًا لِآيَاتِ كِتَابِ كَائِنَاتِكَ وَمِرْآةً بِعُبُودِيَّتِهِ لِجَمَالِ رُبُوبِيَّتِكَ وَعَلٰى آلِهِ وَصَحْبِهِ اَجْمَعِينَ وَارْحَمْنَا وَارْحَمِ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ آمِينَ بِرَحْمَتِكَ يَا اَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ

---

Sekizinci Söz ⇐ | Sözler | ⇒ Onuncu Söz

---