Yirmi Dokuzuncu Söz/sq

Kjo Fjala e Njëzet e Nëntë është rreth pavdekshmërisë së Shpirtit të Njeriut, rreth Melekëve dhe Ringjalljes.

اَعُوذُ بِاللّٰهِ مِنَ الشَّي۟طَانِ الرَّجٖيمِ

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ

Me Emrin e All-llahut,i Gjithëmëshirshmi, Mëshirëploti.

تَنَزَّلُ ال۟مَلٰٓئِكَةُ وَالرُّوحُ فٖيهَا بِاِذ۟نِ رَبِّهِم۟ ۝ قُلِ الرُّوحُ مِن۟ اَم۟رِ رَبّٖى

“Gjatë saj zbresin melekët dhe Er-Ruhu (Xhibrili) me lejen e All-llahut.”() “Thuaj: Shpirti (vjen) me urdhrin e Zotit, Mbështetësit tim.”()

Kjo Trajtesë përbëhet nga një Parathënie dhe Dy Qëllime kryesore

PARATHËNIE

Mund të thuhet se ekzistenca e melekëve dhe e qënieve shpirtërore është aq e sigurt sa ajo e qënieve njerëzore dhe e kafshëve. Në të vërtetë, ashtu siç është shpjeguar në Shkelzën e Parë të Fjalës së Pesëmbëdhjetë, padyshim, realiteti e kërkon medoemos dhe urtësia e thërret me siguri se, ashtu si toka, edhe qiejt gjithashtu kanë banorë dhe se banorët e tyre janë të vetëdijshëm, me mend dhe se ato janë të përshtatshëm plotësisht për qiejt.

Në gjuhën e Sheriatit, ato banorë prej llojeve të shumta quhen melekë dhe qënie shpirtërore.

Në të vërtetë, realiteti e kërkon që të jetë kështu, sepse pavarësisht vogëlsisë së tokës dhe papërfillshmërisë në krahasim me qiejt, të qënies së saj e mbushur me krijesa të vetëdijshme, me mend, nga koha në kohë, boshatiset dhe pastaj rimbushet me krijesa të reja, tregon, madje deklaron qartë se qiejt gjithashtu me yjësitë e tyre madhështore si pallate të zbukuruara, mbushen me krijesa të vetëdijshme, të cilat janë drita e dritës së ekzistencës dhe me qënie të përgjegjshme, me mend, të cilat janë drita e gjallesave.

Ashtu si njeriu dhe xhindi, edhe ato krijesa gjithashtu janë spektatorë të pallatit të botës, janë shqyrtuesit e librit të universit, dhe lajmëtarët e kësaj mbretërie të Hyjnisë. Me adhurimin e tyre universal e gjithëpërfshirës, ato përfaqësojnë lavdërimet e fuqishme dhe universale të universit.

Po, natyra e universit sigurisht tregon ekzistencën e tyre, sepse meqenëse universi është zbukuruar dhe stolisur me një numër të pallogaritshëm të veprave të holla e të stolisura artistikisht, me dekore të qëllimshme e kuptimplota, dhe me qëndisje plot urtësi, kjo në mënyrë të vetëkuptueshme kërkon shikimet e admiruesve mendjethellë, të matur, të shqyrtuesve, si dhe dashuruesit vlerësues; kjo kërkon ekzistencën e tyre.

Po, ashtu si bukuria që kërkon një dashurues, dhe ashtu siç i jepet ushqimi të uriturit, atëherë pa dyshim, të ushqyerit e shpirtërave dhe ushqimi i zemrave në këtë bukuri të pakufishme të artit tregon ekzistencën e melekëve dhe të qënieve shpirtërore dhe i shikon ato. Sepse ndërsa kjo stolisje e pafundme kërkon një detyrë të pafundme shqyrtimi dhe adhurimi, njeriu e xhindi mund të kryejnë ve-tëm një të miliontën e asaj detyre të pafundme, të asaj mbikëqyrje të urtë dhe të atij adhurimi të shtrirë.

Kjo do të thotë se shumëllojshmëria e pafundme e melekëve dhe e qënieve shpirtërore janë të domosdoshëm për t’i kryer ato detyra, dhe për ta mbushur e populluar këtë xhami të madhe – këtë botë, këtë univers, me radhet e tyre.

Po, një grup i qënieve shpirtërore dhe i melekëve është i pranishëm në çdo aspekt, në çdo sferë të universit, secili i ngarkuar me detyrën e adhurimit. Mund të thuhet, duke u mbështetur në një numër rrëfenjash të haditheve profetike dhe në përputhje me urtësinë në rregullin e botës se, duke filluar nga disa trupa të pajetë, nga planetët e yjet dhe duke përfunduar me pikat e shiut, secila është si një anije ose bartëse -mjet transporti- për një lloj melekësh. Ata melekë ngjiten në këto mjete, me lejen Hyjnore, dhe udhëtojnë duke vëzhguar Botën e Dukshme; Ato përfaqësojnë tesbihatet dhe lavdërimet e atyre bartësve.

Gjithashtu mund të thuhet se disa lloje të trupave të gjallë veprojnë si aeroplanë për lloje të ndryshme shpirtërash. Duke filluar nga zogjt e Parajsës, të quajtur ‘Zogjtë jeshilë’ në një hadith i cili tregon se: “Shpirtërat e banorëve të Parajsës futen tek zogjtë jeshilë në Botën e ndërmjetme dhe udhëtojnë përreth Parajsës në to”, dhe duke përfunduar tek bletët e mizat tek trupat e gjallë, secili është një bartës, një mjet transporti, pët një lloj shpirti, me një urdhër Hyjnor, dhe nëpërmjet aftësive dhe shqisave të atyre trupave të gjallë si sytë dhe veshët, vështrojnë mrekullitë e krijimit në botën fizike; me këtë ato kryejnë tesbihatin e veçantë të secilit.

Atëherë, ashtu siç e kërkon medoemos realiteti ekzistencën e melekëve dhe atë të qënieve shpirtërore, po ashtu atë e kërkon edhe urtësia, sepse me një aktivitet të fortë, krijuesi i Gjithurtë në mënyrë të vazhdueshme krijon jetë të holla dhe qënie të ndritshme, të vetëdijshme e me mend nga dheu i dendur i cili ka pak lidhje me shpirtin dhe nga uji i turbullt, i cili ka një lidhje të pjesshme me dritën e jetës. Ai atëherë, sigurisht krijon disa lloje të qënieve të vetëdijshme nga detërat e dritës dhe madje nga oqeanet e errësirës, nga ajri, elektriciteti dhe nga lëndë të tjera të holla, të cilat janë më të përshtatshmet për shpirtin dhe më me vend e me të përshtatshme për jetën. Dhe sigurisht këto krijesa janë të shumta në numër.

QËLLIMI I PARË

Të besuarit në melekë është njëra nga shtyllat e imanit.

Ndodhen katër Pika themelore në këtë qëllim.

PIKA E PARË THEMELORE

Plotësimi i ekzistencës është nëpërmjet jetës. Madje, ekzistenca e vërtetë e ekzistencës është nëpërmjet jetës. Jeta është drita e ekzistencës, dhe vetëdija është drita e jetës. Jeta është kulmi dhe themeli i çdo gjëje. Jeta është ajo që e bën çdo gjë pronë për çdo qënie të gjallë; është sikur ajo e bën gjënë e vetme të gjallë pronaren e gjithçkaje. Nëpërmjet jetës, një gjë e gjallë mund të thotë: “Të gjitha këto gjëra më përkasin mua. Bota është shtëpia ime. Universi është prona ime, që më është dhënë nga Pronari im.”

Ashtu si drita që është shkaku për shikimin e trupave -dhe sipas një rrëfenjeje- shkaku i shfaqjes së ngjyrave, po ashtu jeta është zbuluesja e qënieve, ajo është shkaku i realizimit të cilësive. Për më tepër, ajo e bën të papërfillshmen dhe të pjesshmen, të përgjithshme dhe universale. Ajo është shkaku që gjërat universale të përqëndrohen e të ngushtohen tek e pjesshmja. Ajo është shkaku për të gjitha plotë-simet e ekzistencës, si për shembull, duke i bërë gjërat e panumërta të bashkëpunojnë e të bashkohen dhe i bën ato mjetet e unitetit, duke i pajisur ato me një shpirt. Madje jeta është një lloj i shfaqjes së Unitetit Hyjnor në nivelet e shumësisë dhe një pasqyrë duke shfaqur Njësinë Hyjnore. Le ta sqarojmë këtë:

Një objekt i pajetë, madje edhe sikur të ishte një mal i madh, është një jetim, një i huaj dhe një i vetmuar. Lidhjet e tij të vetme janë me vendin në të cilin ai është vendosur, dhe me gjërat që e rrethojnë atë. Çfarëdo gjëje tjetër që ndodhet në kozmos, nuk ekziston për malin, sepse mali nuk ka as jetë nëpërmjet të cilës ai mund të lidhet -me jetën-, as vetëdije me anë të të cilës ai mund të vendosë lidhje.

Tani vështo një objekt të vockël, për shembull bletën mjaltëse. Sapo të hyjë jeta tek ajo, ajo vendos një lidhje të tillë me të gjithë universin, sikur ajo të realizonte një marrëveshje tregtare me të, në mënyrë të veçantë me lulet dhe bimët e tokës. Ajo mund të thotë: “Toka është kopshti im, ajo është vendi im i tregtisë.”

Kështu, nëpërmjet shqisave të pavetëdijshme instinktive të cilat e shtyjnë atë dhe e nxisin, përveç pesë shqisave të jashtme të njohura dhe shqisave të jashtme të gjallesave, bleta ka një ndjeshmëri, një familiaritet -njohje- dhe një lidhje të ndërsjellë me shumicën e specieve në botë, dhe ato janë në dispozicion të saj.

Atëherë, në qoftë se jeta e shfaq efektin e saj kështu tek më e vogla mes qënieve të gjalla, sigurisht jeta kur ngrihet tek niveli më i lartë, e cila është ajo e njeriut, ajo do të shfaqet, do të shtrihet e ndriçohet në një shkallë të tillë, saqë, ashtu si një njeri që është i aftë të lëvizë nëpër dhomat e shtëpisë së tij me vetëdijen e tij dhe mendjen të cilat janë drita e jetës, po ashtu ai mund të udhëtojë me to në botëra më të larta shpirtërore e fizike. Domethënë, ashtu si ajo qënie e gjallë e vetëdijshme që mund të udhëtojë në ato botëra shpirtërisht si mysafir, po ashtu ato botëra vijnë dhe janë si miq për pasqyrën e shpirtit të tij duke u reflektuar dhe duke u shfaqur e pasqyruar në të.

Jeta, është prova më e ndritshme e Unitetit të të Gjithëlavdishmit të vetëm dhe njëra nga burimet më të mëdha të mirësisë së Tij; ajo është shfaqja më e hollë e dhembshurisë së Tij dhe qëndisja më e fshehur, më e panjohur e Artit të Tij. Në të vërtetë, jeta është e fshehtë dhe e hollë, sepse madje edhe jeta e bimëve, që është më e ulëta e nivelve të jetës, dhe zgjimi i forcës jetike tek farërat, domethënë lëvizja e tyre, hapja dhe rritja, të cilat janë fazat e para tek jeta e bimëve, ka mbetur e pakuptuar dhe e mistershme nga shkenca njerëzore qysh nga koha e Ademit a.s., pavarësisht qënies së saj aq të dukshme, aq e zakonshme, të njohur, dhe aq të kudondodhshme brenda asaj që njihet. Mendja e njeriut nuk ka mundur ta zbulojë realitetin e vërtetë të saj.

Për më tepër, jeta është aq e pastër dhe e panjollosur sa që në të dyja aspektet e saja, domethënë në fytyrat e saj të brendshme e të jashtme, ajo është e pastër, e tejndritshme dhe e tejdukshme, sepse duke mos e mbuluar atë me shkaqe, Dora e Fuqisë e prek atë drejtpërdrejt. Ndërsa në çështjet e tjera, Ajo i ka bërë shkaqet e jashtme një perde me qëllim që të jetë burimi i aspekteve të papërfillshme të gjërave dhe i cilësive të tyre të ulëta të jashtme, të cilat janë të papërshtatshme për Dinjitetin e Fuqisë.

Shkurtazi: Mund të thuhet se në qoftë se nuk do të kishte pasur jetë; ekzistenca, nuk do të ishte ekzistencë; ajo nuk do të ishte e ndryshme nga mosekzistenca. Jeta, është drita e shpirtit. Vetëdija, është drita e jetës.

Meqenëse jeta dhe vetëdija janë të rëndësishme deri në këtë shkallë, dhe meqenëse, në mënyrë të vetëkuptueshme ndodhet një rregull absolut i përkryer në univers, një saktësi mjeshtërore dhe një harmoni plot urtësi; dhe meqenëse globi ynë i ulët e i mjerë , toka jonë endacake, është mbushur në numër të pallogaritshëm me qënie të gjalla, me qënie të vetëdijshme, me mend dhe me qënie me shpirt... atëherë mund të dilet në përfundim me siguri të plotë e të prerë se edhe ato pallate qiellorë dhe ato yjësi të larta kanë gjithashtu gjallesa dhe banorë të vetëdijshëm të përshtatshëm për to. Ashtu siç jeton peshku në ujë, po ashtu ata banorë të ndritshëm janë të pranishëm në zjarrin e diellit. “Zjarri nuk e djeg dritën”, përkundrazi, “Zjarri shton dritën”.

Për më tepër, siç kuptohet qartë, meqenëse Fuqia e Parapërjetësisë krijon qënie të gjalla të panumërta dhe qënie me shpirtëra nga substancat më të thjeshta e më të zakonshme dhe nga elementet më të dendura, dhe duke i dhënë rëndësi të madhe, e shndërron lëndën e dendur e të trashë nëpërmjet jetës në një substancë të hollë; dhe meqenëse Ajo fuqi e shpërndan dritën e jetës gjithandej me një bollëk të madh, dhe i praron dhe i zbukuron shumicën e gjërave me dritën e vetëdijes, me një fuqi të tillë të patëmetë dhe me një urtësi të pagabim, i Gjithurti dhe i i Gjithëfuqishmi i vetëm, sigurisht nuk do t’i neglizhonte rrymat e tjera të lëndës së hollë si drita dhe eteri, të cilat janë të afërta, madje të përshtatshme për shpirtin; Ai nuk do t’i linte ato pa jetë, pa vetëdije, dhe pa gjallëri.

Në të vërtetë, qëniet e gjalla e të vetëdijshme në numër të madh, Ai i krijon nga drita, e cila është gjithashtu një lëndë, madje nga errësira, nga lënda e eterit, nga ajri, nga kuptimet, dhe madje edhe nga fjalët. Ashtu siç krijon Ai specie të ndryshme të shumta kafshësh, po ashtu nga këto lumenj të lëndës së hollë Ai krijon krijesa shpirtërore të shumta e të ndryshme. Një lloj i tyre janë melekët, të tjerët janë shumëllojshmëritë e qënieve shpirtërore dhe xhindet.

