AL-LAWÂMI’ (Kilau Cahaya)

Antara Hilal Puasa dan Hilal Hari Raya

Bunga-bunga yang Mekar dari Benih Hakikat

dan kumpulan syair Keimanan untuk

Tullabunnur

Bediüzzaman Said Nursî

Perhatian: Karya yang berjudul al-lawâmi’ (Kilau Cahaya) ini tidak seperti kumpulan syair lain di mana ia berbentuk satu corak dan berisi sejumlah tema. Hal itu karena sang penulis yang terhormat menjelaskan berbagai ungkapan retoris yang sangat singkat untuk salah satu tulisannya yang lalu “benih hakikat”. Di samping itu, ia ditulis dalam bentuk prosa. Belum lagi bahwa ia tidak lahir menuju khayalan dan tidak keluar dari sejumlah perasaan yang tak terukur sebagaimana kumpu- lan syair yang lain. Namun kumpulan syair ini serba terukur dengan ukuran logika, hakikat al-Qur’an dan nilai keimanan. Ia merupakan pelajaran ilmiah, bahkan qurani dan imani yang diperdengarkan oleh sang penulis ke telinga keponakannya serta para murid semisal yang berguru padanya. Guru kami meniru dan mengambil pelajaran dari cahaya وَمَا عَلَّم۟نَاهُ الشِّع۟رَ “Kami tidak mengajarinya syair.” Beliau tidak memiliki kecenderungan kepada nazham dan syair serta tidak pernah menyibukkan diri dengan keduanya seperti yang telah dijelaskan. Kami juga dapat menangkap hal tersebut.

Koleksi yang menyerupai karya syair ini ditulis selama dua puluh hari, setelah upaya berkesinambungan selama dua jam atau dua jam setengah setiap hari. Padahal banyak kesibukan dan tugas penting di Dâr al-Hikmah al-Islâmiyah. Penulisan karya semacam ini dalam jangka waktu yang sangat singkat di mana penulisan satu halaman puitis saja memiliki tingkat kesulitan yang melebihi sepuluh halaman lainnya disertai bentuknya yang keluar secara alamiah tanpa ada proses koreksi, pemolesan dan perbaikan, semua itu membuat kami melihatnya sebagai salah satu karya Risalah Nur yang luar biasa. Kami belum pernah melihat kum- pulan syair seperti ini yang mudah dibaca tanpa terlihat dibuat-buat dan dipaksakan. Kami berharap semoga Allah menjadikan tulisan berharga ini setara dengan buku al-Matsnawi ar-Rumi bagi para Tullabunnur. Sebab, ia merupakan ringkasan Risalah Nur yang sangat bernilai. Ia juga seperti indeks yang kehadirannya memberikan kabar gembira dan memberikan petunjuk masa depan tentangnya. Yaitu tentang sejumlah risalah yang sepuluh tahun kemudian baru muncul dan selesai secara sempurna dalam kurun waktu dua puluh tiga tahun.

Atan nama Tullabunnur

Sungur, Mehmed Feyzi, Hüsrev

Catatan

(*)Aku tidak bisa membuat nazham atau sajak dengan baik karena aku tidak mengetahui keduanya dengan bersandar pada kaidah اَلْمَرْءُ عَدُوٌّ لِمَا جَهِلَ “Seseorang cenderung memusuhi apa yang tidak ia ketahui.” Aku juga tidak ingin mengubah bentuk hakikat agar sesuai dengan sajak yang ada seperti ungkapan pepatah “Mengorbankan Shafiyah hanya untuk membuat tulisan bersajak.”(*)Karena itu, dalam tulisan yang tak bersajak ini aku membungkus sejumlah hakikat agung dengan pakaian paling buruk. Sebabnya adalah sebagai berikut:

Pertama, karena aku tidak mengetahui yang lebih baik daripada itu. Aku memfokuskan pikiran pada maknanya semata, bukan kepada lafalnya.

Kedua, dengan cara ini aku ingin memberikan kritik kepada para penyair yang mengukir tubuh agar sesuai dengan pakaian.

Ketiga, aku juga ingin menyibukkan diri dengan berbagai hakikat utama disertai sibuknya hati dengannya di bulan penuh berkah ini, bulan Ramadhan.

Karena sebab-sebab itulah gaya tutur yang menyerupai gaya bahasa para pemula ini dipilih. Hanya saja, wahai pembaca budiman!Jika aku keliru—dan aku mengakuinya—jangan sampai engkau juga berbuat keliru dengan melihat gaya bahasanya tanpa melihat berbagai hakikatnya yang mulia sehingga kemudian mengabaikannya.

Penjelasan

Wahai pembaca budiman, aku telah mengakui ketidakmam- puanku dalam membuat tulisan yang baik dan bersajak. Bahkan aku juga tidak bisa menulis nama sendiri dengan tulisan yang bagus. Sepanjang hidup, aku tidak mampu merangkai sebuah bait atau sajaknya. Namun, tiba-tiba terlintas dalam pikiranku adanya keinginan kuat untuk membuat tulisan bersajak. Jiwaku merasa senang dengan sajak alami yang terdapat dalam kitab “Qawl Nawwâlan Sîsiban”(*)di mana ia berisi pujian yang menggambarkan peperangan para sahabat. Karena itu, aku berusaha meniru pola sajaknya. Kutulis ia dalam bentuk prosa yang menyerupai nazham tanpa harus mengikuti pola sajak yang ada. Karena itu, siapapun bisa membacanya dengan mudah tanpa perlu mengingat dan memerhatikan pola sajaknya. Namun ia harus memosisikannya sebagai prosa untuk memahami maknanya. Sebab, terdapat hubungan makna antara potongan kalimat. Ia tidak boleh berhenti pada rima sajaknya.Sebagaimana peci torbus bisa dipakai tanpa tali yang terikat dengannya, maka pola sajak bisa dituliskan tanpa terikat dengan rimanya. Bahkan menurutku bila lafal dan sajak begitu menarik dan menyibukkan pikiran manusia, maka lebih tepat jika redaksinya sederhana tanpa dihias macam-macam agar tidak memalingkan perhatian manusia kepadanya.

Guru dan pembimbingku dalam kitab ini adalah al-Qur’an. Kitab yang kubaca adalah kehidupan. Mitra bicara yang menjadi sasaran ucapanku adalah diri sendiri. Adapun engkau wahai pembaca yang mulia hanya sekadar pendengar. Sedangkan pendengar tidak layak untuk memberikan kritik. Namun ia boleh mengambil yang menarik baginya tanpa perlu menunjukkan keberatan terhadap sesuatu yang tidak disenanginya. Nah, karena tulisan ini bersumber dari limpahan karunia bulan yang mulia; bulan Ramadhan yang penuh berkah,(*)aku berharap ia bisa memberikan kesan ke dalam hati saudara seagamaku sehingga ia mau mempersembahkan untukku sebuah doa berupa ampunan atau bacaan surat al-Fatihah.

Ad-Dâ’i (Sang Penyeru)

Kuburku(*)yang hancur berisi 79 mayat(*) Said yang penuh dosa dan derita.

Delapan puluh tahun berlalu menjadi saksi bagi kuburku.

Semua menangis(*)karena Islam yang telah disia-siakan.

Kubur yang penuh dengan kematian tersebut merintih bersama batu nisannya.

Esok aku akan segera bertolak menuju medan pembalasan.

Aku sangat yakin bahwa masa depan Asia berikut bumi dan langitnya

akan tunduk ke tangan Islam yang putih bersinar.

Sebab tangan kanannya memberi iman,

ia mempersembahkan ketenangan dan kedamaian bagi seluruh insan.

• * *

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ

اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ رَبِّ ال۟عَالَمٖينَ وَالصَّلَاةُ عَلٰى سَيِّدِ ال۟مُر۟سَلٖينَ

وَ عَلٰى اٰلِهٖ وَ صَح۟بِهٖ اَج۟مَعٖينَ

Dua Bukti Tauhid yang Agung

Alam ini sendiri merupakan satu bukti yang agung. Pasalnya, lisan gaib dan lisan dzahir bertasbih dengan tauhid; tauhid Dzat Yang Maha Penyayang. Dengan suara nyaring, keduanya

menyebut lâ ilâha illâ Huwa (tiada Tuhan selain Dia).

Seluruh partikel alam, selselnya, pilar-pilarnya, dan organnya merupakan lisan yang ikut berzikir bersama suara gema

tersebut dengan lâ ilâha illâ Huwa.

Pada lisan tersebut terdapat keragaman. Pada suara yang ada terdapat sejumlah tingkatan, namun semuanya mengarah pada satu titik dan

mengucap lâ ilâha illâ Huwa.

Alam ini merupakan manusia besar. Ia berzikir dengan suara nyaring. Sejumlah suara yang halus itu berikut semua bagian dan partikelnya bersama-sama dengan suara nyaring itu

menggemakan lâ ilâha illâ Huwa.

Ya, alam ini membacakan ayat-ayat al-Qur’an dalam sebuah lingkaran zikir yang besar. Al-Qur’an yang bersinar terang ini bersama makhluk bernyawa mendendangkan

kalimat lâ ilâha illâ Huwa.

Al-Furqan yang penuh hikmah ini merupakan bukti yang mengucapkan tauhid tersebut. Seluruh ayatnya menjadi lisan yang jujur dan kilau yang memancarkan iman.

Jadi, semuanya menyatakan lâ ilâha illâ Huwa.

Ketika engkau mendekatkan telinga tersebut ke dada al-Furqan tadi, dari relung yang paling dalam engkau akan mendengar gema samawi yang sangat jelas

yang berbunyi lâ ilâha illâ Huwa.

Suara halus itu adalah suara yang tinggi dan mulia dalam bentuk yang sangat serius dan mendatangkan kelapangan, paling jujur dan tulus. Ia diperkuat oleh bukti nyata yang meyakinkan di mana secara berulang-ulang

menyatakan lâ ilâha illâ Huwa.

Bukti bersinar ini enam sisinya sangat transparan dan mulia. Sebab:Padanya terdapat ukiran kemukjizatan yang jelas.Di dalamnya cahaya petunjuk bersinar dan

mengucap lâ ilâha illâ Huwa.

Di bawahnya terdapat untaian hujjah dan logika. Di sisi kanannya terdapat konklusi akal di mana ia membenarkannya

dengan lâ ilâha illâ Huwa.

Di sisi kirinya—yang juga kanan—mempersaksikan hati nurani. Di hadapannya terdapat kebaikan dan kebajikan. Tujuannya berupa kebahagiaan.

Kuncinya selalu lâ ilâha illâ Huwa.

Di belakangnya yang merupakan sisi depan, yakni sandarannya adalah bersifat samawi. Ia berupa wahyu murni. Enam sisi ini bersinar terang yang pada puncaknya

tampak lâ ilâha illâ Huwa.

Ilusi tidak akan mungkin mencuri informasinya. Keraguan juga tidak mungkin mengetuk pintunya.Mungkinkah si ateis bisa masuk ke dalam istana yang berkilau itu.Pagar bentengnya demikian tinggi. Setiap kata darinya berupa

malaikat yang mengucap lâ ilâha illâ Huwa.

Al-Qur’an yang agung itu merupakan lautan yang menuturkan tauhid.Marilah kita mengambil satu tetes sebagai contoh. Misalnya surah al-Ikhlas. Kita mengambilnya sebagai simbol singkat dari berbagai simbol yang tak terhitung.

Ia menyanggah kemusyrikan secara tegas berikut semua bentuknya. Ia menetapkan tujuh jenis tauhid dalam enam kalimatnya. Tiga kalimat darinya menetapkan dan tiga lagi menafikan.

Kalimat pertama قُل۟ هُوَ isyarat tanpa disertai petunjuk lain. Artinya, ia penetapan secara mutlak.

Di dalamnya terdapat kejelasan yaitu bahwa tidak ada dia kecuali Dia.

Ini menunjukkan tauhid asy-Syuhud (penyaksian).

Andaikan basirah yang menembus al-Haq larut dalam tauhid, tentu ia berkata “Tiada yang disaksikan kecuali Dia.”

Kalimat kedua اَللّٰهُ اَحَدٌ merupakan penjelasan tauhid uluhiyah. Sebab, lewat lisan al-haq hakikat kebenaran berkata

“Tiada yang disembah kecuali Dia.”

Kalimat ketiga اَللّٰهُ الصَّمَدُ merupakan tempurung bagi dua dari sekian permata tauhid. Pertama: tauhid Rububiyah.

Lisan tatanan alam berkata “Tiada Pencipta kecuali Dia.”

Kedua, tauhid al-Qayyûmiyah. Yakni, lisan kebutuhan pada sebab hakiki di seluruh alam berucap

“Tiada yang berdiri sendiri kecuali Dia.”

Kalimat keempat لَم۟ يَلِد۟ berisi tauhid al-Jalâl. Ia menyanggah semua bentuk kemusyrikan dan memutus semua bentuk kekufuran.

Sebab segala yang berubah, berketurunan, dan terbagi tentu bukanlah Pencipta, bukan Dzat yang berdiri sendiri dan bukan Tuhan.

لَم۟ menolak pemahaman keberadaan anak dan sifat melahirkan bagi Tuhan. Ia dengan tegas memutus syirik.

Akibat syirik ini kebanyakan manusia menjadi sesat sehingga mereka meyakini bahwa Isa, Uzair, atau malaikat sebagai anak Tuhan.

Kalimat kelima وَلَم۟ يُولَد۟ merupakan tauhid permanen yang menunjukkan penetapan ahadiyah Tuhan. Siapa yang tidak bersifat wajib, qadim (tak bermula), dan azali tidak bisa disebut Tuhan.

Yakni, jika ia bersifat baru, temporer, atau lahir, serta terpisah dari asalnya, maka tidak bisa menjadi tuhan bagi alam ini.

Kalimat ini menyangkal syirik penyembahan terhadap sebab, penyembahan terhadap bintang, penyembahan terhadap berhala, dan penyembahan terhadap alam.

Kalimat keenam وَلَم۟ يَكُن۟ adalah tauhid komprehensif. Yakni tidak ada yang sama dengan-Nya dalam hal zat. Tidak ada sekutu bagi-Nya dalam hal perbuatan. Tidak ada yang serupa dengan-Nya dalam hal sifat. Semuanya secara bersama-sama mengarah kepada kata lam (tidak).

Enam kalimat ini secara maknawi menjadi buah dari yang lain dan pada waktu yang sama menjadi bukti baginya.

Artinya, surah al-Ikhlas mengandung 30 surat dari surat-surat al-Ikhlas yang tersusun dan terbentuk dari berbagai dalil yang saling menguatkan.

Hanya Allah yang mengetahui hal gaib.

Sebab bukan Pelaku Hakiki

Kemuliaan dan keagungan uluhiyah menuntut sebab-sebab materi agar menjadi tirai bagi qudrah Allah di hadapan pandangan akal.

Sementara tauhid dan keagungan-Nya menuntut agar sebab-sebab materi tidak memberi pengaruh hakiki terhadap jejak qudrah ilahi.

Wujud tidak Terbatas pada Alam Fisik

Berbagai jenis wujud yang tidak terhingga tak terbatas pada alam ini; alam nyata.

Alam fisik (materi) laksana tirai dekorasi yang dihamparkan pada berbagai alam gaib yang bersinar.

Kesatuan dalam Pena Qudrah Memperlihatkan Tauhid

Terlihatnya jejak kreasi pada setiap sisi fitrah secara jelas menyangkal penciptaan sebab atasnya.

Ukiran pena dan qudrah itu sendiri secara tegas menolak keberadaan perantara pada setiap titik penciptaan.

Tidak ada Sesuatu Tanpa Yang Lain

Rahasia kekompakan dan keharmonisan yang tersembunyi dan tersebar di seluruh alam,

serta kemunculan spirit saling merespon dan bekerjasama dari semua aspek menerangkan bahwa terdapat qudrah yang meliputi seluruh

alam di mana ia menciptakan partikel dan meletakkannya di tempat yang sesuai dengannya.

Setiap huruf dan setiap baris dari kitab alam adalah hidup. Rasa butuh menggiringnya dan memperkenalkan antara yang satu dengan yang lain. Maka ia menyambut seruan di manapun terdengar.

Dengan rahasia tauhid, seluruh cakrawala saling merespon. Sebab, qudrah Tuhan mengarahkan setiap huruf yang hidup menuju setiap kalimat dalam kitab tersebut.

Gerakan Matahari Menciptakan Gravitasi untuk Menarik Tata Suryanya

Matahari bagaikan pohon yang berbuah. Ia bergerak agar buahnya yang beredar dan tertarik kepadanya tidak jatuh.

Andaikan ia diam, tentu daya tariknya lenyap dan rasa senangnya hilang. Karena rindu, seluruh benda yang ditariknya yang beredar secara rapi di angkasa luas menjadi menangis.

Sesuatu yang Kecil Terpaut dengan yang Besar

Dzat yang menciptakan mata nyamuk adalah Dzat yang menciptakan matahari dan galaksi.

Dzat yang menata perut kutu adalah Dzat yang menata tata surya.

Dzat yang memasukkan penglihatan ke dalam mata serta menanamkan rasa butuh di perut adalah Dzat yang menghias mata langit dengan sinar dan menghamparkan hidangan makanan di atas bumi.

