The Ninth Ray
[The first part of an important addendum to the Tenth Word]
In the Name of God, the Merciful, the Compassionate.
So [give] glory to God, when you reach eventide and when you rise in the morning; Yea, to Him be praise, in the heavens and on earth; and in the late afternoon and when the day begins to decline. It is He Who brings out the living from the dead, and brings out the dead from the living, and Who gives life to the earth after it is dead: and thus shall you be brought out [from the dead]. Among His Signs is this, that He created you from dust; and then,— behold, you are men scattered [far and wide]! And among His Signs is this, that He created for you mates from among yourselves, that you may dwell in tranquillity with them, and He has put love and mercy between your [hearts]: verily in that are Signs for those who reflect. And among His Signs is the creation of the heavens and the earth, and the variations in your languages and your colours: verily in that are Signs for those who know. And among His Signs is the sleep that you take by night and by day, and the quest that you [make for livelihood] out of His bounty: verily in that are Signs for those who hearken. And among His Signs, He shows you the lightning, by way both of fear and of hope, and He sends down rain from the sky and with it gives life to the earth after it is dead: verily in that are Signs for those who are wise. And among His Signs is this, that heaven and earth stand by His command: then when He calls you, by a single call, from the earth, behold, you [straightway] come forth. To Him belongs every being that is in the heavens and on earth: all are devoutly obedient to Him. It is He Who begins [the process of] creation; then repeats it; and for Him it is most easy. To Him belongs the loftiest similitude [we can think of] in the heavens and the earth; for He is Exalted in Might, Full of Wisdom.(*[1])
In this Ninth Ray will be expounded a supreme point of these sublime heavenly verses, which demonstrate one of the ‘poles’ of belief; these mighty sacred proofs of the resurrection of the dead will be explained.
It is a subtle instance of dominical grace that thirty years ago at the end of his work entitled Muhâkemat (Reasonings), which was written to set out the principles of Qur’anic exegesis, the Old Said wrote: “Second Aim: Two Qur’anic verses alluding to the resurrection of the dead will be expounded and explained. In the Name of God, the Merciful, the Compassionate.” There he stopped and could write no further. Now, praise and thanks be to my Compassionate Creator to the number of signs and indications of the resurrection, that thirty years later He gave me success.
Yes, nine or ten years ago, He bestowed the Tenth and Twenty-Ninth Words, two brilliant and powerful proofs expounding the Divine decree of: So look to the signs of God’s mercy, how He raises to life the earth after its death; He it is who will raise the dead to life, for He is Powerful Over All Things,(*[2])which was the first of the two verses. They silenced the deniers of resurrection.
Now, nine or ten years after those two impregnable bastions of belief in the resurrection of the dead, He bestowed with the present treatise a commentary on the second of the above two sublime verses. This Ninth Ray, then, consists of nine elevated ‘Stations’, indicated by the above-mentioned verses, and an important Introduction.
Introduction
[Two Points comprising a concise explanation of one comprehensive result of the numerous spiritual benefits of belief in resurrection and of its vital consequences; a demonstration of how essential it is for human life and especially for the life of society; a summary of one universal proof out of numerous proofs of the tenet of belief in the resurrection of the dead; and a statement of how indubitable and self-evident is that tenet of belief.]
FIRST POINT
We shall indicate, as a measure, only four out of hundreds of proofs that belief in the hereafter is fundamental to the life of society and to man’s personal life, and is the basis of his happiness, prosperity, and achievement.
The First: It is only with the thought of Paradise that children, who form almost a half of mankind, can endure all the deaths around them, which appear to them to be grievous and frightening, and strengthen the morale of their weak and delicate beings. With the thought of Paradise they find hope in their vulnerable spirits, prone to weeping, and may live happily. For example, thinking of Paradise, a child may say: “My little brother or friend has died and become a bird in Paradise. He is flying around Paradise and living more happily than us.”
The frequent deaths before their unhappy eyes of other children like themselves or of grown-ups will otherwise destroy all their resistance and morale, making their subtle faculties, such as their spirits, hearts, and minds, weep together with their eyes; they will either decline utterly or become crazy, wretched animals.