Në qoftë se ti dëshiron të shikosh se sa e vërtetë, sa e vetëkuptueshme, dhe sa e arsyeshme është të pranosh ekzistencën e numrit të madh të engjëjve dhe të qënieve shpirtërore, ashtu siç e tregon Kur’ani, dhe sa në kundërshtim me të vërtetën dhe urtësinë, dhe çfarë besëtytnie, çfarë shmangie nga e vërteta, çfarë përçartje e çmendurie është të mos i pranosh ato, merre në konsideratë krahasimin e mëposhtëm:

Ishin dy burra... njëri fshatarak, beduin dhe i trashë, ndërsa tjetri i qytetëruar, i kulturuar dhe i zgjuar, të cilët zunë miqësi dhe shkuan së bashku tek një qytet madhështor, si Stambolli. Në një qoshe të largët të atij qyteti të civilizuar e madhështor ata hasën një ndërtesë të vogël dhe një fabrikë të ndyrë e të ndotur. Ata soditën e shikuan se fabrika të çuditshme plot me njerëz të mjeruar e të varfër po punonin. Dhe ngado përreth ndërtesës ndodheshin qënie me shpirtëra dhe qënie të gjalla, por mjetet e tyre të jetesës dhe rrethanat e jetës ishin të tilla, saqë disa ishin barngrënëse, të tjerat jetonin vetëm duke ngrënë bimët, ndërsa të tjerat ishin peshkngrënëse; ato nuk hanin asgjë tjetër përveç peshkut.

Të dy burrat e panë skenën. Pastaj ata vështruan në largësi mijëra pallate të stolisur dhe kështjella të larta. Midis pallateve ndodhe-shin punishte madhështore dhe parqe e lulishte të gjëra. Për shkak ose të largësisë, të defektit të shikimit të të dy burrave, ose për shkak se ato pallate e kishin fshehur vetveten e tyre, banorët e pallateve nuk dukeshin e nuk dalloheshin nga dy burrat. Përveç kësaj, kushtet nuk shiheshin në ato pallate të larta. Si rrjedhojë e kësaj, njeriu fshatarak, trashaman, i cili nuk kishte parë kurrë më parë një qytet, deklaroi:

“Ato pallate nuk kanë banorë, ato janë të zbrazur, nuk ka qënie me shpirt brenda tyre”, duke shprehur kështu gjepurat dhe përçarjet më të hutuara.

Shoku i tij i mençur iu përgjigj: O ti njeri i mjerë! Kjo ndërtesë e vogël dhe e papërfillshme që ti shikon këtu ka qenë e mbushur me qënie të pajisura me shpirt, me punëtorë... dhe dikush i vë në punë ato, i zëvendëson e i ripërtërin. Shiko! Nuk ka ndonjë hapësirë boshe askund përreth kësaj fabrike, ajo është e mbushur me qënie të gjalla dhe me qënie me shpirt. A mendon ti se do të ishte e mundur që të mos ketë banorë të lartë e të përshtatshëm në atë qytet të mirorganizuar, në ato pallate të stolisura me urtësi aq të plotë arti të cilën ne mund ta shohim nga largësia? Natyrisht ato janë të zënë me punë dhe kushtet e ndryshme të jetës janë të përshtatshme për ato që jetojnë atje. Ndoshta në vend të barit ato hanë byrek dhe në vend të peshkut mund të hanë bakllava. Mosshikimi i tyre, për shkak të largësisë tënde ose për shkak të shikimit tënd të dobët, ose për shkak të fshehjes së vetvetes, kurrësesi nuk mund të tregojë mosqënien e tyre atje.

“Fakti është një gjë që nuk shihet, nuk tregon mosekzistencën e saj, dhe mosdukja nuk është absolutisht argument për mosekzistencën.”

Atëherë, ashtu siç tregon krahasimi i lartëpërmendur, globi tokësor duke qenë shtëpi për këto qënie të pafundme të pajisura me vetëdije dhe me shpirt, pavarësisht vogëlsisë së tij dhe dendësisë midis trupave të lartë qiellorë, madje edhe pjesët e tij më të ndotura e më të prishura duke u bërë masa mikroorganizmash kur ato pushojnë së qëni si burime për jetën, kjo në mënyrë të domosdosh- me, demonstrative dhe në mënyrë vendimtare tregon, dëshmon dhe shpall se:

Hapësira e pafundme, dhe qiejt madhështorë; me yjësinë e tyre dhe yjet janë plot me qënie të gjalla, me qënie të vetëdijshme, dhe me qënie me shpirtëra. Sheriati i shquar i Muhammedit (Alejhis-salatu ves-selam) dhe Kur’ani i shpjegimit të mrekullue- shëm i quajnë këto qënie dhe i emërtojnë “Melekë, xhinde dhe qënie shpirtërore”, të cilat janë krijuar nga drita, zjarri, errësira, ajri, era, fjalët, eteri, madje edhe nga elektriciteti, dhe nga lënda tjetër e hollë rrjedhëse.

Ka lloje të ndryshme melekësh, ashtu siç ndodhen lloje të ndryshme të qënieve fizike, trupore. Në të vërtetë, meleku i cili është caktuar për pikën e shiut nuk është i të njëjtit lloj si meleku i caktuar për Diellin. Gjithashtu ndodhen shumë lloje të ndryshme xhindesh dhe qëniesh shpirtërore.

Përfundimi i kësaj Pike Themelore:

Ashtu siç mund të vërtetohet me empirizëm, me eksperimente, materia nuk është esenciale që ekzistenca të mbetet e nënshtruar për hir të saj dhe të jetë e varur nga ajo. Përkundrazi, materia ekziston nëpërmjet një ‘kuptimi’ dhe ai kuptim është jeta, ai është shpirti.

Gjithashtu mund të vërtetohet nëpërmjet vëzhgimit se materia nuk është gjëja që i shërbehet, që gjithçka të mund t’i atribuohet asaj. Përkundrazi, ajo është shërbyese; ajo i bën shërbim procesit të plotësimit të së vërtetës. Dhe ajo e vërtetë është jeta. Dhe themeli i asaj të vërtete është shpirti.

Gjithashtu, siç është e vetëkuptueshme, materia nuk është dominante që t’i drejtohesh asaj për ndihmë, ose të kërkosh apo të presësh plotësimet prej saj. Përkundrazi, ajo dominohet; është e dominuar dhe ecën në pëputhje me një themel të caktuar dhe lëviz në rrugët që ai ia dikton dhe me shenjat e tij. Dhe ai themel është jeta, është shpirti, është vetëdija.

Gjithashtu, siç është e domosdoshme, materia nuk është thelbi, ajo nuk është themeli dhe as një vend i qëndrueshëm me qëllim që ngjarjet dhe plotësimet t’i ngjiten asaj ose të ndërtohen mbi të, përkundrazi, ajo është një guaskë, lëvozhgë e përgatitur për t’u çarë, për t’u grisur e për t’u shkrirë; ajo është një lëvore, është një shkumë, është një formë.

Merr në konsideratë çka vijon:

Një krijesë aq e vockël e cila mund të shihet veçse me mikroskop ka shqisa të tilla të mprehta saqë ajo mund të dëgjojë zërin e shoqes së saj, dhe të shikojë ushqimin e saj; ajo ka shqisa shumë të ndjeshme e të mprehta. Kjo demonstron se efektet e jetës rriten dhe drita e shpirtit intensifikohet e forcohet në përpjesëtim me zvogëlimin dhe hollimin e materies. Është sikur, sa më shumë të rafinohet dhe hollohet materia dhe sa më shumë që ne të largohemi nga ekzistenca jonë materiale, aq më afër ne afrohemi me botën e shpirtit, me botën e jetës dhe me botën e vetëdijes; drita e jetës dhe nxehtësia e shpirtit shfaqen me një intensitet më të lartë dhe më të fuqishëm.

Atëherë a do të ishte e mundur që të ndodheshin këto distilime të shumta të jetës, të vetëdijes dhe të shpirtit brenda kësaj mbulese të materies, dhe se bota e brendshme e cila është matanë kësaj mbulese të mos jetë plot me qënie të vetëdijshme dhe me qënie me shpirtëra? A do të ishte e mundur që burimet e këtyre distilimeve të panumërta, e këtyre shkreptimave, e këtyre fruteve të kuptimit, shpirtit, jetës dhe të së vërtetës së dukshme në këtë ekzistencë materiale në botën e dukshme, t’i atribuoheshin vetëm materies, lëvizjes së materies dhe të shpjegoheshin nga ajo? Ruajna Zot! Absolutisht, jo! Këto distilime të panumërta dhe shkreptima demonstrojnë se kjo botë materiale dhe e dukshme është vetëm se një perde e endur dhe e zbukuruar e hedhur sipër botëve të brendshme dhe të shpirtërave.

PIKA E DYTË THEMELORE

Mund të thuhet se të gjithë dijetarët e shkencave hipotetike teorike dhe të shkrimeve të shenjta, me dijeni ose pa dijeni, janë bashkuar dhe kanë bërë një konsensus për vërtetimin -pavarësisht dallimit të shprehjes-, të ekzistencës dhe realitetit të melekëve dhe të qënieve shpirtërore.

Një grup prej filozofëve peripatetikë -aristotelianë- të shkollës iluministe, të cilët bënë shumë përparime në studimin e materies, pa mohuar kuptimin e melekëve, deklaruan se ”çdo botë në krijim ka një esencë shpirtërore dhe të patrupëzuar, të palëndët.”

Ata i përshkruan melekët kështu.

Gjithashtu, një grup i filozofëve të hershëm të cilët ishin iluministë duke qenë të detyruar të pranojnë kuptimin e melekëve, gabuan vetëm në emërtimin e tyre si “Ukulu ashere ve Erbabul Enva” -Dhjetë mendjet dhe zotërat e botëve të krijmit”.-

Nëpërmjet frymëzimit dhe udhëzimit të shpalljes, dijetarët e të gjitha feve të shpallura kanë pranuar se çdo botë krijimi ka një melek të caktuar për të dhe i kanë quajtur ato: “Meleku i malit, meleku i detit, dhe meleku i shiut.”

Madje edhe materialistët dhe natyralistët arsyetimi i të cilëve është i kufizuar dhe i ngushtuar vetëm me atë që është drejtpëdrejt e dukshme për ta të cilët në efekt kanë rënë nga niveli i humanizmit për tek ai i materies së pajetë, duke mos qenë të mundur të mohojnë kuptimin e melekëve(), kanë qenë të detyruar t’i pranojnë ato në një aspekt, duke i quajtur “Forcat Rrjedhëse”.

O ti njeri i mjerë që ngurron për të pranuar ekzistencën e melekëve dhe të qënieve shpirtërore, mbi çfarë e bazon këtë pikëpamje? Mbi çfarë faktesh mbështetesh që kundërshton njerërëzit e mendjes -qofshin me dije apo pa dije- ose ndryshe unanimitetin e të gjithë dijetarëve për sa ka të bëjë me ekzistencën dhe realitetin e kuptimit të melekëve dhe ekzistencën reale të qënieve shpirtërore? Dhe meqenëse, ashtu siç është provuar në Pikën e Parë Themelore, jeta është zbuluesja e qënieve, madje rezultati i tyre dhe thelbi i tyre; meqenëse të gjithë dijetarët, në efekt, janë unanim në pranimin e kuptimit të melekëve, dhe kjo bota e jonë është e mbushur deri në një shkallë të tillë me krijesa të gjalla dhe me qënie me shpirtëra, a do të ishte e mundur që gjërësia e hapësirës dhe qiejt e lartë të mbeteshin bosh, pa banorë, dhe pa qënie që të banonin në to?

Ti kurrë nuk duhet të mendosh se ligjet në fuqi në këtë krijim janë të mjaftueshme për universin që të jetë i gjallë, sepse ato ligje qeverisëse janë urdhëra jorealë; ato janë parime imagjinare; ato mund të konsiderohen si mosekzistente.

Në qoftë se nuk do të kishte pasur absolutisht shërbëtorë të bindur të quajtur melekë, për t’i përfaqësuar ato lidhje për t’i shfaqur ato, dhe për t’i marrë frerat e tyre në duart e tyre, ato ligje nuk do të mund të përcaktoheshin si ekzistuese, as nuk mund të paraqiteshin me një identitet të veçantë, dhe as nuk do të kishin ndonjë realitet të jashtëm. Ndërsa: “Jeta është një realitet i jashtëm, atëhere një urdhër imagjinar nuk mund të mbaje mbi supe një realitet të jashtëm.”

Shkurtazi: Meqenëse dijetarët e fesë e të filozofisë, të shkencave hipotetike dhe të shkrimeve të shenjta pajtohen duke rënë dakord se qëniet nuk përkufizohen vetëm tek kjo botë e dukshme dhe meqenëse, pavarësisht të qënit e pajetë dhe e papërshtatshme për formimin e shpirtërave, bota e dukshme është stolisur deri në këtë shkallë me qënie e shpirtëra, atëherë sigurisht ekzistenca nuk mund të përkufizohet tek ajo. Përkundrazi, ndodhen shumë nivele të tjera ekzistence në krahasim me të cilat Bota e dukshme është një perde e qëndisur.

Për më tepër, meqenëse ashtu si deti që është i përshtatshëm për peshkun, po ashtu është bota e padukshme dhe bota e kuptimit; kjo bën të domosdoshme qënien e atyre dy botëve të mbushura me shpirtëra. Meqenëse të gjitha çështjet dëshmojnë ekzistencën e kuptimit të engjëjve, atëherë sigurisht dhe pa ndonjë hije dyshimi, forma më e bukur e ekzistencës së melekëve, e realitetit të qënieve shpirtërore, dhe pikëpamja më e arsyeshme e natyrës së tyre që mendjet e shëndosha do ta pranonin dhe do ta brohorisnin, është ajo të cilën e ka shpjeguar e sqaruar Kur’ani.

Kur’ani i shpjegimit të mrekullueshëm deklaron se: “Melekët janë robër, të nënshtruar e të nderuar”(), “(Melekët) nuk i kundërshtojnë kurrë urdhëresat që marrin prej All-llahut, por zbatojnë atë që u është urdhëruar.”() Melekët janë të hollë, qënie të ndritshme dhe ndahen në lloje të ndryshme.”

Po, në të vërtetë ashtu si njerëzimi që janë një ummet, të cilët mbajnë, përfaqësojnë dhe zbatojnë sheriatin ose kodin e ligjeve Hyjnore që vjen nga “Atributi i të Folurit”, po ashtu melekët janë një ummet shumë i madh, një pjesë prej punëtorëve të tyre janë mbajtësit, përfaqësuesit dhe zbatuesit e kodit të ligjeve lidhur me krijimin, i cili vjen nga Atributi i “Dëshirës”. Ata janë një lloj i shërbëtorëve të Zotit xh.sh. të cilët janë të bindur ndaj urdhërave të Fuqisë krijuese dhe të Vullnetit të Parapërjetësisë, që është vepruesi i vërtetë efektiv. Për melekët të gjithë trupat qiellorë janë si vende adhurimi, si xhamia.