Tatanan Alam Mengandung Kemukjizatan yang Agung

Perhatikan kemukjizatan dalam penciptaan alam.

Andaikan setiap sebab materi memiliki sifat berbuat, memilih, dan berkuasadi mana ini semuanya mustahiltentu sebab-sebab itu tak berdaya dan

tunduk di hadapan kemukjizatan di atas seraya berkata,

“Mahasuci Engkau. Kami tidak memiliki kekuatan. Wahai Tuhan, Engkau Mahakuasa, azali dan agung.”

Segala Sesuatu Sama di Hadapan Qudrah Tuhan

Tidaklah Allah menciptakan dan membangkitkan kamu (dari dalam kubur) itu melainkan hanyalah seperti (menciptakan dan membangkitkan) satu jiwa saja (QS. Luqman [31]: 28).

Qudrah ilahi bersifat zati dan azali, tidak dihiasi oleh ketidakberdayaan, tidak ada tingkatan di dalamnya, serta tidak bisa diinfiltrasi oleh halangan sedikitpun.

Hal-hal yang bersifat universal dan parsial sama saja baginya. Sebab, setiap sesuatu terpaut dengan semua hal.

Siapa yang tidak mampu menciptakan segala sesuatu, ia tidak mampu menciptakan sesuatupun.

Siapa yang tidak Menggenggam Kendali Alam tidak Mampu Mencipta Partikel

Siapa yang tidak memiliki kekuatan untuk mengangkat bumi,

matahari dan bintang yang jumlahnya tak terhingga serta meletakkannya di atas angkasa dan di atas dadanya secara teratur dan rapi,

maka ia sama sekali tidak bisa mengaku sebagai pencipta.

* * *

Menghidupkan Spesies seperti Menghidupkan Individu

Sebagaimana menghidupkan seekor lalat yang mendengkur seperti mati di musim dingin tidak sulit bagi qudrah ilahi,

demikian pula menghidupkan dunia sesudah kematiannya, bahkan menghidupkan seluruh jiwa sangat mudah bagi-Nya.

Hukum Alam adalah Kreasi Ilahi

Hukum alam bukan pencipta, tetapi tempat penciptaan. Bukan pengukir, tetapi ukiran. Bukan pelaku, tetapi objek. Bukan arsitek, tetapi arsitektur.

Bukan penata, tetapi tatanan. Bukan qudrah, tetapi hukum. Ia adalah syariat kehendak Allah, bukan hakikat eksternal.

Hati Nurani Mengenal Allah lewat Getaran Cinta dan Luapan Rasa

Dalam hati nurani terdapat ketertarikan dan daya tarik. Keduanya selalu bercampur di dalamnya.

Karena itu, ia tertarik. Ia terwujud dengan adanya daya tarik dari sesuatu yang menarik. Pemiliki perasaan tertarik ketika Pemilik keindahan tampak dan terwujud dengan terang tanpa hijab.

Fitrah yang merasakan ini menjadi saksi yang kuat atas eksistensi Sang Wajibul wujud, Pemilik keagungan dan keindahan.

Bukti yang pertama adalah daya tarik tersebut dan yang kedua adalah adanya ketertarikan.

Kesaksian Fitrah itu Benar

Tidak ada dusta dalam fitrah. Yang dikatakannya itu benar.

Kecenderungan untuk tumbuh yang tersembunyi dalam benih berkata, “Aku akan tumbuh dan berbuah.” Ternyata realitas membenarkannya.

Dalam telur, kecenderungan hidup berkata dari balik kedalamannya,

“Aku akan menjadi anak ayam.” Dan ternyata dengan izin Allah ia benar-benar terwujud dan ucapannya benar.

Ketika segenggam air yang terdapat di dalam lubang besi hendak membeku, kecenderungan untuk terbentang di saat dingin berkata,

“Meluaslah wahai besi, aku butuh tempat yang lebih luas.”

Maka, besi yang keras itupun berusaha untuk tidak mengingkarinya.

Bahkan ketulusan dan kejujuran jiwa yang terdapat di dalamnya membelah besi tersebut.

Semua kecenderungan di atas merupakan perintah takwini, hukum ilahi, syariat fitri, serta manifestasi kehendak ilahi yang terdapat dalam penataan alam.

Setiap kecenderungan dan setiap ketaatan merupakan bentuk ketundukan terhadap perintah Rabbani.

Manifestasi dalam hati nurani demikian jelas di mana ketertarikan dan daya tarik merupakan dua hal yang bening laksana

cermin terang yang memantulkan cahaya iman dan manifestasi keindahan abadi.

Kenabian adalah Kebutuhan Utama Manusia

Qudrah ilahi yang tidak membiarkan semut tanpa keberadaan pimpinannya,

lebah tanpa keberadaan lebah jantan, tentu tidak membiarkan manusia tanpa keberadaan seorang nabi serta tanpa keberadaan syariat. Ya, demikianlah tuntutan rahasia tatanan alam.

Mi’raj adalah Mukjizat bagi Malaikat sebagaimana Terbelahnya Bulan adalah Mukjizat bagi Manusia

Mi’raj merupakan kewalian terbesar dalam kenabian yang diterima di mana malaikat melihatnya secara hakiki sebagai bentuk karamah.

Sang Nabi yang cemerlang menaiki Buraq dan pergi secepat kilat lalu mengelilingi alam wujud laksana bulan seraya menyaksikan alam cahaya pula.

Sebagaimana terbelahnya bulan merupakan mukjizat konkret dan agung bagi manusia di alam nyata,

maka mi’raj ini juga mukjizat terbesar bagi penduduk alam arwah.

Petunjuk Kalimat Syahadat terdapat di Dalamnya

Dua kalimat syahadat masing-masing menjadi saksi, petunjuk dan bukti bagi yang lain.

Yang pertama menjadi bukti limmi bagi yang kedua, sementara yang kedua menjadi bukti inni bagi yang pertama.(*)

Kehidupan adalah Model dari Manifestasi Kesatuan

Kehidupan adalah cahaya kesatuan. Tauhid terwujud lewat ke- hidupan dalam bentuk yang demikian banyak. Ya, salah satu manifestasi kesatuan adalah membuat entitas yang sangat banyak menjadi satu wujud.

Sebab, kehidupan membuat sesuatu yang satu memiliki segala sesuatu. Sebaliknya, segala sesuatu saat kehilangan kehidupan menjadi tiada.

Ruh adalah Hukum yang Dibungkus dengan Wujud Lahiri

Ruh adalah hukum bercahaya dan ketentuan yang dibungkus dengan wujud lahiri. Di dalamnya ditanamkan perasaan.

Ruh yang memiliki wujud lahiri ini serta hukum yang rasional— yang dapat ditangkap oleh akal—menjadi dua saudara dan dua teman.

Pasalnya, ruh datang dari alam perintah dan sifat kehendak-Nya laksana hukum fitrah yang baku dan permanen.

Qudrah ilahi membungkus ruh dengan wujud fisik serta menanamkan perasaan padanya sehingga menjadikannya sebagai unsur yang bergerak lembut sebagai kulit dari esensi tersebut.

Andaikan qudrah Sang Pencipta membungkus hukum yang mengalir pada berbagai spesies dengan wujud lahiri, tentu semuanya memiliki ruh.

Andaikan ruh tersebut mencabut wujud lahirinya serta mencampakkan perasaan darinya, tentu ia menjadi hukum yang abadi.

Wujud Tanpa Kehidupan seperti Tiada

Cahaya dan kehidupan, masing-masing menyingkap entitas. Jika tidak ada cahaya kehidupan, maka wujud menghadapi ketiadaan, bahkan seperti ketiadaan.

Ya, sesuatu yang tidak memiliki kehidupan adalah asing dan yatim meskipun berupa rembulan.

Semut yang Hidup Lebih Besar daripada Bumi

Jika engkau mengukur semut dengan neraca wujud, bumi kita ini tidak memadai bagi alam yang menjadi tempat hidup semut lewat rahasia kehidupan.

Andai kita membandingkan bumi—yang menurut kita hidup dan menurut yang lainnya matidengan semut tadi,

maka bumi tidak bisa menyamai separuh saja dari kepala entitas yang dilengkapi perasaan tersebut.

Nasrani akan Menyerahkan Urusannya kepada Islam

Nasrani akan menghadapi kondisi redup atau bersih. Ia akan menyerahkan senjata dan tunduk pada Islam.

Ia telah tercabik berkali-kali hingga mengarah pada pandangan Protestan. Namun ia juga tidak membantu.

Tirainya kembali tercabik. Ia jatuh pada kesesatan mutlak. Hanya saja, sebagian darinya mendekati tauhid. Ia akan menemukan keberuntungan padanya.

Sekarang ia nyaris tercabik.(*)Jika tidak redup, ia akan bersih dan menjadi kerajaan Islam (sebab ia sudah berada di hadapan sejumlah hakikat Islam yang mencakup seluruh prinsip Nasrani yang asli).

Ini merupakan rahasia agung yang ditunjukkan oleh Rasul x dengan turunnya Isa. Isa akan menjadi bagian umat beliau dan berbuat sesuai syariat beliau.(*)

Pandangan Konvensional Melihat yang Mustahil menjadi Mungkin

Ada sebuah peritiwa yang terkenal, yaitu ketika orang-orang menantikan hilal hari raya tanpa ada seorangpun yang melihatnya, tiba-tiba seseorang yang sudah lanjutusia bersumpah bahwa ia telah melihat hilal.

Namun ternyata yang ia lihat bukan hilal, tapi bulu putih yang melengkung dari alisnya sehingga bulu putih yang melengkung itu tampak sebagai hilal olehnya.

Tentu saja ia bukan hilal.Engkau paham apa maksudnya?

Gerakan partikel menjadi seperti rambut-rambut yang gelap bagi mata akal. Ia menutupi penglihatan sehingga membuatnya buta dan tidak bisa melihat.

Beginilah kesesatan terjadi. Tentu saja gerak partikel tidak bisa disamakan dengan Pengatur alam.

Dugaan bahwa berbagai hal bersumber dari gerak partikel adalah sangat mustahil.

Al-Qur’an tidak Butuh Wakil, tetapi Butuh Cermin

Kesucian rujukan itulah yang lebih mendorong mayoritas umat dan masyarakat untuk taat serta lebih menggiring mereka untuk mematuhi perintah daripada kekuatan argumen semata.

Sembilan puluh persen hukum syariat bersifat aksiomatis dan tuntutan agama yang laksana tiang permata.

Adapun persoalan ijtihadiyah, khilafiyah dan cabang hanya sekitar 10%.

Karena itu, jangan sampai 90 tiang permata berada di bawah sepuluh tangkai emas, serta tidak boleh ia mengikutinya.

Sumber permata dan kekayaannya adalah al-Qur’an dan Sunnah. Ia adalah milik keduanya dan hanya bisa diraih lewat keduanya. Adapun kitab-kitab yang lain serta berbagai persoalan ijtihad harus menjadi cermin yang memantulkan al-Qur’an atau pemandangan yang menghadap kepadanya. Sebab, matahari yang bersinar dan menakjub- kan itu tidak mau menjadi bayangan dan wakil darinya.

Orang Batil Menganggap Kebatilan sebagai Kebenaran Manusia menghendaki kebenaran dan senantiasa mencarinya sesuai dengan fitrah mulia yang terdapat pada dirinya. Kadang ia menemukan kebatilan lalu diduga sebagai kebenaran dan berusaha membelanya.

Kadangkala pula kesesatan jatuh padanya tanpa disengaja saat sedang mencari hakikat, lalu ia menganggapnya sebagai kebenaran dan mempercayainya.

Cermin Qudrah Sangat Banyak

Cermin qudrah ilahi sangat banyak. Masing-masing membuka jendela yang lebih bening dan lebih halus daripada yang lain untuk menuju ke salah satu alam mistal,

mulai dari air hingga udara, dari udara hingga eter, dari eter hingga alam mitsal, dari alam mistal hingga alam arwah, dari alam arwah hingga perjalanan zaman, dari perjalanan zaman hingga fantasi, serta dari fantasi hingga pikiran.

Semuanya merupakan cermin beragam yang menampakkan berbagai atribut ilahi. Simaklah cermin udara!

Pasti engkau melihat sebuah kata menjadi jutaan kata.

Demikianlah pena qudrah ilahi menuliskan rahasia perkembang-biakan dan kloning yang menakjubkan.

* * *

Ragam Bentuk Penjelmaan

Penjelmaan dalam cermin terbagi atas empat bentuk. Bisa beru- pa gambar yang mencerminkan identitasnya semata, atau juga karakteristiknya, atau identitas dan cahaya esensi, atau esensi identitas.

Sebagai contoh manusia dan matahari, serta malaikat dan kata.Jelmaan benda padat di cermin menjadi benda mati yang bergerak.

Jelmaan ruh bercahaya di sejumlah cerminnya masing-masing menjadi hidup dan terkait dengannya, serta cahaya yang terbentang.

Jika jelamaan itu bukan benda aslinya, ia juga bukan yang lainnya. Jika matahari memiliki kehidupan, maka panasnya adalah kehidupannya dan cahayanya adalah perasaannya. Bayangannya yang terpantul di cermin memiliki sejumlah karakteristik tersebut.

Berikut ini adalah kunci rahasianya:Saat berada di Sidratul Muntaha, Jibril tampil dalam sosok Dihyah al-Kalbi di majelis Nabi x serta di sejumlah tempat lain.(*)

Izrail mencabut nyawa di satu tempat dan di banyak tempat lain di mana tidak ada yang mengetahuinya kecuali Allah.

Rasul x muncul di hadapan umat dalam satu waktu, dalam kasyaf para wali, dalam mimpi yang benar, serta mendatangi mereka semua dengan syafaatnya di hari kiamat pada hari kebangkitan yang agung.

Para wali abdal juga muncul dengan cara sama di banyak tempat dalam waktu bersamaan.

==Orang yang Memiliki Kualifikasi Bisa Berijtihad untuk Dirinya, tetapi Tidak untuk Orang Lain== Setiap orang yang memiliki potensi dan kualifikasi untuk berijtihad bisa berijtihad untuk dirinya dalam hal-hal yang tidak diterangkan oleh nas tanpa boleh memaksakan ijtihadnya kepada orang lain.

Sebab, ia tidak dapat menetapkan hukum serta mengajak umat kepada pemahamannya.

Pasalnya, pemahamannya dianggap sebagai fikih atau pemahaman terhadap syariat, bukan syariat itu sendiri. Karena itu, bisa jadi manusia menjadi seorang mujtahid, tetapi bukan pembuat syariat. Dakwah kepada pemikiran apapun harus disertai penerimaan mayoritas ulama terhadapnya.

Jika tidak, ia merupakan bentuk bid’ah yang tertolak. Ia hanya terbatas pada pemiliknya. Sebab, ijmak dan jumhur ulama adalah pihak yang dapat mengidentifikasi stempel syariat atasnya.

Cahaya Akal Terpancar dari Kalbu

Para pemikir yang diselimuti kegelapan harus memahami perkataan berikut:

Pemikiran tidak akan bersinar tanpa adanya cahaya kalbu. Selama cahaya akal tidak bercampur dengan cahaya kalbu, pikiran menjadi gelap dengan memancarkan kebodohan dan kegelapan. Ia adalah gelap yang memakai pakaian cahaya pikiran yang palsu.

Di matamu terdapat siang, namun ia putih yang gelap. Di dalamnya juga terdapat warna hitam, namun bersinar.

Jika di dalamnya tidak ada warna hitam yang bersinar, tentu ia bukan lagi menjadi mata dan tidak bisa melihat.

Demikianlah, tidak ada nilainya penglihatan tanpa disertai basirah (mata hati). Jika hitam kalbu tidak ada dalam pikiran yang putih, hasilnya bukan merupakan pengetahuan dan basirah. Tidak ada akal tanpa disertai kalbu.

Tingkatan Ilmu dalam Akal Beragam

Dalam akal terdapat sejumlah tingkatan yang saling berbaur. Sebagian hukumnya juga berbeda. Pertama-tama adalah khayalan atau imajinasi.

Kemudian persepsi. Setelah itu pemahaman. Lalu kepercayaan. Selanjutnya menjadi sebuah ketetapan hati.

Barulah komitmen muncul dan keyakinan. Keyakinanmu terhadap sesuatu berbeda dengan komitmenmu terhadapnya.

Setiap tingkatan tersebut menghasilkan sebuah keadaan. Keteguhan bersumber dari keyakinan. Fanatisme bersumber dari komitmen. Kepatuhan bersumber dari ketetapan hati.

Komitmen bersumber dari kepercayaan. Lalu sikap netral terdapat pada rasionalitas, objektivitas terdapat pada persepsi, irrasionalitas terdapat pada khayalan meski sulit untuk bercampur.

Deskripsi tentang sejumlah persoalan batil secara baik akan melukai dan menyesatkan akal pikiran yang bersih.

Ilmu yang tidak Dikuasai tidak bisa Diajarkan

Seorang alim dan mursyid hakiki seharusnya mengajarkan ilmunya kepada orang lain di jalan Allah tanpa menanti imbalan.

Ia seharusnya seperti domba, bukan seperti burung.

Domba memberikan kepada anaknya susu yang murni, sementara burung memberikan kepada anaknya makanan yang bercampur dengan liur.

