Fjala e Nëntë
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
فَسُبْحَانَ اللّٰهِ ح۪ينَ تُمْسُونَ وَح۪ينَ تُصْبِحُونَ ❀ وَلَهُ الْحَمْدُ فِي السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَعَشِيًّا وَح۪ينَ تُظْهِرُونَ
Me Emrin e All-llahut, i Gjithëmëshirshmi, Mëshirëploti. “Lavdërojeni lart pra All-llahun kur arrini në mbrëmje dhe kur ngriheni në mëngjes; dhe të Atij janë të gjitha lavdërimet dhe falënderimet në qiej dhe në tokë; dhe në pasdite dhe kur të hyni në kohën kur merr dielli.”([1])
Vëlla! Ti më pyet mua lidhur me urtësinë e kohëve të përcaktuara të pesë faljeve të përditshme. Unë do të të tregoj vetëm një shembull urtësie, prej shembujve të shumtë të tyre.
Po, në të vërtetë, ashtu si koha e çdo faljeje e cila shënon fillimin e një ndryshimi të rëndësishëm, gjithashtu ajo është një pasqyrë për veprimet e mëdha Hyjnore në të cilën reflektojnë mirësitë e përgjithshme Hyjnore në atë kohë. Prandaj është urdhëruar në ato kohë faljesh të bëhen më shumë lavdërime e falënderime për të Plotëfuqishmin e Vetëm Absolut, dhe të shtohen tesbihatet dhe madhërimet për mirësitë e panumërta të grumbulluara ndërmjet dy kohëve. Me qëllim që të kuptosh pak nga ky kuptim i hollë e i thellë, ti duhet të dëgjosh bashkë me nefsin tim “Pesë Pikat” e mëposhtme:
PIKA E PARË:
Kuptimi i namazit; është të bësh lavdërime, madhërime dhe falënderime për All-llahun e Plotfuqishëm. Domethënë, të shprehësh shenjtërinë e Krijuesit Madhështor me fjalë e me vepra duke thënë, “Subhanall-llah”, “Lavdia i takon All-llahut”... të shfaqësh madhërimin e Tij para përplotësisë të Tij me fjalë e veprim duke thënë “All-llahu Ekber – All-llahu është më i madhi”... dhe të japësh falënderime për Të përpara bukurisë së Tij me zemër, me gjuhë e me trup, duke thënë, “El hamdu lil-lah”, “Falënderimi i takon All-llahut.”
Me fjalë të tjera, lavdërimi, madhërimi e falënderimi janë si bërthamat e namazit. Domethënë, janë të tilla për arsye se këto tre gjëra janë të pranishme në çdo pjesë të faljeve, në të gjitha veprimet dhe fjalët. Dhe prandaj këto fjalë të bekuara përsëriten tridhjetë e tre herë pas çdo namazi me qëllim që të forcojnë e ngulisin kuptimin e faljes, meqë kuptimi i faljeve përforcohet nëpërmjet këtyre përmbledhjeve konçize.
PIKA E DYTË:
Kuptimi i adhurimit është ky, që shërbëtori të shikojë gabimet e tij, pafuqinë dhe varfërinë, dhe në praninë Hyjnore të bie në sexhde me dashuri të pastër, me mahnitje e vlerësim përpara plotësisë Hyjnore, mëshirës Hyjnore dhe para Fuqisë së të Përjetshmit.
Domethënë, ashtu si sovraniteti i Hyjnisë që kërkon adhurim e nënshtrim, gjithashtu shenjtëria e Hyjnisë kërkon që shërbëtori të shikojë gabimet e tij nëpërmjet kërkimit të faljes dhe dhënies së lavdërimeve; dhe përmes deklarimit “Subhanall-llah”, “Lavdia i takon All-llahut”, ai shpall se Furnizuesi i tij është i pastër, i përjashtuar nga çdo e metë, i Lartë mbi gjithçka dhe shumë larg mendimeve të rreme të njerëzve të çudhëzimit, i Shenjtëruar dhe i përjashtuar nga çdo defekt në univers.
Fuqia e plotë e Hyjnisë kërkon nga shërbëtori që nëpërmjet të shikuarit të dobësisë së tij dhe të pafuqisë së krijesave të tjera, të thotë: “All-llahu Ekber”, “All-llahu është më i Madhi”, me admirim e habi përpara madhështisë së veprave të fuqisë së Krijuesit të përjetshëm, dhe duke rënë në ruku, duke u përkulur me nënshtrim të thellë kërkon strehim tek Ai dhe e vendos besimin e tij tek Ai.