PIKA E TRETË THEMELORE

Çështja e melekëve dhe e qënieve shpirtërore është njëra nga ato çështje në të cilën realiteti i universales, të përgjithshmes, mund të nënkuptohet e të arrihet si përfundim nga ekzistenca e një të pjesshmeje të vetme. Domethënë, nëpërmjet shikimit të një individi të vetëm prej melekëve njihet ekzistenca e llojit në përgjithësi, sepse kushdo që e mohon atë individ të vetëm, ai mohon të gjithë llojin të cilit ai i përket. Ndërsa cilido që pranon një individ të vetëm, ai detyrohet të pranojë të gjithë specien, llojin e tij. Atëherë, meqenëse çështja është kështu, shqyrto çka vijon:

A nuk ke parë dhe a nuk ke dëgjuar se të gjithë dijetarët e feve të shpallura qiellore gjatë gjithë periudhave qysh nga koha e Ademit a.s. gjer tani kanë pranuar ekzistencën e melekëve dhe realitetin e qënieve shpirtërore? Grupet e ndryshme të njerëzimit pajtohen me mendimin për mundësinë e bisedimit me engjëj dhe shikimin e tyre, ashtu siç bisedojnë, shikojnë dhe rrëfejnë ngjarjet rreth njëri-tjetrit.

A do të ishte e mundur që të ndodhte ky pajtim mendimi dhe të vazhdonte kjo përputhshmëri e ky konsensus në një mënyrë të tillë vërtetuese e pozitive dhe e mbështetur në shikim, në qoftë se nuk do të kishte qenë parë ndonjë melek me sy, dhe në qoftë se ekzistenca e një individi të tyre ose e disave nuk do të ishte vërtetuar nëpërmjet shikimit, dhe ekzistenca e tyre nuk do të kishte qenë kapur qart e në mënyrë të vetëkuptueshme?

Gjithashtu, a do të ishte e mundur që burimi i këtij besimi të përgjithshëm të mos jetë parim i domosdoshëm dhe çështje e vetëkuptueshme?

Dhe a do të ishte e mundur që të vazhdonte një iluzion e mashtrim i pathemeltë e të bëhej i qëndrueshëm tek të gjitha besimet e njerëzimit gjatë gjithë ndryshimeve të mëdha që ka kaluar? Dhe a do të ishte e mundur që baza e vërtetimit të këtyre dijetarëve të feve dhe e këtij konsensusi madhështor të mos ishte një intuitë e sigurt dhe një siguri empirike të cilat burojnë nga shenja të panumërta? Dhe se këto shenja të mos mbështeteshin mbi shikime reale në raste të shumta? Dhe se këto shikime reale të mos mbështeteshin mbi parime të domosdoshme, pa asnjë dyshim dhe pa asnjë ngurrim?

Meqenëse çështja është kështu, atëherë, themelet dhe bazat e besimeve të përgjithshme tek dijetarët e këtyre besimeve janë parime të domosdoshme që rezultojnë nga numri i madh i herëve që janë parë e vëzhguar melekët dhe qëniet shpirtërore, gjë e cila demosntron fuqinë shpirtërore të konsensusit.

Për më tepër, a do të ishte e mundur, e arsyeshme dhe e gjashme që të futej dyshimi lidhur me ekzistencën e melekëve, të qënieve shpirtërore dhe lidhur me shikimin e tyre, për të cilën kanë njoftuar dhe kanë dëshmuar profetët dhe evlijatë, duke bërë dëshmi me unanimitet, të cilët janë si diejt, hënat dhe yjet në jetën shoqërore të njerëzimit, dhe në mënyrë të veçantë, meqenëse ata janë të kualifikuar dhe të autorizuar për të folur në këtë çështje. Është e qartë se dy njerëz që janë të specializuar e të autorizuar të flasin mbi një çështje, janë më të preferueshëm se sa mijëra të tjerë pa përvojë. Ata gjithashtu janë ‘njerëzit e vërtetimit’ në këtë çështje dhe dihet se dy nga njerëzit e vërtetimit janë më të preferueshëm gjithashtu mbi mijëra të tjerë që e mohojnë apo e refuzojnë atë. A do të ishte e mundur të futej ndonjë dyshim dhe në mënyrë të veçantë lidhur me deklarimet e Kur’anit Gjithurtësi, Diellit të Diejve në botën e të vërtetave, i cili asnjëherë nuk perëndon, që shkëlqen në mënyrë të vazhdueshme në qiejt e universit? Dhe a mund të ketë dyshim lidhur me dëshminë dhe shikimet e qënies së Muhammedit (A.S.M.) i cili është dielli i profetësisë?

Meqenëse, vërtetimi i ekzistencës së një qënieje të vetme shpirtërore në një kohë të vetme shfaq realitetin e ekzistencës së të gjithë llojit të saj, dhe meqenëse ekzistenca e këtij lloji është e vërtetuar, atëherë, sigurisht, forma më e mirë, më e arsyeshme dhe më e pranueshme e ekzistencës së tyre reale do të jetë ashtu siç e ka shpjeguar Sheriati, siç e ka përshkruar Kur’ani dhe siç e ka shikuar Ai që u Nderua me Mi’raxhin.

PIKA E KATËR THEMELORE

Në qoftë se krijesat e universit do të vëzhgoheshin me vëmendje, do të mund të shihej se ashtu si të pjesshmet, edhe universalet gjithashtu kanë një identitet kolektiv, ku në atë identitet kolektiv shikohet një shërbim universal dhe një detyrë e pëgjithshme.

Për shembull, ashtu si një lule, ndërsa vetë shfaq një qëndisje plot art dhe brenda gjuhës së gjendjes së saj reciton Emrat e Krijuesit, po ashtu është kopshti i globit tokësor ashtu si një lule; ai kryen detyrën më të mirorganizuar dhe më universale të lavdërimit. Dhe ashtu si fruti i cili shpreh dhe shpall lavdërimet e tij për Zotin xh.sh. brenda një rregulli dhe sistemi të mahnitshëm, po ashtu pema madhështore në tërësinë e saj ka një detyrë natyrale dhe një adhurim në sistemin më të plotë. Dhe ashtu si pema e cila lavdëron Zotin xh.sh. nëpërmjet Fjalëve të frutave të saj, luleve dhe gjetheve, po ashtu oqeanet e gjërë të qiejve falënderojnë Krijuesin e Gjithëlavdishëm dhe bëjnë tesbihate për Autorin Madhështor nëpërmjet diejve të tyre, hënave dhe yjeve, të cilat janë si fjalë, e kështu me radhë...

Të gjitha qëniet e jashtme, megjithëse janë të pajeta dhe pa vetëdije në dukje, secila prej këtyre kryen detyra dhe tesbihate, lavdërime, duke lartësuar Zotin me gjallërinë më të madhe dhe me vetëdijen më të lartë. Atëherë, sigurisht, ashtu si melekët që janë përfaqësuesit e atyre krijesave duke shprehur lavdërimin e tyre në botën e dimensioneve të brendshme të gjërave, po ashtu ato krijesa me rolin e tyre janë vendbanime dhe xhami për melekët në botën e jashtme e të dukshme.

Ashtu siç u shpjegua në Degën e Katërt të Fjalës së Njëzet e Katër, e para prej katër kategorive të punëtorëve të punësuar nga Krijuesi i Gjithëlavdishëm i pallatit të kësaj bote është ajo e melekëve dhe e qënieve shpirtërore. Meqenëse, pa e ditur qëllimin e Krijuesit, bimët dhe qëniet e pajeta kryejnë detyra tejmase të rëndësishme, ndonëse pa rrogë, me urdhrin e të Vetmit i Cili është në dijeni të Qëllimit; dhe gjithashtu, duke mos e ditur qëllimin, kafshët u shërbejnë tej mase qëllimeve universale në shkëmbim të një shpërblimi të pjesshëm; dhe meqenëse duket qartë se si shpërblim për dy rroga, njëra e menjëhershme dhe tjetra e shtyrë, qëniet njerëzore, duke i njohur qëllimet e Krijuesit të Gjithëlavdishëm, vihen në shërbim duke iu përshtatur atyre qëllimeve, duke marrë një pjesë të çdo gjëje për vetveten e tyre, dhe duke mbikëqyrur shërbëtorët e tjerë, bimët dhe kafshët. Atëherë meqenëse vënia në shërbim e punë e këtyre kategorive shihet qartë me sy, sigurisht duhet të jetë një kategori tjetër, madje në pararojë të radhëve të shërbëtorëve dhe të punëtorëve,

ata janë të ngjashëm me njeriun nga një aspekt, në atë të njohjes së qëllimeve universale të Krijuesit të Gjithëlavdishëm, ato u përshtaten; por ato janë të ndryshëm nga njeriu në një aspekt tjetër, sepse duke qenë përtej kënaqësisë sensuale, epshore, dhe përtej një shpërblimi të pjesshëm, ato e konsiderojnë të mjaftueshme kënaqësinë, plotësimin, gëzimin dhe lumturinë që përjetojnë thjesht duke u shikuar nga Krijuesi i tyre i Gjithëlavdishëm, nëpërmjet urdhërave të Tij për ta, nëpërmjet favorit, konsideratave dhe për llogari të lidhjes me Të dhe të afrimitetit me Të. Ata punojnë me sinqeritetin më të pastër në detyrat e tyre të ndryshme sipas llojeve të tyre të ndryshme dhe në përputhje me shumëllojshmëritë e krijesave në univers.

Ashtu si në një qeveri ku ndodhen nëpunës të ndryshëm në zyra të ndryshme, po ashtu detyrat e adhurimit dhe të tesbihateve, të lavdërimeve, ndryshojnë në sferat e Botës së Hyjnisë. Për shembull, nëpërmjet Fuqisë, forcës dhe urdhrit të Zotit të Plotfuqishëm, Hazreti Mikaili bëhet inspektori i përgjithshëm i krijesave, artifakteve Hyjnore, të mbjella në fushën e tokës. Në qoftë se do të lejohej shprehja, Ai është kryetari i të gjithë engjëjve që u ngja-sojnë bujqve. Dhe nëpërmet lejes, urdhrit, fuqisë dhe urtësisë së Krijuesit të Gjithëlavdishëm, barinjtë e patrupëzuar, jolëndorë, të të gjitha kafshëve kanë një kryetar, një melek të madh të caktuar për detyrën.

Kështu, meqenëse është e domosdoshme për të qenë një melek i caktuar mbi secilin nga këto krijesa të jashtme me qëllim që të përfaqësohen në botën e dimensioneve të brendshme të gjërave detyrat e adhurimit dhe shërbimi i tesbihateve që secila shfaq dhe që ta paraqesë me dije, tek prania e shenjtë Hyjnore, mënyra që përshkruhen melekët në rrëfenjat e Njoftuesit të lajmeve të sigurta A.S.M., sigurisht është më e përshtatshmja dhe më e arsyeshmja.

Për shembull, Ai deklaroi: “Ndodhen disa melekë të cilët kanë dyzet ose dyzet mijë koka. Në secilën kokë ndodhen dyzet mijë gojë, dhe në secilën gojë janë dyzet mijë gjuhë, dhe me secilën nga ato gojë ata lavdërojnë Zotin xh.sh. në dyzet mijë lavdërime”. E vërteta e këtij hadithi përmban një kuptim dhe ka një formë, ose një mënyrë përshkrimi.

Kuptimi i tij është si më poshtë:

Adhurimi i melekëve është jashtëzakonisht i mirorganizuar e i fortë dhe më universali dhe gjithëpërfshirësi.

Dhe sa për formën e së vërtetës, ajo është kështu: Janë disa qënie të fuqishme trupore që i kryejnë detyrat e tyre të adhurimit me dyzet mijë koka, me dyzet mijë mënyra. Për shembull, qiejt e lavdërojnë Zotin xh.sh. me diejt dhe yjet. Ndërsa toka, e cila është një qënie e vetme, e kryen detyrën e saj të adhurimit, tesbihatin e saj për Krijuesin, me njëqind mijë koka, ku në çdo kokë janë qindra e mijëra gojë dhe në çdo gojë janë qindra e mijëra gjuhë.

Kështu meleku i caktuar për globin tokësor duhet të shihet në këtë mënyrë me qëllim që të shfaqë këtë kuptim në Botën e dimensioneve të brendshme të gjërave.

Unë vetë pashë afërsisht dyzet degë që u ngjasojnë kokave të një druri bajameje me përmasa mesatare. Kur unë e hodha vështrimin tek një degë, pashë se ajo kishte dyzet dega më të vogëla si gjuhë. Atëherë unë shikova njërën gjuhë prej atyre degëve të vogëla; dyzet lule ishin çelur tek ajo. Unë i studiova lulet duke shikuar urtësinë në to; dhe tek secila shikova afërsisht dyzet theka luleje me ngjyra, dhe arte shumë të bukura e të mirërregulluara, ku secila prej tyre shpallte një nga Emrat e Krijuesit të Gjithëlavdishëm dhe tregonte nga një manifestim prej shfaqjeve të Emrave të Bukur Hyjnorë.

A do të ishte e mundur që i Gjithurti dhe Hirploti i vetëm, i Cili është Krijuesi i Gjithëlavdishëm i pemës së Bajames, dhe që i ngarkoi asaj peme të pagjallë të gjitha ato detyra dhe pastaj të mos ngjiste tek ajo një melek të caktuar që t’i përshtatej asaj, si të ishte shpirti i saj – për të kuptuar e për të shprehur kuptimin e saj, për t’ua shpallur atë qënieve në univers dhe për ta përgatitur atë tek prezenca e Shenjtë Hyjnore?

O shoku im! Deri tani shpjegimi ynë ka qenë një parathënie që ta sjellë zemrën për të pranuar, arsyen për t’u bindur e nënshtruar dhe që të detyrojë nefsin të dorëzohet e nënshtrohet. Në qoftë se ti e ke kuptuar këtë parathënie deri diku, dhe nëse dëshiron të takohesh me melekët, përgatite veten tënde. Dhe për më tepër, pastroje veten tënde nga paragjykimet e gabuara.

