ДЕВЕТТО СЛОВО
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
فَسُبْحَانَ اللّٰهِ ح۪ينَ تُمْسُونَ وَح۪ينَ تُصْبِحُونَ ❀ وَلَهُ الْحَمْدُ فِي السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَعَشِيًّا وَح۪ينَ تُظْهِرُونَ
Еј, брату! Ме прашуваш за мудроста на утврдувањето на овие пет избрани времиња пропишани за намаз. Ќе се осврнеме само на една од многуте мудрости.
Да, како што времето за секој намаз е почеток на едно значајно преобразување, исто така е и огромно огледало на Божественото располагање, во која се одразува по еден од општите Божествени благодати. Затоа е наредено намазот да се извршува во тие времиња, односно да се зајакне славењето и величењето на Семожниот, Владетелот на величието, и да се зголеми похвалата и благодарноста за Неговите безбројни благодати, насобрани во времето меѓу два намаза. За да се разбере еден дел од овие детални и длабоки значења, заедно со мојот нефс треба да се послушаат следните „Пет точки“.
Прва точка:
Смислата на намазот се состои во славење (тесбих), величење (тазим) и благодарење (шуќур) на Севишниот Господар; односно преку изговарање на „Субханаллах“ – со зборови и со дела да се слави Неговата Возвишеност, потоа со изговарање на „Аллаху Екбер“ – со зборови и со дела да се величи Неговото совршенство, и со изговарање на „Елхамдулиллах“ – од срце, со јазик и со тело да му се благодари за Неговата убавина.
Значи, славењето, величењето и благодарењето се како семиња на намазот.
Поради таа причина, овие три слова се наоѓаат во сите делови на намазот – и во движењата, и во зикирот. Поради истата причина, овие благословени (мубарек) слова се повторуваат по триесет и три пати по намазот, за да се зајакне и зацврсти смислата на намазот. Преку овие кратки лаконски слова се потврдува смислата и значењето на намазот.
Втора точка:
Смислата на богослужението е во следново – Пред големината на Аллах, Божјиот раб ги увидува своите недостатоци, немоќ и беда, и со почит, со восхит и со искрена љубов прави сеџде (поклонување до земја) пред совршеното владеење на
Господарот, моќта на Единствениот и на Божјото милосрдие; односно, како што власта на Господарот изискува покорност и робување, исто така и светоста и совршенството на Господарот изискуваат Божјиот раб, откако ќе ги увиди своите недостатоци и мани, со барање прошка, со славење и со изговарање „Субханаллах“, да ја изјави чистотата на Господарот и Неговата лишеност од сите недостатоци, и дека Тој стои над сите поимања и лаги на следбениците на заблудата, и дека е пресвет и лишен од сите несовршености и недостатоци на универзумот.
И совршената моќ на Господарот од Божјиот раб изискува доверба во Аллах и засолниште кај Него, да се потпира на тоа со увид за сопствената слабост и немоќ на созданијата, изрекувајќи: „Аллаху Екбер“ со восхит, одушевување и одобрение кон величествените дела на Универзалната моќ, преминувајќи во руку([1]) со целосно потчинување и покорност.
И непресушната ризница на милосрдието на Божјото господарување изискува Божјиот раб да ги открие своите лични потреби и беда, и потребите на сите созданија, со јазикот на молбата и молитвата, и со благодарност, похвала и славење да ја објави добрината на својот Господар и Неговите универзални благодати, изрекувајќи „Елхамдулиллах“.
Значи, постап- ките, односно движењата и словата во намазот ја содржат истата смисла и поради тоа Аллах ги заповедал.
Трета точка:
Како што човекот е минијатурен примерок на овој огромен универзум и како што сурата Фатиха е светол симбол на Светиот Куран, така и намазот е еден светол сеопфатен синопсис на сите богослуженија, една света карта која ги прикажува моделите на богослуженијата на сите видови созданија.
Четврта точка:
Како што стрелките на часовникот, кои ги одбројуваат секундите, минутите, часовите и деновите, си личат една на друга, имаат иста улога и меѓусебно се споредуваат, имитираат и надополнуваат – така и земниот свет е еден огромен Божествен часовник, и ноќта и денот се како секундите на часовникот, годините се бројат во минути, а животниот век на човекот се брои во часови, додека, пак, циклусот на постоењето на овој свет се брои во денови – и сите се меѓусебно поврзани и се имитираат, се приспособуваат една на друга, слични се, потсетуваат една на друга и се надополнуваат.
