EL SEGUNDO DESTELLO
EL SEGUNDO DESTELLO
En el nombre de Allah, el Misericordioso, el Compasivo.
{Y Ayyub, cuando llamó a su Señor: En verdad me ha tocado el daño y Tú eres el más Misericordioso de los misericordiosos.} (Sura de los Profetas, 83)
Esta confidencia sutil con la que llamó el pionero de los pacientes, nuestro señor Ayyub, sea con él la Paz, ha sido experimentada y posee un efecto impresionante, por lo que debemos tomar de la luz de esta noble aleya y decir en nuestra confidencia: ¡Señor mío! En verdad me ha tocado el daño y Tú eres el más Misericordioso de los misericordiosos. Resumimos la conocida historia de nuestro señor Ayyub, sea con él la Paz:
Él, sea con él la Paz, se convirtió en paciente durante un espacio de tiempo, soportando el dolor de una enfermedad grave hasta que las úlceras y las heridas se extendieron por todo su cuerpo. Y a pesar de ello fue paciente y tuvo entereza esperando su gran recompensa del Elevado, el Poderoso.
Y cuando los gusanos que se producían en sus heridas afectaron a su corazón y su lengua, que son el lugar del recuerdo de Allah y la sede del conocimiento de Él, suplicó a su Señor Generoso con esta sutil confidencia: {En verdad me ha tocado el daño y Tú eres el más Misericordioso de los misericordiosos.} por temor a que le afectara una deficiencia a su adoración. Y no le suplicó buscando el descanso únicamente. Y Allah, el Elevado, el Poderoso, respondió a esta confidencia sincera y pura de una manera muy por encima de lo común y le retiró el daño, lo favoreció con una salud completa y derramó sobre él las sutilezas de Su misericordia que todo lo abarca. Y este destello tiene cinco puntos sutiles:
El primer punto
es que frente a esas heridas externas que afligieron a nuestro señor Ayyub, sea con él la Paz, existen en nosotros enfermedades internas, males espirituales y afecciones del corazón. De manera que nosotros estamos afectados por todo esto. Y si pusiéramos lo externo donde lo interno y lo interno donde lo externo, nos mostraríamos cargados con heridas y úlceras profundas y aparecerían en nosotros enfermedades y males mayores que muchos de los que tuvo nuestro señor Ayyub, sea con él la Paz.
Y eso es porque el mal que adquieren nuestras manos y toda la incertidumbre que entra en nuestras mentes abre heridas que penetran en nuestros corazones y abren úlceras sangrantes en nuestros espíritus. Luego, las heridas de nuestro señor Ayyub, sea con él la Paz, amenazaban con poner en peligro su corta vida mundanal, mientras que nuestras heridas de significado amenazan con poner en peligro nuestra otra vida perenne . Por ello nosotros estamos en una necesidad extrema de esa noble confidencia de Ayyub más acuciante que su propia necesidad de ella, sea con él la Paz.
Especialmente el hecho de que igual que los gusanos generados por sus heridas, sea con él la Paz, afectaron a su corazón y a su lengua, los susurros y las dudas- nos refugiamos en Allah de ello -generadas por nuestras heridas resultantes de las maldades y las faltas, afectan al interior del corazón que es la sede de la fe y la fe se tambalea en él, y afectan a la lengua que es el intérprete de la fe y le arrebatan la dulzura del recuerdo y su disfrute espiritual; y no deja de ahuyentarla del recuerdo de Allah hasta acallarla por completo.
En efecto, la maldad penetra en el corazón y extiende sus raíces en sus profundidades y no deja de marcar un punto negro hasta ser capaz de sacar la luz de la fe de él, de manera que se queda oscuro y vacío y se hace grosero y duro. Así es, en cada maldad y falta hay un camino que conduce al Kufr, y si esa maldad no se borra rápidamente por medio de la petición de perdón, se transforma en un gusano de significado y aún más en una serpiente de significado, que muerde el corazón y le hace daño.
Y aclaramos esto con lo que sigue: Por ejemplo: Alguien, en secreto, comete una maldad de la que se avergüenza, y se avergüenza tanto de que los demás se enteren, que se le hace embarazosa la existencia de los ángeles y las cosas espirituales, y desea negarlos por un síntoma insignificante.
Y por ejemplo: Aquel que perpetra una falta grave que lleva al castigo de Ŷahannam, si no se resguarda frente a él con la petición de perdón, en cuanto oiga al que advierte de Ŷahannam y sus horrores deseará en su interior que no exista y generará en él la osadía de negar Ŷahannam por un síntoma leve o casi insignificante.