Tani shiko, dyert e botës së Kur’anit janë të hapura! Shiko, kopshti i Kur’anit është مُفَتَّحَةُ ال۟اَب۟وَابُ gjithmonë me dyer të hapura, hyr dhe shiko! Shikoji melekët në formë të bukur në Xhennetin e Kur’anit! Secili nga vërsetet e tij të shpallura është një vend për të zbarkuar, atëherë shiko nga ato dhe kënaqu:

وَال۟مُر۟سَلَاتِ عُر۟فًا ۝ فَال۟عَاصِفَاتِ عَص۟فًا ۝ وَالنَّاشِرَاتِ نَش۟رًا ۝ فَال۟فَارِقَاتِ فَر۟قًا ۝ فَال۟مُل۟قِيَاتِ ذِك۟رًا ۝

وَالنَّازِعَاتِ غَر۟قًا ۝ وَالنَّاشِطَاتِ نَش۟طًا ۝ وَالسَّابِحَاتِ سَب۟حًا ۝ فَالسَّابِقَاتِ سَب۟قًا ۝ فَال۟مُدَبِّرَاتِ اَم۟رًا ۝

تَنَزَّلُ ال۟مَلٰٓئِكَةُ وَالرُّوحُ فٖيهَا بِاِذ۟نِ رَبِّهِم۟ ۝ عَلَي۟هَا مَلٰٓئِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا يَع۟صُونَ اللّٰهَ مَٓا اَمَرَهُم۟ وَ يَف۟عَلُونَ مَا يُؤ۟مَرُونَ

“(Betohem) për të dërguarit (erërat ose melekët) e çuar një pas një (për dobinë e njeriut). Dhe për erërat që fryjnë fort! Dhe për erërat që shpërndajnë retë dhe shiun. Dhe për vargjet (e Kur’anit) që ndajnë të drejtën nga e gabuara. Dhe për melekët që u bien shpalljet Hyjnore të dërguarëve.” () “(Betohem) për ata (melekë) që ua nxjerrin me ashpërsi (shpirtin mosbesimtarëve dhe të ligëve)! Për ata (melekë) që ua nxjerrin me butësi (shpirtin besimtarëve).” Për ata që notojnë përgjatë (melekë ose planetët). Për ata që shtyhen përpara si në garë (melekët, ose yjet, ose kuajt”). Për ata melekë që renditen të kryejnë urdhërat e Zotit të tyre.”() “Gjatë saj zbresin melekët dhe Er-Ruhu (Xhibrili) me lejen e All- llahut me të gjitha vendimet.”() “...mbi të cilin janë (caktuar) melekë të vrazhdë e të ashpër të cilët nuk kundërshtojnë urdhëresat që marrin prej All- llahut, por zbatojnë atë që u është urdhëruar.”()

Gjithashtu dëgjo:

سُب۟حَانَهُ بَل۟ عِبَادٌ مُك۟رَمُونَ ۝ لَا يَس۟بِقُونَهُ بِال۟قَو۟لِ وَهُم۟ بِاَم۟رِهٖ يَع۟مَلُونَ

“Lavdia i takon Atij. Ata janë vetëm robër dhe të nënshtruar të nderuar. Ata nuk flasin deri sa të ketë folur Ai dhe ata punojnë nën komandën e Tij.”(), dëgjo lavdërimin për ta. Dhe në qoftë se ti dëshiron të takohesh me xhinde, hyr në kalanë e sures:

قُل۟ اُوحِىَ اِلَىَّ اَنَّهُ اس۟تَمَعَ نَفَرٌ مِنَ ال۟جِنِّ

“Thuaj (o Muhammed): ‘Më është shpallur mua se një grup xhidësh dëgjuan (këtë Kur’an).”()

Shikoji ato dhe dëgjoji se çfarë thonë, dhe mer mësime paralajmërues prej tyre. Shiko! ata thonë se:

اِنَّا سَمِع۟نَا قُر۟اٰنًا عَجَبًا ۝ يَه۟دٖٓى اِلَى الرُّش۟دِ فَاٰمَنَّا بِهٖ وَلَن۟ نُش۟رِكَ بِرَبِّنَٓا اَحَدًا

“Me të vërtetë që kemi dëgjuar këndim (të Kur’anit) të mrekullueshëm! Ai udhëzon në rrugën e drejtë dhe ne kemi besuar në të dhe ne kurrë nuk do t’i vëmë shok (në adhurim) Zotit tonë.” ()

QËLLIMI I DYTË

Qëllimi i Dytë është rreth Kijametit, vdekjes së Dynjas dhe jetës së Ahiretit.

Ky qëllim përbëhet nga katër Pika Themelore dhe një Parathënie e cila është në formën e një krahasimi.

PARATHËNIE

Në qoftë se dikush do të pretendonte se ky qytet ose ky pallat do të shkatërrohet, do të ndreqet e do të rindërtohet përsëri me qëllim që të jetë i përsosur e të mos preket më, sigurisht, gjashtë pyetje do të ngriheshin përballë këtij pretendimi.

E para: “Përse të shkatërrohet? A ka ndonjë arsye ose diçka që e bën atë të domosdoshme?” Në qoftë se përgjigjja është “Po”, ai e provoi atë.

E dyta: Një pyetje e tillë siç vijon do të lindte. “A ka fuqi për të vepruar kështu ndërtuesi i cili do ta shkatërrojë dhe pastaj ta rindërtojë atë? A do të jetë Ai i aftë për të?” Në qoftë përgjigjja është “Po”, ai e provoi edhe këtë.

Pyetja e tretë: Pyetja e tillë e mëposhtme do të lindte: “A do të ishte i mundur shkatërrimi i tij?”

Në qoftë se ai provon se ai mund ta shkatërrojë dhe se do ta shkatërrojë me të vërtetë në të ardhmen, atëherë dy pyetje të tjera do të lindnin:

“A do të ishte e mundur që ky pallat ose ky qytet i çuditshëm të rindërtohej nga e para?

Në qoftë se do të ishte e mundur,

a do të rindërtohet ai?”

Në qoftë se përgjigjja është “Po”, Ai e provon edhe këta gjithashtu, atëherë në asnjë aspekt apo qoshe të kësaj çështje nuk mbetet ndonjë vrimë apo plasë nëpërmjet të të cilave të mund të hyjë ndonjë dyshim, mosbesim apo ndonjë iluzion.

Atëherë, ashtu si tek ky krahasim, ka fakte që bëjnë të domosdoshme shkatërrimin dhe rindërtimin e Pallatit të tokës dhe të qytetit të universit.. Autori dhe ndërtuesi i tij është mjaft i fuqishëm, shkatërrimi i atij pallati është i mundshëm, dhe do të ndodhë. Rindërtimi i tij është i mundshëm dhe do të ndodhë. Këto çështje do të provohen pas Pikës së Parë Themelore.

PIKA E PARË THEMELORE

Shpirti i njeriut sigurisht është i pavdekshëm.

Pothuajse të gjithë treguesit në Qëllimin e Parë, të cilët tregojnë ekzistencën e melekëve dhe të qënieve shpirtërore, gjithashtu tregojnë pavdekshmërinë e shpirtit të njeriut. Kjo është çështja jonë këtu. Për mendimin tim, çështja është aq e sigurt sa që shpjegime të mëtejshme do të ishin të padobishme. Në të vërtetë distanca midis nesh dhe karvanëve të shpirtërave të përjetshëm të cilët nuk numërohen në botën e ndërmjetme dhe në botën e shpirtërave dhe që janë në pritje për të shkuar në Ahiret, është aq e shkurtër dhe e hollë saqë nuk është nevoja për ta demonstruar me prova. Evlija të panumërt dhe njerëzit e ndriçimit e të zbulesave duke qenë në kontakt me to, ata që dallojnë sekretet e varrit duke i parë, dhe madje një numër i njerëzve të zakonshëm duke komunikuar me to dhe masat e njerëzve duke formuar lidhje me to në ëndërra të vërteta, kanë formuar një numër të madh njoftimesh me unanimitet e, majft thjesht, janë bërë pjesë e njohjes së njerëzimit, e cila pranohet gjërësisht.

Mirëpo, për shkak se mendimi material ka shushatur dhe narkotizuar gjithkënd në këtë shekull, ai ka ngulur dyshime në mendjet e tyre lidhur edhe me çështjet më të thjeshta, më të dukshme e të vetëkuptueshme. Atëherë me qëllim që t’i largojmë këto dyshime, ne do të tregojmë një parathënie dhe katër prej burimeve të shumta që rrjedhin nga intuita e zemrës dhe nga bindja e mendjes.

PARATHËNIE

Ashtu siç është provuar tek e Vërteta e Katërt e Fjalës së Dhjetë; një bukuri e përjetshme, e përhershme dhe e pashoqe kërkon përjetësinë dhe qëndrueshmërinë e admiruesve të saj të cilët janë si pasqyra reflektuese të asaj bukurie. Dhe se një art i patëmeta, i përjetshëm dhe i plotë kërkon vazhdimësinë e përjetësinë e lajmëtarëve të tij mendjethellë. Dhe një mëshirë e pakufishme dhe një mirëbërësi kërkojnë vazhdimësinë e mirënjohësve të tyre nevojtarë.

Atëherë, ai admirues i cili është si pasqyra e shkëlqyer, ai lajmëtar mendjethellë, dhe ai falënderues nevojtar para se gjithash është shpirti i njeriut. Kështu, shpirti është i qëndrueshëm me shoqërimin e asaj bukurie, të atij plotësimi dhe të asaj mëshire në rrugën e pafundme të përjetësisë; ai do të jetë i pavdekshëm.

Gjithashtu, siç është provuar në Fjalën e Dhjetë, tek e Vërteta e Gjashtë, jo vetëm shpirti njerëzor, por gjithashtu edhe nivelet më të thjeshta të ekzistencës nuk janë krijuar për zhdukje; ato shfaqin një formë pavdekshmërie. Madje edhe një lule e parëndësishme e vogël, e cila nuk ka shpirt, kur ajo largohet e mbaron nga ekzistenca e jashtme, ajo shfaq një lloj pavdekshmërie në njëmijë mënyra, sepse forma e saj do të bëhet e qëndrueshme në kujtesa të panumërta. Dhe duke gjetur përjetësi në secilën nga qindrat e farërave të saj, ligji sipas të cilit ajo u formua, do të vazhdojë.

Meqenëse ligji i formimit të lules, modeli i formës së saj, i cili i ngjason pjesërisht shpirtit, bëhet i përhershëm nga Ruajtësi i Gjithurtë; dhe meqenëse ajo ruhet gjatë transformimeve të stuhishme me rregull të plotë në farërat e saj të vockëla si grimca dhe bëhet e qëndrueshme.. sigurisht, në qoftë se ti nuk e kupton shkallën tek e cila është shpirti i njeriut, i cili ka një natyrë shumë gjithëpërfshirëse dhe të lartë, që është veshur me një trup të jashtëm, që është i vetëdij-shëm, i gjallë dhe është një ligj i ndritshëm urdhërues, që manifeston pavdekshmëri, dhe është i lidhur me përjetësinë, dhe sa lidhje ka ai me përhershmërinë, atëherë si mund të pretendosh të jesh një qënie e vetëdijshme njerëzore?

A mund të thuhet për Një të Gjithurtë të lavdishëm, për një Ruajtës të pavdekshëm, i Cili përfshin dhe ruan në një bërthamë shumë të vockël programin e një peme madhështore dhe ligjin e formimit të saj, të cilat deri diku i ngjasojnë një shpirti: “Si mund t‘i ruajë Ai shpirtërat e njerëzve pas vdekjes së tyre?”

BURIMI I PARË:

Kjo është subjektive. Domethënë, në qoftë se dikush do ta studionte jetën e tij dhe nefsin, ai do të kuptonte e perceptonte se ndodhet një shpirt i pavdekshëm.

Po, është e vetëkuptueshme se çdo shpirt, pavarësisht ndryshimeve dhe transformimeve që ndodhin mbi trupin gjatë viteve të jetës, ai vetë mbetet i qëndrueshëm dhe i pandryshueshëm. Prandaj, meqenëse trupi është i përkohshëm, ai nuk e prek përhershmërinë e shpirtit, as nuk e prish natyrën e tij, megjithëse shpirti është krejtësisht i zhveshur tek vdekja. Vetëm gjatë jetës, ai gradualisht ndryshon rrobat e trupit të tij dhe në kohën e vdekjes, befas zhvishet.

Është vërtetuar me një intuitë të sigurtë, në të vërtetë nëpërmjet shikimit, se trupi ekziston nëpërmjet shpirtit, ndërsa shpirti nuk ekziston nëpërmjet trupit. Përkundrazi, meqenëse shpirti ekziston dhe është dominant nga vetvetja, trupi mund të shpërndahet e të mblidhet përsëri si të dojë; ai nuk e shkel dhe nuk e dëmton pavarësinë e shpirtit.

Në fakt, trupi është shtëpia e shpirtit, është banesa e tij dhe jo veshja e tij. Ajo çfarë e vesh shpirtin është një mbulesë e hollë dhe e bukur, është diçka që mund t’i ngjasojë një trupi, një trupi ideal, i cili deri diku është i qëndrueshëm, është i paprekshëm, jolëndor, dhe i përshtatshëm për shpirtin. Atëherë në kohën e vdekjes, shpirti nuk është krejtësisht i zhveshur, ai del nga shtëpia dhe vishet me trupin e tij ideal të veçantë për të.

BURIMI I DYTË:

Kjo është objektive. Domethënë, është një lloj gjykimi, emipirik, eksperimental, i cili është formuar nëpërmjet shikimeve të përsëritura, ngjarjeve dhe rasteve të shumta. Në të vërtetë, kur kuptohet se një shpirt i vetëm vazhdon pas vdekjes, kjo bën të domosdoshme përjetësinë e të gjithë shpirtërave të këtij lloji tërësisht, sepse sipas shkencës së logjikës është e sigurt se në qoftë se një cilësi e brendshme vetjake vëzhgohet tek një individ i veçantë, ekzistenca e asaj cilësie mund të pranohet e mendohet tek të gjithë individët, sepse ajo është vetjake. Në qoftë se ajo është e brendshme vetjake, duhet të jetë e pranishme tek çdo individ.

Ndërsa treguesit e bazuar jo mbi një shikim të vetëm por mbi shikime të panumërta përtej llogaritjes e numërimit, dhe shenjat duke treguar përhershmërinë e shpirtërave janë aq të sigurta sa që ashtu siç ndodhet për ne një vend i quajtur Bota e re, domethënë Amerika dhe se atje gjenden qënie njerëzore, që asnjë dyshim nuk mund të hyjë në mendje lidhur me ekzistencën e atyre njerëzve; në të njëjtën mënyrë, është e papranueshme të dyshosh për shpirtërat e atyre që kanë vdekur që janë tani të pranishëm në numëra të mëdhenj në botën e dimensioneve të brendshme të gjërave dhe në botën e shpirtit, dhe se ato kanë lidhje me ne. Dhuratat tona shpirtërore u shkojnë atyre, dhe rrezatimet e tyre të ndritshme na vijnë ne.

Për më tepër, me intuitë të sigurtë, mund të kapet me vetëdije se një aspekt themeltar i njeriut vazhdon pas vdekjes së tij. Dhe ai aspekt themeltar është shpirti. Dhe sa për shpirtin, ai nuk zbulohet para shkatërrimit dhe shkrirjes, vdekjes. Kjo ndodh sepse ai është i thjeshtë dhe jo i përbërë, ai ka unitet. Sa për shkatërrimin, shkrirjen dhe shpërbërjen, ato janë funksioni i substancave të shumta të ndërlikuara e të përbëra. Ashtu siç e kemi shpjeguar më lart, jeta siguron një formë uniteti në shumësi dhe bëhet një lloj shkaku për përjetshmëri. Domethënë, uniteti dhe përjetshmëria janë themelore për shpirtin, nëpërmjet të cilave ai shpërndahet tek shumësia.

Asgjësimi i shpirtit, do të ndodhte ose nëpërmjet shkatërrimit ose shkrirjes; ndërsa uniteti nuk i hap shteg shkatërrimit dhe shkrirjes për të hyrë, dhe natyra e tij e thjeshtë nuk e pranon shpërbërjen; ose mund të asgjësohet me ekzekutimin; sa për asgjësimin, nuk e lejon atë mëshira e pafundme e Gjithëbujarit Absolut, dhe e refuzon bujaria e tij e pakufishme që t’ia marrë prapa atë mirësi të ekzistencës që ia dha shpirtit të njeriut i cili është i denjë dhe shumë i mallëngjyer për atë ekzistencë -trup.