На пример: Времето на утринскиот намаз (Сабах), односно времето до изгрејсонцето, е слично и потсетува на времето на раната пролет и на времето на човековиот зачеток во мајчината утроба, на првиот од шесте денови од создавањето на небото и земјата, и со тоа го потсетува човекот на големите Божји дела.
Времето на пладневниот намаз (Зухур) потсетува на средината на летото, цутот на младоста, и на периодот од земниот живот кога е создаден човекот, и потсетува на одразите на милоста и изобилството на благодатите.
Времето на попладневниот намаз (Икиндија) потсетува на есента, на времето на староста и на среќното време на последниот пророк Мухаммед (Аллах да го благослови и со мир да го дари), и потсетува на Божјите дела и благодати на Семилостивиот, што се наоѓаат во нив.
Времето на намазот по зајдисонце (Акшам) потсетува на заоѓањето и исчезнувањето на поголемиот дел од созданијата на крајот од есента, како што потсетува и на човековата смрт и на уништувањето на светот при настапувањето на Денот на Воскресението, а со тоа ги открива пројавувањата на Возвишениот, го предупредува човекот и го буди од сонот на заблудата.
Времето на вечерниот намаз (Јација) потсетува на помрачувањето на светот, на темнината и нејзиното прекривање на трагите на денот со црни прекривки, а потсетува и на зимското прекривање на мртвата земјина површина со зимската бела прекривка, и на смртта додека трагите на покојниот човек исчезнуваат целосно во темнината на заборавот, и на конечното затворање на вратите на овој земски свет на испитувања, а сето тоа потсетува на величествените одредби на Возвишениот Семоќник.
Времето на ноќниот намаз потсетува на зимата и на гробот, на Берзахот (премин меѓу двата света) и потсетува до кој степен човечкиот дух има потреба од милосрдието на Семилосрдниот и колку е неопходна светлината на ноќниот (техеџџут) намаз во гробните ноќи и темнината на Берзахот, со предупредување зборува за бескрајните благодати на Вистинскиот Дарувач на благосостојбата за време на сите овие промени, и открива до кој степен е достоен за благодарење и славење.
Следното утро на Сабах, пак, потсетува на утринското Воскресение. Да, како што настапувањето на утрото по ноќта и доаѓањето на пролетта по зимата е логично, задолжително и неизбежно, така и доаѓањето на утринското Воскресение и пролетта на Берзахот се подеднакво неприкосновени и категорични.
Значи, како што времето на секој од овие пет намази е почеток на големи промени и предупредува за други големи пресврти, така и, укажувајќи на секојдневните големи пресврти, предупредува за чудата на вековечната моќ и за даровите на Божјата милост, независно дали се годишни, стогодишни или епохални.
Значи, пропишаните пет намази, кои се основна должност, темел на богослужението, задолжителна обврска и долг, навистина се соодветни и погодни за нивно извршување во овие времиња.
Петта точка:
Човекот по природа е многу слаб. Поради тоа, тој се растревожува од сè и сè му причинува болка. Притоа, тој е прилично немоќен, а неговите потешкотии и непријатели се многубројни. Многу е сиромав, а потребите му се навистина многу. Мрзлив е и неспособен, но животните потреби му се претешки. Неговата човечност го наведува да се приврзе со целиот универзум, но исчезнувањето на сè што сака и разделбата со сето тоа, непрестајно му предизвикува болка. Неговиот ум се стреми кон возвишени цели и вечни плодови, но рацете му се куси, животот – краток, моќта му е ограничена, а трпението – исцрпливо.
Ете, во ваква состојба, јасно и разбирливо е дека во времето на утринскиот намаз (Сабах), човековата душа има најголема потреба од молитви и намаз за пронаоѓање на патот до вратата на Семоќниот, Семилостивиот и Владетелот на убавината, за споделување на своите потреби со Него, за барање помош и излез од Него, Славен е Тој; за искажување колку голема потреба има од Неговата поддршка за издржување на претстојните работи и должности, кои му се натоварени на плеќите во текот на денот.
Времето на пладневниот намаз е зенитот на денот и почетокот на неговото исчезнување од хоризонтот – времето на завршување на секојдневните работи и период на кратка пауза од работните грижи, а и време кога на душата ѝ е потребен одмор од поспаноста и зашеметеноста, од нарушувањата и немирите што ги нанесува овој минлив свет, и миг кога Божјите благодати доаѓаат до израз.