Thesari i pafund i Mëshirës Hyjnore kërkon që shërbëtori të shfaqë nevojat e tij të veçanta dhe nevojat e varfërinë e të gjitha krijesave nëpërmjet gjuhës së kërkimit dhe lutjes, dhe të shpallë mirësitë dhe dhuratat e Krijuesit nëpërmjet falënderimeve dhe lavdërimeve, duke thënë “El-hamdu lil-lah”, “Falënderimi i takon All-llahut.”
Domethënë, fjalët dhe veprimet e faljeve i përfshijnë këto kuptime, dhe për shkak të këtyre kuptimeve, është bërë falja detyrim nga ana e Hyjnisë.
PIKA E TRETË:
Ashtu siç është njeriu një shembull i zvogëluar i kësaj gjithësie të madhe, dhe ashtu si “Sure El-Fatiha”, që është një shembull i ndriçuar i Kur’anit madhështor, po ashtu faljet e detyruara janë një indeks gjithëpërfshirës dhe i ndritshëm i shumëllojshmërisë së adhurimit, dhe një hartë e shenjtë që tregon të gjitha nuancat e adhurimit të të gjitha klasave të krijesave.
PIKA E KATËRT:
Ashtu si akrepi i sekondave, akrepi i minutave, akrepi i orëve dhe akrepi i ditës së një ore që tregon javët, të cilët shikojnë njëri-tjetrin, janë shembujt e njëri-tjetrit dhe ndjekin njëritjetrin.
Po ashtu ndryshimet e ditës e të natës, që janë si sekondat e kësaj bote që është një orë e madhe Hyjnoredhe vitet që tregojnë minutat e saj, dhe fazat e jetës së njeriut të cilat tregojnë orët, dhe epokat e jetës së botës që tregojnë ditët, shikojnë tek njëra-tjetra, janë shembujt e njëra- tjetrës, janë si njëra-tjetra dhe e kujtojnë njëra-tjetrën.
Për shembull:
Koha e faljes së Fexhrit, “Agimit”, në mëngjesin e hershëm. Kjo kohë deri në lindjen e diellit i ngjason dhe të kujton pranverën e hershme, momentin e ngjizjes (zënies së fëmijës) në mitrën e nënës, dhe ditën e parë prej gjashtë ditëve të krijimit të qiejve dhe tokës. Ajo i sjell ndërmend njeriut veprat e mëdha Hyjnore që janë në ato kohë.
Koha e Dhuhrit, “Drekës.” Kjo i ngjason dhe tregon mesin e verës, përsosmërinë e rinisë, dhe periudhën e krijimit të njeriut në jetën e dynjasë, dhe i sjell ndërmend njeriut treguesit e mëshirës dhe mirësitë e bollshme në to.
Koha e Asrit, “Pasdites.” Kjo i ngjason vjeshtës, moshës së pleqërisë dhe kohës së Profetit të fundit Alejhis-salatu ves-selam, e njohur si Epoka e Lumturisë, dhe të kujton të gjitha aktet Hyjnore dhe mirësitë e të Gjithëmëshirshmit të Vetëm në to.
Koha e Magribit, “Perëndimit të diellit”: Duke të sjellur ndërmend largimin e shumë krijesave në fundin e vjeshtës, vdekjen e njeriut, shkatërrimin e botës në fillimin e kijametit, kjo kohë të kujton treguesit e lavdisë Hyjnore dhe të madhështisë dhe e zgjon njeriun nga gjumi i pakujdesisë.
Koha e Isha’së, “Jacisë”, kur fillon të bie nata. Sa për këtë kohë, duke të kujtuar botën e errësirës që mbulon të gjithë objektet e botës së ditës me një qefin të zi, dhe të kujton gjithashtu dimrin duke mbuluar fytyrën e tokës së vdekur me qefinin e tij të bardhë, dhe madje edhe veprat e mbetura të njerëzve të vdekur dhe futja e atyre gjërave poshtë perdes së harresës dhe këtë dynja, arenën e provimit duke u mbyllur përgjithmonë, shpall vendosjet e fuqishme të Krijuesit të Gjithëlavdishëm dhe të Nënshtruesit Mposhtës.