Merusak lebih Mudah, dan Yang Lemah Bisa Menjadi Perusak

Keberadaan sesuatu bergantung pada keberadaan seluruh bagiannya. Sementara ketiadaan sesuatu terwujud dengan ketiadaan satu bagian darinya. Karena itu, merusak lebih mudah.

Dari sini pihak yang lemah cenderung merusak dan melakukan perbuatan negatif-destruktif. Bahkan mereka tidak pernah mendekati perbuatan yang positif.

Kekuatan harus Melayani Kebenaran

Jika rambu-rambu hikmah, hukum pemerintah, prinsip kebenaran, serta pilar kekuatan tidak saling bersatu dan tidak saling membantu, ia tidak akan berbuah dan tidak akan memberikan dampak kepada sebagian besar manusia.

Syiar syariat akan dicampakkan dan diabaikan sehingga manusia tidak menjadikannya sebagai sandaran dalam urusan mereka.

Terkadang Sesuatu Mengandung Kebalikannya

Akan datang suatu masa di mana sesuatu memuat kebalikannya. Kata menjadi berlawanan dengan maknanya dalam bahasa politik.

Kezaliman memakai topi keadilan. Pengkhianatan mengenakan pakaian nasionalisme dengan harga yang murah. Jihad di jalan Allah dianggap kekerasan. Perilaku kebinatangan dan kesewenang-wenangan dianggap kebebasan.

Demikianlah, kebalikan menjadi serupa, bentuk saling berganti, nama saling berhadapan, serta posisi saling bertukar.

Politik Opurtunis adalah Biadab

Politik yang berasaskan kepentingan saat ini demikian biadab dan menakutkan.

Menunjukkan sikap baik kepada binatang buas yang sedang lapar tidak akan membuatnya berbalik sayang, tetapi justru akan membangkitkan seleranya,

lalu kembali meminta darimu imbalan bagi taring dan cakarnya.

Kejahatan Manusia Membesar karena Potensinya tidak Dibatasi

Daya atau potensi yang tersimpan dalam diri manusia secara fitrah tidak terbatas; berbeda dengan hewan.

Kebaikan dan keburukan yang bersumber darinya tidak terhingga. Ketika hal itu disertai sifat ghurur dan membangkang maka akan melahirkan dosa besar(*)sampai-sampai manusia sulit untuk menemukan istilah untuknya.

Ini menjadi bukti atas keberadaan neraka Jahanam. Sebab, tidak ada balasan baginya kecuali neraka.

Misalnya, seseorang berharap agar kaum muslimin tertimpa musibah demi membenarkan ucapan dan prediksinya.

Fenomena zaman sekarang juga memperlihatkan bahwa surga itu mahal, dan neraka itu vital.

Kebaikan Bisa Menjadi Sarana Keburukan

Keistimewaan yang dimiliki kalangan khawas pada hakikatnya merupakan sebab yang mendorong mereka untuk bersikap tawaduk dan mengingkari diri.

Hanya saja sayangnya ia telah dijadikan sarana untuk mengendalikan pihak lain dan bersikap sombong kepada mereka.

Demikian pula dengan kelemahan kaum fakir dan kefakiran masyarakat awam, keduanya sebenarnya menjadi pendorong untuk mengasihi mereka. Hanya saja sayang sekali pada masa sekarang ini ia digiring menuju kehinaan dan kenistaan.

Andaikan kemuliaan dan berbagai kebaikan terwujud pada se- suatu, ia akan disandarkan kepada kalangan khawas dan para pimpinan. Namun jika yang terwujud adalah keburukan dan kejahatan, maka ia akan didistribusikan kepada orang-orang dan masyarakat awam.

Kemuliaan yang didapat oleh kelompok yang menang akan diapresiasi dengan: “Wahai pimpinan kelompok, engkau telah berbuat tepat.” Namun jika yang terjadi sebaliknya, yang terucap adalah, “Sung- guh buruk masyarakatnya.”

Ini adalah kejahatan yang menyakitkan bagi umat manusia.

Jika Suatu Komunitas tidak Memiliki Tujuan, Egoisme akan Menguat

Jika konsep suatu komunitas tidak memiliki tujuan ideal atau tujuan tersebut terlupakan atau pura-pura dilupakan, maka jiwa akan berubah menjadi egoisme individu.

Artinya, “aku” setiap individu akan menguat. Ia bahkan bisa mengeras sehingga tidak bisa ditembus untuk menjadi “kita”. Maka, orang-orang yang menyukai “aku” dirinya tidak bisa memberikan cin- tanya kepada orang lain.

Matinya Zakat dan Hidupnya Riba adalah Sumber Kekacauan

Sumber segala bentuk kekacauan, kerisauan,

dan kerusakan serta pencetus semua bentuk keburukan dan akhlak yang jelek adalah dua kata atau dua kalimat saja:

Kedua: Anda yang bekerja, saya yang menikmati hasilnya.

Obat mujarab yang bisa menawarkan racun mematikan pada kalimat pertama adalah zakat sebagai salah satu rukun Islam.

Sementara yang bisa mencabut akar pohon zaqqum yang terdapat pada kalimat kedua adalah pelarangan riba.

Jika umat manusia menginginkan kebaikan dan ingin hidup mulia, mereka harus mewajibkan zakat dan melenyapkan riba.

* * *

Umat Manusia harus Membunuh Seluruh Bentuk Riba jika Mereka Ingin Hidup

Hubungan kasih sayang antar kalangan khawas dan awam telah putus.

Kalangan awam pergi membawa berbagai kesulitan, teriakan untuk membalas dendam, serta benih kedengkian dan kebencian.

Dari kalangan khawas, mereka mendapatkan api kezaliman dan penghinaan, sikap takabbur, dan sejumlah kendali.

Padahal semestinya kalangan awam harus tunduk, cinta, hormat, dan patuh kepada kalangan khawas dengan syarat kalangan khawas menunjukkan kebaikan, kasih sayang, simpati dan pembinaan.

Nah, jika umat manusia ingin terus hidup, mereka harus berpegang pada zakat dan menolak riba.

Sebab, keadilan al-Qur’an tegak di pintu alam seraya berkata kepada riba, “Engkau dilarang. Eng- kau tidak boleh masuk! Kembalilah!”

Namun umat manusia tidak mengindahkan perintah ini sehingga mereka mendapatkan tamparan keras.(*)Karena itu, ia harus mendengarnya sebelum menerima tamparan lain yang lebih kuat dan lebih pahit.

==Manusia telah Memutus Ikatan Keluarga dan akan Memutus Ikatan Pahala== Dalam mimpi aku berkata, “Perang kecil antar bangsa dan suku meninggalkan sejumlah konflik yang lebih berbahaya di kalangan umat manusia.

Pasalnya, manusia dalam sejarahnya tidak mau menerima kungkungan. Namun ia memutuskan semua belenggu dengan darahnya. Namun sekarang ia menjadi buruh yang siap menerima beban sehingga suatu saat akan diputuskannya pula.

Kepala manusia sudah mulai beruban setelah melewati lima fase: Kebiadaban, keterbelakangan, perbudakan, tawanan feodalisme,dan sekarang buruh. Demikianlah berawal dan demikian pula ia berlalu.

Jalan yang Tidak Benar Mengantarkan pada Tujuan yang Salah

Kaidah “Pembunuh tidak bisa mewarisi”(*)merupakan rambu yang sangat agung. Orang yang menyusuri jalan tidak benar untuk mencapai tujuan biasanya akan mendapat yang sebaliknya.

Nah, mencintai Eropa bukan tindakan yang tepat. Sikap meniru dan menyukai mereka justru membuahkan permusuhan dari pihak yang dicintai disertai berbagai kajahatan.

Ya, orang fasik terhalang dari kebaikan. Ia tidak akan merasa nikmat dan tidak akan selamat.

Dalam Jabariyah dan Muktazilah Ada Satu Benih Hakikat

Wahai pencari hakikat! Syariat melihat masa lalu dan musibah tidak seperti melihat masa depan dan maksiat. Ia melihat masa lalu dan musibah sebagai takdir ilahi. Ini adalah pandangan Jabariyah.

Sementara masa depan dan maksiat dilihatnya sebagai bentuk taklif ilahi. Ini adalah pandangan Muktazilah. Beginilah cara mempertemukan Jabariyah dan Muktazilah.

Pada aliran yang batil ini terdapat sebuah benih hakikat yang memiliki posisi khusus. Kebatilan muncul saat ia digeneralisir.

Lemah dan Keluh kesah Sifat Kalangan Dhuafa

Jika engkau ingin hidup mulia, jangan merasa lemah dalam menghadapi sesuatu yang bisa diselesaikan.

Jika engkau ingin hidup lega, jangan berkeluh kesah dalam menghadapi sesuatu yang tidak ada solusinya.

Sesuatu yang Kecil bisa Mengantar pada Hal yang Besar

Akan ada banyak keadaan di mana gerakan sederhana akan menaikkan manusia ke tingkatan paling tinggi.

Demikian pula akan terjadi sejumlah kondisi di mana perbuatan sederhana akan menggiring pelakunya ke tingkatan yang paling rendah.

Sesaat bisa Menyamai Setahun bagi Sebagian Orang

Fitrah manusia ada dua bagian: satu bagian bersinar pada saat ini pula, dan sebagian lagi berproses di mana sedikit demi sedikit semakin meninggi. Tabiat manusia menyerupai keduanya.

Ia berganti sesuai dengan syarat dan kondisinya. Kadangkala ia berjalan secara bertahap dan kadangkala juga mengeluarkan api terang yang meletupkan serbuk mesiu.

Bisa jadi ada pandangan yang mengubah arang menjadi berlian.Bisa jadi ada sentuhan yang mengubah batu menjadi obat mujarab.

Tatapan Nabi x mengubah Arab badui yang bodoh menjadi sosok yang mengenal Allah.

Jika engkau ingin perbandingan, lihatlah Umar ibn al-Khattab sebelum dan setelah masuk Islam. Keduanya laksana benih dan pohon yang memberikan buah matang secara sekaligus.

Tatapan dan perhatian Nabi x tersebut telah mengubah fitrah yang hitam di jazirah Arab menjadi berlian yang bersinar terang.

Sifat gelap dan membakar—yang laksana serbuk mesiu—itu berubah menjadi sifat mulia yang bercahaya.

Dusta adalah Lafal Kafir

Sebuah benih kejujuran melenyapkan biara kedustaan. Sebuah hakikat kebenaran meruntuhkan menara khayalan. Kejujuran adalah landasan yang utama dan esensi yang terang.

Bisa jadi ia diganti dengan sikap diam ketika membahayakan. Namun, tidak ada tempat bagi dusta sama sekali meskipun berisi man- faat dan maslahat.

Hendaklah seluruh ucapanmu jujur, dan hendaklah semua per- nyataanmu benar. Akan tetapi, engkau harus memahami bahwa engkau tidak boleh mengungkap semua kebenaran.

Jadikan prinsip ini sebagai semboyanmu: “Ambil yang bersih dan tinggalkan yang keruh”

Lihatlah dengan cermat dan saksikan dengan baik agar pikiranmu juga baik. Hendaknya berbaik sangka dan berpikirlah yang baik agar engkau bisa menemukan kehidupan yang nikmat dan tenang.

Harapan yang termasuk dalam kerangka prasangka baik menghembuskan kehidupan dalam kehidupan. Sebaliknya, putus asa yang dibungkus dengan prasangka buruk merusak kebahagiaan manusia dan membunuh kehidupan.

Sebuah Majelis Pertemuan di Alam Mitsal

(Perbandingan antara Peradaban Modern dan Syariat yang Indah serta antara Kecerdasan Ilmiah dan Petunjuk Ilahi)

Di tengah gencatan senjata di akhir Perang Dunia Pertama pada salah satu malam Jumat, di alam mistal aku masuk ke dalam sebuah majelis besar dalam suatu mimpi yang benar.

Orang-orang bertanya kepadaku, “Apa yang akan terjadi pada dunia Islam setelah kekalahan ini?”

Akupun memberikan jawaban sesuai posisiku sebagai delegasi abad ini, sementara mereka menyimak dengan penuh antusias,

“Daulah ini adalah daulah yang memikul tanggungjawab untuk melindungi kemerdekaan dunia Islam dan meninggikan kalimat Allah dengan menunaikan kewajiban jihad—sebagai fardhu kifayah—serta rela berkorban demi membela dunia Islam yang laksana satu tubuh seraya membawa panji khilafah.

Aku tegaskan bahwa daulah ini dan umat Islam akan mengganti bencana yang menimpa mereka dengan kebahagiaan yang dirasakan dunia Islam serta dengan kebebasan yang bisa mereka nikmati.

Berbagai musibah dan bencana masa lalu pun akan lenyap. Yang mendapat tiga ratus dengan membayar tiga saja sudah tentu tidak merugi. Orang yang memiliki tekad akan mengganti kondisinya saat ini menuju masa depan yang cemerlang.

Musibah ini juga menerbitkan kasih sayang, persaudaraan dan ikatan antar kaum muslimin dalam bentuk yang luar biasa.

Tumbuhnya ukhuwah antarkaum muslimin mempercepat kekalahan peradaban saat ini dan mendekatkan pada kehancurannya. Gambarannya akan berubah dan tatanannya akan runtuh.

Ketika itulah peradaban Islam muncul dan kaum muslimin akan menjadi pihak pertama yang masuk ke dalamnya.

Jika engkau ingin membandingkan antara peradaban yang bersendikan agama dan peradaban saat ini, perhatikan dengan cermat landasan dari masing-masingnya. Lalu perhatikan sejumlah dampaknya.hal:Landasan dari peradaban saat ini bersifat negatif. Ia berupa lima Titik sandarannya berupa kekuatan, bukan kebenaran.

Sifat dari kektuaan adalah melampaui batas dan menyimpang. Dari sini muncul pengkhiatan.an Tujuannya adalah kepentingan yang rendah, bukan kemuliaan.

Sifat dari kepentingan itu adalah persaingan dan permusuhan. Dari sini lahir tindak kejahatan.

Rambu kehidupannya berupa perselisihan dan pertikaian, bukan kerjasama. Sifat dari pertikaian adalah saling berebutan. Dari sini lahir penindasan.

Ikatan solidaritasnya adalah rasisme yang tumbuh dengan mengorbankan pihak lain dan menguat dengan menalan yang lain.

Sifat dari nasionalisme negatif dan rasisme ini adalah konfrontasi seperti terlihat jelas. Dari sini lahir kerusakan dan kehancuran.

Beşincisi şudur ki cazibedar hizmeti: Heva, hevesi teşci, teshil; hevesatı, arzuları da tatmin; bundan çıkar sefahet.

O heva hem heves, şe’ni budur daima: İnsanı memsuh eder, sîreti değiştirir. Manevî meshediyor, değişir insaniyet.

Şu medenilerden çoğunun, eğer içini dışına çevirirsen görürsün: Başta maymunla tilki, yılanla ayı, hınzır. Sîreti olur suret.

Gelir hayali karşına, postlarıyla tüyleri. İşte şununla görünür meydandaki âsârı. Zemindeki mevazin mizanıdır şeriat.

Şeriattaki rahmet, sema-i Kur’an’dandır. Medeniyet-i Kur’an esasları müsbettir. Beş müsbet esas üzere döner çark-ı saadet.

Nokta-i istinadı, kuvvete bedel haktır. Hakkın daim şe’nidir adalet ve tevazün. Bundan çıkar selâmet, zâil olur şakavet.

Hedefinde menfaat yerine fazilettir. Faziletin şe’nidir muhabbet ve tecazüb. Bundan çıkar saadet, zâil olur adâvet.

Hayattaki düsturu, cidal kıtal yerine, düstur-u teavündür. O düsturun şe’nidir ittihat ve tesanüd, hayatlanır cemaat.

Suret-i hizmetinde, heva heves yerine hüda-yı hidayettir. O hüdanın şe’nidir insana lâyık tarzda terakki ve refahet.

Ruha lâzım surette tenevvür ve tekâmül. Kitlelerin içinde cihetü’l-vahdeti de tard eder unsuriyet hem de menfî milliyet.

Hem onların yerine rabıta-i dinîdir, nisbet-i vatanîdir, alâka-i sınıfîdir, uhuvvet-i imanî. Şu rabıtanın şe’nidir; samimi bir uhuvvet,

Umumî bir selâmet. Haric etse tecavüz, o da eder tedafü. İşte şimdi anladın; sırrı nedir ki küsmüş, almadı medeniyet.

Şimdiye kadar İslâmlar ihtiyarla girmemiş, şu medeniyet-i hazıra. Onlara yaramamış hem de onlara vurmuş müthiş kayd-ı esaret.

Belki nev-i beşere tiryak iken zehir olmuş. Yüzde seksenini atmış meşakkat ve şakavet. Yüzde onu çıkarmış muzahref bir saadet!

Diğer onu bırakmış beyne beyne bîrahat! Zalim ekallin olmuş gelen rıbh-i ticaret. Lâkin saadet odur, külle ola saadet.

Lâekall ekseriyete olsa medar-ı necat. Nev-i beşere rahmet nâzil olan şu Kur’an ancak kabul ediyor bir tarz-ı medeniyet;

Umuma, ya eksere verirse bir saadet. Şimdiki tarz-ı hazır, heves serbest olmuştur, heva da hür olmuştur, hayvanî bir hürriyet.