Избавувањето на човековата душа од овие работни грижи, ослободувањето од таа небрежност и смут, избавувањето од овие ништожни минливи работи се остварува само ако се побара засолниште пред вратата на Сеприсутниот, Кој е Вистинскиот Благодател – преку смирение и дела за доближување до Него, со споени раце од предната страна, со благодарност и прослава за сите Негови благодати, барајќи помош единствено од Него, и со руку (наведнување каде што рацете треба да бидат на колениците, а грбот исправен) ја покажува својата понизност пред Неговото величие и моќ, и со правење сеџде (поклонување до земја) искажува восхит, величење и љубов кон Неговото совршенство и неспоредлива убавина. Затоа, оној што не разбира колку пријатно е клањањето намаз, колку е убаво, колку е достојно и колку многу е неопходно, тогаш тој човек навистина не е човек...
Времето на попладневниот намаз наликува на меланхоличната есенска сезона, на тажната состојба на староста, на болното време на Судниот ден. Тоа е и време за покажување на резултатите од секојдневните работи и период кога се прави голема севкупна сметка за Божествените благодати, како што се здравјето, благосостојба и можност за вршење добри дела. Тоа е време и кога сонцето почнува да заоѓа и тоа укажува дека човекот е само гостин и службеник кој има одредена улога, и дека сè е минливо и непостојано.
Сега, човековата душа која бара вечност и трајност, која е создадена за вечност, и која го обожува добротворството, а тагува поради разделбата, станува и зема абдест (обредно миење) за да го клања икиндискиот намаз во ова попладневно време и покорно упатува молби кон единствената врата на Беспочетниот и Вечниот, Сеприсутниот и Бесмртниот, барајќи засолниште под благонаклонетоста на Неговите постојани и безгранични благодати, Му упатува бескрајни благодарности, со руку ја покажува покорноста кон достоинството на Неговото господарување, а потоа со својата скромност прави сеџде (се поклонува до земја) пред вечноста на Неговата Божественост, и наоѓа вистинско олеснување и целосна опуштеност за својата душа, застанувајќи со споени раце во совршена покорност и наполна подготвеност пред грандиозноста на Неговото Величество. Ете, оној што е човек, со ова значење ќе разбере колку возвишена должност и колку достојна служба е клањањето намаз во ова попладневно време, и колку голема е придобивката на безграничната блажена среќа, и дека тоа е вистинско време за исплаќање на природниот долг на човекот.
Времето на намазот по зајдисонце (Акшам) потсетува на почетокот на зимата и на тажната разделба, на исчезнувањето на прекрасните и извонредни созданија од летниот и есенскиот свет. Потсетува и на времето кога човекот, по болната разделба од сите свои сакани, умира и оди во гроб. Притоа, потсетува и на смртта на целата земја при потресите на нејзината претсмртна агонија, и за преселбата на сите нејзини жители во друг свет. Потсетува и на гасењето на ламбата на ова испитно место и е време на жестока закана на оние што до обожување се вљубиле во своите сакани, кои исчезнуваат во пропаст.
Ете, човекот што по природа поседува чист дух како блескаво огледало, кој во својата природа е жеден за пројавувањата на Бесмртната Убавина, со цел да го отслужи акшамскиот намаз, го врти лицето кон величествениот Престол на Оној Кој е Беспочетен и Бесконечен, Вечен и Траен, и Кој управува со делата на овие големи светови и ги изменува, па се одзива со својот глас изговарајќи اَللّٰهُ اَك۟بَرُ над главите на сите овие минливи суштества, подигнува раце од нив, ги врзува пред својот Вистински Господар, Оној Кој е Постојан, Вечен, Највелик и Севишен, и вели اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ пред Неговото беспрекорно совршенство, пред Неговата Неспоредлива Убавина, го велича Неговото сеопфатно милосрдие, и вели:
اِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ اِيَّاكَ نَسْتَع۪ينُ
На овој начин тој го изразува своето богослужение и молба за помош пред господарувањето на својот Владетел, Кој нема помошник – пред Неговата божественост, кој нема придружник – пред Неговата власт, која нема везир.
Тогаш тој прави руку откривајќи ја својата немоќ и слабост, и непотребноста на сите созданија пред Неговото бескрајно величие, пред Неговата безгранична моќ, пред Неговата сила лишена од слабост. Тој го слави својот Велик Господар со исказот: سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظِيمُ Потоа прави сеџде пред убавината на Неговото вечно битие, пред Неговите непроменливи свети атрибути, пред нераскинливото совршенство на Неговата вечност, а со тоа тој ја изјавува својата љубов и покорност, и служење со восхит и понизност, изоставувајќи сè освен Него – Сеславниот, и изрекува: سُبْحَانَ رَبِّيَ الْاَعْلٰ и открива еден Прекрасен, Траен, Милостив и Вечен Господар, кој е лишен од исчезнување и недостатоци.