S e c o n d P r o o f : It is only through the life of the hereafter that the elderly, who form half of mankind, can endure the proximity of the grave, and be consoled at the thought that their lives, to which they are firmly attached, will soon be extinguished and their fine worlds come to an end. It is only with the hope of eternal life that they can respond to the grievous despair they feel in their emotional child-like spirits at the thought of death.
Those worthy, anxious fathers and mothers, so deserving of compassion and in need of tranquillity and peace of mind, will otherwise feel a terrible spiritual turmoil and distress in their hearts, and this world will become a dark prison for them, and life even, grievous torment.
Third Proof: It is only the thought of Hell-fire that checks the turbulent emotions of youths, the most vigorous element in the life of society, and their violent excesses, restraining them from aggression, oppression, and destruction, and ensuring that the life of society continues tranquilly.
If not for fear of Hell, in accordance with the rule ‘Might is right,’ in pursuing their desires, those drunken youths would turn the worlds of the wretched weak and powerless into Hell, and elevated humanity into base animality.
Fourth Proof: The most comprehensive centre of man’s worldly life, and its mainspring, and a paradise, refuge, and fortress of worldly happiness, is the life of the family. Everyone’s home is a small world for him. And the life and happiness of his home and family are possible through genuine, earnest, and loyal respect and true, tender, and self-sacrificing compassion. This true respect and genuine kindness may be felt due to the idea of the members of the family having an everlasting companionship and friendship and togetherness, and their parental, filial, brotherly, and friendly relations continuing for all eternity in a limitless life, and their believing this.
One says, for example: “My wife will be my constant companion in an everlasting world and eternal life. It does not matter if she is now old and ugly, for she will have an immortal beauty.” He will tell himself that he will be as kind and devoted as he can for the sake of that permanent companionship, and treat his elderly wife lovingly and kindly as though she was a beautiful houri.
A companionship that was to end in eternal separation after an hour or two of brief, apparent friendship would otherwise afford only superficial, temporary, feigned, animal-like feelings, and false compassion and artificial respect. As with animals, self-interest and other overpowering emotions would prevail over the respect and compassion, transforming that worldly paradise into Hell.
Thus, one of the hundreds of results of belief in resurrection is connected with the life of society. If a comparison is made between the above four proofs out of the hundreds of aspects and benefits of this single consequence and the rest, it will be understood that the realization of the truth of resurrection and its occurrence, are as certain as the elevated reality of humanity and its universal need. It is clearer even than the evidence for the existence of food offered by the existence of need in man’s stomach, and tells of its existence more clearly.
It proves too that if the consequences of the truth of resurrection were to quit humanity, whose nature is extremely significant, lofty, and living, it would descend to being a corrupt corpse fed on by microbes.
The sociologists, politicians, and moralists who govern mankind and are concerned with its social and moral questions should be aware of this! How do they propose to fill this vacuum? With what can they cure these deep wounds?
SECOND POINT
This explains in summary form a proof —one of many— proceeding from the testimony to the truth of resurrection of the other pillars of belief. It is as follows:
All the miracles indicating the messengership of Muhammad (Peace and blessings be upon him) and the evidences for his prophethood, and all the proofs of his veracity, together testify to the occurrence of the resurrection and prove it. For after Divine unity, everything he claimed throughout his life was centred on the resurrection of the dead. Also, all his miracles and proofs affirming, and making affirmed, all the previous prophets attest to the same truth.
Also, the testimony of the phrase “and in His Scriptures,” which makes completely clear the testimony of the phrase “and in His Prophets,” testifies to the same truth. Like this:
All the miracles, truths, and proofs proving foremost the veracity of the Qur’an of Miraculous Exposition, testify to and prove the realization and occurrence of resurrection. For almost a third of the Qur’an is about resurrection, and at the beginning of most of its short suras are powerful verses about it. It expresses the same truth explicitly and implicitly with thousands of its verses, and proves and demonstrates it. For example: When the sun is folded up.(*[3])* O men, fear your Sustainer; the trembling of the Hour is an awesome event;(*[4])* When the earth is convulsed;(*[5])* When the heavens are torn asunder;(*[6])* When the heavens are torn apart;(*[7])* Concerning what they dispute;(*[8])* Has the story reached you, of the overwhelming event?(*[9])Besides demonstrating with complete certainty at the beginning of thirty or forty suras that resurrection is the most important and necessary truth in the universe, it sets forth various persuasive evidences for that truth in others of its verses.