Heves tahakküm eder. Heva da müstebittir, gayr-ı zarurî hâcatı havaic-i zarurî hükmüne geçirmiştir. İzale etti rahat.

Bedavette bir adam dört şeye muhtaç iken, medeniyet yüz şeye muhtaç, fakir etmiştir. Sa’y-i helâl, masrafa etmemiştir kifayet.

Onda hile, harama beşeri sevk etmiştir. Ahlâkın esasını şu noktadan bozmuştur. Cemaate hem nev’e vermiştir servet, haşmet.

Ferdi, şahsı ahlâksız hem fakir eylemiştir. Bunun şahidi çoktur. Kurûn-u ûlâdaki mecmu-u vahşet ve cinayet hem gadir ve hem hıyanet

Şu medeniyet-i habîse tek bir defada kustu. Midesi (*) daha bulanır. Âlem-i İslâm’daki istinkâf-ı manidar hem de bir cây-ı dikkat.

Kabulde muzdariptir, soğuk da davranmıştır. Evet, şeriat-ı garrada olan nur-u İlahî, hâssa-i mümtazıdır: İstiğna, istiklaliyet.

O hâssadır bırakmaz ki o nur-u hidayet, şu medeniyet ruhu olan Roma dehası ona tahakküm etsin. Onda olan hidayet,

Bundaki felsefe ile mezcolmaz hem aşılanmaz hem de tabi olamaz. İslâmiyet ruhunda şefkat izzet-i iman, beslediği şeriat

Kur’an-ı Mu’ciz-Beyan tutmuş yed-i beyzada hakaik-i şeriat. O yemin-i beyzada birer asâ-yı Musa’dır. Sehhar medeniyet,

İstikbalde edecek ona secde-i hayret.

Şimdi buna dikkat et: Eski Roma, Yunan’ın iki dehası vardı; bir asıldan tev’emdi, biri hayal-âlûddu, biri madde-perestti.

Su içinde yağ gibi imtizaç olamadı. Mürur-u zaman istedi, medeniyet çabaladı. Hristiyanlık da çalıştı, temzicine muvaffak hiçbiri de olmadı.

Her biri istiklalini filcümle hıfzeyledi. Hattâ el-ân âdeta o iki ruh, şimdi de cesetleri değişmiş; Alman, Fransız oldu.

Güya bir nevi tenasüh başlarından geçmişti. Ey birader-i misalî! Zaman böyle gösterdi. O ikiz iki deha, öküz gibi reddetti

Temzicin esbabını. Şimdi de barışmadı. Madem onlar tev’emdi, kardeş ve arkadaştı, terakkide yoldaştı; birbiriyle dövüştü.

Hiç de barışmadılar. Nasıl olur ki aslı hem madeni, matlaı başka çeşit olmuştu. Kur’an’da olan nuru, şeriat hidayeti

Şu medeniyetin ruhu olan Roma dehası, birbiriyle barışır hem mezc u ittihadı.

O deha ile bu hüda menşeleri ayrıdır: Hüda semadan indi, deha zeminden çıktı. Hüda kalpte işliyor, dimağı da işletir.

Deha dimağda işler, kalbi de karıştırır. Hüda ruhu eder tenvir, taneleri sümbüllettirir. Karanlıklı tabiat onunla ışıklanır.

İstidad-ı kemali birdenbire yol alır, nefs-i cismanî yapar hizmetkâr-ı emirber. Melek-sima ediyor insan-ı himmet-perver.

Deha ise evvela nefs u cisme bakıyor, tabiata giriyor, nefsi tarla ediyor. İstidad-ı nefsanî neşv ü nema buluyor.

Ruhu eder hizmetkâr, taneleri kuruyor. Şeytanın simasını beşerde gösteriyor. Hüda, hayateyne saadet veriyor. Dâreyne ziya neşrediyor.

İnsanı yükseltiyor. Deccal-misal (*) deha-yı a’ver, bir dâr ile bir hayatı anlar; madde-perest olur ve dünya-perver. İnsanı yapar birer canavar.

Evet deha, sağır tabiata tapar. Kör kuvvete fermanber. Fakat hüda, şuurlu sanatı tanır, hikmetli kudrete bakar. Deha, zemine küfran perdesi çeker. Hüda, şükran nurunu serper.

Bu sırdandır: Deha, âmâ-i asamm; hüda, semî’-i basîr. Dehanın nazarında, zemindeki nimetler sahipsiz ganimettir.

Minnetsiz gasb ve sirkat, tabiattan koparmak canavarca his verir. Hüdanın nazarında, zeminin sinesinde kâinatın yüzünde

Serpilmiş olan niam, rahmetin semeratı. Her nimetin altında bir yed-i muhsin görür, şükran ile öptürür.

Bunu da inkâr etmem: Medeniyette vardır mehasin-i kesîre lâkin onlar değildir ne Nasraniyet malı, ne Avrupa icadı,

Ne şu asrın sanatı, belki umum malıdır: Telahuk-u efkârdan, semavî şerâyi’den hem hâcat-ı fıtrîden, hususan şer’-i Ahmedî,

İslâmî inkılabdan neş’et eden bir maldır. Kimse temellük etmez. Misalîler meclisi, o meclisin reisi tekrar sordu hem dedi:

“Musibet olur her dem hıyanet neticesi, mükâfatın sebebi. Ey şu asrın adamı! Kader bir sille vurdu, kazaya da çarptırdı

Hangi ef’alinizle kazaya hem kadere şöyle fetva verdiniz ki kaza-i İlahî musibetle hükmetti, sizleri hırpaladı?

Hata-i ekseriyet olur sebep daima musibet-i âmmeye.” Dedim: Beşerin dalalet-i fikrîsi, Nemrudane inadı,

Firavunane gururu şişti şişti zeminde, yetişti semavata. Hem de dokundu hassas sırr-ı hilkate. Semavattan indirdi

Tufan, taun misali, şu harbin zelzelesi; gâvura yapıştırdı semavî bir silleyi. Demek ki şu musibet, bütün beşer musibetiydi,

Nev’en umuma şâmil. Bir müşterek sebebi; maddiyyunluktan gelen dalalet-i fikrîydi, hürriyet-i hayvanî, hevanın istibdadı…

Hissemizin sebebi, erkân-ı İslâmîde ihmal ve terkimizdi. Zira Hâlık Teâlâ yirmi dört saatten bir saati istedi,

Beş vakit namaz için yalnız o saati, bizden yine bizim için emretti hem istedi. Tembellikle terk ettik, gafletle ihmal oldu.

Şöyle de ceza gördük: Beş senede, yirmi dört saatte daima talim ve meşakkatle tahrik ve koşturmakla bir nevi namaz kıldırdı.

Hem senede yalnız bir ay oruç için nefsimizden istedi. Nefsimize acıdık, keffareten beş sene cebren oruç tutturdu.

Kendi verdiği malından, kırkından ya onundan birini zekât istedi. Buhl ile hem zulmettik, haramı karıştırdık, ihtiyarla vermedikti.

O da bizden aldırdı müterakim zekâtı, haramdan da kurtardı. Amel, cins-i cezadır. Ceza, cins-i ameldir. Salih amel ikiydi:

Biri müsbet ve ihtiyarî; biri menfî, ıztırarî. Bütün âlâm, mesaib, a’mal-i salihadır; lâkin menfîdir, ıztırarî. Hadîs teselli verdi.

Bu millet-i günahkâr kanıyla abdest aldı. Fiilî bir tövbe etti. Mükâfat-ı âcili, şu milletin humsu dört milyonu çıkardı

Derece-i velayet, mertebe-i şehadetle gazilik verdi, günahı sildi. Bu meclis-i âlî-i misalî, bu sözü tahsin etti.

Ben de birden uyandım, belki yakaza ile yeni yattım. Bence yakaza rüyadır,

Rüya bir nevi yakazadır. Orada asrın vekili, burada Said-i Nursî…

*  *  *

Cehil, mecazı eline alsa hakikat yapar

İlmin elinden eğer cehlin eline düşse mecaz, eder inkılab hakikate hem açar hurafata kapılar.

Küçüklüğümde gördüm ki hasfolmuştu kamer. Sordum ben validemden. Dedi: “Yılan yutmuştur.” Dedim: “Neden görünür?”

Dedi: “Orada yılanlar böyle nim-şeffaf olur.” İşte böyle bir mecaz, hakikat zannedilmiş: Medar-ı şems ve kamer

Tekatu’ noktaları olan re’s ve zenebde arzın hayluletiyle bir emr-i İlahî ile münhasif olur kamer.

İki kavs-i mevhume tinnineyn yâd edilmiş, hayalî bir teşbih ile isim, müsemma olmuş. Tinnin ise yılandır.

*  *  *

Mübalağa zemm-i zımnîdir

Hangi şeyi vasfetsen olduğu gibi vasfet. Medhin mübalağası bence zemm-i zımnîdir. İhsan-ı İlahîden fazla ihsan, ihsan değildir.

*  *  *

Şöhret zalimedir

Şöhret bir müstebittir, sahibine mal eder başkasının malını. Meşhur Hoca Nasreddin letaifi içinde, zekâtı –yani, onda biri onundur– asıl malı…

Rüstem-i Sistanî onun hayal-i şanı garet etti bir asır mefahir-i İran’ı. Gasb ve garetle şişti o namdar hayali.

Hurafata karıştı, attı nev-i insanı.

*  *  *

Din ile hayat kabil-i tefrik olduğunu zannedenler felakete sebeptirler

Şu Jön Türk’ün hatası, bilmedi o bizdeki din hayatın esası. Millet ve İslâmiyet ayrı ayrı zannetti.

Medeniyet müstemir, müstevli vehmeyledi. Saadet-i hayatı içinde görüyordu. Şimdi zaman gösterdi,

Medeniyet sistemi (*) bozuktu hem muzırdı, tecrübe-i kat’iye bize bunu gösterdi.

Din hayatın hayatı hem nuru hem esası. İhya-yı din ile olur şu milletin ihyası. İslâm bunu anladı.

Başka dinin aksine, dinimize temessük derecesi nisbeten milletin terakkisi. İhmali nisbetinde idi

Milletin tedennisi. Tarihî bir hakikat, ondan olmuş tenasi.

*  *  *

Mevt, tevehhüm edildiği gibi dehşetli değil

Dalalet vehmidir, mevti dehşetlendirir. Mevt, tebdil-i câmedir ya tahvil-i mekândır. Sicinden bostana çıkar.

Kim hayatı isterse şehadet istemeli. Şehidin hayatına Kur’an işaret eder. Sekeratı tatmamış her bir şehit, kendini

Hay biliyor, görüyor. Lâkin yeni hayatı daha nezih buluyor. Zanneder ki ölmemiş. Meyyitlere nisbeti, dikkat et şuna benzer:

İki adam, rüyada lezaiz envaına câmi’ güzel bahçede ikisi geziyorlar. Biri rüya olduğunu bilir, lezzet almıyor.

Onu müferrah etmez, belki teessüf eder. Öbürüsü biliyor ki âlem-i yakazadır; hakiki lezzet alır, ona hakiki olur.

Rüya misalin zılli, misal ise berzahın zılli olmuştur. Ondan onların düsturları birbirine benziyor.

*  *  *

Siyaset, efkârın âleminde bir şeytandır; istiaze edilmeli!

Siyaset-i medeni, ekserin rahatına feda eder ekalli. Belki ekall-i zalim, kendine kurban eder ekserîn-i avamı.

Adalet-i Kur’anî; tek masumun hayatı, kanı heder göremez, onu feda edemez değil ekseriyete, hattâ nev’in umumu…

Âyet-i   مَن۟ قَتَلَ نَف۟سًا بِغَي۟رِ نَف۟سٍ    iki sırr-ı azîmi vaz’ediyor nazara. Biri: Mahz-ı adalet. Bu düstur-u azîmi

Ki fert ile cemaat, şahıs ile nev-i beşer, kudret nasıl bir görür; adalet-i İlahî, ikisine bir bakar. Bir sünnet-i daimî.

Şahs-ı vâhid, hakkını kendi feda ediyor. Lâkin feda edilmez, hattâ umum insana. Onun iptal-i hakkı hem irâka-i demi,

Hem zeval-i ismeti iptal-i hakk-ı nev’in hem ismet-i beşerin mislidir hem naziri. İkinci sırrı budur: Hodgâmî bir âdemî

Hırs ve heves yolunda bir masumu öldürse, eğer elinden gelse, hevesine mani ise harap eder dünyayı, imha eder benî-Âdem’i.

*  *  *

Zaaf, hasmı teşci eder. Allah abdini tecrübe eder. Abd Allah’ını tecrübe edemez.

Ey hâif ve hem zayıf! Havf ve zaafın beyhude hem senin aleyhinde tesirat-ı haricî teşci eder, celbeder.

Ey vesveseli vehham! Muhakkak bir maslahat, mazarrat-ı mevhume için feda edilmez. Sana lâzım hareket, netice Allah’ındır.

İşine karışılmaz. Allah çeker abdini meydan-ı imtihana. “Böyle yaparsan eğer, böyle yaparım ben.” der.

Abd ise hiç yapamaz Allah’ını tecrübe. “Rabb’im muvaffak etsin, ben de bunu işlerim.” dese tecavüz eder.

İsa’ya demiş şeytan: “Madem her şeyi o yapar; kader birdir, değişmez. Dağdan kendini at. O da sana ne yapar?”

İsa dedi: “Ey mel’un! Abd edemez Rabb’ini tecrübe ve imtihan!”

*  *  *

Beğendiğin şeyde ifrat etme

Bir derdin dermanı, başka derde dert olur. Panzehiri zehir olur. Derman hadden geçerse dert getirir, öldürür.

*  *  *

İnadın gözü, meleği şeytan görür

İnadın işi budur: Şeytan yardım ederse birisine “melek” der, rahmeti de okutur.

Muhalif tarafında eğer meleği görse libasını değişmiş, onu şeytan zanneder; adâvet, lanet eder.

*  *  *

Hakkı bulduktan sonra ehak için ihtilafı çıkarma

Ey talib-i hakikat, madem hakta ittifak, ehakta ihtilaftır. Bazen hak, ehaktan ehaktır. Hem de olur hasen, ahsenden ahsen.

*  *  *

İslâmiyet, selm ve müsalemettir; dâhilde nizâ ve husumet istemez

Ey âlem-i İslâmî! Hayatın ittihatta. Ger ittihat istersen düsturun bu olmalı:

“Hüve’l-Hakku” yerine “Hüve Hakkun” olmalı. “Hüve’l-Hasen” yerine “Hüve’l-Ahsen” olmalı.

Her müslim kendi meslek, mezhebine demeli: “İşte bu haktır, başkasına ilişmem. Başkaları güzelse benim en güzelidir.”

Dememeli: “Budur hak, başkaları battaldır.” Ya “Yalnız benimkidir güzeli, başkaları yanlıştır hem çirkindir.”

Zihniyet-i inhisar, hubb-u nefisten geliyor, sonra maraz oluyor, nizâ ondan çıkıyor. Dert ile dermanlar

Taaddüdü hak olur, hak da taaddüd eder. Hâcat ve ağdiyenin tenevvüü hak olur, hak da tenevvü eder.

İstidat, terbiyeler tekessürü hak olur, hak da tekessür eder. Bir madde-i vâhide hem zehir ve hem panzehir.

İki mizaca göre. Mesail-i fer’îde hakikat sabit değil, izafî ve mürekkeb, mükellefîn mizaçlar

Ona bir hisse verip ona göre ederek tahakkuk ve terekküp, her mezhebin sahibi mühmel mutlak hükmeder.

Mezhebinin hududu, tayinini bırakır temayül-ü mizaca; taassub-u mezhebî ta’mime sebep olur.

Ta’mimin iltizamı sebep olur nizâya. İslâmiyet’ten evvel tabakat-ı beşerde derin uçurumlar,

Hem tebâud-ü acibi istedi bir vakitte taaddüd-ü enbiya, tenevvü-ü şerâyi’, müteaddid mezhepler.

Beşerde bir inkılab İslâmiyet yaptırdı, beşer tekarüb etti, şer’ etti ittihat, vâhid oldu peygamber.

Seviye bir olmadı, mezhep taaddüd etti. Terbiye-i vâhide kâfi geldiği zaman, ittihat eder mezhepler…

*  *  *

İcad ve cem’-i ezdadda büyük bir hikmet var.

Kudret elinde şems ve zerre birdir.

Ey birader-i kalb-hüşyar! Ezdadın cem’indendir tecelli-i iktidar; lezzet içinde elem, hayrın içinde şerri,

Hüsnün içinde kubhu, nef’in içinde darrı, nimet içinde nıkmet, nurun içinde nârı bilir misin ki sırrı?

Hakaik-i nisbiye, sübut takarrur etsin, bir şeyde çok şey olsun, bulsun vücud, görünsün. Sürat-i hareketle bir nokta bir hat olur.

Çevirmenin sürati yapar bir lem’a-i nur, daire-i nurani. Hakaik-i nisbiye vazifesi, dünyada taneler sümbül olur.