Sa për kohën e natës, duke të kujtuar dimrin, varrin dhe botën e ndërmjetme “Berzah”, ajo i sjell ndërmend njeriut se sa i nevojshëm është shpirti njerëzor për Mëshirën e të Gjithëmëshirshmit.
Sa për faljen tehexhxhud, natën, ajo të kujton se sa e domosdoshme është drita për natën e varrit dhe për errësirat e botës së ndërmjetme; ajo e paralajmëron atë për këtë, dhe duke i sjellë ndërmend mirësitë e pafund të Mirëbërësit të Vërtetë, ajo shpall se sa i meritueshëm është Ai për t’i dhënë lavdërime e falënderime.
Sa për mëngjesin e dytë, ai të kujton mëngjesin e ringjalljes. Po, ashtu siç është e arsyeshme, e domosdoshme dhe e sigurt ardhja e mëngjesit të kësaj nate, dhe ardhja e pranverës së këtij dimri, po ashtu ardhja e mëngjesit të ringjalljes, dhe e pranverës së Berzahut janë po aq të sigurta.
Domethënë, ashtu si secila nga pesë kohët që shënon fillimin e një ndryshimi të rëndësishëm dhe të sjell ndërmend ndryshimet e tjera të mëdha, po ashtu secila të kujton mrekullitë e fuqisë së të Përjetshmit dhe dhuratat e Mëshirës Hyjnore, qofshin ato të çdo viti, të çdo shekulli, ose të çdo epoke, përmes treguesve të vendosjeve të mëdha në çdo ditë.
Domethënë, faljet e detyruara, të cilat janë një detyrë e natyrshme dhe themeli i adhurimit dhe një borxh i pakundërshtueshëm, janë më të përshtatshmet e më me vend që të jenë vërtet në këto kohë.
PIKA E PESTË:
Nga natyra, njeriu është tej mase i dobët, megjithatë sa të shumta janë gjërat që e prekin atë, e dëshpërojnë dhe e pikëllojnë. Gjithashtu, ai është shumë i pafuqishëm, megjithatë fatëkeqësitë dhe armiqtë që e godasin janë jashtëzakonisht të shumtë. Ai është shumë i varfër, megjithatë nevojat e tij janë me të vërtetë të shumta. Gjithashtu ai është përtac dhe i paaftë, megjithatë përgjegjësitë e jetës janë më të rëndat. Gjithashtu humanizmi i tij e ka bërë atë të jetë i lidhur me të gjithë universin, megjithatë, ndarja dhe zhdukja e gjërave të cilat i do dhe me të cilat është mësuar, e lëndojnë vazhdimisht.
Gjithashtu mendja i tregon atij qëllime të larta dhe fruta të qëndrueshme, megjithatë dora e tij është e shkurtër, jeta e tij është e shkurtër, fuqia e tij është e kufizuar dhe durimi i tij është i pakët.
Kështu, mund të kuptohet qartë se sa esenciale është për shpirtin në këtë gjendje në kohën e Fexhrit, në mëngjesin e hershëm, që njeriu të trokasë me dua, falje e namaz derën e të Plotëfuqishmit Madhështor, dhe derën e Mëshirëplotit Hirplotë duke paraqitur gjendjen para Tij, duke i kërkuar sukses e ndihmë Atij, dhe sa i nevojshëm është ai shpirt për pikën e mbështetjes që ai të durojë gjërat që do t’i ndodhin dhe do të përballojë detyrat që do t’i ngarkohen Atij në ditën që do të vijë pas.
Ve zuhr zamanında –ki o zaman– gündüzün kemali ve zevale meyli ve yevmî işlerin âvân-ı tekemmülü ve meşâgilin tazyikinden muvakkat bir istirahat zamanı ve fâni dünyanın bekasız ve ağır işlerin verdiği gaflet ve sersemlikten ruhun teneffüse ihtiyaç vakti ve in’amat-ı İlahiyenin tezahür ettiği bir andır.
Ruh-u beşer, o tazyikten kurtulup o gafletten sıyrılıp o manasız ve bekasız şeylerden çıkıp Kayyum-u Bâki olan Mün’im-i Hakiki’nin dergâhına gidip el bağlayarak, yekûn nimetlerine şükür ve hamdedip ve istiane etmek ve celal ve azametine karşı rükû ile aczini izhar etmek ve kemal-i bîzevaline ve cemal-i bîmisaline karşı secde edip hayret ve muhabbet ve mahviyetini ilan etmek demek olan zuhr namazını kılmak; ne kadar güzel, ne kadar hoş, ne kadar lâzım ve münasip olduğunu anlamayan insan, insan değil.