BURIMI I TRETË:

Shpirti, të cilit i është veshur një ekzistencë e jashtme, e gjallë, e vetëdijshme dhe e ndritshme, është një ligj urdhërues i vërtetë dhe gjithëpërfshirës, i gatshëm për të fituar -universalitet- natyrë gjithëpërfshirëse; pasi dihet se edhe urdhërat më të dobëta ligjore shfaqin stabilitet e qëndrueshmëri, sepse në qoftë se do shqyrtohej e shihej me vëmendje, do të shikohej se në të gjitha speciet të cilat i nënshtrohen ndryshimit, është e pranishme një ‘e vërtetë e qëndrueshme’ që, duke u rrotulluar brenda ndryshimeve, transformimeve dhe fazave të jetës, u shkakton formave të jashtme të gjërave të ndryshojnë, por ajo mbetet e qëndrueshme, e gjallë dhe nuk vdes kurrë.

Kështu, pavarësisht se çdo qënie njerëzore është një individ, për shkak të gjithëpërfshirjes së natyrës së tij, vetëdijes së tij universale dhe imagjinatës gjithëpërfshirëse, ai është si një specie, si një ligj që sundon, që është në fuqi në një specie, dhe është gjithashtu në fuqi tek ndividi njerëzor.

Meqenëse Krijuesi i Gjithëlavdishëm e ka krijuar njeriun si një pasqyrë gjithëpërfshirëse, për adhurim universal dhe me një natyrë të lartësuar, atëherë e vërteta e tij shpirtërore tek çdo individ nuk vdes kurrë – me leje të Zotit xh.sh.– edhe në qoftë se ndryshohet mijëra herë nga format, dhe shpirti i tij do të vazhdojë i gjallë ashtu siç filloi i gjallë.

Prandaj me urdhrin e All-llahut, me lejen e Tij duke e bërë atë të përjetshëm, shpirti i individit njerëzor, i cili është realiteti i vetëdijshëm dhe elementi i gjallë i tij, është gjithmonë i përjetshëm.

BURIMI I KATËR:

Merri në konsideratë ligjet që sundojnë tek speciet, të cilat deri diku i ngjasojnë shpirtit, sepse ato të dyja vijnë nga Bota e Urdhrit dhe e Dëshirës Hyjnore. Ato i përshtaten deri diku shpirtit, në një shkallë të pjesshme të caktuar, për shkak se ato të dyja burojnë nga i njëjti burim; atyre u mungon vetëm ekzistenca e jashtme e perceptueshme. Studioji ato, dhe do të shihet se, në qoftë se atyre ligjeve urdhëruese do t’u vishej një ekkzistencë e jashtme, secili nga ato do të bëhej shpirti i specieve, meqë këto ligje janë gjithmonë të qëndrueshme, të përjetshme e të vazhdueshme. Asnjë ndryshim apo transformim nuk e prek unitetin e ligjeve, as nuk i prish ato.

Për shembull, në qoftë një pemë fiku vdes dhe shpërndahet, ligji i formimit të saj, i cili është si shpirti i saj, do të vazhdojë përjetësisht në farërat e saj të vockëla; ai nuk vdes.

Dhe kështu, meqenëse dhe më të thjeshtat e urdhërave ligjore që veprojnë dhe më të dobëtat e tyre janë të lidhura kështu me përhershmërinë dhe vazhdimësinë, atëherë do të duhej që shpirti i njeriut të lidhej jo vetëm me qëndrueshmërinë dhe pavdekshmërinë, por me të gjithë përjetësinë, sepse, sipas dekretit të lavdishëm të Kur’anit: قُلِ الرُّوحُ مِن۟ اَم۟رِ رَبّٖى “Thuaj: Shpirti është vetëm prej urdhrit të Zotit tim.”()

Shpirti, gjithashtu, është një ligj i vetëdijshëm dhe i gjallë i cili ka ardhur nga Bota e urdhërit Hyjnor, dhe Fuqia e parapërjetësisë i ka veshur një ekzistencë të jashtme.

Domethënë, ashtu si ligjet e pavetëdijshme të cilat burojnë nga Atributi Hyjnor i “Dëshirës” dhe nga Bota e “urdhërit Hyjnor” që janë gjithmonë, ose kryesisht të qëndrueshëm, po ashtu, madje, është më e sigurt se shpirti i cili është një lloj vëllau me to, dhe ashtu si ato është një shfaqje e Atributit të “Dëshirës dhe vjen nga Bota e “Urdhrit”, manifeston përjetshmëri. Ai është më i përshtatshëm për qëndrueshmërinë, sepse ai është ekzistues, ai ka një realitet të jashtëm. Ai është më i fuqishëm e më i lartësuar se ato, sepse ai ka vetëdije. Dhe është më i qëndrueshëm se sa ato, dhe më i vlefshëm, sepse është i gjallë.

PIKA E DYTË THEMELORE

Ka çështje që bëjnë të domosdoshme lumturinë e përjetshme. Autori i Gjithëlavdishëm është i aftë dhe i mundshëm për ta dhuruar atë lumturi. Gjithashtu, shkatërrimi i universit dhe vdekja e botës janë të mundshme dhe do të ndodhin. Përsëri Ringjallja e Botës dhe gjyqi i Fundit janë të mundshme dhe do të ndodhin. Kështu, ne do ta shpjegojmë secilën nga këto gjashtë çështje shkurt dhe në një mënyrë që do ta binde arsyen. Në fakt, në Fjalën e Dhjetë, ne sollëm argumenta të cilat i bënë zemrat të ngjiten tek niveli i besimit të plotë, ndërsa këtu ne do t’i diskutojmë ato në mënyrën e shpjegimeve të Saidit të Vjetër në Trajtesën e tij të titulluar: “Nokta”, të cilat vetëm bindin dhe bëjnë të heshtin heshtin mendjen.

Në të vërtetë, ka çështje që bëjnë të domosdoshme lumturinë e përjetshme.

Dhe argumenti i prerë që e tregon këtë domosdoshmëri filtrohet e del nga “Dhjetë Burime Dhe Boshte”

BOSHTI I PARË:

Në qoftë se do të vëzhgohej me vëmendje, do të shihej se një rregull i plotë dhe i qëllimshëm përfshin tërësinë e universit. Spërkatjet e dëshirës dhe të përzgjedhjes dhe shkreptimat e qëllimit shihen në çdo aspekt të tij. Ajo që tërheq shikimet dhe vëmendjen nëpërmjet dëshmisë së frutave të tyre është se në çdo gjë është një dritë qëllimi; në çdo funksion është një shkreptimë dëshire; në çdo lëvizje është një rreze përzgjedhjeje dhe në çdo tërësi a trup të përbërë është një flakërimë e urtësisë. Kështu, në qoftë se nuk do të kishte lumturi të përjetshme, atëherë ky rregull origjinal i ligjësuar do të mbetej thjesht një formë e dobët dhe e kotë; ai do të ishte një rregull i rremë pa themel. Gjërat jolëndore dhe lidhjet e marrëdhëniet, të cilat janë shpirti i sistemit dhe i rregullshmërisë do të humbisnin e do të dilnin bosh. Domethënë, ajo që e bën rregullin “Rregull”, është lumturia e përjetshme. Kështu, Rregulli në univers tregon lumturinë e përjetshme

BOSHTI I DYTË:

Një Urtësi e Përkryer është e dukshme në krijimin e universit. Në të vërtetë, urtësia Hyjnore, e cila është përfaqësuesja e përkujdesjes së parapërjetësisë, shpall lumturi të përjetshme nëpërmjet gjuhës së vëzhgimit të dobive dhe të preferencës për urtësi të demonstruara nëpërmjet universit në tërësinë e tij, sepse në qoftë se nuk do të kishte lumturi të përjetshme,

atëherë do të ishte e domosdoshme, nëpërmjet krenarisë e kokëfortësisë, të mohonin urtësinë e përfitimet të cilat janë në mënyrë të qëndrueshme në univers. Meqenëse e Vërteta e Dhjetë e Fjalës së Dhjetë e demonstron këtë të vërtetë si dielli, ne do të mjaftohemi me të dhe do ta presim shkurt diskutimin këtu.

BOSHTI I TRETË:

Nëpërmjet dëshmisë së arsyes, urtësisë, deduksionit, përvojës dhe eksperiencës, mungesa e kotësisë dhe mungesa e çuarjes dëm në krijimin e qënieve, që është i vazdueshëm, tregon një lumturi të përjetshme. Dëshmia se asgjë nuk shkon dëm dhe se nuk ka asgjë të kotë në krijim, është se Krijuesi i Gjithëlavdishëm zgjodhi për krijimin e çdo gjëje rrugën më të shkurtër, pikën më të afërt, formën më të lehtë dhe cilësinë më të bukur. Ai ndonjëherë i vë njëqind detyra një gjëje dhe i bashkangjit një mijë fruta e qëllime një gjëje të hollë.

Meqenëse nuk ka prishje, çuarje dëm, dhe asgjë të kotë, sigurisht do të ketë lumturi të përjetshme, sepse mosekzistenca dhe moskthimi do ta bënin çdo gjë të kotë; çdo gjë do të ishte një çuarje dëm. Por mungesa e çuarjes dëm e vërtetuar nga dëshmia e shkencës së funksioneve të gjymtyrëve të natyrës në të gjithë krijimin dhe tek njeriu për shembull, demonstron se prirja dhe aftësia e pakufishme shpirtërore e njeriut, shpresat e pafundme, idetë dhe dëshirat, nuk do të shkojnë kot dhe nuk do të jenë çuarje dëm.

Sepse prirja themelore për t’u plotësuar e ngulitur tek njeriu tregon ekzistencën e një plotësimi, dhe dëshira për lumturi shpall në mënyrë të sigurt se ai është i caktuar për lumturi të përjetshme. Në qoftë se çështja nuk do të ishte kështu, atëherë ato cilësi shpirtërore origjinale dhe ato shpresa të larta që themelojnë natyrën e vërtetë të njeriut, do të ishin të gjitha – ruajna Zot! çuarje dëm, diçka që thahet dhe më kot, duke qenë kështu në kundërshtim me urtësinë që gjendet në të gjithë krijimin. Meqenëse kjo e vërtetë ëhtë provuar tek e Vërteta e Njëmbëdhjetë e Fjalës së Dhjetë , ne po e presim shkurt diskutimin këtu.

BOSHTI I KATËR:

Ndryshimet dhe transformimet që ndodhin në gjëra të shumta të ndryshme, në natën e ditën, në dimër e pranverë, në qiejt dhe madje edhe tek trupat e njeriut gjatë jetës së tij, tek gjumi i cili i ngjason vdekjes dhe u ngjasojnë Ringjalljes së të vdekurve, që janë si një lloj kijameti për secilën prej tyre, dhe të gjitha njoftojnë e aludojnë realitetin e Kijametit të madh.

Po, për shembull, dita, viti, jeta e njeriut, dhe ndryshimi i Orës së madhe të Krijuesit e njohur si toka u ngjasojnë fushës së një ore tonë javore që tregon sekondat, minutat, orët dhe ditët; secila paraprijëse e asaj që vijon, ato njoftojnë për njëra-tjetrën; ato rrotullohen e funksionojnë. Dhe ashtu si ato tregojnë mëngjesin pas natës, dhe pranverën pas dimrit, po ashtu ato njoftojnë simbolikisht se pas vdekjes do të shfaqet mëngjesi i ringjalljes nga ai instrument, nga ajo orë e madhe.

Ka larmi të shumta ringjalljeje që i ndodhin një njeriu gjatë jetës së tij. Ashtu siç i shikon ai shenjat e Ringjalljes nëpërmjet një lloji vdekjeje çdo natë dhe një lloj ringjalljeje çdo mëngjes, po ashtu, është një mendim unanim, se ai i nënshtrohet asaj që i ngjason një ringjalljeje çdo pesë gjashtë vite nëpërmjet ndryshimit të të gjitha grimcave në trupin e tij, dhe mendja i nënshtrohet një ringjalljeje graduale dy herë në vit. Gjithashtu në çdo pranverë ai shikon në botën shtazore e bimore më shumë se treqind mijë lloje ringjalljeje dhe ngritje në.

Kështu, kjo shumicë shenjash, treguesish dhe aluzionesh për ringjalljen tregojnë me sigurinë më të madhe Ringjalljen e madhe të të vdekurve, sikur ato të ishin pikëlat e asaj ringjalljeje.

Krijuesi i Gjithurtë, duke shkaktuar një lloj ringjallje në atë mënyrë tek botët e kafshëve dhe të bimëve, domethënë, duke i ngritur në jetë të njëjtat bimë dhe një pjesë të kafshëve në pranverë dhe duke ua kthyer prapë, duke ua ridhënë pjesët e tjera të tyre, si gjethet, lulet, dhe frutat, jo krejtësisht të njëjtat, por të ngjashme, ky mund të jetë një tregues i një ringjalljeje personale në individin njerëzor brenda ringjalljes së përgjithshme.

Sepse individi human është si një specie në krahasim me speciet e tjera, dhe drita e mendjes u ka dhënë një gjërësi të tillë akteve njerëzore dhe mendimit saqë ai mund të rrethojë të shkuarën dhe të ardhmen, madje edhe në qoftë se do ta gëlltiste të gjithë botën, ai nuk do të ngopej. Në speciet e tjera, natyra e individëve është e pjesshme, vlera e tij është personale, shikimi i tij është i kufizuar; cilësitë e tij janë të ngushtuara e të kufizuara, dhimbja e tij është e çastit dhe kënaqësia e tij është e atypëratyshme. Ndërsa natyra e njeriut është e lartë; vlera e tij është më e lartësuara, shikimi i tij është universal, i gjithanshëm; cilësitë e tij janë të pakufishme, dhe një pjesë e dhimbjeve dhe e kënaqësive të tij jolëndore janë të vazhdueshme;

prandaj ajo që shikohet nga pësëritjet e formave të kijametit dhe të rringjalljes tek speciet e tjera, në mënyrë të vetëkuptueshme, tregojnë dhe aludojnë se çdo individ njerëzor do të ringjallet dhe do të rikthehet pikërisht i njëjti në jetë, në Ringjalljen e madhe të të vdekurve. Meqenëse kjo është provuar me sigurinë si dy edhe dy bëjnë katër, tek e Vërteta e Nëntë e Fjalës së Dhjetë, ne po e shkurtojmë diskutimin këtu.

BOSHTI I PESTË:

Ata të cilët i kanë vështruar nga afër realitetet e krijimit, shikojnë se mundësitë e pakufishme të përfshira në esencën e shpirtit të njeriut, aftësitë e pakufishme të përfshira në ato potenciale e mundësi, dëshirat e pafundme që burojnë nga ato aftësi, shpresat e pafundme që rezultojnë nga ato dëshira të pafundme, pëfytyrimet e pakufishme dhe idetë e lindura nga ato shpresa të pafundme, të gjitha ato, janë duar që shtrihen drejt lumturisë së përjetshme, e cila është matanë kësaj bote të dukshme; janë sy që e vështrojnë me ngulm, dhe janë kthyer drejt saj.

Kështu natyra e njeriut, e cila nuk mund të gënjejë dhe dëshira e sigurt, e fortë dhe këmbëngulëse për lumturi të përjetshme në natyrën e tij, me siguri e frymëzon dhe e ngjall vetëdijen lidhur me realizimin e lumturisë së përjetshme.

Meqenëse e Vërteta e Njëmbëdhjetë e Fjalës së Dhjetë e demonstron këtë fakt aq qartë si dita, ne e presim shkurt këtu.