Is there any possibility that belief in the hereafter should be false, which emerges like the sun from the thousands of declarations and statements of a Book a single indication of one of the verses of which has yielded before our eyes the fruits of numerous learned and cosmic truths in the Islamic sciences?
Is there any possibility of denying the sun, or the existence of the universe? Would it not be impossible and absurd? Is it at all possible that although an army may sometimes be plunged into battle so that a mere sign of the king should not be given the lie, to show as false the thousands of words, promises, and threats of that most serious, proud monarch? Is it possible that they should be false?
Although a single sign of that glorious spiritual monarch who for thirteen centuries without break has ruled over innumerable spirits, minds, hearts, and souls within the bounds of truth and reality, and trained and educated them, would be sufficient to prove the truth of resurrection, it has demonstrated it with thousands of explicit statements. Is the torment of Hell-fire not necessary then for the compounded idiot who does not recognize this fact? Is it not pure justice?
Moreover, by their definite acceptance of the truth of resurrection, which the Qur’an —prevailing over the future and all times— repeatedly proves in detail and elucidates, all the revealed scriptures and sacred books, each of which dominated a particular period, proved it according to their own times and centuries, but in undetailed, veiled, and summary manner, confirming with a thousand signatures what the Qur’an teaches.
Bu bahsin münasebetiyle Risale-i Münâcat’ın âhirinde “iman-ı bi’l-yevmi’l-âhir” rüknüne sair rükünlerin hususan “rusül” ve “kütüb”ün şehadeti, münâcat suretinde zikredilen pek kuvvetli ve hülâsalı ve bütün evhamları izale eden bir hüccet-i haşriye aynen buraya giriyor. Şöyle ki Münâcat’ta demiş:
Ey Rabb-i Rahîm’im! Resul-i Ekrem’inin talimiyle ve Kur’an-ı Hakîm’inin dersiyle anladım ki: Başta Kur’an ve Resul-i Ekrem’in olarak bütün mukaddes kitaplar ve peygamberler, bu dünyada ve her tarafta numuneleri görülen celalli ve cemalli isimlerinin tecellileri daha parlak bir surette ebedü’l-âbâdda devam edeceğine ve bu fâni âlemde rahîmane cilveleri, numuneleri müşahede edilen ihsanatının daha şaşaalı bir tarzda dâr-ı saadette istimrarına ve bekasına ve bu kısa hayat-ı dünyeviyede onları zevk ile gören ve muhabbet ile refakat eden müştakların, ebedde dahi refakatlerine ve beraber bulunmalarına icma ve ittifak ile şehadet ve delâlet ve işaret ederler.
Hem yüzer mu’cizat-ı bâhirelerine ve âyât-ı kātıalarına istinaden, başta Resul-i Ekrem ve Kur’an-ı Hakîm’in olarak bütün nurani ruhların sahipleri olan peygamberler ve bütün münevver kalplerin kutubları olan veliler ve bütün keskin ve nurlu akılların madenleri olan sıddıkînler, bütün suhuf-u semaviyede ve kütüb-ü mukaddesede senin çok tekrar ile ettiğin binler vaadlerine ve tehditlerine istinaden hem senin kudret ve rahmet ve inayet ve hikmet ve celal ve cemal gibi âhireti iktiza eden kudsî sıfatlarına ve şe’nlerine ve senin izzet-i celaline ve saltanat-ı rububiyetine itimaden hem âhiretin izlerini ve tereşşuhatını bildiren hadsiz keşfiyatlarına ve müşahedelerine ve ilmelyakîn ve aynelyakîn derecesinde bulunan itikadlarına ve imanlarına binaen saadet-i ebediyeyi insanlara müjdeliyorlar. Ehl-i dalalet için cehennem ve ehl-i hidayet için cennet bulunduğunu haber verip ilan ediyorlar, kuvvetli iman edip şehadet ediyorlar.