Asr vaktinde –ki o vakit– hem güz mevsim-i hazînanesini ve ihtiyarlık halet-i mahzunanesini ve âhir zaman mevsim-i elîmanesini andırır ve hatırlattırır. Hem yevmî işlerin neticelenmesi zamanı hem o günde mazhar olduğu sıhhat ve selâmet ve hayırlı hizmet gibi niam-ı İlahiyenin bir yekûn-ü azîm teşkil ettiği zamanı hem o koca güneşin ufûle meyletmesi işaretiyle insan, bir misafir memur ve her şey geçici, bîkarar olduğunu ilan etmek zamanıdır.
Şimdi ebediyeti isteyen ve ebed için halk olunan ve ihsana karşı perestiş eden ve firaktan müteellim olan ruh-u insan, kalkıp abdest alıp şu asr vaktinde ikindi namazını kılmak için Kadîm-i Bâki ve Kayyum-u Sermedî’nin dergâh-ı Samedaniyesine arz-ı münâcat ederek, zevalsiz ve nihayetsiz rahmetinin iltifatına iltica edip hesapsız nimetlerine karşı şükür ve hamdederek, izzet-i rububiyetine karşı zelilane rükûya gidip sermediyet-i uluhiyetine karşı mahviyetkârane secde ederek, hakiki bir teselli-i kalp, bir rahat-ı ruh bulup huzur-u kibriyasında kemer-beste-i ubudiyet olmak demek olan asr namazını kılmak, ne kadar ulvi bir vazife, ne kadar münasip bir hizmet, ne kadar yerinde bir borc-u fıtrat eda etmek, belki gayet hoş bir saadet elde etmek olduğunu insan olan anlar.
Mağrib vaktinde –ki o zaman– hem kışın başlamasından yaz ve güz âleminin nâzenin ve güzel mahlukatının veda-i hazînanesi içinde gurûb etmesinin zamanını andırır. Hem insanın vefatıyla bütün sevdiklerinden bir firak-ı elîmane içinde ayrılıp kabre girmek zamanını hatırlatır. Hem dünyanın zelzele-i sekerat içinde vefatıyla bütün sekenesi başka âlemlere göçmesi ve bu dâr-ı imtihan lambasının söndürülmesi zamanını andırır, hatırlatır ve zevalde gurûb eden mahbublara perestiş edenleri şiddetle ikaz eder bir zamandır.
İşte akşam namazı için böyle bir vakitte, fıtraten bir Cemal-i Bâki’ye âyine-i müştak olan ruh-u beşer, şu azîm işleri yapan ve bu cesîm âlemleri çeviren, tebdil eden Kadîm-i Lemyezel ve Bâki-i Lâyezal’in arş-ı azametine yüzünü çevirip bu fânilerin üstünde اَللّٰهُ اَك۟بَرُ deyip onlardan ellerini çekip hizmet-i Mevla için el bağlayıp Daim-i Bâki’nin huzurunda kıyam edip اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ demekle; kusursuz kemaline, misilsiz cemaline, nihayetsiz rahmetine karşı hamd ü sena edip اِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ اِيَّاكَ نَسْتَع۪ينُ demekle, muînsiz rububiyetine, şeriksiz uluhiyetine, vezirsiz saltanatına karşı arz-ı ubudiyet ve istiane etmek…
Hem nihayetsiz kibriyasına, hadsiz kudretine ve aczsiz izzetine karşı rükûya gidip bütün kâinatla beraber zaaf ve aczini, fakr ve zilletini izhar etmekle سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظِيمُ deyip Rabb-i Azîm’ini tesbih edip hem zevalsiz cemal-i zatına, tagayyürsüz sıfât-ı kudsiyesine, tebeddülsüz kemal-i sermediyetine karşı secde edip hayret ve mahviyet içinde terk-i mâsiva ile muhabbet ve ubudiyetini ilan edip hem bütün fânilere bedel bir Cemil-i Bâki, bir Rahîm-i Sermedî bulup سُبْحَانَ رَبِّيَ الْاَعْلٰ demekle zevalden münezzeh, kusurdan müberra Rabb-i A’lâsını takdis etmek…
Sonra teşehhüd edip oturup bütün mahlukatın tahiyyat-ı mübarekelerini ve salavat-ı tayyibelerini kendi hesabına o Cemil-i Lemyezel ve Celil-i Lâyezal’e hediye edip ve Resul-i Ekrem’ine selâm etmekle biatını tecdid ve evamirine itaatini izhar edip ve imanını tecdid ile tenvir etmek için şu kasr-ı kâinatın intizam-ı hakîmanesini müşahede edip Sâni’-i Zülcelal’in vahdaniyetine şehadet etmek…
Hem saltanat-ı rububiyetin dellâlı ve mübelliğ-i marziyatı ve kitab-ı kâinatın tercüman-ı âyâtı olan Muhammed-i Arabî aleyhissalâtü vesselâmın risaletine şehadet etmek demek olan mağrib namazını kılmak ne kadar latîf, nazif bir vazife, ne kadar aziz, leziz bir hizmet, ne kadar hoş ve güzel bir ubudiyet, ne kadar ciddi bir hakikat ve bu fâni misafirhanede bâkiyane bir sohbet ve daimane bir saadet olduğunu anlamayan adam, nasıl adam olabilir!