Потоа тој седнува на колена (тешеххуд) и за да ги засведочи и упати од свое име благословените благодарности на сите битија и нивните искрени поздрави кон Прекрасниот, Кој не исчезнал, и Највеликиот, Кој нема да исчезне, и ја продолжува заклетвата кон Неговиот најдостоен Пратеник (Аллах да го благослови и со мир да го дари) поздравувајќи го, и така изразува послушност пред неговите наредби.
Тој го гледа семудриот ред на овој дворец на вселената и сведочи дека Творецот, Владетелот на величието, е само еден, и тогаш неговата вера се обновува и го осветлува. Потоа сведочи дека единствено Арабјанецот Мухаммед (Аллах да го благослови и со мир да го дари) е известувач на Божјото господарување, толкувачот на ајетите од Големата Книга на универзумот – Куранот.
Колку убава и чиста задача е извршувањето на акшамскиот намаз, колку драгоцена и добра мисија е тоа, колку убаво и слатко богослужение е, и колку голема и длабока вистина; а гледаме и дека таа е голема заедница, благословен собир и вечна среќа во минливата гостилница на овој свет. Може ли да се смета за човек оној што е неспособен да го разбере ова?
Времето на вечерниот намаз (Јација) – тоа е времето кога на хоризонтот се губат и последните траги од денот, и ноќниот свет го прекрива универзумот. Ова време нè потсетува на делата на Господарот, Кој ноќта ја претвора во ден مُقَلِّبُ الَّيْلِ وَالنَّهَارِ и е Владетел на величието, и ја претвора белата страница во црна. Тоа нè потсетува и на Божјите созданија на مُسَخِّرُ الشَّمْسِ وَالْقَمَرِ потчинителот на сонцето и месечината, Кој е Семудар и Владетел на совршенството, ја претвора убавата зелена страница на летото во студена бела страница на зимата. Тоа нè потсетува и на Божјите дела на Создателот на животот и смртта, кога со текот на времето ги отстранува и последните траги од покојниците и целосно ги пренесува во другиот свет.
Притоа, тоа е време што потсетува на величествените одредби и најубавите пројавувања на Создателот на земјата и на небесата, на откривањето на големиот, вековечен, обемен и простран Задгробен свет, на смртта на жалниот, минлив и тесен долен свет и за неговото целосно уништување во неговата огромна агонија.
Тоа е период или состојба која докажува дека вистинскиот Владетел на оваа вселена, а всушност и вистински Обожаваниот и вистински Саканиот не може да биде никој друг освен Оној Кој е способен да ја претвори ноќта во ден, зимата во лето, земниот во Задгробен свет со леснотија со која страниците на книгата се разлистуваат, испишуваат, бришат и менуваат. Таков може да биде само апсолутно Семоќниот, Чија моќ е заедничка за сите и Кој владее над сето ова.
Така човековата душа, која е бескрајно слаба и безгранично сиромашна и зависна, која тоне во бесконечната темнина на иднината и стравува од тајните на ноќта и денот, го поттикнува човекот да го клања јацискиот намаз во наведената смисла и да повторува по примерот на Ибрахим, мир нему لَٓا اُحِبُّ الْاٰفِل۪ينَ
Со намазот тој бара засолниште на Вратата на Обожаваниот, Кој не исчезнал, и на Саканиот, Кој нема да исчезне, шепотејќи му на овој Вечен и Бесмртен во минливиот земски живот, во минливиот свет, во мрачното битие и темната иднина, за Тој да му расее светлина на сите страни од светот преку краткотраен разговор и временски ограничена врска, за да му ја осветли иднината, да му ги излекува раните од губењето и разделбата со неговите драги нешта, битија, лица, пријатели и сакани.
Човекот размислува како се насочува милосрдието на Семилостивиот, Милосрдниот, и ја бара светлината од неговиот упат, и за возврат го заборава земниот живот, кој го заборавил и се скрил зад вечерта, и ги пролева солзите на срцето, и маката на душата пред прагот на тоа милосрдие за да го исплати последниот долг од своето богослужение, пред да влезе во сон сличен на смртта, а не знае што ќе следува и како ќе се постапи со него, и за да го заврши дневникот на секојдневните дела со добар крај. Поради сето ова, тој ја отслужува молитвата и ја има честа да се јави пред Оној Кој е Вечно вреден да биде обожаван и сакан, наместо минлив љубимец; и да се исправи пред Семоќниот и Великодушниот, наместо пред сите немоќни питачи, и да се возвиши исправувајќи се пред Господарот и Семилостивиот Пазител за да се избави од злото на штетните созданија, од кои трепери.