ALTINCI MEDAR

“Rahmanu’r-Rahîm” olan şu mevcudatın Sâni’-i Zülcemal’inin rahmeti, saadet-i ebediyeyi gösteriyor. Evet, nimeti nimet eden, nimeti nıkmetlikten halâs eden ve mevcudatı, firak-ı ebedîden hasıl olan vaveylâlardan kurtaran saadet-i ebediyeyi; o rahmetin şe’nindendir ki beşerden esirgemesin. Çünkü bütün nimetlerin re’si, reisi, gayesi, neticesi olan saadet-i ebediye verilmezse, dünya öldükten sonra âhiret suretinde dirilmezse bütün nimetler nıkmetlere tahavvül ederler. O tahavvül ise bilbedahe ve bizzarure ve umum kâinatın şehadetiyle muhakkak ve meşhud olan rahmet-i İlahiyenin vücudunu inkâr etmek lâzım gelir. Halbuki rahmet, güneşten daha parlak bir hakikat-i sabitedir.

Bak, rahmetin cilvelerinden ve latîf âsârından olan aşk ve şefkat ve akıl nimetlerine dikkat et. Eğer firak-ı ebedî ve hicran-ı lâyezalîye, hayat-ı insaniye incirar edeceğini farz etsen görürsün ki o latîf muhabbet, en büyük bir musibet olur. O leziz şefkat, en büyük bir illet olur. O nurani akıl, en büyük bir bela olur. Demek rahmet, (çünkü rahmettir) hicran-ı ebedîyi, muhabbet-i hakikiyeye karşı çıkaramaz. Onuncu Söz’ün İkinci Hakikati, bu hakikati gayet güzel bir surette gösterdiğinden burada ihtisar edildi.

YEDİNCİ MEDAR

Şu kâinatta görünen ve bilinen bütün letaif, bütün mehasin, bütün kemalât, bütün incizabat, bütün iştiyakat, bütün terahhumat; birer manadır, birer mazmundur, birer kelime-i maneviyedir ki şu kâinatın Sâni’-i Zülcelal’inin lütuf ve merhametinin tecelliyatını, ihsan ve kereminin cilvelerini bizzarure, bilbedahe kalbe gösterir, aklın gözüne sokuyor.

Madem şu âlemde bir hakikat vardır. Bilbedahe hakiki rahmet vardır. Madem hakiki rahmet vardır, saadet-i ebediye olacaktır. Onuncu Söz’ün Dördüncü Hakikati, İkinci Hakikati ile beraber şu hakikati gündüz gibi aydınlatmıştır.

SEKİZİNCİ MEDAR

İnsanın fıtrat-ı zîşuuru olan vicdanı, saadet-i ebediyeye bakar, gösterir. Evet, kim kendi uyanık vicdanını dinlerse “Ebed! Ebed!” sesini işitecektir. Bütün kâinat o vicdana verilse ebede karşı olan ihtiyacının yerini dolduramaz. Demek o vicdan, o ebed için mahluktur.

Demek, bu vicdanî olan incizab ve cezbe, bir gaye-i hakikiyenin ve bir hakikat-i cazibedarın yalnız cezbi ile olabilir. Onuncu Söz’ün On Birinci Hakikatinin hâtimesi bu hakikati göstermiştir.

DOKUZUNCU MEDAR

Sadık, masduk, musaddak olan Muhammed-i Arabî aleyhissalâtü vesselâmın ihbarıdır. Evet, o zatın (asm) sözleri, saadet-i ebediyenin kapılarını açmıştır ve onun (asm) kelâmları saadet-i ebediyeye karşı birer penceredir.

Zaten bütün enbiyanın (aleyhimüsselâm) icmaını ve bütün evliyanın tevatürünü elinde tutmuş, bütün kuvvetiyle bütün davaları; tevhid-i İlahîden sonra şu haşir ve saadet noktasında temerküz ediyor. Acaba, şu kuvveti sarsacak bir şey var mıdır? Onuncu Söz’ün On İkinci Hakikati, şu hakikati pek zâhir bir surette göstermiştir.

ONUNCU MEDAR

On üç asırda yedi vecihle i’cazını muhafaza eden ve Yirmi Beşinci Söz’de ispat edildiği üzere kırk adet enva-ı i’cazıyla mu’cize olan Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan’ın ihbarat-ı kat’iyesidir.

Evet, o Kur’an’ın nefs-i ihbarı, haşr-i cismanînin keşşafıdır ve şu tılsım-ı muğlak-ı âlemin ve şu remz-i hikmet-i kâinatın miftahıdır. Hem o Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan’ın tazammun ettiği ve mükerreren tefekküre emredip nazara vaz’eylediği berahin-i akliye-i kat’iye binlerdir.

Ezcümle: Bir kıyas-ı temsilîyi tazammun eden   وَ قَد۟ خَلَقَكُم۟ اَط۟وَارًا   ve    قُل۟ يُح۟يٖيهَا الَّذٖٓى اَن۟شَاَهَٓا اَوَّلَ مَرَّةٍ    ve bir delil-i adalete işaret eden وَ مَا رَبُّكَ بِظَلَّامٍ لِل۟عَبٖيدِ    gibi pek çok âyât ile haşr-i cismanîdeki saadet-i ebediyeyi gösterecek pek çok dürbünleri, nazar-ı beşerin dikkatine vaz’etmiştir. Kur’an’ın sair âyetler ile izah ettiği şu   وَ قَد۟ خَلَقَكُم۟ اَط۟وَارًا ve   قُل۟ يُح۟يٖيهَا الَّذٖٓى اَن۟شَاَهَٓا اَوَّلَ مَرَّةٍ   deki kıyas-ı temsilînin hülâsasını Nokta Risalesi’nde şöyle beyan etmişiz ki:

Vücud-u insan, tavırdan tavıra geçtikçe acib ve muntazam inkılablar geçiriyor. Nutfeden alakaya, alakadan mudgaya, mudgadan azm ve lahme, azm ve lahmden halk-ı cedide yani insan suretine inkılabı, gayet dakik düsturlara tabidir. O tavırların her birisinin öyle kavanin-i mahsusa ve öyle nizamat-ı muayyene ve öyle harekât-ı muttarideleri vardır ki cam gibi altında bir kasd, bir irade, bir ihtiyar, bir hikmetin cilvelerini gösterir.

İşte şu tarzda o vücudu yapan Sâni’-i Hakîm, her sene bir libas gibi o vücudu değiştirir. O vücudun değiştirilmesi ve bekası için inhilal eden eczaların yerini dolduracak, çalışacak yeni zerrelerin gelmesi için bir terkibe muhtaçtır. İşte o beden hüceyreleri, muntazam bir kanun-u İlahî ile yıkıldığından yine muntazam bir kanun-u Rabbanî ile tamir etmek için rızık namıyla bir madde-i latîfeyi ister ki o beden uzuvlarının ayrı ayrı hâcetleri nisbetinde Rezzak-ı Hakiki, bir kanun-u mahsus ile taksim ve tevzi ediyor.

Şimdi o Rezzak-ı Hakîm’in gönderdiği o madde-i latîfenin etvarına bak, göreceksin ki o maddenin zerratı bir kafile gibi küre-i havada, toprakta, suda dağılmış iken birden hareket emrini almışlar gibi bir hareket-i kasdîyi işmam eden bir keyfiyet ile toplanıyorlar. Güya onlardan her bir zerre, bir vazife ile bir muayyen mekâna gitmek için memurdur gibi gayet muntazam toplanıyorlar.

Hem gidişatından görünüyor ki bir Fâil-i Muhtar’ın bir kanun-u mahsusu ile sevk edilip, cemadat âleminden mevalide, yani zîhayat âlemine girerler. Sonra nizamat-ı muayyene ve harekât-ı muttaride ile ve desatir-i mahsusa ile rızık olarak bir bedene girip; o beden içinde dört matbahta pişirildikten sonra ve dört inkılabat-ı acibeyi geçirdikten sonra ve dört süzgeçten süzüldükten sonra bedenin aktarına yayılarak bütün muhtaç olan azaların muhtelif, ayrı ayrı derece-i ihtiyaçlarına göre Rezzak-ı Hakiki’nin inayetiyle ve muntazam kanunları ile inkısam ederler.

İşte o zerrattan hangi zerreye bir nazar-ı hikmetle baksan göreceksin ki basîrane, muntazamane, semîane, alîmane sevk olunan o zerreye, kör ittifak, kanunsuz tesadüf, sağır tabiat, şuursuz esbab, hiç ona karışamaz. Çünkü her birisi unsur-u muhitten tut, tâ beden hüceyresine kadar hangi tavra girmiş ise o tavrın kavanin-i muayyenesi ile güya ihtiyaren amel ediyor, muntazaman giriyor. Hangi tabakaya sefer etmiş ise öyle muntazam adım atıyor ki bilbedahe bir Sâik-i Hakîm’in emriyle gidiyor gibi görünüyor.

İşte böyle muntazam tavırdan tavıra, tabakadan tabakaya gitgide hedef ve maksadından ayrılmayarak tâ makam-ı lâyıkına, mesela, Tevfik’in göz bebeğine emr-i Rabbanî ile girer, oturur, çalışır.

İşte bu halde, yani erzaktaki tecelli-i rububiyet gösteriyor ki iptida o zerreler muayyen idiler, muvazzaf idiler, o makamlar için namzet idiler. Güya her birisinin alnında ve cephesinde “Filan hüceyrenin rızkı olacak.” yazılı gibi bir intizamın vücudu, her adamın alnında kalem-i kader ile rızkı yazılı olduğuna ve rızkı üstünde isminin yazılı olmasına işaret eder.

Acaba mümkün müdür ki bu derece nihayetsiz bir kudret ve muhit bir hikmet ile rububiyet eden ve zerrattan tâ seyyarata kadar bütün mevcudatı kabza-i tasarrufunda tutmuş ve intizam ve mizan dairesinde döndüren Sâni’-i Zülcelal “neş’e-i uhra”yı yapmasın veya yapamasın!

İşte çok âyât-ı Kur’aniye, şu hikmetli “neş’e-i ûlâ”yı nazar-ı beşere vaz’ediyor. Haşir ve kıyametteki “neş’e-i uhra”yı ona temsil ederek istib’adı izale eder. Der:    قُل۟ يُح۟يٖيهَا الَّذٖٓى اَن۟شَاَهَٓا اَوَّلَ مَرَّةٍ    Yani “Sizi hiçten bu derece hikmetli bir surette kim inşa etmiş ise odur ki sizi âhirette diriltecektir.”

Hem der ki:     وَهُوَ الَّذٖى يَب۟دَؤُا ال۟خَل۟قَ ثُمَّ يُعٖيدُهُ وَهُوَ اَه۟وَنُ عَلَي۟هِ   Yani “Sizin haşirde iadeniz, dirilmeniz, dünyadaki hilkatinizden daha kolay, daha rahattır.” Nasıl ki bir taburun askerleri, istirahat için dağılsa, sonra bir boru ile çağrılsa kolay bir surette tabur bayrağı altında toplanmaları; yeniden bir tabur teşkil etmekten çok kolay ve çok rahattır. Öyle de bir bedende birbiriyle imtizaç ile ünsiyet ve münasebet peyda eden zerrat-ı esasiye, Hazret-i İsrafil aleyhisselâmın Sûr’u ile Hâlık-ı Zülcelal’in emrine “Lebbeyk!” demeleri ve toplanmaları; aklen birinci icaddan daha kolay, daha mümkündür.

Hem bütün zerrelerin toplanmaları belki lâzım değil. Nüveler ve tohumlar hükmünde olan ve hadîste “Acbü’z-zeneb” tabir edilen ecza-i esasiye ve zerrat-ı asliye, ikinci neş’e için kâfi bir esastır, temeldir. Sâni’-i Hakîm, beden-i insanîyi onların üstünde bina eder.

Üçüncü âyet olan   وَ مَا رَبُّكَ بِظَلَّامٍ لِل۟عَبٖيدِ   gibi âyetlerin işaret ettikleri kıyas-ı adlînin hülâsası şudur ki:

Âlemde çok görüyoruz ki: Zalim, fâcir, gaddar insanlar gayet refah ve rahatla ve mazlum ve mütedeyyin adamlar gayet zahmet ve zillet ile ömür geçiriyorlar. Sonra ölüm gelir, ikisini müsavi kılar. Eğer şu müsavat nihayetsiz ise bir nihayeti yoksa zulüm görünür. Halbuki zulümden tenezzühü, kâinatın şehadetiyle sabit olan adalet ve hikmet-i İlahiye, bu zulmü hiçbir cihetle kabul etmediğinden bilbedahe bir mecma-ı âheri iktiza ederler ki birinci, cezasını; ikinci, mükâfatını görsün. Tâ şu intizamsız, perişan beşer, istidadına münasip tecziye ve mükâfat görüp adalet-i mahzaya medar ve hikmet-i Rabbaniyeye mazhar ve hikmetli mevcudat-ı âlemin bir büyük kardeşi olabilsin.

Evet şu dâr-ı dünya, beşerin ruhunda mündemic olan hadsiz istidatların sümbüllenmesine müsait değildir. Demek, başka âleme gönderilecektir. Evet, insanın cevheri büyüktür. Öyle ise ebede namzettir. Mahiyeti âliyedir, öyle ise cinayeti dahi azîmdir. Sair mevcudata benzemez. İntizamı da mühimdir. İntizamsız olamaz, mühmel kalamaz, abes edilmez, fena-yı mutlak ile mahkûm olamaz, adem-i sırfa kaçamaz. Ona cehennem ağzını açmış, bekliyor. Cennet ise âğuş-u nazdaranesini açmış, gözlüyor. Onuncu Söz’ün Üçüncü Hakikati bu ikinci misalimizi gayet güzel gösterdiğinden burada kısa kesiyoruz.

İşte misal için şu iki âyet-i kerîme gibi pek çok berahin-i latîfe-i akliyeyi tazammun eden sair âyetleri dahi kıyas eyle, tetebbu et. İşte menabi-i aşere ve on medar; bir hads-i kat’î, bir bürhan-ı kātı’ı intac ediyorlar ve o pek esaslı hads ve o pek kuvvetli bürhan, haşir ve kıyamete dâî ve muktezînin vücuduna kat’iyen delâlet ettikleri gibi; Sâni’-i Zülcelal’in dahi –Onuncu Söz’de kat’iyen ispat edildiği üzere– Hakîm, Rahîm, Hafîz, Âdil gibi ekser esma-i hüsnası, haşir ve kıyametin gelmesini ve saadet-i ebediyenin vücudunu iktiza ederler ve saadet-i ebediyenin tahakkukuna kat’î delâlet ederler.

Demek, haşir ve kıyamete muktezî o derece kuvvetlidir ki hiçbir şek ve şüpheye medar olamaz.

ÜÇÜNCÜ ESAS

Fâil, muktedirdir.

Evet, nasıl haşrin muktezîsi, şüphesiz mevcuddur. Haşri yapacak zat da nihayet derecede muktedirdir. Onun kudretinde noksan yoktur. En büyük ve en küçük şeyler, ona nisbeten birdirler. Bir baharı halk etmek, bir çiçek kadar kolaydır. Evet, bir Kadîr ki şu âlem; bütün güneşleri, yıldızları, avâlimi, zerratı, cevahiri nihayetsiz lisanlarla onun azametine ve kudretine şehadet eder. Hiçbir vehim ve vesvesenin hakkı var mıdır ki haşr-i cismanîyi o kudretten istib’ad etsin.