Kâinatın çamuru, revabıt-ı nizamı, alâik-ı nakşını odur teşkil ediyor. Âhirette bu nisbî emirler orada hakaik olur.

Hararette meratib, ona olmuştur sebep tahallül-ü bürudet. Hüsündeki derecat kubhun tedahülüdür. Sebep, illet oluyor.

Ziya zulmete borçlu, lezzet eleme medyun; sıhhat, marazsız olmaz. Cennet olmazsa belki cehennem tazip etmez. Zemherirsiz olmuyor.

Ger zemherir olmazsa o da ihrak edemez. O Hallak-ı Lemyezel, halk-ı ezdad içinde hikmetini gösterdi. Haşmeti etti zuhur.

O Kadîr-i Lâyezal, cem’-i ezdad içinde iktidarı gösterdi. Azamet etti zuhur. Madem o kudret-i İlahî lâzıme-i zatî olur

O Zat-ı Ezelî’ye hem zarure-i nâşie; onda zıddı olamaz, acz tahallül edemez, onda meratib olamaz, her şeye nisbeti bir, hiçbir şey ağır olmuyor.

O kudretin ziyasına güneş mişkât olmuştur. Bu mişkâtın nuruna deniz yüzü âyine, şebnemlerin gözleri birer mir’at olmuştur.

Denizin geniş yüzü, gösterdiği güneşi çin-i cebînindeki katreler de gösterir, şebnemin küçük gözü yıldız gibi parlıyor.

Aynı hüviyet tutar; şebnem, deniz bir olur güneşin nazarında, kudreti tanzir eder; şebnemin göz bebeği küçücük bir güneştir.

Şu muhteşem güneş de küçücük bir şebnemdir; göz bebeği bir nurdur ki şems-i kudretten gelir, o kudrete kamer olur.

Semavat bir denizdir, bir nefes-i Rahman’la çin-i cebînlerinde mevcelenip, katarat ki nücum ve hem şümustur.

Kudret tecelli etti, o katarata serpti nurani lemaatı. Her bir güneş bir katre, her bir yıldız bir şebnem, her bir lem’a timsaldir.

O feyz-i tecellinin küçücük bir aksidir o katre-misal güneş. Eder mücella camını o lümey’a zücace dürri-misal parlıyor

O şebnem-misal yıldız latîf gözü içinde, bir yer yapar lem’aya, lem’a olur bir sirac, gözü olur zücace, misbahı nurlanıyor.

Meziyetin varsa hafâ türabında kalsın tâ neşv ü nema bulsun

Ey zîhâssa-i meşhure! Taayyünle zulmetme, ger perde-i hafânın altında sen kalırsan ihvanına verirsin ihsan ve bereketi.

Her bir ihvanın altında sen çıkması hem de o sen olması imkân ve ihtimali, her birine celbeder bir nazar-ı hürmeti.

Eğer taayyün edip perde altından çıksan mükrim iken altında, üstünde zalim olursun. Güneş iken orada, burada gölge edersin.

İhvanını düşürttürüp hem nazar-ı hürmetten. Demek taayyün ve teşahhus, zalim birer emirdir, sahih doğru böyle ise hem de böyle görürsün.

Nerede kaldı yalancı tasannu ve riya ile kesb-i teşahhus-u şöhret? İşte bir sırr-ı azîm ki hikmet-i İlahî hem o nizam-ı ahsen

Bir ferd-i fevkalâde, kendi nev’i içinde setr ile perde çeker, bununla kıymet verdirir hem de eder müstahsen.

İşte sana misali: İnsan içinde veli, ömür içinde ecel, olmuş meçhul ve mühmel. Cumada müstetirdir bir saat, kabul olur dua edersen.

Ramazanda münteşir bir leyle-i zû-kadir, esmaü’l-hüsnada muzmer iksir-i ism-i a’zam. Bu misallerin haşmeti hem de o sırr-ı hasen

İbhamda izhar eder, ihfada ispat eder. Mesela, ecelin ibhamında bir muvazene vardır; her dakikada tutar ne vaziyet alırsan.

Kefeteyn-i havf ve reca, hizmet-i ukba, dünya; tevehhüm-ü bekaî, lezzet-i ömrü verir. Yirmi sene mübhem bir ömür olsa ahsen

Nihayeti muayyen bin senelik bir ömre. Zira nısfı geçerse, her saati geldikçe güya adım atarak darağacına gidersin

Şey’en şey’en üzülmek, vehim de teselli vermez, sen de rahat etmezsin…

*  *  *

Allah’ın rahmet ve gazabından fazla tahassüs hatadır

Allah’ın rahmetinden fazla rahmet edilmez. Allah’ın gazabından fazla gazap edilmez.

Öyle ise işi bırak o Âdil-i Rahîm’e. Fazla şefkat elemdir, fazla gazap zemîme…

*  *  *

İsraf sefahetin, sefahet sefaletin kapısıdır

Ey müsrifli kardeşim! Tagaddi noktasında bir iken iki lokma; bir lokma bir kuruşa, bir lokma on kuruşa.

Hem ağza girmeden hem boğazdan geçtikten, müsavi bir olurlar. Yalnız ağızda, o da kaç saniyede bîhuşe verir nûşe.

Zevkî bir fark bulunur, daim onu aldatır o kuvve-i zaika; bedene hem mideye kapıcı, müfettişe.

Onun tesiri menfî, müsbet değil! Vazife yalnız kapıcıyı taltif ve memnun etmek! Nûş verirsin o bîhuşe

Aslî vazifesinde onu müşevveş etmek, tek bir kuruş yerine on bir kuruşu vermek, olur şeytanî pîşe.

İsrafın en sefihi, tebzirin en sakîmi, bir tarzdır bir çeşidi; heves etme bu işe…

*  *  *

Zaika telgrafçıdır, telziz ile baştan çıkarma

(*) Rububiyet-i İlah hikmet ve inayeti, ağızla hem burunla iki merkezi teşkil eylemiştir, içinde hudut karakolu, hem

Muhbirleri de koymuş. Şu âlem-i sağirde damarları telefon, âsabları telgraf hükmüne vaz’eylemiş. Şâmme telefonu, hem

Telgrafa zaika inayet memur etmiş. O Rezzak-ı Hakiki, erzak üstüne koymuş rahmetten bir tarife; taam ve levn ve hem

Rayiha. İşte şu havass-ı selâse, o Rezzak canibinden birer ilannamesi, birer davetnamesi, bir izinnamesi, hem

Bir dellâldır ki muhtaç ve müşteriler hep onlarla celbolur. Mürtezik hayvanlara zevk ve rü’yet ve şemm, birer âlet vermiş. Hem

Taamları muhtelif ziynetlerle süsletmiş, hevaî gönülleri avutup lâkaytları tehyic ile cezbetmiş. Vaktâ taam girse hem

Ağza, birdenbire zaika her tarafa bir telgraf çekiyor bedenin aktarına. Şâmme telefon veriyor, gelen taam nev’i, hem

Çeşitleri de söyler. Hâcetleri muhtelif, ayrı ayrı mürtezik, ona göre davranır, ona da hazırlanır ya cevab-ı red gelir. Hem

Kapı dışarı atar, yüzüne de tükürür. İnayet tarafından madem buna memurdur, zevki baştan çıkarma. Hem

Telziz ile aldatma. Sonra o da unutur doğru iştiha nedir; bir iştiha-yı kâzib gelir, başına çatar. Hatası, maraz ile hem

İlletlerle cezalar gelir. Hakiki lezzet hakiki iştihadan çıkar, doğru iştiha sadık bir ihtiyaçtan. Bu lezzet-i kâfide, şah hem

Geda beraber. Hem bâhemdir bir dinar ve bir dirhem o lezzet berhem-zened eleme olur merhem.

*  *  *

Niyet gibi tarz-ı nazar dahi âdeti ibadete çevirir

Şu noktaya dikkat et; nasıl olur niyetle mübah âdât, ibadat… Öyle tarz-ı nazarla fünun-u ekvan, olur maarif-i İlahî…

Tetkik dahi tefekkür, yani ger harfî nazarla hem sanat noktasında “Ne güzeldir.” yerine “Ne güzel yapmış Sâni’, nasıl yapmış o mâhi?”

Nokta-i nazarında kâinata bir baksan nakş-ı Nakkaş-ı Ezel, nizam ve hikmetiyle lem’a-i kasd ve itkan, tenvir eder şübehi.

Döner ulûm-u kâinat, maarif-i İlahî. Eğer mana-yı ismiyle, tabiat noktasında, “Zatında nasıl olmuş?” eğer etsen nigâhı,

Bakarsan kâinata, daire-i fünunun daire-i cehil olur. Bîçare hakikatler, kıymetsiz eller kıymetsiz eder. Çoktur bunun güvahı.

*  *  *

Böyle zamanda tereffühte izn-i Şer’î bizi muhtar bırakmaz

Lezaiz çağırdıkça “Sanki yedim.” demeli. Sanki yedim düstur eden, bir mescidi yemedi. (*)

Eskide ekser İslâm filcümle aç değildi. Tena’uma ihtiyar bir derece var idi.

Şimdi ise ekseri açlığa düştü kaldı. Telezzüze ihtiyar, izn-i şer’î kalmadı.

Sevad-ı a’zam hem ekseriyet-i masumun maişeti basittir. Tagaddi besatetiyle onlara tabi olmak

Bin kere müreccahtır, ekalliyet-i müsrife, ya bir kısım sefihe tagaddide tereffüh noktasında benzemek…

*  *  *

Zaman olur ki adem-i nimet nimettir

Hâfıza bir nimettir. Fakat ahlâksız bir adamda musibet zamanında nisyan ona râcihtir.

Nisyan da bir nimettir. Yalnız her günün âlâmını çektirir, müterakim olmuş âlâmı unutturur.

*  *  *

Her musibette, bir cihet-i nimet var

Ey musibetzede! Musibetin içinde bir nimet mündericdir. Dikkat et de onu gör. Nasıl her şeyde vardır

Bir derece-i hararet, her musibette vardır bir derece-i nimet. Daha büyüğü düşün. Küçükteki nimetin

Dereceyi görerek Allah’a çok şükret. Yoksa isti’zamla ürkersen “of of”la üflersen, o da aksine şişer.

Şişer de dehşetlenir. Eğer merak da etsen bir iken ikileşir. Kalpte olan misali, döner hakikat olur;

Hakikatten ders alır. Sonra döner, başlıyor, kalbini tokatlıyor…

Büyük görünme küçülürsün

Ey enesi çifteli, kafası da kibirli! Şu mizanı bilmeli: Her adam için elbet cemiyet-i beşerde, içtimaî binada,

Görmek, görünmek için şu mertebe denilen bir penceresi var. Ger pencere, kamet-i kıymetinden yüksekse tekebbürle tetavül edecek,

Uzanacak. Ger pencere, kamet-i himmetinden alçaksa tevazuyla takavvüs edecek, eğilecek.

Kâmillerde, büyüklük mikyasıdır küçüklük. Nâkıslarda, küçüklük mizanıdır büyüklük…

*  *  *

Hasletlerin yerleri değişse mahiyetleri değişir

Bir haslet; yer ayrı, sima bir. Kâh dev kâh melek kâh salih kâh talih, misali şunlardır:

Zayıfın kavîye karşı izzet-i nefsi sayılan bir sıfat, ger olursa kavîde, tekebbür ve gururdur.

Kavînin bir zayıfa karşı da tevazuu sayılan bir sıfatı, ger olursa zayıfta, tezellül ve riyadır.

Bir ulü’l-emr, makamında olursa ciddiyeti, vakardır; mahviyeti, zillettir.

Hanesinde bulunsa mahviyeti tevazu, ciddiyeti kibirdir.

Mütekellim-i vahde olsa eğer bir zatta: Müsamaha, hamiyet. Fedakârlık; bir haslet, bir amel-i salihtir.

Mütekellim-i maalgayr olsa eğer o zatta: Müsamaha, hıyanet. Fedakârlık; bir sıfat, bir amel-i talihtir.

Tertib-i mebâdide tevekkül, tembelliktir. Terettüb-ü netice noktasındaki tefviz, tevekkül-ü şer’îdir.

Semere-i sa’yine, kısmetine rıza ise memduh bir kanaattir, meyl-i sa’ye kuvvettir.

Mevcud mala iktifa, mergub kanaat değil belki dûn-himmetliktir. Misaller daha çoktur.

Kur’an mutlak zikreder, salihat ve takvayı. İbhamında remzeder makamatın tesiri. Îcazı bir tafsildir. Sükûtu geniş sözdür.

*  *  *

اَل۟حَقُّ يَع۟لُو   bizzat hem âkıbet muraddır

Ey arkadaş! Bir zaman bir sâil dedi: “Madem   اَل۟حَقُّ يَع۟لُو   haktır. Neden kâfir, müslime; kuvvet, hakka galiptir?”

Dedim: Dört noktaya bak, bu müşkül de hallolur. Birinci nokta şudur: Her hakkın her vesilesi hak olması lâzım değildir.

Öyle de her bâtılın her vesilesi bâtıl olması, yine lâzım değildir. Neticesi şu çıkar: Hak olan bir vesile, bâtıl vesileye galiptir.

Dolayısıyla, bir hak bir bâtıla mağluptur. Muvakkaten, bi’l-vasıta olmuştur. Yoksa bizzat hem daima değildir.

Lâkin âkıbetü’l-akibe, her dem yine hakkındır. Kuvvetin bir hakkı var, bir sırr-ı hilkati var. İkinci nokta şudur:

Her müslimin her vasfı müslim olmak vâcib iken haricen her dem vaki, sabit değildir.

Öyle de her kâfirin her vasfı kâfir olmak, küfründen neş’et etmek yine lâzım değildir.

Her fâsıkın her vasfı fâsık olmak, fıskından neş’et etmek, öyle de her dem sabit değildir.

Demek bir kâfirin müslim olan bir vasfı, müslimdeki lâmeşru vasfına galip olur. Bi’l-vasıta, o kâfir dahi ona galiptir.

Hem dünyada, hayatın hakkı şâmil ve âmmdır. O rahmet-i âmmenin bir cilve-i manidar, onun bir sırr-ı hikmeti var; küfür mani değildir.

Üçüncü nokta şudur: O Zat-ı Zülcelal’in iki vasf-ı kemalden iki şer’i tecelli, vasf-ı iradeden gelen meşietle takdirdir,

O da şer’-i tekvinî. Vasf-ı kelâmdan gelen şeriat-ı meşhure. Teşriî evamire karşı itaat, isyan

Nasıl olur. Öyle de tekvinî evamire itaat ve isyan olur. Birincisi galiba dâr-ı uhrada görür

Mücazatı, sevabı. İkincisi ağleba dâr-ı dünyada çeker, mükâfat ve ikabı. Mesela, nasıl sabrın mükâfatı zaferdir;

Ataletin mücazatı sefalet. Öyle de sa’yin sevabı olur servet. Sebatta da galebedir mükâfat. Zehirin ikabı bir maraz, panzehirin sevabı bir sıhhattir.

Bazen iki şeriat evamiri, bir şeyde beraber müctemidir. Her birine bir cihet… Demek tekvinî emre itaat ki bir haktır.

İtaat galip olur, o emrin isyanına ki bir tavr-ı bâtıldır. Bir bâtıla vesile olmuş olursa bir hak, vaktâ ki galip olsa

Bir bâtıla ki olmuş o da vesile-i hak. Bi’l-vasıta bir hakkın bir bâtıla mağluptur. Fakat bizzat değildir.

Demek   اَل۟حَقُّ يَع۟لُو   bizzat demektir. Hem âkıbet muraddır, kayd-ı haysiyet maksuddur. Dördüncü nokta şudur:

Bir hak bi’l-kuvve kalmış, yahut kuvvetsiz kalmış, ya mahluttur hem mahşuş. Ona da bir inkişaf, ya bir taze kuvvet vermek lâzım gelmiştir.

Mühezzeb ve müzehheb yapmak için muvakkat bâtıl ona musallat, tâ ki sebike-i hak ne miktar lüzum vardır

Tâ mahz ve hâlis çıksın. Mebâdide, dünyada bâtıl etse galebe fakat kazanmaz harbi. “Âkıbetü’l-müttakin” ona vurur bir darbe!

İşte bâtıl mağluptur.   اَل۟حَقُّ يَع۟لُو   sırrı onu çarpar ikaba, işte hak da galiptir.

*  *  *

Bir kısım desatir-i içtimaiye

İçtimaî heyette düsturları istersen: Müsavatsız adalet, önce adalet değil. Temasülse tezadın mühim bir sebebidir.

Tenasüpse tesanüdün esası. Sıgar-ı nefistir tekebbürün menbaı. Zaaf-ı kalptir gururun madeni. Olmuş acz, muhalefet menşei. Meraksa ilme hocadır.

İhtiyaçtır terakkinin üstadı. Sıkıntıdır muallime-i sefahet. Demek, sefahetin menbaı sıkıntı olmuş. Sıkıntı ise madeni: Yeisle sû-i zandır,

Dalalet-i fikrîdir, zulümat-ı kalbîdir, israf-ı cesedîdir.