Ey Kadîr-i Hakîm! Ey Rahman-ı Rahîm! Ey Sadıku’l-Va’di’l-Kerîm! Ey izzet ve azamet ve celal sahibi Kahhar-ı Zülcelal! Bu kadar sadık dostlarını ve bu kadar vaadlerini ve bu kadar sıfât ve şuunatını yalancı çıkarmak, tekzip etmek ve saltanat-ı rububiyetinin kat’î mukteziyatını tekzip edip yapmamak ve senin sevdiğin ve onlar dahi seni tasdik ve itaat etmekle kendilerini sana sevdiren hadsiz makbul ibadının âhirete bakan hadsiz dualarını ve davalarını reddetmek, dinlememek ve küfür ve isyan ile ve seni vaadinde tekzip etmekle, senin azamet ve kibriyana dokunan ve izzet-i celaline dokunduran ve uluhiyetinin haysiyetine ilişen ve şefkat-i rububiyetini müteessir eden ehl-i dalaleti ve ehl-i küfrü haşrin inkârında, onları tasdik etmekten yüz binler derece mukaddessin ve hadsiz derece münezzeh ve âlîsin. Böyle nihayetsiz bir zulümden ve nihayetsiz bir çirkinlikten, senin o nihayetsiz adaletini ve nihayetsiz cemalini ve hadsiz rahmetini, hadsiz derece takdis ediyoruz.
Ve bütün kuvvetimizle iman ederiz ki: O yüz binler sadık elçilerin ve o hadsiz doğru dellâl-ı saltanatın olan enbiya, asfiya, evliyaların hakkalyakîn, aynelyakîn, ilmelyakîn suretinde senin uhrevî rahmet hazinelerine, âlem-i bekadaki ihsanatının definelerine ve dâr-ı saadette tamamıyla zuhur eden güzel isimlerinin hârika güzel cilvelerine şehadetleri hak ve hakikattir ve işaretleri doğru ve mutabıktır ve beşaretleri sadık ve vakidir. Ve onlar, bütün hakikatlerin mercii ve güneşi ve hâmisi olan “Hak” isminin en büyük bir şuâı, bu hakikat-i ekber-i haşriye olduğunu iman ederek senin emrin ile senin ibadına hak dairesinde ders veriyorlar ve ayn-ı hakikat olarak talim ediyorlar.
Yâ Rab! Bunların ders ve talimlerinin hakkı ve hürmeti için bize ve Risale-i Nur talebelerine iman-ı ekmel ve hüsn-ü hâtime ver ve bizleri onların şefaatlerine mazhar eyle, âmin!
Hem nasıl ki Kur’an’ın belki bütün semavî kitapların hakkaniyetini ispat eden umum deliller ve hüccetler ve Habibullah’ın belki bütün enbiyanın nübüvvetlerini ispat eden umum mu’cizeler ve bürhanlar, dolayısıyla en büyük müddeaları olan âhiretin tahakkukuna delâlet ederler. Aynen öyle de Vâcibü’l-vücud’un vücuduna ve vahdetine şehadet eden ekser deliller ve hüccetler, dolayısıyla rububiyetin ve uluhiyetin en büyük medarı ve mazharı olan dâr-ı saadetin ve âlem-i bekanın vücuduna, açılmasına şehadet ederler.
Çünkü gelecek makamatta beyan ve ispat edileceği gibi; Zat-ı Vâcibü’l-vücud’un hem mevcudiyeti hem umum sıfatları hem ekser isimleri hem rububiyet, uluhiyet, rahmet, inayet, hikmet, adalet gibi vasıfları, şe’nleri lüzum derecesinde âhireti iktiza ve vücub derecesinde bâki bir âlemi istilzam ve zaruret derecesinde mükâfat ve mücazat için haşri ve neşri isterler.
Evet, madem ezelî ve ebedî bir Allah var; elbette saltanat-ı uluhiyetinin sermedî bir medarı olan âhiret vardır. Ve madem bu kâinatta ve zîhayatta gayet haşmetli ve hikmetli ve şefkatli bir rububiyet-i mutlaka var ve görünüyor. Elbette o rububiyetin haşmetini sukuttan ve hikmetini abesiyetten ve şefkatini gadirden kurtaran, ebedî bir dâr-ı saadet bulunacak ve girilecek.