İşâ vaktinde –ki o vakit– gündüzün ufukta kalan bakiyye-i âsârı dahi kaybolup gece âlemi kâinatı kaplar. مُقَلِّبُ الَّيْلِ وَالنَّهَارِ olan Kadîr-i Zülcelal’in o beyaz sahifeyi bu siyah sahifeye çevirmesindeki tasarrufat-ı Rabbaniyesiyle yazın müzeyyen yeşil sahifesini, kışın bârid beyaz sahifesine çevirmesindeki مُسَخِّرُ الشَّمْسِ وَالْقَمَرِ olan Hakîm-i Zülkemal’in icraat-ı İlahiyesini hatırlatır. Hem mürur-u zamanla ehl-i kuburun bakiyye-i âsârı dahi şu dünyadan kesilmesiyle bütün bütün başka âleme geçmesindeki Hâlık-ı mevt ve hayat’ın şuunat-ı İlahiyesini andırır. Hem dar ve fâni ve hakir dünyanın tamamen harap olup azîm sekeratıyla vefat edip geniş ve bâki ve azametli âlem-i âhiretin inkişafında Hâlık-ı arz ve semavat’ın tasarrufat-ı celaliyesini ve tecelliyat-ı cemaliyesini andırır, hatırlattırır bir zamandır. Hem şu kâinatın Mâlik ve Mutasarrıf-ı Hakiki’si, Mabud ve Mahbub-u Hakiki’si o zat olabilir ki gece gündüzü, kış ve yazı, dünya ve âhireti, bir kitabın sahifeleri gibi suhuletle çevirir, yazar bozar, değiştirir. Bütün bunlara hükmeder bir Kadîr-i Mutlak olduğunu ispat eden bir vaziyettir.
İşte nihayetsiz âciz, zayıf hem nihayetsiz fakir, muhtaç hem nihayetsiz bir istikbal zulümatına dalmakta hem nihayetsiz hâdisat içinde çalkanmakta olan ruh-u beşer, yatsı namazını kılmak için şu manadaki işâda İbrahimvari لَٓا اُحِبُّ الْاٰفِل۪ينَ deyip Mabud-u Lemyezel, Mahbub-u Lâyezal’in dergâhına namaz ile iltica edip ve şu fâni âlemde ve fâni ömürde ve karanlık dünyada ve karanlık istikbalde, bir Bâki-i Sermedî ile münâcat edip bir parçacık bir sohbet-i bâkiye, birkaç dakikacık bir ömr-ü bâki içinde dünyasına nur serpecek, istikbalini ışıklandıracak, mevcudatın ve ahbabının firak ve zevalinden neş’et eden yaralarına merhem sürecek olan Rahman-ı Rahîm’in iltifat-ı rahmetini ve nur-u hidayetini görüp istemek…
Hem muvakkaten onu unutan ve gizlenen dünyayı, o dahi unutup dertlerini kalbin ağlamasıyla dergâh-ı rahmette döküp hem ne olur ne olmaz, ölüme benzeyen uykuya girmeden evvel, son vazife-i ubudiyetini yapıp yevmiye defter-i amelini hüsn-ü hâtime ile bağlamak için salâta kıyam etmek, yani bütün fâni sevdiklerine bedel bir Mabud ve Mahbub-u Bâki’nin ve bütün dilencilik ettiği âcizlere bedel bir Kadîr-i Kerîm’in ve bütün titrediği muzırların şerrinden kurtulmak için bir Hafîz-i Rahîm’in huzuruna çıkmak…
Hem Fatiha ile başlamak, yani bir şeye yaramayan ve yerinde olmayan nâkıs, fakir mahlukları medih ve minnettarlığa bedel, bir Kâmil-i Mutlak ve Ganiyy-i Mutlak ve Rahîm-i Kerîm olan Rabbü’l-âlemîn’i medh ü sena etmek…