Kadınlar yuvalarından çıkıp beşeri yoldan çıkarmış, yuvalarına dönmeli

اِذَا تَاَنَّثَ الرِّجَالُ السُّفَهَاءُ بِال۟هَوَسَاتِ

اِذًا تَرَجَّلَ النِّسَاءُ النَّاشِزَاتُ بِال۟وَقَاحَات   (*)

Mimsiz medeniyet, taife-i nisayı yuvalardan uçurmuş, hürmetleri de kırmış, mebzul metaı yapmış. Şer’-i İslâm onları

Rahmeten davet eder eski yuvalarına. Hürmetleri orada, rahatları evlerde, hayat-ı ailede. Temizlik ziynetleri.

Haşmetleri, hüsn-ü hulk; lütf-u cemali, ismet; hüsn-ü kemali, şefkat; eğlencesi, evladı. Bunca esbab-ı ifsad, demir-sebat kararı

Lâzımdır tâ dayansın. Bir meclis-i ihvanda güzel karı girdikçe riya ile rekabet, hased ile hodgâmlık debretir damarları!

Yatmış olan hevesat, birdenbire uyanır. Taife-i nisada serbestî inkişafı, sebep olmuş beşerde ahlâk-ı seyyienin birdenbire inkişafı.

Şu medeni beşerin hırçınlaşmış ruhunda, şu suretler denilen küçük cenazelerin, mütebessim meyyitlerin rolleri pek azîmdir hem müthiştir tesiri. (**)

Memnû heykel, suretler: Ya zulm-ü mütehaccir ya mütecessid riya ya müncemid hevestir. Ya tılsımdır, celbeder o habîs ervahları.

*  *  *

Tasarruf-u kudretin vüs’ati, vesait ve muînleri reddeder

O Kadîr-i Zülcelal, tasarruf-u kudreti tevessü-ü tesiri noktasında oluyor şemsimiz zerre-misal

Nev-i vâhidde olan tasarruf-u azîmi mesafesi vâsidir. İki zerre beyninde cazibeyi ele al

Git de tâ Şemsü’ş-şümus ve Kehkeşan beynindeki cazibenin yanında koy. Yükü bir kar danesi bir melek, şemsi ele almış bir şems-misal

Meleğin yanına getir. İğne kadar bir balığı, balina balığı da yan yana bırak. O Kadîr-i Ezelî-i Zülcelal

Tecelli-i vâsii, asgardan tâ ekbere itkan-ı mükemmeli birden tasavvura al. Cazibe ve nevamis, vesail-i pür-seyyal

Gibi örfî emirler; tecelli-i kudrete, tasarruf-u hikmete birer isim olması, odur yalnız meal.

Başka meali olmaz, beraber de bir düşün; bileceksin bizzarure ki esbab-ı hakiki, vesait-i zîmisal,

Muînler hem şerikler birer emr-i bâtıldır, birer hayal-i muhal, o kudret nazarında; hayat vücuda kemal,

Makamı büyük, mühimdir; buna binaen derim: Küremiz, âlemimiz neden mutî, musahhar olmasın hayvan-misal?

O Sultan-ı ezel’in bu tarz hayvan tuyûru kesretle münteşirdir şu meydan-ı fezada, muhteşem ve pür-cemal.

Bostan-ı hilkatinde salmış da döndürüyor. Onlardaki nağamat, bunlardaki harekât; tesbihattır o akval,

İbadettir o ahval, Kadîm-i Lemyezel’e, Hakîm-i Lâyezal’e. Küremiz hayvana pek benziyor, âsâr-ı hayat gösteriyor. Eğer yumurta kadar küçülse bi’l-farzı’l-muhal,

Minimini bir hayvan olması pek muhtemel. Yuvarlak bir huveyne, küre kadar büyüse o da böyle olması pek karib bir ihtimal.

Âlemimiz insan kadar küçülse; yıldızları, zerreler suretine dönerse bir zîşuur hayvana dönmesi caiz olur, akıl da bulur mecal.

Demek, âlem erkânlarıyla birer âbid-i müsebbih, birer mutî musahhar Hâlık-ı Lemyezel’e, Kadîr-i Lâyezal’e.

Kemmen büyük olması, keyfen büyük olması her vakit lâzım gelmez; zira daha cezaletlidir saat-i hardal-misal,

Bir saatten ki timsali Ayasofî kadardır. Bir sineğin hilkati hayret-fezadır filden, o mahluk-u bîfasal.

Ger kalem-i kudretle bir cüz-ü fert üstüne esîrin cevahir-i ferdiyle yazılsa bir Kur’an ki sıgar-ı sahife nisbeti, bir kibr-i sanat-meal

Sahife-i semada yıldızlarla yazılan bir Kur’an-ı Kerîm’e cezaletle müsavi. Nakkaş-ı Ezelî’nin sanatı her tarafta pür-cemal ve pür-kemal.

Her tarafta böyledir. Derece-i kemalde kalemdeki ittihat, tevhidi ilan eder. Bu kelâm-ı pür-meal, iyi bir dikkate al!

*  *  *

Melâike bir ümmettir, şeriat-ı fıtriye ile memurdur

Şeriat-ı İlahî ikidir. Hem iki sıfattan gelmiş, iki insan muhatap hem de mükellef olmuş. Sıfat-ı iradeden gelen şer’-i tekvinî

İnsan-ı ekber olan âlemin ahvalini hem de harekâtını ki ihtiyarî değil, tanzim eden şer’dir. O meşiet-i Rabbanî

Yanlış bir ıstılahla tabiat da denilir. Sıfat-ı kelâmından gelen şeriat ise âlem-i asgar olan insanın ef’alini,

Ki ihtiyarî olmuş, tanzim eden şer’dir. İki şer’ bir yerde bazen eder içtima. Melâike-i İlahî, bir ümmet-i azîme hem bir cünd-ü Sübhanî

Birinci şer’a olmuş hamele-i mümtesil, amele-i mümessil. Hem onlardan bir kısmı ibad-ı müsebbihtir. Bir kısmı da müstağrak, arşın mukarrebîni.

*  *  *

Madde, rikkat peyda ettikçe hayat, şiddet peyda eder

Hayat asıl, esastır; madde ona tabidir hem de onunla kaimdir. Bir hurdebînî huveyn havass-ı hamsesiyle, insanın havassını

Muvazene edersen görürsün, insan ondan ne derece büyükse havassı o derece onunkinden aşağı. O huveyne işitir kardeşinin sesini.

Hem de görür rızkını. Ger insan kadar büyüse havassı hayret-feza, hayatı şule-feşan, rü’yeti de berk-âsâ bir nur-u âsumanî.

İnsan, bir kitle-i mevattan bir zîhayat değildir. Belki de milyarlarla zîhayat hüceyratından mürekkeb ve zîhayat bir hücre-i insanî.

اِنَّ ال۟اِن۟سَانَ كَصُورَةِ ( يٰسٓ ) كُتِبَت۟ فٖيهَا سُورَةُ ( يٰسٓ )

فَتَبَارَكَ اللّٰهُ اَح۟سَنُ ال۟خَالِقٖينَ

Maddiyyunluk, bir taun-u manevîdir

Maddiyyunluk bir taun-u manevî, beşere de tutturdu şu müthiş bir sıtmayı. (*) Hem de âni çarptırdı bir gazab-ı İlahî. Telkin hem de taklit,

Tenkide kabiliyet-i tevessüü nisbeten, o taun da ediyor tevessü ve intişar. Telkini fenden almış, medeniyetten taklit.

Hürriyet, tenkit vermiş, gururundan dalalet çıkmış.

*  *  *

Vücudda atalet yok. İşsiz adam, vücudda adem hesabına işler.

En bedbaht, sıkıntılı, muzdarip; işsiz olan adamdır. Zira ki atalet: Vücud içinde adem, hayat içinde mevttir.

Sa’y ise: Vücudun hayatı hem hayatın yakazasıdır elbet!

*  *  *

Riba, İslâm’a zarar-ı mutlaktır

Riba atalet verir, şevk-i sa’yi söndürür. Ribanın kapıları hem de onun kapları olan bu bankaların her

Dem nef’i ise beşerin en fena kısmınadır, onlar da gâvurlardır. Gâvurlardaki nef’i en fena kısmınadır, onlar da zalimler. Her

Dem zalimlerdeki nef’i en fena kısmınadır, onlar da sefihlerdir. Âlem-i İslâm’a bir zarar-ı mutlaktır. Mutlak beşer her

Dem refahı, nazar-ı şer’îde yoktur; zira harbî bir gâvur hürmetsiz, ismetsizdir; demi hederdir her

De………m.

*  *  *

(*)Kur’an, kendi kendini himaye edip hâkimiyetini idame eder

Bir zatı gördüm ki yeis ile müptela, bedbinlikle hasta idi. Dedi: Ulema azaldı, kemiyet keyfiyeti. Korkarız dinimiz sönecek de bir zaman

Dedim: Nasıl kâinat söndürülmezse iman-ı İslâmî de sönemez. Öyle de zeminin yüzünde çakılmış mismarlar hükmünde her an

Olan İslâmî şeair, dinî minarat, İlahî maâbid, şer’î maâlim itfa olmazsa İslâmiyet parlayacak an be-an!

Her bir mabed bir muallim olmuş tabıyla tabâyie ders verir. Her maâlim dahi birer üstad olmuştur; onun lisan-ı hali eder telkin-i dinî, hatasız hem bînisyan.

Her bir şeair bir hoca-i dânâdır, ruh-u İslâm’ı daim enzara ders veriyor. Mürur-u a’sar ile sebeb-i istimrar-ı zaman.

Güya tecessüm etmiş envar-ı İslâmiyet, şeairi içinde. Güya tasallüb etmiş zülâl-i İslâmiyet, maâbidi içinde. Birer sütun-u iman.

Güya tecessüd etmiş ahkâm-ı İslâmiyet, maâlimi içinde. Güya tahaccür etmiş erkân-ı İslâmiyet, avâlimi içinde. Birer sütun-u elmas. Onunla murtabıttır zemin ile âsuman.

Lâsiyyema bu Kur’an-ı hatib-i mu’ciz-beyan; daima tekrar eder bir hutbe-i ezelî, aktar-ı İslâmîde kalmamış hiç de bir köy hem dahi hiçbir mekân;

Nutkunu dinlemesin, talimi işitmesin.  اِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ  sırrıyla hâfızlıktır pek de büyük bir rütbe. Tilavet ise ibadet-i ins ü cânn.

Onun içinde talim hem müsellematı tezkir. Tekerrür-ü zamanla nazariyat, kalbolur müsellemata hem döner bedihiyata. İstemez daha beyan.

Zaruriyat-ı dinî, nazariyattan çıkıp zaruriyat olmuştur. Tezkir ise kâfidir. İhtar ise vâfidir. Şâfîdir her dem Kur’an.

İhtara hem tezkire, şu intibah-ı İslâm hem içtimaî yakaza her birine veriyor: Umuma ait olan delail ve hem mizan.

Madem içtimaî hayat İslâm’da başlamıştır, her birinin imanı kendine mahsus olan delile münhasıran değil, müstenid vicdan.

Belki cemaatin kalbinde gayr-ı mahdud esbaba dahi eder istinad. Hattâ cây-ı dikkattir: Bir mezheb-i zaîfi, mürur ettikçe zaman,

İptali müşkül olur. Nerede kaldı ki İslâm, vahiy ile fıtrat gibi iki metin esasa hem istinad etmiştir hem bu kadar a’sarda nâfizane hükümran!

Râsih esaslarıyla, bâhir eserleriyle kürenin yarısıyla iltiham peyda etmiş, bir ruh-u fıtrî olmuş; nasıl küsufa girer, küsuftan çıkmış el-ân!

Fakat maatteessüf, bazı zevzek kefere, safsatalı adamlar şu kasr-ı âlînin metin esaslarına ilişir buldukça imkân.

Onları deprettirir. Esaslara ilişilmez, onlarla oynanılmaz, sussun şimdi dinsizlik! İflas etti o teres. Bestir tecrübe-i küfran ve yalan.

Bu âlem-i İslâm’ın âlem-i küfre karşı en ileri karakolu şu dârülfünun idi. Lâkayt ve gafletlikle hasm-ı tabiat-yılan

Gediği açtı cephenin arkasında, dinsizlik hücum etti, millet epey sarsıldı. En ileri karakol, İslâmiyet ruhuyla tenevvür etmiş cenan.

En mütesallib olmalı, en müteyakkız olmalı yahut o dâr olmamalı, İslâm’ı aldatmamalı. İmanın yeri kalptir, dimağ ise oluyor ma’kes-i nur-u iman.

Bazen de mücahiddir, bazen süpürgecidir. Dimağda vesveseler hem pek çok ihtimaller kalp içine girmese sarsılmaz iman, vicdan.

Yoksa bazıların zannınca iman dimağda olsa ruh-u iman olan hakkalyakîne, ihtimalat-ı kesîre olur birer hasm-ı bîeman.

Kalp ile vicdan, mahall-i iman. Hads ile ilham, delil-i iman. Bir hiss-i sâdis, tarîk-i iman. Fikr ile dimağ, bekçi-i iman.

*  *  *

Talim-i nazariyattan ziyade, tezkir-i müsellemata ihtiyaç var

Zaruriyat-ı dinî, müsellemat-ı şer’î; kulûblerde hasıldır, ihtar ile huzuru, tezkir ile şuuru.

Matlub da hasıl olur. İbare-i Arabî (*) daha ulvi ediyor tezkiri hem ihtarı.

Onun için cumada hutbe-i Arabiye; zaruriyatı ihtar, müsellematı tezkir, maalkifaye olur onun tarz-ı tezkiri.

Nazariyatı talim onda maksud değildir. Hem İslâm’ın vahdanî simasında şu Arabî ibare bir nakş-ı vahdettir, kabul etmez teksiri.

*  *  *

Hadîs der âyete: Sana yetişmek muhal!

Hadîs ile âyeti muvazene edersen, bilbedahe görürsün; beşerin en beliği, vahyin de mübelliği, o dahi bâliğ olmaz

Belâgat-ı âyete. O da ona benzemez. Demek ki lisan-ı Ahmedîden gelen her bir kelâm her dem onun olamaz.

*  *  *

Îcaz ile beyan i’caz-ı Kur’an

Bir zaman rüyada gördüm ki Ağrı Dağı altındayım. Birden o dağ patladı, dağ gibi taşları âleme dağıttı, sarstı cihanı.

Füc’eten bir adam yanımda peyda oldu. Dedi ki: Îcaz ile beyan et, icmal ile îcaz et, bildiğin enva-ı i’caz-ı Kur’an’ı!

Daha rüyada iken tabirini düşündüm, dedim: Şuradaki infilak, beşerde bir inkılaba misal. İnkılabda ise elbet hüda-yı Furkanî,

Her tarafta yükselip hem de hâkim olacak. İ’cazının beyanı, zamanı da gelecek! O sâile cevaben dedim: İ’caz-ı Kur’anî,

Yedi menabi-i külliyeden tecelli hem yedi anâsırdan terekküp eder. Birinci Menba: Lafzın fesahatinden selaset-i lisanı;

Nazmın cezaletinden, mana belâgatından, mefhumların bedaatinden, mazmunların beraatından, üslupların garabetinden birden tevellüd eden bârika-i beyanı.

Onlarla oldu mümtezic, mizac-ı i’cazında acib bir nakş-ı beyan, garib bir sanat-ı lisanî. Tekrarı hiçbir zaman usandırmaz insanı.

İkinci Unsur ise: Umûr-u kevniyede gaybî olan esasat, İlahî hakaikten gaybî olan esrardan, gaybî-yi âsumanî.

Mazide kaybolan gaybî olan umûrdan, müstakbelde müstetir kalmış olan ahvalden birden tazammun eden bir ilmü’l-guyub hızanı,

Âlemü’l-guyub lisanı, şehadet âlemiyle konuşuyor erkânı, rumuz ile beyanı, hedef nev-i insanî, i’cazın bir lem’a-i nurani…

Üçüncü Menba ise: Beş cihetle hârika bir câmiiyet vardır. Lafzında, manasında, ahkâmda hem ilminde, makasıdın mizanı.

Lafzı tazammun eder pek vâsi ihtimalat hem vücuh-u kesîre ki her biri nazar-ı belâgatta müstahsen, Arabiyece sahih, sırr-ı teşriî lâyık görüyor ânı.

Manasında: Meşarib-i evliya, ezvak-ı ârifîni, mezahib-i sâlikîn, turuk-u mütekellimîn, menahic-i hükema, o i’caz-ı beyanı

Birden ihata etmiş hem de tazammun etmiş. Delâletinde vüs’at, manasında genişlik. Bu pencere ile baksan, görürsün ne geniştir meydanı!

Ahkâmdaki istiab: Şu hârika şeriat ondan olmuş istinbat. Saadet-i dâreynin bütün desatirini, bütün esbab-ı emni,

İçtimaî hayatın bütün revabıtını, vesail-i terbiye, hakaik-i ahvali birden tazammun etmiş onun tarz-ı beyanı…

İlmindeki istiğrak: Hem ulûm-u kevniye hem ulûm-u İlahî, onda meratib-i delâlat, rumuz ile işarat, sureler surlarında cem’etmiştir cinanı.

Makasıd ve gayatta: Muvazenet, ıttırad, fıtrat desatirine mutabakat, ittihat; tamam müraat etmiş, hıfzeylemiş mizanı.