Y por ejemplo: El que no cumple con los preceptos ni lleva a cabo la tarea de la adoración como es debido, y se duele por la simple censura del que le manda el bien, cuando le censura su negligencia con respecto a una simple obligación, su pereza por cumplir los preceptos ante las órdenes repetidas que proceden de Allah el Inmenso, le hace heredar una gran estrechez y una oscuridad sombría en su espíritu, y esta estrechez lo conduce al deseo de pronunciar y decir implícitamente: ¡Ojalá y Allah no hubiera ordenado ese acto de adoración! Y este deseo produce en él la negación de la que se desprende una enemistad de significado ante Su divinidad, sea glorificado. Y tan pronto como acontece una duda leve al corazón acerca de Su existencia, sea glorificado, se inclina hacia ella como si fuera una prueba concluyente, de manera que se abre ante él una enorme puerta a la destrucción y la pérdida clara. Sin embargo este desgraciado no capta que se ha puesto a sí mismo, por medio de esta negación, como meta de una estrechez de significado millones de veces más terrible y horrible que la estrechez parcial que sentía debido a su pereza en la adoración, como el que huye de la picadura de un mosquito hacia la mordedura de una serpiente. Así pues que se entienda a la luz de estos tres ejemplos el secreto de la noble aleya: {¡Pero no! Lo que han adquirido se ha apoderado de sus corazones.} (Sura de los Defraudadores, 14)
El punto segundo:
Como aclara en “La Palabra vigésimo sexta” que trata del Decreto divino, el hombre no tiene derecho a quejarse de la prueba y la enfermedad por tres razones:
La primera razón:
Es que Allah, sea glorificado, hace del vestido de la existencia, con el que ha vestido al ser humano, un indicio de Su hechura a partir de la nada, ya que lo creó según la forma de un modelo en el que detalla el vestido de la existencia, cambiándolo, cortándolo y modificándolo, mostrando con este proceder manifestaciones distintas de Sus nombres más hermosos. Y del mismo modo que el nombre “El Curador” requiere la enfermedad, el nombre “El Proveedor” implica también el hambre.
Y así, pues Él, sea glorificado, es el rey del reino y se mueve en Su reino como quiere.
La segunda razón:
Es que la vida se define por las adversidades y las pruebas, se purifica con las enfermedades y las calamidades y encuentra con ellas la perfección y se fortalece, se eleva, asciende, da frutos, produce, se completa y alcanza el objetivo pretendido para ella; de manera que cumple su misión vital. En cuanto a la vida monótona que transcurre según un único plan y pasa sobre el lecho del descanso, está más cerca de la inexistencia que es absolutamente peor, que de la existencia que es absolutamente mejor; y es más, conduce a la inexistencia.
La tercera razón:
La morada de esta vida mundanal no es sino un ámbito de examen y prueba y es morada de acción y lugar de adoración, no lugar de disfrute y placer, ni sitio de recibir remuneración y obtener recompensa. Y puesto que mientras la vida mundanal es morada de acción y lugar de adoración, las enfermedades y las desgracias, a excepción de las relativas al din, y con la condición de que se tenga paciencia con ellas, son muy compatibles con esa acción y aún más, armonizan por completo con esa adoración, ya que aportan fuerza a la acción y ayudan en la adoración. Por lo que no cabe quejarse de ellas sino adornarse con el agradecimiento a Allah por ellas. Ya que esas enfermedades y desgracias convierten cada instante de la vida del que las sufre en la adoración de un día entero.
Evet, ibadet iki kısımdır: Bir kısmı müsbet, diğeri menfî. Müsbet kısmı malûmdur. Menfî kısmı ise hastalıklar ve musibetlerle musibetzede zaafını ve aczini hissedip Rabb-i Rahîm’ine ilticakârane teveccüh edip, onu düşünüp, ona yalvarıp hâlis bir ubudiyet yapar. Bu ubudiyete riya giremez, hâlistir. Eğer sabretse, musibetin mükâfatını düşünse, şükretse o vakit her bir saati bir gün ibadet hükmüne geçer. Kısacık ömrü uzun bir ömür olur. Hattâ bir kısmı var ki bir dakikası bir gün ibadet hükmüne geçer. Hattâ bir âhiret kardeşim, Muhacir Hâfız Ahmed isminde bir zatın müthiş bir hastalığına ziyade merak ettim. Kalbime ihtar edildi: “Onu tebrik et. Her bir dakikası bir gün ibadet hükmüne geçiyor.” Zaten o zat sabır içinde şükrediyordu.
Üçüncü Nükte
Bir iki Söz’de beyan ettiğimiz gibi: Her insan geçmiş hayatını düşünse kalbine ve lisanına ya “âh” veya “oh” gelir. Yani ya teessüf eder, ya “Elhamdülillah” der.
Teessüfü dedirten, eski zamanın lezaizinin zeval ve firakından neş’et eden manevî elemlerdir. Çünkü zeval-i lezzet elemdir. Bazen muvakkat bir lezzet, daimî elem verir. Düşünmek ise o elemi deşiyor, teessüf akıtıyor.