Hem madem göz ile görünen bu hadsiz in’amlar, ihsanlar, lütuflar, keremler, inayetler, rahmetler; perde-i gayb arkasında bir Zat-ı Rahman-ı Rahîm’in bulunduğunu sönmemiş akıllara, ölmemiş kalplere gösterir. Elbette in’amı istihzadan ve ihsanı aldatmaktan ve inayeti adâvetten ve rahmeti azaptan ve lütf u keremi ihanetten halâs eden ve ihsanı ihsan eden ve nimeti nimet eden, bir âlem-i bâkide bir hayat-ı bâkiye var ve olacaktır.
Hem madem bahar faslında zeminin dar sahifesinde hatasız yüz bin kitabı birbiri içinde yazan bir kalem-i kudret gözümüz önünde yorulmadan işliyor. Ve o kalem sahibi yüz bin defa ahd ve vaad etmiş ki: “Bu dar yerde ve karışık ve birbiri içinde yazılan bahar kitabından daha kolay olarak geniş bir yerde güzel ve lâyemut bir kitabı yazacağım ve size okutturacağım.” diye bütün fermanlarda o kitaptan bahsediyor. Elbette ve herhalde o kitabın aslı yazılmış ve haşir ve neşir ile hâşiyeleri de yazılacak ve umumun defter-i a’malleri onda kaydedilecek.
Hem madem bu arz, kesret-i mahlukat cihetiyle ve mütemadiyen değişen yüz binler çeşit çeşit enva-ı zevi’l-hayat ve zevi’l-ervahın meskeni, menşei, fabrikası, meşheri, mahşeri olması haysiyetiyle bu kâinatın kalbi, merkezi, hülâsası, neticesi, sebeb-i hilkati olarak gayet büyük öyle bir ehemmiyeti var ki küçüklüğüyle beraber koca semavata karşı denk tutulmuş. Semavî fermanlarda daima رَبُّ السَّمٰوَاتِ وَ ال۟اَر۟ضِ deniliyor.
Ve madem bu mahiyetteki arzın her tarafına hükmeden ve ekser mahlukatına tasarruf eden ve ekser zîhayat mevcudatını teshir edip kendi etrafına toplattıran ve ekser masnuatını kendi hevesatının hendesesiyle ve ihtiyacatının düsturlarıyla öyle güzelce tanzim ve teşhir ve tezyin ve çok antika nevilerini liste gibi birer yerlerde öyle toplayıp süslettirir ki değil yalnız ins ve cin nazarlarını, belki semavat ehlinin ve kâinatın nazar-ı dikkatlerini ve takdirlerini ve kâinat sahibinin nazar-ı istihsanını celbetmekle gayet büyük bir ehemmiyet ve kıymet alan ve bu haysiyetle bu kâinatın hikmet-i hilkati ve büyük neticesi ve kıymetli meyvesi ve arzın halifesi olduğunu fenleriyle, sanatlarıyla gösteren ve dünya cihetinde Sâni’-i âlem’in mu’cizeli sanatlarını gayet güzelce teşhir ve tanzim ettiği için isyan ve küfrüyle beraber dünyada bırakılan ve azabı tehir edilen ve bu hizmeti için imhal edilip muvaffakiyet gören nev-i benî-Âdem var.
Ve madem bu mahiyetteki nev-i benî-Âdem, mizaç ve hilkat itibarıyla gayet zayıf ve âciz ve gayet acz ve fakrıyla beraber hadsiz ihtiyacatı ve teellümatı olduğu halde, bütün bütün kuvvetinin ve ihtiyarının fevkinde olarak koca küre-i arzı, o nev-i insana lüzumu bulunan her nevi madenlere mahzen ve her nevi taamlara ambar ve nev-i insanın hoşuna gidecek her çeşit mallara bir dükkân suretine getiren gayet kuvvetli ve hikmetli ve şefkatli bir mutasarrıf var ki böyle nev-i insana bakıyor, besliyor, istediğini veriyor.
Ve madem bu hakikatteki bir Rab, hem insanı sever hem kendini insana sevdirir hem bâkidir hem bâki âlemleri var hem adaletle her işi görür ve hikmetle her şeyi yapıyor. Hem bu kısa hayat-ı dünyeviyede ve bu kısacık ömr-ü beşerde ve bu muvakkat ve fâni zeminde o Hâkim-i Ezelî’nin haşmet-i saltanatı ve sermediyet-i hâkimiyeti yerleşemiyor.