Evet, bilmüşahede bir Kadîr-i Zülcelal şu âlem içinde, her asırda birer yeni ve muntazam dünyayı halk eden, hattâ her senede birer yeni seyyar, muntazam kâinatı icad eden, hattâ her günde birer yeni muntazam âlem yapan; daima şu semavat ve arz yüzünde ve birbiri arkasında geçici dünyaları, kâinatları kemal-i hikmet ile halk eden, değiştiren ve asırlar ve seneler, belki günler adedince muntazam âlemleri zaman ipine asan ve onunla azamet-i kudretini gösteren ve yüz bin çeşit haşrin nakışlarıyla tezyin ettiği koca bahar çiçeğini küre-i arzın başına bir tek çiçek gibi takan ve onunla kemal-i hikmetini, cemal-i sanatını izhar eden bir zat, “Nasıl kıyameti getirecek, nasıl bu dünyayı âhiretle değiştirecek?” denilir mi?

Şu Kadîr’in kemal-i kudretini ve hiçbir şey ona ağır gelmediğini ve en büyük şey en küçük şey gibi onun kudretine ağır gelmediğini ve hadsiz efrad, bir tek fert gibi o kudrete kolay geldiğini, şu âyet-i kerîme ilan ediyor:

مَا خَل۟قُكُم۟ وَلَا بَع۟ثُكُم۟ اِلَّا كَنَف۟سٍ وَاحِدَةٍ   

Şu âyetin hakikatini Onuncu Söz’ün Hâtimesi’nde icmalen ve Nokta Risalesi’nde ve Yirminci Mektup’ta izahen beyan etmişiz. Şu makam münasebetiyle üç mesele suretinde bir parça izah ederiz:

İşte kudret-i İlahiye zatiyedir. Öyle ise acz tahallül edemez.

Hem melekûtiyet-i eşyaya taalluk eder. Öyle ise mevani tedahül edemez.

Hem nisbeti kanunîdir. Öyle ise cüz, külle müsavi gelir ve cüz’î, küllî hükmüne geçer.

İşte şu üç meseleyi ispat edeceğiz.

Birinci Mesele

Kudret-i ezeliye, Zat-ı Akdes-i İlahiye’nin lâzıme-i zaruriye-i zatiyesidir.

Yani, bizzarure zatın lâzımesidir. Hiçbir cihet-i infikâki olamaz. Öyle ise kudretin zıddı olan acz, o kudreti istilzam eden zata bilbedahe ârız olamaz. Çünkü o halde cem’-i zıddeyn lâzım gelir. Madem acz, zata ârız olamaz; bilbedahe o zatın lâzımı olan kudrete tahallül edemez. Madem acz, kudretin içine giremez; bilbedahe o kudret-i zatiyede meratib olamaz. Çünkü her şeyin vücud meratibi, o şeyin zıtlarının tedahülü iledir. Mesela, hararetteki meratib, bürudetin tahallülü iledir; hüsündeki derecat, kubhun tedahülü iledir ve hâkeza kıyas et…

Fakat mümkinatta, hakiki ve tabiî lüzum-u zatî olmadığından mümkinatta zıtlar birbirine girebilmiş. Mertebeler tevellüd ederek ihtilafat ile tagayyürat-ı âlem neş’et etmiştir. Mademki kudret-i ezeliyede meratib olamaz. Öyle ise makdûrat dahi bizzarure kudrete nisbeti bir olur. En büyük en küçüğe müsavi ve zerreler, yıldızlara emsal olur. Bütün haşr-i beşer, bir tek nefsin ihyası gibi bir baharın icadı, bir tek çiçeğin sun’u gibi o kudrete kolay gelir. Eğer esbaba isnad edilse o vakit bir tek çiçek, bir bahar kadar ağır olur.

Şu Söz’ün İkinci Makamı’nın Dördüncü “Allahu ekber” mertebesinin âhir fıkrasının hâşiyesinde hem Yirmi İkinci Söz’de hem Yirminci Mektup’ta ve zeylinde ispat edilmiş ki: Hilkat-i eşya Vâhid-i Ehad’e verilse bütün eşya, bir şey gibi kolay olur. Eğer esbaba verilse bir şey, bütün eşya kadar külfetli, ağır olur.

İkinci Mesele ki

Kudret, melekûtiyet-i eşyaya taalluk eder.

Evet, kâinatın âyine gibi iki yüzü var. Biri, mülk ciheti ki âyinenin renkli yüzüne benzer. Diğeri, melekûtiyet ciheti ki âyinenin parlak yüzüne benzer.

Mülk ciheti ise zıtların cevelangâhıdır. Güzel çirkin, hayır şer, küçük büyük, ağır kolay gibi emirlerin mahall-i vürûdudur. İşte şunun içindir ki Sâni’-i Zülcelal esbab-ı zâhiriyeyi, tasarrufat-ı kudretine perde etmiştir. Tâ dest-i kudret, zâhir akla göre hasis ve nâ-lâyık emirlerle bizzat mübaşereti görünmesin. Çünkü azamet ve izzet, öyle ister. Fakat o vesait ve esbaba hakiki tesir vermemiştir. Çünkü vahdet-i ehadiyet öyle ister.

Melekûtiyet ciheti ise her şeyde parlaktır, temizdir. Teşahhusatın renkleri, muzahrefatları, ona karışmaz. O cihet, vasıtasız kendi Hâlık’ına müteveccihtir. Onda terettüb-ü esbab, teselsül-ü ilel yoktur. Ona illiyet, ma’luliyet giremez. Eğri büğrüsü yoktur. Maniler müdahale edemezler. Zerre, şemse kardeş olur.

Elhasıl: O kudret hem basittir hem nâmütenahîdir hem zatîdir. Mahall-i taalluk-u kudret ise hem vasıtasız hem lekesiz hem isyansızdır. Öyle ise o kudretin dairesinde büyük küçüğe karşı tekebbürü yok. Cemaat ferde karşı rüçhanı olamaz. Küll cüze nisbeten, kudrete karşı fazla nazlanamaz.

Üçüncü Mesele ki

Kudretin nisbeti kanunîdir.

Yani çoğa aza, büyüğe küçüğe bir bakar. Şu mesele-i gamızayı birkaç temsil ile zihne takrib edeceğiz.

İşte kâinatta “şeffafiyet”, “mukabele”, “muvazene”, “intizam”, “tecerrüd”, “itaat” birer emirdir ki çoğu aza, büyüğü küçüğe müsavi kılar.

Birinci Temsil: “Şeffafiyet sırrı”nı gösterir. Mesela, şemsin feyz-i tecellisi olan timsali ve aksi, denizin yüzünde ve denizin her bir katresinde aynı hüviyeti gösterir. Eğer küre-i arz, perdesiz güneşe karşı muhtelif cam parçalarından mürekkeb olsa; şemsin aksi, her bir parçada ve bütün zemin yüzünde müzahametsiz, tecezzisiz, tenakussuz bir olur. Eğer faraza şems, fâil-i muhtar olsa idi ve feyz-i ziyasını, timsal-i aksini iradesiyle verse idi bütün zemin yüzüne verdiği feyzi, bir zerreye verdiği feyizden daha ağır olamazdı.

İkinci Temsil: “Mukabele sırrı”dır. Mesela, zîhayat fertlerden (yani insanlardan) terekküp eden bir daire-i azîmenin nokta-i merkeziyesindeki ferdin elinde bir mum ve daire-i muhitteki fertlerin ellerinde de birer âyine farz edilse; nokta-i merkeziyenin muhit âyinelerine verdiği feyiz ve cilve-i akis, müzahametsiz, tecezzisiz, tenakussuz, nisbeti birdir.

Üçüncü Temsil: “Muvazene sırrı”dır. Mesela, hakiki ve hassas ve çok büyük bir mizan bulunsa; iki gözünde iki güneş veya iki yıldız veya iki dağ veya iki yumurta veya iki zerre herhangisi bulunursa bulunsun, sarf olunacak aynı kuvvet ile o hassas azîm terazinin bir gözü göğe, biri zemine inebilir.

Dördüncü Temsil: “İntizam sırrı”dır. Mesela, en azîm bir gemi, en küçük bir oyuncak gibi çevrilebilir.

Beşinci Temsil: “Tecerrüd sırrı”dır. Mesela, teşahhusattan mücerred bir mahiyet, bütün cüz’iyatına en küçüğünden en büyüğüne tenakus etmeden, tecezzi etmeden bir bakar, girer. Teşahhusat-ı zâhiriye cihetindeki hususiyetler, müdahale edip şaşırtmaz. O mahiyet-i mücerredenin nazarını tağyir etmez. Mesela, iğne gibi bir balık, balina balığı gibi o mahiyet-i mücerredeye mâliktir. Bir mikrop, bir gergedan gibi mahiyet-i hayvaniyeyi taşıyor.

Altıncı Temsil: “İtaat sırrı”nı gösterir. Mesela, bir kumandan “Arş!” emri ile bir neferi tahrik ettiği gibi aynı emir ile bir orduyu tahrik eder.

Şu temsil-i itaat sırrının hakikati şudur ki: Kâinatta, bi’t-tecrübe her şeyin bir nokta-i kemali vardır. O şeyin, o noktaya bir meyli vardır. Muzaaf meyil, ihtiyaç olur. Muzaaf ihtiyaç, iştiyak olur. Muzaaf iştiyak, incizab olur. Ve incizab, iştiyak, ihtiyaç, meyil; Cenab-ı Hakk’ın evamir-i tekviniyesinin, mahiyet-i eşya tarafından birer habbe ve nüve-i imtisalidirler. Mümkinat mahiyetlerinin mutlak kemali, mutlak vücuddur. Hususi kemali, istidatlarını kuvveden fiile çıkaran ona mahsus bir vücuddur.

İşte bütün kâinatın “Kün” emrine itaati, bir tek nefer hükmünde olan bir zerrenin itaati gibidir. İrade-i ezeliyeden gelen “Kün” emr-i ezelîsine mümkinatın itaati ve imtisalinde, yine iradenin tecellisi olan meyil ve ihtiyaç ve şevk ve incizab; birden, beraber mündemicdir. Latîf su, nazik bir meyille incimad emrini aldığı vakit demiri parçalaması, itaat sırrının kuvvetini gösterir.

Şu altı temsil hem nâkıs hem mütenahî hem zayıf hem tesir-i hakikisi yok olan mümkinat kuvvetinde ve fiilinde bilmüşahede görünse, elbette hem gayr-ı mütenahî hem ezelî hem ebedî hem bütün kâinatı adem-i sırftan icad eden ve bütün ukûlü hayrette bırakan hem âsâr-ı azametiyle tecelli eden kudret-i ezeliyeye nisbeten şüphesiz her şey müsavidir. Hiçbir şey ona ağır gelmez (Gaflet olunmaya). Şu altı sırrın küçük mizanlarıyla o kudret tartılmaz ve münasebete giremez. Yalnız fehme takrib ve istib’adı izale için zikredilir.

Üçüncü Esas’ın netice ve hülâsası

Madem kudret-i ezeliye gayr-ı mütenahîdir. Hem Zat-ı Akdes’e lâzıme-i zaruriyedir. Hem her şeyin lekesiz, perdesiz melekûtiyet ciheti, ona müteveccihtir. Hem ona mukabildir. Hem tesavi-i tarafeynden ibaret olan imkân itibarıyla muvazenettedir. Hem şeriat-ı fıtriye-i kübra olan nizam-ı fıtrata ve kavanin-i âdetullaha mutîdir. Hem manilerden ve ayrı ayrı hususiyetlerden melekûtiyet ciheti mücerred ve safidir. Elbette en büyük şey, en küçük şey gibi o kudrete ziyade nazlanmaz, mukavemet etmez.

Öyle ise haşirde bütün zevi’l-ervahın ihyası, bir sineğin baharda ihyasından daha ziyade kudrete ağır olmaz. Öyle ise مَا خَل۟قُكُم۟ وَلَا بَع۟ثُكُم۟ اِلَّا كَنَف۟سٍ وَاحِدَةٍ   fermanı mübalağasızdır, doğrudur, haktır. Öyle ise müddeamız olan “Fâil muktedirdir, o cihette hiçbir mani yoktur.” kat’î bir surette tahakkuk etti.

DÖRDÜNCÜ ESAS

Nasıl kıyamet ve haşre muktezî var ve haşri getirecek fâil dahi muktedirdir. Öyle de şu dünyanın kıyamet ve haşre kabiliyeti vardır. İşte şu mahal kabildir olan müddeamızda dört mesele vardır.

Birincisi: Şu âlem-i dünyanın imkân-ı mevtidir.

İkincisi: O mevtin vukuudur.

Üçüncüsü: O harap olmuş, ölmüş dünyanın, âhiret suretinde tamir ve dirilmesinin imkânıdır.

Dördüncüsü: O mümkün olan tamir ve ihyanın vuku bulmasıdır.

Birinci Mesele

Şu kâinatın mevti, mümkündür.

Çünkü bir şey kanun-u tekâmülde dâhil ise o şeyde alâküllihal neşv ü nema vardır. Neşv ü nema ve büyümek varsa ona alâküllihal bir ömr-ü fıtrî vardır. Ömr-ü fıtrîsi var ise alâküllihal bir ecel-i fıtrîsi vardır. Gayet geniş bir istikra ve tetebbu ile sabittir ki öyle şeyler mevtin pençesinden kendini kurtaramaz.

Evet, nasıl ki insan küçük bir âlemdir, yıkılmaktan kurtulamaz. Âlem dahi büyük bir insandır, o dahi ölümün pençesinden kurtulamaz. O da ölecek, sonra dirilecek veya yatıp sonra subh-u haşirle gözünü açacaktır.

Hem nasıl ki kâinatın bir nüsha-i musağğarası olan bir şecere-i zîhayat, tahrip ve inhilalden başını kurtaramaz. Öyle de şecere-i hilkatten teşaub etmiş olan silsile-i kâinat tamir ve tecdid için tahripten, dağılmaktan kendini kurtaramaz.

Eğer dünyanın ecel-i fıtrîsinden evvel irade-i ezeliyenin izni ile haricî bir maraz veya muharrib bir hâdise başına gelmezse ve onun Sâni’-i Hakîm’i dahi ecel-i fıtrîden evvel onu bozmazsa, herhalde hattâ fennî bir hesap ile bir gün gelecek ki:

اِذَا الشَّم۟سُ كُوِّرَت۟ ۝ وَاِذَا النُّجُومُ ان۟كَدَرَت۟ ۝ وَاِذَا ال۟جِبَالُ سُيِّرَت۟ ۝ اِذَا السَّمَٓاءُ ان۟فَطَرَت۟ ۝ وَاِذَا ال۟كَوَاكِبُ ان۟تَثَرَت۟ ۝ وَاِذَا ال۟بِحَارُ فُجِّرَت۟ manaları ve sırları, Kadîr-i Ezelî’nin izni ile tezahür edip, o dünya olan büyük insan sekerata başlayıp acib bir hırıltı ile ve müthiş bir savt ile fezayı çınlatıp dolduracak, bağırıp ölecek; sonra emr-i İlahî ile dirilecektir.