Eski hayatında geçirdiği muvakkat âlâmın zevalinden neş’et eden manevî ve daimî lezzet “Elhamdülillah” dedirtir. Bu fıtrî haletle beraber, musibetlerin neticesi olan sevap ve mükâfat-ı uhreviye ve kısa ömrü, musibet vasıtasıyla uzun bir ömür hükmüne geçmesini düşünse sabırdan ziyade, şükreder. اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ عَلٰى كُلِّ حَالٍ سِوَى ال۟كُف۟رِ وَ الضَّلَالِ demesi iktiza eder. Meşhur bir söz var ki: “Musibet zamanı uzundur.” Evet, musibet zamanı uzundur. Fakat örf-ü nâsta zannedildiği gibi sıkıntılı olduğundan uzun değil belki uzun bir ömür gibi hayatî neticeler verdiği için uzundur.
Dördüncü Nükte
Yirmi Birinci Söz’ün Birinci Makam’ında beyan edildiği gibi: Cenab-ı Hakk’ın insana verdiği sabır kuvvetini evham yolunda dağıtmazsa, her musibete karşı kâfi gelebilir. Fakat vehmin tahakkümüyle ve insanın gafletiyle ve fâni hayatı bâki tevehhüm etmesiyle, sabır kuvvetini mazi ve müstakbele dağıtıp hal-i hazırdaki musibete karşı sabrı kâfi gelmez, şekvaya başlar. Âdeta (hâşâ) Cenab-ı Hakk’ı insanlara şekva eder. Hem çok haksız bir surette ve divanecesine şekva edip sabırsızlık gösterir.
Çünkü geçmiş her bir gün, musibet ise zahmeti gitmiş, rahatı kalmış; elemi gitmiş, zevalindeki lezzet kalmış; sıkıntısı geçmiş, sevabı kalmış. Bundan şekva değil belki mütelezzizane şükretmek lâzım gelir. Onlara küsmek değil, bilakis muhabbet etmek gerektir. Onun o geçmiş fâni ömrü, musibet vasıtasıyla bâki ve mesud bir nevi ömür hükmüne geçer. Onlardaki âlâmı vehim ile düşünüp bir kısım sabrını onlara karşı dağıtmak, divaneliktir.
Amma gelecek günler ise madem daha gelmemişler; içlerinde çekeceği hastalık veya musibeti şimdiden düşünüp sabırsızlık göstermek, şekva etmek, ahmaklıktır. “Yarın öbür gün aç olacağım, susuz olacağım.” diye bugün mütemadiyen su içmek, ekmek yemek, ne kadar ahmakçasına bir divaneliktir. Öyle de gelecek günlerdeki, şimdi adem olan musibet ve hastalıkları düşünüp şimdiden onlardan müteellim olmak, sabırsızlık göstermek, hiçbir mecburiyet olmadan kendi kendine zulmetmek öyle bir belâhettir ki hakkında şefkat ve merhamet liyakatini selbediyor.
Elhasıl: Nasıl şükür, nimeti ziyadeleştiriyor; öyle de şekva, musibeti ziyadeleştirir hem merhamete liyakati selbeder.
Birinci Harb-i Umumî’nin birinci senesinde, Erzurum’da mübarek bir zat müthiş bir hastalığa giriftar olmuştu. Yanına gittim, bana dedi: “Yüz gecedir ben başımı yastığa koyup yatamadım.” diye acı bir şikâyet etti. Ben çok acıdım. Birden hatırıma geldi ve dedim:
Kardeşim, geçmiş sıkıntılı yüz günün şimdi sürurlu yüz gün hükmündedir. Onları düşünüp şekva etme, onlara bakıp şükret. Gelecek günler ise madem daha gelmemişler. Rabb’in olan Rahmanu’r-Rahîm’in rahmetine itimat edip dövülmeden ağlama, hiçten korkma, ademe vücud rengi verme. Bu saati düşün, sendeki sabır kuvveti bu saate kâfi gelir. Divane bir kumandan gibi yapma ki sol cenah düşman kuvveti, onun sağ cenahına iltihak edip ona taze bir kuvvet olduğu halde, sol cenahındaki düşmanın sağ cenahı daha gelmediği vakitte, o tutar, merkez kuvvetini sağa sola dağıtıp merkezi zayıf bırakıp, düşman edna bir kuvvet ile merkezi harap eder. Dedim: Kardeşim, sen bunun gibi yapma, bütün kuvvetini bu saate karşı tahşid et. Rahmet-i İlahiyeyi ve mükâfat-ı uhreviyeyi ve fâni ve kısa ömrünü, uzun ve bâki bir surete çevirdiğini düşün. Bu acı şekva yerinde ferahlı bir şükret.
O da tamamıyla bir ferah alarak: “Elhamdülillah” dedi “Hastalığım ondan bire indi.”