Тој започнува со сурата Фатиха, односно со похвали и благодарности кон Великодушниот и Семилосрден Господар на световите, Кој е апсолутно совршен и апсолутно богат, наместо да ги фали созданијата што немаат вредност и не заслужуваат похвала, порочни се и бедни,
и наместо да остане во својата маленкост, ништожност и самотија, тој се издигнува до позиција на драг гостин, до позиција на високопоставен служител.
Тоа го достигнува со изговарање на:
اِيَّاكَ نَعْبُدُ односно се поврзува со Владетелот на Судниот ден и Владетелот на бесмртноста и вечноста. Со изговарање на зборовите اِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ اِيَّاكَ نَسْتَع۪ينُ
Тој чини богослужби и молитви за помош на големата заедница на сите созданија во потрага по упатство кон правиот пат што доведува до вечно блаженство низ мракот на иднината. И вели:
اِهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَق۪يمَ
И размислува за величието на Севишниот и Сеславниот, и расудува дека скриените сонца, како и растенијата и животните што сега спијат и покорните ѕвезди се војници што се потчинуваат на Неговите наредби. Секоја од нив е како ламба и слуга во оваа земска гостилница. И тогаш, тој Го величи со „Аллаху Екбер“, за да прејде на руку.
Hem bütün mahlukatın secde-i kübrasını düşünüp, yani şu gecede yatmış mahlukat gibi her senede, her asırdaki enva-ı mevcudat, hattâ arz, hattâ dünya, birer muntazam ordu, belki birer mutî nefer gibi vazife-i ubudiyet-i dünyeviyesinden "Emr-i kün feyekûn" ile terhis edildiği zaman, yani âlem-i gayba gönderildiği vakit, nihayet intizam ile zevalde gurûb seccadesinde اَللّٰهُ اَك۟بَرُ deyip secde ettikleri…
Hem "Emr-i kün feyekûn"den gelen bir sayha-i ihya ve ikaz ile yine baharda kısmen aynen, kısmen mislen haşrolup kıyam edip kemer-beste-i hizmet-i Mevla oldukları gibi şu insancık onlara iktidaen o Rahman-ı Zülkemal’in, o Rahîm-i Zülcemal’in bârgâh-ı huzurunda hayret-âlûd bir muhabbet, beka-âlûd bir mahviyet, izzet-âlûd bir tezellül içinde اَللّٰهُ اَك۟بَرُ deyip sücuda gitmek, yani bir nevi mi’raca çıkmak demek olan işâ namazını kılmak, ne kadar hoş, ne kadar güzel, ne kadar şirin, ne kadar yüksek, ne kadar aziz ve leziz, ne kadar makul ve münasip bir vazife, bir hizmet, bir ubudiyet, bir ciddi hakikat olduğunu elbette anladın.
Demek şu beş vakit, her biri birer inkılab-ı azîmin işaratı ve icraat-ı cesîme-i Rabbaniyenin emaratı ve in’amat-ı külliye-i İlahiyenin alâmatı olduklarından, borç ve zimmet olan farz namazın o zamanlara tahsisi, nihayet hikmettir.
سُبْحَانَكَ لَا عِلْمَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا اِنَّكَ اَنْتَ الْعَل۪يمُ الْحَك۪يمُ
اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَسَلِّمْ عَلٰى مَنْ اَرْسَلْتَهُ مُعَلِّمًا لِعِبَادِكَ لِيُعَلِّمَهُمْ كَيْفِيَّةَ مَعْرِفَتِكَ وَالْعُبُودِيَّةِ لَكَ وَمُعَرِّفًا لِكُنُوزِ اَسْمَائِكَ وَتَرْجُمَانًا لِآيَاتِ كِتَابِ كَائِنَاتِكَ وَمِرْآةً بِعُبُودِيَّتِهِ لِجَمَالِ رُبُوبِيَّتِكَ وَعَلٰى آلِهِ وَصَحْبِهِ اَجْمَعِينَ وَارْحَمْنَا وَارْحَمِ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ آمِينَ بِرَحْمَتِكَ يَا اَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ
- ↑ Наведнување каде што рацете треба да бидат на колениците, а грбот исправен.