Hem اِيَّاكَ نَعْبُدُ hitabına terakki etmek, yani küçüklüğü, hiçliği, kimsesizliği ile beraber, ezel ve ebed sultanı olan Mâlik-i Yevmi’d-din’e intisabıyla şu kâinatta nazdar bir misafir ve ehemmiyetli bir vazifedar makamına girip اِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ اِيَّاكَ نَسْتَع۪ينُ demekle bütün mahlukat namına kâinatın cemaat-i kübrası ve cemiyet-i uzmasındaki ibadat ve istianatı ona takdim etmek…
Hem اِهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَق۪يمَ demekle, istikbal karanlığı içinde saadet-i ebediyeye giden, nurani yolu olan sırat-ı müstakime hidayeti istemek…
Hem şimdi yatmış nebatat, hayvanat gibi gizlenmiş güneşler, hüşyar yıldızlar, birer nefer misillü emrine musahhar ve bu misafirhane-i âlemde birer lambası ve hizmetkârı olan Zat-ı Zülcelal’in kibriyasını düşünüp اَللّٰهُ اَك۟بَرُ deyip rükûya varmak…
Hem bütün mahlukatın secde-i kübrasını düşünüp, yani şu gecede yatmış mahlukat gibi her senede, her asırdaki enva-ı mevcudat, hattâ arz, hattâ dünya, birer muntazam ordu, belki birer mutî nefer gibi vazife-i ubudiyet-i dünyeviyesinden "Emr-i kün feyekûn" ile terhis edildiği zaman, yani âlem-i gayba gönderildiği vakit, nihayet intizam ile zevalde gurûb seccadesinde اَللّٰهُ اَك۟بَرُ deyip secde ettikleri…
Hem "Emr-i kün feyekûn"den gelen bir sayha-i ihya ve ikaz ile yine baharda kısmen aynen, kısmen mislen haşrolup kıyam edip kemer-beste-i hizmet-i Mevla oldukları gibi şu insancık onlara iktidaen o Rahman-ı Zülkemal’in, o Rahîm-i Zülcemal’in bârgâh-ı huzurunda hayret-âlûd bir muhabbet, beka-âlûd bir mahviyet, izzet-âlûd bir tezellül içinde اَللّٰهُ اَك۟بَرُ deyip sücuda gitmek, yani bir nevi mi’raca çıkmak demek olan işâ namazını kılmak, ne kadar hoş, ne kadar güzel, ne kadar şirin, ne kadar yüksek, ne kadar aziz ve leziz, ne kadar makul ve münasip bir vazife, bir hizmet, bir ubudiyet, bir ciddi hakikat olduğunu elbette anladın.
Demek şu beş vakit, her biri birer inkılab-ı azîmin işaratı ve icraat-ı cesîme-i Rabbaniyenin emaratı ve in’amat-ı külliye-i İlahiyenin alâmatı olduklarından, borç ve zimmet olan farz namazın o zamanlara tahsisi, nihayet hikmettir.
سُبْحَانَكَ لَا عِلْمَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا اِنَّكَ اَنْتَ الْعَل۪يمُ الْحَك۪يمُ
اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَسَلِّمْ عَلٰى مَنْ اَرْسَلْتَهُ مُعَلِّمًا لِعِبَادِكَ لِيُعَلِّمَهُمْ كَيْفِيَّةَ مَعْرِفَتِكَ وَالْعُبُودِيَّةِ لَكَ وَمُعَرِّفًا لِكُنُوزِ اَسْمَائِكَ وَتَرْجُمَانًا لِآيَاتِ كِتَابِ كَائِنَاتِكَ وَمِرْآةً بِعُبُودِيَّتِهِ لِجَمَالِ رُبُوبِيَّتِكَ وَعَلٰى آلِهِ وَصَحْبِهِ اَجْمَعِينَ وَارْحَمْنَا وَارْحَمِ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ آمِينَ بِرَحْمَتِكَ يَا اَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ
- ↑ Kur’an, 30: 17-18