İşte lafzın ihatasında, mananın vüs’atinde, hükmün istiabında, ilmin istiğrakında, muvazene-i gayatta câmiiyet-i pür-şanı!..

Dördüncü Unsur ise: Her asrın derece-i fehmine, edebî rütbesine hem her asırdaki tabakata, derece-i istidat, rütbe-i kabiliyet nisbetinde ediyor bir ifaza-i nurani.

Her asra, her asırdaki her tabakaya kapısı küşade. Güya her demde, her yerde taze nâzil oluyor o kelâm-ı Rahmanî.

İhtiyarlandıkça zaman, Kur’an da gençleşiyor. Rumuzu hem tavazzuh eder, tabiat ve esbabın perdesini de yırtar o hitab-ı Yezdanî.

Nur-u tevhidi, her dem her âyetten fışkırır. Şehadet perdesini gayb üstünde kaldırır. Ulviyet-i hitabı dikkate davet eder, o nazar-ı insanı.

Ki o lisan-ı gaybdır; şehadet âlemiyle bizzat odur konuşur. Şu unsurdan bu çıkar hârika tazeliği bir ihata-i ummanî!

Te’nis-i ezhan için akl-ı beşere karşı İlahî tenezzülat. Tenzil’in üslubunda tenevvüü munisliğidir mahbub-u ins ü cânı.

Beşinci Menba ise: Nakil ve hikâyatında, ihbar-ı sadıkada esasî noktalardan hazır müşahit gibi bir üslub-u bedî-i pür-maânî

Naklederek, beşeri onunla ikaz eder. Menkulatı şunlardır: İhbar-ı evvelîni, ahval-i âhirîni, esrar-ı cehennem ve cinanı.

Hakaik-i gaybiye hem esrar-ı şehadet, serair-i İlahî, revabıt-ı kevnîye dair hikâyatıdır hikâyet-i ayânî

Ki ne vaki reddeylemiş, ne mantık tekzip etmiş. Mantık kabul etmezse red de bile edemez. Semavî kitapların ki matmah-ı cihanî.

İttifakî noktalarda musaddıkane nakleder. İhtilafî yerlerinde musahhihane bahseder. Böyle naklî umûrlar bir “Ümmi”den sudûru hârika-i zamanî…

Altıncı Unsur ise: Mutazammın ve müessis olmuş din-i İslâm’a. İslâmiyet misline ne mazi muktedirdir, ne müstakbel muktedir; araştırsan zaman ile mekânı!..

Arzımızı senevî, yevmî dairesinde şu hayt-ı semavîdir; tutmuş da döndürüyor. Küreye ağır basmış hem dahi ona binmiş. Bırakmıyor isyanı.

Yedinci Menba ise: Şu altı menbadan çıkan envar-ı sitte, birden eder imtizaç. Ondan çıkar bir hüsün, bundan gelir bir hads, vasıta-i nurani.

Şundan çıkan bir zevktir; zevk-i i’caz bilinir, tabirine lisanımız yetişmez. Fikir dahi kāsırdır, görünür de tutulmaz o nücum-u âsumanî.

On üç asır müddette meylü’t-tahaddî varmış Kur’an’ın a’dasında, şevk-i taklit uyanmış Kur’an’ın ahbabında. İşte i’cazın bir bürhanı…

Şu iki meyl-i şeditle yazılmıştır meydanda, milyonlarla kütüb-ü Arabiye, gelmiştir kütüphane-i vücuda. Onlar ile Tenzil’i düşerse bir mizanı

Muvazene edilse, değil dânâ-i bîmüdânî, hattâ en âmî adam, göz kulakla diyecek: Bunlar ise insanî, şu ise âsumanî!

Hem de hükmedecek: Şu bunlara benzemez, rütbesinde olamaz. Öyle ise ya umumdan aşağı; bu ise bilbedahe malûm olmuş butlanı.

Öyle ise umumun fevkindedir. Mazmunları o kadar zamanda, kapı açık, beşere vakfedilmiş; kendine davet etmiş ervah ile ezhanı!

Beşer onda tasarruf, kendine de mal etmiş. Onun mazmunları ile yine Kur’an’a karşı çıkmamış, hiçbir zaman çıkamaz; geçti zaman-ı imtihanı.

Sair kitaplara benzemez, onlara makîs olmaz; zira yirmi sene zarfında müneccemen hâcetlere nisbeten nüzulü; müteferrik mütekatı’, bir hikmet-i Rabbanî.

Esbab-ı nüzulü muhtelif, mütebayin. Bir maddede es’ile mütekerrir, mütefavit. Hâdisat-ı ahkâmı müteaddid, mütegayir. Muhtelif, mütefarık nüzulünün ezmanı.

Hâlât-ı telakkisi mütenevvi, mütehalif. Aksam-ı muhatabı müteaddid, mütebaid. Gayat-ı irşadında mütederric, mütefavit. Şu esaslara müstenid binaı hem beyanı,

Cevabı hem hitabı. Bununla da beraber selaset ve selâmet, tenasüp ve tesanüd, kemalini göstermiş; işte onun şahidi: Fenn-i beyan maânî.

Kur’an’da bir hâssa var; başka kelâmda yoktur. Bir kelâmı işitsen, asıl sahib-i kelâmı arkasında görürsün, ya içinde bulursun. Üslup: Âyine-i insanî.

Ey sâil-i misalî! Sen ki îcaz istedin, ben de işaret ettim. Eğer tafsil istersen, haddimin haricinde!.. Sinek seyretmez âsumanı.

Zira o kırk enva-ı i’cazından yalnız bir tekini ki cezalet-i nazmıdır; İşaratü’l-İ’caz’da sıkışmadı tibyanı.

Yüz sahife tefsirim ona kâfi gelmedi. Senin gibi ruhanî ilhamları ziyade. Ben istiyorum senden tafsil ile beyanı!

*  *  *

اُولَاش۟مَاز۟ دَس۟تِ أَدَبِ غَر۟بِ هَوَس۟بَارِ هَوَاكَارِ دَهَادَار۟

دَأ۟بِ أَدَب۟ أَبَد۟ مُدَّت۟ قُر۟اٰنِ ضِيَابَارِ شِفَاكَارِ هُدَادَار۟

Kâmilîn insanların zevk-i maâlîsini hoşnut eden bir halet, çocukça bir hevese, sefihçe bir tabiat sahibine hoş gelmez,

Onları eğlendirmez. Bu hikmete binaen, bir zevk-i süflî, sefih hem nefsî ve şehvanî içinde tam beslenmiş, zevk-i ruhîyi bilmez.

Avrupa’dan tereşşuh etmiş şu hazır edebiyat romanvari nazarla, Kur’an’da olan letaif-i ulviyet, mezaya-yı haşmeti göremez hem tadamaz.

Kendindeki miheki ona ayar edemez. Edebiyatta vardır üç meydan-ı cevelan; onlar içinde gezer, haricine çıkamaz:

Ya aşkla hüsündür, ya hamaset ve şehamet, ya tasvir-i hakikat. İşte yabani edepse hamaset noktasında hakperestliği etmez.

Belki zalim nev-i beşerin gaddarlıklarını alkışlamakla kuvvet-perestlik hissini telkin eder. Hüsün ve aşk noktasında, aşk-ı hakiki bilmez.

Şehvet-engiz bir zevki nefislere de zerkeder. Tasvir-i hakikat maddesinde, kâinata sanat-ı İlahî suretinde bakmaz,

Bir sıbga-i Rahmanî suretinde göremez. Belki tabiat noktasında tutar, tasvir ediyor hem ondan da çıkamaz.

Onun için telkini aşk-ı tabiat olur. Madde-perestlik hissi, kalbe de yerleştirir, ondan ucuzca kendini kurtaramaz.

Yine ondan gelen, dalaletten neş’et eden ruhun ızdırabatına o edepsizlenmiş edep müsekkin hem münevvim; hakiki fayda vermez.

Tek bir ilacı bulmuş, o da romanlarıymış. Kitap gibi bir hayy-ı meyyit, sinema gibi bir müteharrik emvat! Meyyit hayat veremez.

Hem tiyatro gibi tenasühvari, mazi denilen geniş kabrin hortlakları gibi şu üç nevi romanlarıyla hiç de utanmaz.

Beşerin ağzına yalancı bir dil koymuş hem insanın yüzüne fâsık bir göz takmış, dünyaya bir âlüfte fistanını giydirmiş, hüsn-ü mücerred tanımaz.

Güneşi gösterirse sarı saçlı, güzel bir aktrisi kārie ihtar eder. Zâhiren der: “Sefahet fenadır, insanlara yakışmaz.”

Netice-i muzırrayı gösterir. Halbuki sefahete öyle müşevvikane bir tasviri yapar ki ağız suyu akıtır, akıl hâkim kalamaz.

İştihayı kabartır, hevesi tehyic eder, his daha söz dinlemez. Kur’an’daki edepse hevayı karıştırmaz.

Hakperestlik hissi, hüsn-ü mücerred aşkı, cemal-perestlik zevki, hakikat-perestlik şevki verir hem de aldatmaz.

Kâinata tabiat cihetinde bakmıyor; belki bir sanat-ı İlahî, bir sıbga-i Rahmanî noktasında bahseder, akılları şaşırtmaz.

Marifet-i Sâni’in nurunu telkin eder. Her şeyde âyetini gösterir. Her ikisi rikkatli birer hüzün de veriyor fakat birbirine benzemez.

Avrupazade edepse fakdü’l-ahbaptan, sahipsizlikten neş’et eden gamlı bir hüznü veriyor, ulvi hüznü veremez.

Zira sağır tabiat hem de bir kör kuvvetten mülhemane aldığı bir hiss-i hüzn-ü gamdar. Âlemi bir vahşetzar tanır, başka çeşit göstermez.

O surette gösterir hem de mahzunu tutar, sahipsiz de olarak yabaniler içinde koyar, hiçbir ümit bırakmaz.

Kendine verdiği şu hissî heyecanla gitgide ilhada kadar gider, tatile kadar yol verir, dönmesi müşkül olur, belki daha dönemez.

Kur’an’ın edebi ise öyle bir hüznü verir ki âşıkane hüzündür, yetimane değildir. Firaku’l-ahbaptan gelir, fakdü’l-ahbaptan gelmez.

Kâinatta nazarı, kör tabiat yerine şuurlu hem rahmetli bir sanat-ı İlahî onun medar-ı bahsi, tabiattan bahsetmez.

Kör kuvvetin yerine inayetli, hikmetli bir kudret-i İlahî ona medar-ı beyan. Onun için kâinat, vahşetzar suret giymez.

Belki muhatab-ı mahzunun nazarında oluyor bir cemiyet-i ahbap. Her tarafta tecavüb, her canibde tahabbüb; ona sıkıntı vermez.

Her köşede istînas, o cemiyet içinde mahzunu vaz’ediyor bir hüzn-ü müştakane, bir hiss-i ulvi verir, gamlı bir hüznü vermez.

İkisi birer şevki de verir: O yabani edebin verdiği bir şevk ile nefis düşer heyecana, heves olur münbasit; ruha ferah veremez.

Kur’an’ın şevki ise: Ruh düşer heyecana, şevk-i maâlî verir. İşte bu sırra binaen, şeriat-ı Ahmediye (asm) lehviyatı istemez.

Bazı âlât-ı lehvi tahrim edip, bir kısmı helâl diye izin verip… Demek, hüzn-ü Kur’anî veya şevk-i Tenzilî veren âlet, zarar vermez.

Eğer hüzn-ü yetimî veya şevk-i nefsanî verse âlet haramdır. Değişir eşhasa göre herkes birbirine benzemez.

*  *  *

Dallar semeratı rahmet namına takdim ediyor

Şecere-i hilkatin dalları her tarafta semerat-ı niamı zîruhun ellerine zâhiren uzatıyor.

Hakikatte bir yed-i rahmet, bir dest-i kudrettir ki o semeratı, o dalları içinde sizlere uzatıyor.

O yed-i rahmeti, siz de şükür ile öpünüz. O dest-i kudreti de minnetle takdis ediniz.

*  *  *

Fatiha’nın âhirinde işaret olunan üç yolun beyanı

Ey birader-i pür emel! Hayalini ele al, benimle beraber gel. İşte bir zemindeyiz, etrafına bakarız; kimse de görmez bizi.

Çadır direkleri hükmünde yüksek dağlar üstünde karanlıklı bir bulut tabakası atılmış hem o dahi kaplatmış zeminimizin yüzü.

Müncemid bir sakf olmuş fakat alt yüzü açıkmış, o yüz güneş görürmüş. İşte bulut altındayız, sıkıyor zulmet bizi.

Sıkıntı da boğuyor, havasızlık öldürür. Şimdi bize üç yol var: Bir âlem-i ziyadar, bir kere seyrettimdi bu zemin-i mecazî.

Evet, bir kere buraya da gelmişim, üçünde ayrı ayrı gitmişim. Birinci yolu budur: Ekseri burdan gider; o da devr-i âlemdir, seyahate çeker bizi.

İşte biz de yoldayız, böyle yayan gideriz. Bak şu sahranın kum deryalarına, nasıl hiddet saçıyor, tehdit ediyor bizi!

Bak şu deryanın dağvari emvacına! O da bize kızıyor. İşte elhamdülillah öteki yüze çıktık, görürüz güneş yüzü.

Fakat çektiğimiz zahmeti ancak da biz biliriz. Of! Tekrar buraya döndük şu zemin-i vahşetzar, bulut damı zulmettar. Bize lâzım, revnaktar eder kalpteki gözü

Bir âlem-i ziyadar. Fevkalâde eğer bir cesaretin var; gireriz de beraber, bu yol-u pür-hatarkâr. İkinci yolumuzu:

Tabiat-ı arzı deleriz, o tarafa geçeriz. Ya fıtrî bir tünelden titreyerek gideriz. Bir vakitte bu yolda seyrettim de geçtim bînaz ve pür-niyazî.

Fakat o zaman tabiatın zemini eritecek, yırtacak bir madde var idi elimde. Üçüncü yolun o delil-i mu’cizi

Kur’an onu bana vermişti. Kardeşim, arkamı da bırakma, hiç de korkma! Bak hâ şurada tünelvari mağaralar, tahte’l-arz akıntılar beklerler ikimizi.

Bizi geçirecekler. Tabiat da şu müthiş cümudiyeleri de seni hiç korkutmasın. Zira bu abus çehresi altında merhametli sahibinin tebessümlü yüzü.

Radyumvari o madde-i Kur’anî ışığıyla sezmiştim. İşte gözüne aydın! Ziyadar âleme çıktık, bak şu zemin-i pür-nâzı

Bu feza-yı latîf, şirin. Yahu başını kaldır! Bak semavata ser çekmiş, bulutları da yırtmış, aşağıda bırakmış. Davet ediyor bizi.

Şu şecere-i tûba, meğer o Kur’an imiş. Dalları her tarafa uzanmış. Tedelli eden bu dala biz de asılmalıyız, oraya alsın bizi.

O şecere-i semavî, bir timsali zeminde olmuş şer’-i enveri. Demek, zahmet çekmeden o yol ile çıkardık bu âlem-i ziyaya, sıkmadan zahmet bizi.

Madem yanlış etmişiz; eski yere döneriz, doğru yolu buluruz. Bak, üçüncü yolumuz: Şu dağlar üstünde durmuş olan şehbazi

Hem de bütün cihana okuyor bir ezanı. Bak müezzin-i a’zama, Muhammedü’l-Hâşimî (asm) davet eder insanı âlem-i nur-u envere. İlzam eder niyaz ile namazı.

Bulutları da yırtmış, bak bu hüda dağlarına. Semavata ser çekmiş, bak şeriat cibaline. Nasıl müzeyyen etmiş zeminimizin yüzü gözü.

İşte çıkmalıyız buradan himmet tayyaresiyle. Ziya, nesîm orada; nur u cemal orada. İşte buradadır Uhud-u Tevhid, o cebel-i azizi.

İşte şuradadır Cûdi-i İslâmiyet, o cebel-i selâmet. İşte Cebelü’l-Kamer olan Kur’an-ı Ezher, zülâl-i Nil akıyor o muhteşem menbadan. İç o âb-ı lezizi!..

فَتَبَارَكَ اللّٰهُ اَح۟سَنُ ال۟خَالِقٖينَ

وَ اٰخِرُ دَع۟وٰينَا اَنِ ال۟حَم۟دُ لِلّٰهِ رَبِّ ال۟عَالَمٖينَ

Ey arkadaş! Şimdi hayali baştan çıkar, aklı kafaya geçir. Evvelki iki yolun, mağdub ve dâllîn yolu; hatarları pek çoktur, kıştır daim güz yazı.

Yüzde biri kurtulur; Eflatun, Sokrat gibi. Üçüncü yol, sehildir hem karib-i müstakimdir. Zayıf, kavî müsavi. Herkes o yoldan gider. En rahatı budur ki şehit olmak ya gazi.

İşte neticeye gireriz. Evet, deha-yı fennî: Evvelki iki yoldur ona meslek ve mezhep. Fakat hüda-yı Kur’anî: Üçüncü yoldur, onun sırat-ı müstakimi îsal eder o bizi.