Ve nev-i insanda vuku bulan ve kâinatın intizamına ve adalet ve muvazenelerine ve hüsn-ü cemaline münafî ve muhalif çok büyük zulümleri ve isyanları ve velinimetine ve onu şefkatle besleyene karşı ihanetleri, inkârları, küfürleri bu dünyada cezasız kalıp gaddar zalim, rahat ile hayatını ve bîçare mazlum, meşakkatler içinde ömürlerini geçirirler. Ve umum kâinatta eserleri görünen şu adalet-i mutlakanın mahiyeti ise dirilmemek suretiyle o gaddar zalimlerin ve meyus mazlumların vefat içindeki müsavatlarına bütün bütün zıttır, kaldırmaz, müsaade etmez!
Ve madem nasıl ki kâinatın sahibi, kâinattan zemini ve zeminden nev-i insanı intihab edip gayet büyük bir makam, bir ehemmiyet vermiş. Öyle de nev-i insandan dahi makasıd-ı rububiyetine tevafuk eden ve kendilerini iman ve teslim ile ona sevdiren hakiki insanlar olan enbiya ve evliya ve asfiyayı intihab edip kendine dost ve muhatap ederek, onları mu’cizeler ve tevfikler ile ikram ve düşmanlarını semavî tokatlar ile tazip ediyor.
Ve bu kıymetli, sevimli dostlarından dahi onların imamı ve mefhari olan Muhammed aleyhissalâtü vesselâmı intihab ederek, ehemmiyetli küre-i arzın yarısını ve ehemmiyetli nev-i insanın beşten birisini uzun asırlarda onun nuruyla tenvir ediyor. Âdeta bu kâinat onun için yaratılmış gibi bütün gayeleri onun ile ve onun dini ile ve Kur’an’ı ile tezahür ediyor.
Ve o pek çok kıymettar ve milyonlar sene yaşayacak kadar hadsiz hizmetlerinin ücretlerini hadsiz bir zamanda almaya müstahak ve lâyık iken, gayet meşakkatler ve mücahedeler içinde altmış üç sene gibi kısacık bir ömür verilmiş. Acaba hiçbir cihetle hiçbir imkânı, hiçbir ihtimali, hiçbir kabiliyeti var mı ki o zat, bütün emsali ve dostlarıyla beraber dirilmesin ve şimdi de ruhen diri ve hay olmasın? İdam-ı ebedî ile mahvolsunlar? Hâşâ, yüz bin defa hâşâ ve kellâ! Evet, bütün kâinat ve hakikat-i âlem, onun dirilmesini dava eder ve hayatını Sahib-i kâinat’tan talep ediyor.
Ve madem Yedinci Şuâ olan Âyetü’l-Kübra’da her biri bir dağ kuvvetinde otuz üç adet icma-ı azîm ispat etmişler ki: Bu kâinat bir elden çıkmış ve bir tek zatın mülküdür. Ve kemalât-ı İlahiyenin medarı olan vahdetini ve ehadiyetini bedahetle göstermişler. Ve vahdet ve ehadiyet ile bütün kâinat, o Zat-ı Vâhid’in emirber neferleri ve musahhar memurları hükmüne geçiyor. Ve âhiretin gelmesiyle, kemalâtı sukuttan ve adalet-i mutlakası müstehziyane gadr-ı mutlaktan ve hikmet-i âmmesi sefahetkârane abesiyetten ve rahmet-i vâsiası lâhiyane tazibden ve izzet-i kudreti zelilane aczden kurtulurlar, takaddüs ederler.
Elbette ve elbette ve herhalde iman-ı billahın yüzer nüktesinden bu altı mademlerdeki hakikatlerin muktezasıyla; kıyamet kopacak, haşir ve neşir olacak, dâr-ı mücazat ve mükâfat açılacak. Tâ ki arzın mezkûr ehemmiyeti ve merkeziyeti ve insanın ehemmiyeti ve kıymeti tahakkuk edebilsin. Ve arz ve insanın Hâlık’ı ve Rabb’i olan Mutasarrıf-ı Hakîm’in mezkûr adaleti, hikmeti, rahmeti, saltanatı takarrur edebilsin. Ve o Bâki Rabb’in mezkûr hakiki dostları ve müştakları idam-ı ebedîden kurtulsun. Ve o dostların en büyüğü ve en kıymettarı, bütün kâinatı memnun ve minnettar eden kudsî hizmetlerinin mükâfatını görsün. Ve Sultan-ı Sermedî’nin kemalâtı naks ve kusurdan ve kudreti aczden ve hikmeti sefahetten ve adaleti zulümden tenezzüh ve takaddüs ve teberri etsin.