İnce Remizli Bir Mesele

Nasıl ki su, kendi zararına olarak incimad eder. Buz, buzun zararına temeyyu eder. Lüb, kışrın zararına kuvvetleşir. Lafız, mana zararına kalınlaşır. Ruh, ceset hesabına zayıflaşır. Ceset, ruh hesabına inceleşir.

Öyle de âlem-i kesif olan dünya, âlem-i latîf olan âhiret hesabına, hayat makinesinin işlemesiyle şeffaflaşır, latîfleşir. Kudret-i Fâtıra, gayet hayret verici bir faaliyetle kesif, camid, sönmüş, ölmüş eczalarda nur-u hayatı serpmesi, bir remz-i kudrettir ki âlem-i latîf hesabına şu âlem-i kesifi nur-u hayat ile eritiyor, yandırıyor, ışıklandırıyor, hakikatini kuvvetleştiriyor.

Evet, hakikat ne kadar zayıf ise de ölmez, suret gibi mahvolmaz. Belki teşahhuslarda, suretlerde seyr ü sefer eder. Hakikat büyür, inkişaf eder, gittikçe genişlenir. Kışır ve suret ise eskileşir, inceleşir, parçalanır. Sabit ve büyümüş hakikatin kametine yakışmak için daha güzel olarak tazeleşir. Ziyade ve noksan noktasında hakikatle suret, makûsen mütenasiptirler. Yani suret kalınlaştıkça hakikat inceleşir. Suret inceleştikçe hakikat o nisbette kuvvet bulur. İşte şu kanun, kanun-u tekâmüle dâhil olan bütün eşyaya şâmildir.

Demek, herhalde bir zaman gelecek ki kâinat hakikat-i uzmasının kışır ve sureti olan âlem-i şehadet, Fâtır-ı Zülcelal’in izniyle parçalanacak. Sonra daha güzel bir surette tazelenecektir.

يَو۟مَ تُبَدَّلُ ال۟اَر۟ضُ غَي۟رَ ال۟اَر۟ضِ   sırrı tahakkuk edecektir.

Elhasıl: Dünyanın mevti mümkün hem hiç şüphe getirmez ki mümkündür.

İkinci Mesele

Mevt-i dünyanın vuku bulmasıdır.

Şu meseleye delil: Bütün Edyan-ı Semaviyenin icmaıdır ve bütün fıtrat-ı selimenin şehadetidir ve şu kâinatın bütün tahavvülat ve tebeddülat ve tagayyüratının işaretidir. Hem asırlar, seneler adedince zîhayat dünyaların ve seyyar âlemlerin, şu dünya misafirhanesinde mevtleriyle, asıl dünyanın da onlar gibi ölmesine şehadetleridir.

Şu dünyanın sekeratını, âyât-ı Kur’aniyenin işaret ettiği surette tahayyül etmek istersen bak: Şu kâinatın eczaları, dakik, ulvi bir nizam ile birbirine bağlanmış. Hafî, nazik, latîf bir rabıta ile tutunmuş ve o derece bir intizam içindedir ki eğer ecram-ı ulviyeden tek bir cirm “Kün” emrine veya “Mihverinden çık.” hitabına mazhar olunca şu dünya sekerata başlar. Yıldızlar çarpışacak, ecramlar dalgalanacak, nihayetsiz feza-yı âlemde milyonlar gülleleri, küreler gibi büyük topların müthiş sadâları gibi vaveylâya başlar. Birbirine çarpışarak, kıvılcımlar saçarak, dağlar uçarak, denizler yanarak yeryüzü düzlenecek.

İşte şu mevt ve sekerat ile Kadîr-i Ezelî kâinatı çalkalar; kâinatı tasfiye edip cehennem ve cehennemin maddeleri bir tarafa, cennet ve cennetin mevadd-ı münasibeleri başka tarafa çekilir, âlem-i âhiret tezahür eder.

Üçüncü Mesele

Ölecek âlemin dirilmesi mümkündür.

Çünkü İkinci Esas’ta ispat edildiği gibi; kudrette noksan yoktur. Muktezî ise gayet kuvvetlidir. Mesele ise mümkinattandır. Mümkün bir meselenin gayet kuvvetli bir muktezîsi var ise fâilin kudretinde noksaniyet yok ise ona mümkün değil belki vaki suretiyle bakılabilir.

Remizli Bir Nükte

Şu kâinata dikkat edilse görünüyor ki: İçinde iki unsur var ki her tarafa uzanmış, kök atmış. Hayır şer, güzel çirkin, nef’ zarar, kemal noksan, ziya zulmet, hidayet dalalet, nur nâr, iman küfür, taat isyan, havf muhabbet gibi âsârlarıyla, meyveleriyle şu kâinatta ezdad birbiriyle çarpışıyor. Daima tagayyür ve tebeddülata mazhar oluyor. Başka bir âlemin mahsulatının tezgâhı hükmünde çarkları dönüyor. Elbette o iki unsurun birbirine zıt olan dalları ve neticeleri, ebede gidecek; temerküz edip birbirinden ayrılacak. O vakit, cennet-cehennem suretinde tezahür edecektir.

Madem âlem-i beka, şu âlem-i fenadan yapılacaktır. Elbette anâsır-ı esasiyesi, bekaya ve ebede gidecektir. Evet cennet-cehennem, şecere-i hilkatten ebed tarafına uzanıp eğilerek giden dalının iki meyvesidir ve şu silsile-i kâinatın iki neticesidir ve şu seyl-i şuunatın iki mahzenidir ve ebede karşı cereyan eden ve dalgalanan mevcudatın iki havuzudur ve lütuf ve kahrın iki tecelligâhıdır ki dest-i kudret, bir hareket-i şedide ile kâinatı çalkaladığı vakit, o iki havuz münasip maddelerle dolacaktır.

Şu Remizli Nükte’nin sırrı şudur ki:

Hakîm-i Ezelî inayet-i sermediye ve hikmet-i ezeliyenin iktizasıyla, şu dünyayı tecrübeye mahal ve imtihana meydan ve esma-i hüsnasına âyine ve kalem-i kader ve kudretine sahife olmak için yaratmış. Ve tecrübe ve imtihan ise neşv ü nemaya sebeptir. O neşv ü nema ise istidatların inkişafına sebeptir. O inkişaf ise kabiliyetlerin tezahürüne sebeptir. O kabiliyetlerin tezahürü ise hakaik-i nisbiyenin zuhuruna sebeptir. Hakaik-i nisbiyenin zuhuru ise Sâni’-i Zülcelal’in esma-i hüsnasının nukuş-u tecelliyatını göstermesine ve kâinatı mektubat-ı Samedaniye suretine çevirmesine sebeptir.

İşte şu sırr-ı imtihan ve sırr-ı teklif iledir ki ervah-ı âliyenin elmas gibi cevherleri, ervah-ı safilenin kömür gibi maddelerinden tasaffi eder, ayrılır.

İşte bu mezkûr sırlar gibi daha bilmediğimiz çok ince, âlî hikmetler için âlemi bu surette irade ettiğinden şu âlemin tagayyür ve tahavvülünü dahi o hikmetler için irade etti. Tahavvül ve tagayyür için zıtları birbirine hikmetle karıştırdı ve karşı karşıya getirdi. Zararları menfaatlere mezcederek, şerleri hayırlara idhal ederek, çirkinlikleri güzelliklerle cem’ederek, hamur gibi yoğurarak şu kâinatı tebeddül ve tagayyür kanununa ve tahavvül ve tekâmül düsturuna tabi kıldı.

Vaktâ ki meclis-i imtihan kapandı. Tecrübe vakti bitti. Esma-i hüsna hükmünü icra etti. Kalem-i kader, mektubatını tamamıyla yazdı. Kudret, nukuş-u sanatını tekmil etti. Mevcudat, vezaifini îfa etti. Mahlukat, hizmetlerini bitirdi. Her şey, manasını ifade etti. Dünya, âhiret fidanlarını yetiştirdi. Zemin, Sâni’-i Kadîr’in bütün mu’cizat-ı kudretini, umum havârık-ı sanatını teşhir edip gösterdi. Şu âlem-i fena, sermedî manzaraları teşkil eden levhaları zaman şeridine taktı.

O Sâni’-i Zülcelal’in hikmet-i sermediyesi ve inayet-i ezeliyesi; o imtihan neticelerini, o tecrübenin neticelerini, o esma-i hüsnanın tecellilerinin hakikatlerini, o kalem-i kader mektubatının hakaikini, o numune-misal nukuş-u sanatının asıllarını, o vezaif-i mevcudatın faydalarını, gayelerini, o hidemat-ı mahlukatın ücretlerini ve o kelimat-ı kitab-ı kâinatın ifade ettikleri manaların hakikatlerini ve istidat çekirdeklerinin sümbüllenmesini ve bir mahkeme-i kübra açmasını ve dünyadan alınmış misalî manzaraların göstermesini ve esbab-ı zâhiriyenin perdesini yırtmasını ve her şey doğrudan doğruya Hâlık-ı Zülcelal’ine teslim etmesi gibi hakikatleri iktiza etti. Ve o mezkûr hakikatleri iktiza ettiği için kâinatı dağdağa-i tagayyür ve fenadan, tahavvül ve zevalden kurtarmak ve ebedîleştirmek için o zıtların tasfiyesini istedi ve tagayyürün esbabını ve ihtilafatın maddelerini tefrik etmek istedi. Elbette kıyameti koparacak ve o neticeler için tasfiye edecek.

İşte şu tasfiyenin neticesinde cehennem ebedî ve dehşetli bir suret alıp, taifeleri   وَام۟تَازُوا ال۟يَو۟مَ اَيُّهَا ال۟مُج۟رِمُونَ   tehdidine mazhar olacak. Cennet ebedî, haşmetli bir suret giyerek ehil ve ashabı سَلَامٌ عَلَي۟كُم۟ طِب۟تُم۟ فَاد۟خُلُوهَا خَالِدٖينَ   hitabına mazhar olacak. Yirmi Sekizinci Söz’ün Birinci Makamı’nın İkinci Suali’nde ispat edildiği gibi Hakîm-i Ezelî, şu iki hanenin sekenelerine, kudret-i kâmilesiyle ebedî ve sabit bir vücud verir ki hiç inhilal ve tagayyüre ve ihtiyarlığa ve inkıraza maruz kalmazlar. Çünkü inkıraza sebebiyet veren tagayyürün esbabı bulunmaz.

Dördüncü Mesele

Şu mümkün, vaki olacaktır.

Evet dünya, öldükten sonra âhiret olarak diriltilecektir. Dünya harap edildikten sonra, o dünyayı yapan zat, yine daha güzel bir surette onu tamir edecek, âhiretten bir menzil yapacaktır. Şuna delil başta Kur’an-ı Kerîm binler berahin-i akliyeyi tazammun eden umum âyâtıyla ve bütün kütüb-ü semaviye bunda müttefik bulunduğu gibi; Zat-ı Zülcelal’in evsaf-ı celaliyesi ve evsaf-ı cemaliyesi ve esma-i hüsnası, bunun vukuuna kat’î surette delâlet ederler ve enbiyaya gönderdiği bütün semavî fermanları ile kıyameti ve haşrin icadını vaad etmiş. İşte madem vaad etmiş, elbette yapacaktır. Onuncu Söz’ün Sekizinci Hakikati’ne müracaat et. Hem başta Muhammed-i Arabî aleyhissalâtü vesselâmın bin mu’cizatının kuvvetiyle, bütün enbiya ve mürselînin ve evliya ve sıddıkînin, vukuunda müttefik olup haber verdikleri gibi; şu kâinat bütün âyât-ı tekviniyesiyle, vukuundan haber veriyor.

Elhasıl: Onuncu Söz bütün hakaikiyle, Yirmi Sekizinci Söz İkinci Makamı’nda Lâsiyyemalardaki bütün berahiniyle, gurûb etmiş güneşin sabahleyin yeniden tulû edeceği derecesinde bir kat’iyetle göstermiştir ki: Hayat-ı dünyeviyenin gurûbundan sonra şems-i hakikat, hayat-ı uhreviye suretinde çıkacaktır.

İşte baştan buraya kadar beyanatımız, ism-i Hakîm’den istimdad ve feyz-i Kur’an’dan istifade suretinde kalbi kabule, nefsi teslime, aklı iknaya ihzar için dört esas söyledik. Fakat biz neyiz ki buna dair söz söyleyeceğiz. Asıl şu dünyanın sahibi, şu kâinatın Hâlık’ı, şu mevcudatın Mâlik’i ne söylüyor; onu dinlemeliyiz. Mülk sahibi söz söylerken başkalarının ne haddi var ki fuzuliyane karışsın.

İşte o Sâni’-i Hakîm, dünya mescidinde ve arz mektebinde, asırlar arkasında oturan taifelerin umum saflarına hitaben îrad ettiği hutbe-i ezeliyesinde, kâinatı zelzeleye veren اِذَا زُل۟زِلَتِ ال۟اَر۟ضُ زِل۟زَالَهَا ۝ وَاَخ۟رَجَتِ ال۟اَر۟ضُ اَث۟قَالَهَا ۝ وَ قَالَ ال۟اِن۟سَانُ مَالَهَا ۝ يَو۟مَئِذٍ تُحَدِّثُ اَخ۟بَارَهَا ۝ بِاَنَّ رَبَّكَ اَو۟حٰى لَهَا ۝ يَو۟مَئِذٍ يَص۟دُرُ النَّاسُ اَش۟تَاتًا لِيُرَو۟ا اَع۟مَالَهُم۟ ۝ فَمَن۟ يَع۟مَل۟ مِث۟قَالَ ذَرَّةٍ خَي۟رًا يَرَهُ ۝ وَمَن۟ يَع۟مَل۟ مِث۟قَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ ve bütün mahlukatı neşelendiren, şevke getiren وَبَشِّرِ الَّذٖينَ اٰمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ اَنَّ لَهُم۟ جَنَّاتٍ تَج۟رٖى مِن۟ تَح۟تِهَا ال۟اَن۟هَارُ كُلَّمَا رُزِقُوا مِن۟هَا مِن۟ ثَمَرَةٍ رِز۟قًا قَالُوا هٰذَا الَّذٖى رُزِق۟نَا مِن۟ قَب۟لُ وَاُتُوا بِهٖ مُتَشَابِهًا وَلَهُم۟ فٖيهَٓا اَز۟وَاجٌ مُطَهَّرَةٌ وَهُم۟ فٖيهَا خَالِدُونَ gibi binler fermanları, Mâlikü’l-mülk’ten, Sahib-i Dünya ve Âhiret’ten dinlemeliyiz. “Âmennâ ve Saddaknâ” demeliyiz.

سُب۟حَانَكَ لَا عِل۟مَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّم۟تَنَٓا اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟عَلٖيمُ ال۟حَكٖيمُ

رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذ۟نَٓا اِن۟ نَسٖينَٓا اَو۟ اَخ۟طَا۟نَا

اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلٰى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ عَلٰى اٰلِ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّي۟تَ عَلٰى سَيِّدِنَا اِب۟رَاهٖيمَ وَ عَلٰى اٰلِ سَيِّدِنَا اِب۟رَاهٖيمَ اِنَّكَ حَمٖيدٌ مَجٖيدٌ

---

Yirmi Sekizinci Söz ⇐ | Sözler | ⇒ Otuzuncu Söz

---