اَللّٰهُمَّ اِه۟دِنَا الصِّرَاطَ ال۟مُس۟تَقٖيمَ صِرَاطَ الَّذٖينَ اَن۟عَم۟تَ عَلَي۟هِم۟

غَي۟رِ ال۟مَغ۟ضُوبِ عَلَي۟هِم۟ وَ لَاالضَّٓالّٖينَ  اٰمٖينَ

*  *  *

Hakiki bütün elem dalalette, bütün lezzet imandadır

Hayal libasını giymiş muazzam bir hakikat

Ey yoldaş-ı hüşdar! Sırat-ı müstakimin o meslek-i nurani, mağdub ve dâllînin o tarîk-i zulmanî, tam farklarını görmek eğer istersen ey aziz,

Gel vehmini ele al, hayal üstüne de bin, şimdi seninle gideriz zulümat-ı ademe. O mezar-ı ekberi, o şehr-i pür-emvatı bir ziyaret ederiz.

Bir Kadîr-i Ezelî, kendi dest-i kudretle bu zulümat kıtadan bizi tuttu çıkardı, bu vücuda bindirdi, gönderdi şu dünyaya; şu şehr-i bîlezaiz.

İşte şimdi biz geldik şu âlem-i vücuda, o sahra-yı hēile. Gözümüz de açıldı, şeş cihette biz baktık; evvel istîtafkârane önümüze bakarız.

Lâkin beliyyeler, elemler önümüzde düşmanlar gibi tehacüm eder. Ondan korktuk, çekindik. Sağa sola, anâsır-ı tabâyia bakarız, ondan meded bekleriz.

Lâkin biz görüyoruz ki onların kalpleri kasiyye, merhametsiz. Dişlerini bilerler, hiddetli de bakarlar; ne naz dinler, ne niyaz!

Muztar adamlar gibi meyusane nazarı yukarıya kaldırdık. Hem istimdadkârane ecram-ı ulviyeye bakarız, pek dehşetli tehditkâr da görürüz.

Güya birer gülle bomba olmuşlar, yuvalardan çıkmışlar. Hem etraf-ı fezada pek süratli geçerler, her nasılsa ki onlar birbirine dokunmaz.

Ger birisi yolunu kazara bir şaşırtsa, el-iyazü billah, şu âlem-i şehadet ödü de patlayacak. Tesadüfe bağlıdır, bundan dahi hayır gelmez.

Meyusane nazarı o cihetten çevirdik, elîm hayrete düştük. Başımız da eğildi, sinemizde saklandık, nefsimize bakarız. Mütalaa ederiz.

İşte işitiyoruz: Zavallı nefsimizden binlerle hâcetlerin sayhaları geliyor. Binlerle fâkatlerin enînleri çıkıyor. Teselliyi beklerken tevahhuş ediyoruz.

Ondan da hayır gelmedi. Pek ilticakârane vicdanımıza girdik; içine bakıyoruz, bir çareyi bekleriz. Eyvah! Yine bulmayız, biz meded vermeliyiz.

Zira onda görünür binlerle emelleri, galeyanlı arzular, heyecanlı hissiyat, kâinata uzanmış. Her birinden titreriz, hiç yardım edemeyiz.

O âmâl sıkışmışlar vücud adem içinde; bir tarafı ezele, bir tarafı ebede uzanıp gidiyorlar. Öyle vüs’atleri var, ger dünyayı yutarsa o vicdan da tok olmaz.

İşte bu elîm yolda nereye bir baş vurduk, onda bir bela bulduk. Zira mağdub ve dâllîn yolları böyle olur. Tesadüf ve dalalet, o yolda nazar-endaz.

O nazarı biz taktık, bu hale böyle düştük. Şimdi dahi halimiz ki mebde ve meâdi hem Sâni’ ve hem haşri muvakkat unutmuşuz.

Cehennemden beterdir, ondan daha muhriktir, ruhumuzu eziyor. Zira o şeş cihetten ki onlara baş vurduk. Öyle halet almışız.

Ki yapılmış o halet hem havf ile dehşetten hem acz ile ra’şetten hem kalak ve vahşetten hem yütm ve hem yeisten mürekkeb vicdansûz.

Şimdi her cihete mukabil bir cepheyi alırız, def’ine çalışırız. Evvel, kudretimize müracaat ederiz, vâ-esefâ görürüz

Ki âcize, zaîfe. Sâniyen: Nefiste olan hâcatın susmasına teveccüh ediyoruz. Vâ-esefâ durmayıp bağırırlar, görürüz.

Sâlisen: İstimdadkârane, bir halâskârı için bağırır, çağırırız, ne kimse işitiyor, ne cevabı veriyor. Biz de zannediyoruz:

Her bir şey bize düşman, her bir şey bizden garib. Hiçbir şey kalbimize bir teselli vermiyor; hiç emniyet bahşetmez, hakiki zevki vermez.

Râbian: Biz ecram-ı ulviyeye baktıkça onlar nazara verir bir havf ile dehşeti. Hem vicdanın müz’ici bir tevahhuş geliyor: Akılsûz, evhamsâz!

İşte ey birader! Bu dalaletin yolu, mahiyeti şöyledir. Küfürdeki zulmeti, bu yolda tamam gördük. Şimdi de gel kardeşim, o ademe döneriz.

Tekrar yine geliriz. Bu kere tarîkımız sırat-ı müstakimdir hem imanın yoludur. Delil ve imamımız, inayet ve Kur’an’dır, şehbaz-ı edvar-pervaz.

İşte Sultan-ı ezel’in rahmet ve inayeti, vaktâ bizi istedi, kudret bizi çıkardı, lütfen bizi bindirdi kanun-u meşiete: Etvar üstünde perdaz.

Şimdi bizi getirdi, şefkat ile giydirdi şu hil’at-ı vücudu, emanet rütbesini bize tevcih eyledi. Nişanı niyaz ve namaz.

Şu edvar ve etvarın, bu uzun yolumuzda birer menzil-i nazdır. Yolumuzda teshilat içindir ki kaderden bir emirname vermiş, sahifede cephemiz.

Her nereye geliriz, herhangi taifeye misafir oluyoruz, pek uhuvvetkârane istikbal görüyoruz. Malımızdan veririz, mallarından alırız.

Ticaret muhabbeti, onlar bizi beslerler, hediyelerle süslerler hem de teşyi ederler. Gele gele işte geldik, dünya kapısındayız, işitiyoruz âvâz.

Bak girdik şu zemine, ayağımızı bastık şehadet âlemine: Şehrâyine-i Rahman, gürültühane-i insan. Hiçbir şey bilmeyiz, delil ve imamımız

Meşiet-i Rahman’dır. Vekil-i delilimiz, nâzenin gözlerimiz. Gözlerimizi açtık, dünya içine saldık. Hatırına gelir mi evvelki gelişimiz?

Garib, yetim olmuştuk; düşmanlarımız çoktu, bilmezdik hâmimizi. Şimdi nur-u iman ile o düşmanlara karşı bir rükn-ü metînimiz

İstinadî noktamız hem himayetkârımız def’eder düşmanları. O iman-ı billahtır ki ziya-yı ruhumuz hem nur-u hayatımız hem de ruh-u ruhumuz.

İşte kalbimiz rahat, düşmanları aldırmaz, belki düşman tanımaz. Evvelki yolumuzda, vaktâ vicdana girdik; işittik ondan binlerle feryad u fîzar ve âvâz.

Ondan belaya düştük. Zira âmâl, arzular, istidat ve hissiyat; daim ebedi ister. Onun yolunu bilmezdik, bizden yol bilmemezlik, onda fîzar ve niyaz.

Fakat elhamdülillah, şimdi gelişimizde bulduk nokta-i istimdad, ki daim hayat verir o istidat, âmâle; tâ ebedü’l-âbâda onları eder pervaz.

Onlara yol gösterir, o noktadan istidat hem istimdad ediyor hem âb-ı hayatı içer hem kemaline koşuyor; o nokta-i istimdad, o şevk-engiz remz ü naz.

İkinci kutb-u iman ki tasdik-i haşirdir. Saadet-i ebedî, o sadefin cevheri. İman bürhanı, Kur’an. Vicdan-ı insanî bir râz.

Şimdi başını kaldır, şu kâinata bir bak, onun ile bir konuş. Evvelki yolumuzda pek müthiş görünürdü. Şimdi de mütebessim her tarafa gülüyor, nâzenînane niyaz ve âvâz.

Görmez misin gözümüz arı-misal olmuştur, her tarafa uçuyor. Kâinat bostanıdır, her tarafta çiçekler, her çiçek de veriyor ona bir âb-ı leziz.

Hem ünsiyet, teselli, tahabbübü veriyor. O da alır, getirir; şehd-i şehadet yapar. Balda bir bal akıtır, o esrarengiz şehbaz.

Harekât-ı ecrama ya nücum ya şümusa nazarımız kondukça ellerine verirler Hâlık’ın hikmetini. Hem mâye-i ibreti hem cilve-i rahmeti alır ediyor pervaz.

Güya şu güneş bizlerle konuşuyor, der: “Ey kardeşlerimiz! Tevahhuşla sıkılmayınız, ehlen sehlen merhaba, hoş teşrif ettiniz. Menzil sizin, ben bir mumdar-ı şehnaz.

Ben de sizin gibiyim fakat safi, isyansız, mutî bir hizmetkârım. O Zat-ı Ehad-i Samed ki mahz-ı rahmetiyle hizmetinize beni musahhar-ı pür-nur etmiş. Benden hararet, ziya; sizden namaz ve niyaz.”

Yahu, bakın kamere! Yıldızlarla denizler her biri de kendine mahsus birer lisanla: “Ehlen sehlen merhaba!” derler. “Hoş geldiniz, bizi tanımaz mısınız?”

Sırr-ı teavünle bak, remz-i nizamla dinle. Her birisi söylüyor: “Biz de birer hizmetkâr, rahmet-i Zülcelal’in birer âyinedarıyız; hiç de üzülmeyiniz, bizden sıkılmayınız.”

Zelzele na’raları, hâdisat sayhaları sizi hiç korkutmasın, vesvese de vermesin. Zira onlar içinde bir zemzeme-i ezkâr, bir demdeme-i tesbih, velvele-i naz u niyaz.

Sizi bize gönderen o Zat-ı Zülcelal, ellerinde tutmuştur bunların dizginlerini. İman gözü okuyor yüzlerinde âyet-i rahmet, her biri birer âvâz.

Ey mü’min-i kalbi hüşyar! Şimdi gözlerimiz bir parça dinlensinler, onların bedeline hassas kulağımızı imanın mübarek eline teslim ederiz, dünyaya göndeririz. Dinlesin leziz bir saz.

Evvelki yolumuzda bir matem-i umumî hem vaveylâ-yı mevtî zannolunan o sesler, şimdi yolumuzda birer nevaz u namaz, birer âvâz u niyaz, birer tesbihe âğâz.

Dinle, havadaki demdeme, kuşlardaki civcive, yağmurdaki zemzeme, denizdeki gamgama, ra’dlardaki rakraka, taşlardaki tıktıka birer manidar nevaz…

Terennümat-ı hava, naarat-ı ra’diye, nağamat-ı emvac, birer zikr-i azamet. Yağmurun hezecatı, kuşların seceatı birer tesbih-i rahmet, hakikate bir mecaz.

Eşyada olan asvat, birer savt-ı vücuddur: Ben de varım derler. O kâinat-ı sâkit, birden söze başlıyor: “Bizi camid zannetme, ey insan-ı boşboğaz!”

Tuyûrları söylettirir ya bir lezzet-i nimet ya bir nüzul-ü rahmet. Ayrı ayrı seslerle, küçük âğâzlarıyla rahmeti alkışlarlar, nimet üstünde iner, şükür ile eder pervaz.

Remzen onlar derler: “Ey kâinat kardeşler! Ne güzeldir halimiz, şefkatle perverdeyiz, halimizden memnunuz.” Sivri dimdikleriyle fezaya saçıyorlar birer âvâz-ı pür-naz.

Güya bütün kâinat ulvi bir musikîdir, iman nuru işitir ezkâr ve tesbihleri. Zira hikmet reddeder tesadüf vücudunu, nizam ise tard eder ittifak-ı evhamsâz.

Ey yoldaş! Şimdi şu âlem-i misalîden çıkarız, hayalî vehimden ineriz, akıl meydanında dururuz, mizana çekeriz, ederiz yolları ber-endaz.

Evvelki elîm yolumuz mağdub ve dâllîn yolu, o yol verir vicdana, tâ en derin yerine hem bir hiss-i elîmi hem bir şedit elemi. Şuur onu gösterir. Şuura zıt olmuşuz.

Hem kurtulmak için de muztar ve hem muhtacız; ya o teskin edilsin ya ihsas da olmasın; yoksa dayanamayız, feryad u fîzar dinlenmez.

Hüda ise şifadır; heva, iptal-i histir. Bu da teselli ister, bu da tegafül ister, bu da meşgale ister, bu da eğlence ister. Hevesat-ı sihirbaz.

Tâ vicdanı aldatsın, ruhu tenvim edilsin, tâ elem hissolmasın. Yoksa o elem-i elîm, vicdanı ihrak eder; fîzara dayanılmaz, elem-i yeis çekilmez.

Demek, sırat-ı müstakimden ne kadar uzak düşse o derece nisbeten şu halet tesir eder, vicdanı bağırttırır. Her lezzetin içinde elemi var, birer iz.

Demek heves, heva, eğlence, sefahetten memzuç olan şaşaa-i medeni, bu dalaletten gelen şu müthiş sıkıntıya bir yalancı merhem, uyutucu zehirbaz.

Ey aziz arkadaşım! İkinci yolumuzda, o nurani tarîkte bir haleti hissettik; o haletle oluyor hayat, maden-i lezzet. Âlâm, olur lezaiz.

Onunla bunu bildik ki mütefavit derecede, kuvvet-i iman nisbetinde ruha bir halet verir. Ceset ruhla mültezdir, ruh vicdanla mütelezziz.

Bir saadet-i âcile, vicdanda mündericdir; bir firdevs-i manevî, kalbinde mündemicdir. Düşünmekse deşmektir, şuur ise şiar-ı râz.

Şimdi ne kadar kalp ikaz edilirse, vicdan tahrik edilse, ruha ihsas verilse lezzet ziyade olur hem de döner ateşi nur, şitası yaz.

Vicdanda firdevslerin kapıları açılır, dünya olur bir cennet. İçinde ruhlarımız, eder pervaz u perdaz, olur şehbaz u şehnaz, yelpez namaz u niyaz.

Ey aziz yoldaşım! Şimdi Allah’a ısmarladık. Gel, beraber bir dua ederiz, sonra da buluşmak üzere ayrılırız…

اَللّٰهُمَّ اِه۟دِنَا الصِّرَاطَ ال۟مُس۟تَقٖيمَ  اٰمٖينَ

Anglikan Kilisesine Cevap

Bir zaman bîaman İslâm’ın düşmanı, siyasî bir dessas, yüksekte kendini göstermek isteyen vesvas bir papaz, desise niyetiyle hem inkâr suretinde

Hem de boğazımızı pençesiyle sıktığı bir zaman-ı elîmde pek şematetkârane bir istifham ile dört şey sordu bizden.

Altı yüz kelime istedi. Şematetine karşı yüzüne “Tuh!” demek, desisesine karşı küsmekle sükût etmek, inkârına karşı da

Tokmak gibi bir cevab-ı müskit vermek lâzımdı. Onu muhatap etmem. Bir hakperest adama böyle cevabımız var. O dedi birincide:

“Muhammed aleyhissalâtü vesselâm dini nedir?” Dedim: “İşte Kur’an’dır. Erkân-ı sitte-i iman, erkân-ı hamse-i İslâm, esas maksad-ı Kur’an.” Der ikincisinde:

“Fikir ve hayata ne vermiş?” Dedim: “Fikre tevhid, hayata istikamet. Buna dair şahidim:

فَاس۟تَقِم۟ كَمَٓا اُمِر۟تَ  قُل۟ هُوَ اللّٰهُ اَحَدٌ

Der üçüncüsünde: “Mezahim-i hazıra nasıl tedavi eder?” Derim: “Hurmet-i riba hem vücub-u zekâtla. Buna dair şahidim:

يَم۟حَقُ اللّٰهُ الرِّبٰوا   da.

وَاَحَلَّ اللّٰهُ ال۟بَي۟عَ وَحَرَّمَ الرِّبٰوا  وَاَقٖيمُوا الصَّلٰوةَ وَاٰتُوا الزَّكٰوةَ

Der dördüncüsünde:

“İhtilal-i beşere ne nazarla bakıyor?” Derim: “Sa’y, asıl esastır. Servet-i insaniye, zalimlerde toplanmaz, saklanmaz ellerinde.

Buna dair şahidim:

لَي۟سَ لِل۟اِن۟سَانِ اِلَّا مَا سَعٰى  وَالَّذٖينَ يَك۟نِزُونَ الذَّهَبَ وَال۟فِضَّةَ

وَلَا يُن۟فِقُونَهَا فٖى سَبٖيلِ اللّٰهِ فَبَشِّر۟هُم۟ بِعَذَابٍ اَلٖيمٍ

(Yüz mâşâallah bu cevaba.)

---

Otuz Üçüncü Söz ⇐ | Sözler | ⇒ Konferans

---