Elhasıl: Madem Allah var, elbette âhiret vardır.
Hem nasıl ki mezkûr üç erkân-ı imaniye onları ispat eden bütün delilleriyle haşre şehadet ve delâlet ederler. Öyle de وَ بِمَلٰئِكَتِهٖ وَ بِال۟قَدَرِ خَي۟رِهٖ وَ شَرِّهٖ مِنَ اللّٰهِ تَعَالٰى olan iki rükn-ü imanî dahi haşri istilzam edip kuvvetli bir surette âlem-i bekaya şehadet ve delâlet ederler. Şöyle ki:
Melâikenin vücudunu ve vazife-i ubudiyetlerini ispat eden bütün deliller ve hadsiz müşahedeler, mükâlemeler, dolayısıyla âlem-i ervahın ve âlem-i gaybın ve âlem-i bekanın ve âlem-i âhiretin ve ileride cin ve ins ile şenlendirilecek olan dâr-ı saadetin ve cennet ve cehennemin vücudlarına delâlet ederler. Çünkü melekler bu âlemleri izn-i İlahî ile görebilirler ve girerler. Ve Hazret-i Cebrail gibi, insanlar ile görüşen umum melâike-i mukarrebîn mezkûr âlemlerin vücudlarını ve onlar, onlarda gezdiklerini müttefikan haber veriyorlar. Görmediğimiz Amerika kıtasının vücudunu, ondan gelenlerin ihbarıyla bedihî bildiğimiz gibi yüz tevatür kuvvetinde bulunan melâike ihbaratıyla âlem-i bekanın ve dâr-ı âhiretin ve cennet ve cehennemin vücudlarına o kat’iyette iman etmek gerektir ve öyle de iman ederiz.
Hem Yirmi Altıncı Söz olan Risale-i Kader’de “iman-ı bi’l-kader” rüknünü ispat eden bütün deliller, dolayısıyla haşre ve neşr-i suhufa ve mizan-ı ekberdeki muvazene-i a’male delâlet ederler. Çünkü her şeyin mukadderatını gözümüz önünde nizam ve mizan levhalarında kaydetmek ve her zîhayatın sergüzeşt-i hayatiyelerini kuvve-i hâfızalarında ve çekirdeklerinde ve sair elvah-ı misaliyede yazmak ve her zîruhun hususan insanların defter-i a’mallerini elvah-ı mahfuzada tesbit etmek ve geçirmek; elbette öyle muhit bir kader ve hakîmane bir takdir ve müdakkikane bir kayıt ve hafîzane bir kitabet, ancak mahkeme-i kübrada umumî bir muhakeme neticesinde daimî bir mükâfat ve mücazat için olabilir. Yoksa o ihatalı ve inceden ince olan kayıt ve muhafaza, bütün bütün manasız, faydasız kalır, hikmete ve hakikate münafî olur.
Hem haşir gelmezse kader kalemiyle yazılan bu kitab-ı kâinatın bütün muhakkak manaları bozulur ki hiçbir cihet-i imkânı olamaz ve o ihtimal, bu kâinatın vücudunu inkâr gibi bir muhal belki bir hezeyan olur.
Elhasıl: İmanın beş rüknü bütün delilleriyle, haşir ve neşrin vukuuna ve vücuduna ve dâr-ı âhiretin vücuduna ve açılmasına delâlet edip isterler ve şehadet edip talep ederler. İşte hakikat-i haşriyenin azametine tam muvafık böyle azametli ve sarsılmaz direkleri ve bürhanları bulunduğu içindir ki Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan’ın hemen hemen üçten birisi haşir ve âhireti teşkil ediyor ve onu bütün hakaikine temel taşı ve üssü’l-esas yapıyor ve her şeyi onun üstüne bina ediyor.
(Mukaddime nihayet buldu.)