Beşinci Nükte
Üç meseledir.
Birinci Mesele:
Asıl musibet ve muzır musibet, dine gelen musibettir. Musibet-i diniyeden her vakit dergâh-ı İlahiyeye iltica edip feryat etmek gerektir. Fakat dinî olmayan musibetler, hakikat noktasında musibet değildirler. Bir kısmı ihtar-ı Rahmanîdir.
Nasıl ki çoban, gayrın tarlasına tecavüz eden koyunlarına taş atıp onlar o taştan hissederler ki zararlı işten kurtarmak için bir ihtardır, memnunane dönerler. Öyle de çok zâhirî musibetler var ki İlahî birer ihtar, birer ikazdır ve bir kısmı keffaretü’z-zünubdur ve bir kısmı gafleti dağıtıp, beşerî olan aczini ve zaafını bildirerek bir nevi huzur vermektir.
Musibetin hastalık olan nev’i, sâbıkan geçtiği gibi o kısım, musibet değil belki bir iltifat-ı Rabbanîdir, bir tathirdir. Rivayette vardır ki: “Ermiş bir ağacı silkmekle nasıl meyveleri düşüyor, sıtmanın titremesinden günahlar öyle dökülüyor.”
Hazret-i Eyyüb aleyhisselâm münâcatında istirahat-i nefsi için dua etmemiş, belki zikr-i lisanî ve tefekkür-ü kalbîye mani olduğu zaman ubudiyet için şifa talep eylemiş. Biz, o münâcat ile –birinci maksadımız–
günahlardan gelen manevî, ruhî yaralarımızın şifasını niyet etmeliyiz. Maddî hastalıklar için ubudiyete mani olduğu zaman iltica edebiliriz. Fakat muterizane, müştekiyane bir surette değil belki mütezellilane ve istimdadkârane iltica edilmeli.
Madem onun rububiyetine razıyız, o rububiyeti noktasında verdiği şeye rıza lâzım. Kaza ve kaderine itirazı işmam eder bir tarzda “Âh! Of!” edip şekva etmek; bir nevi kaderi tenkittir, rahîmiyetini ittihamdır. Kaderi tenkit eden, başını örse vurur, kırar. Rahmeti ittiham eden, rahmetten mahrum kalır. Kırılmış el ile intikam almak için o eli istimal etmek, nasıl kırılmasını tezyid ediyor. Öyle de musibete giriftar olan adam, itirazkârane şekva ve merakla onu karşılamak, musibeti ikileştiriyor.
İkinci Mesele:
Maddî musibetleri büyük gördükçe büyür, küçük gördükçe küçülür. Mesela, gecelerde insanın gözüne bir hayal ilişir. Ona ehemmiyet verdikçe şişer, ehemmiyet verilmezse kaybolur. Hücum eden arılara iliştikçe fazla tehacüm göstermeleri, lâkayt kaldıkça dağılmaları gibi; maddî musibetlere de büyük nazarıyla ehemmiyetle baktıkça büyür. Merak vasıtasıyla o musibet cesetten geçerek kalpte de kökleşir, bir manevî musibeti dahi netice verir; ona istinad eder, devam eder. Ne vakit o merakı, kazaya rıza ve tevekkül vasıtasıyla izale etse bir ağacın kökü kesilmesi gibi maddî musibet, hafifleşe hafifleşe kökü kesilmiş ağaç gibi kurur, gider. Bu hakikati ifade için bir vakit böyle demiştim:
Bırak ey bîçare feryadı, beladan kıl tevekkül.
Zira feryat bela-ender, hata-ender beladır bil.
Eğer bela vereni buldunsa safa-ender, atâ-ender beladır bil.
Eğer bulmazsan bütün dünya cefa-ender, fena-ender beladır bil.
Cihan dolu bela başında varken ne bağırırsın küçük bir beladan, gel tevekkül kıl!
Tevekkül ile bela yüzünde gül, tâ o da gülsün. O güldükçe küçülür, eder tebeddül.
Nasıl ki mübarezede müthiş bir hasma karşı gülmekle; adâvet musalahaya, husumet şakaya döner; adâvet küçülür, mahvolur. Tevekkül ile musibete karşı çıkmak dahi öyledir.
Üçüncü Mesele:
Her zamanın bir hükmü var. Şu gaflet zamanında musibet şeklini değiştirmiş. Bazı zamanda ve bazı eşhasta bela, bela değil belki bir lütf-u İlahîdir. Ben şu zamandaki hastalıklı ve sair musibetzedeleri (fakat musibet, dine dokunmamak şartıyla) bahtiyar gördüğümden, hastalık ve musibet aleyhtarı bulunmak hususunda bana bir fikir vermiyor. Ve bana, onlara acımak hissini îras etmiyor.
Çünkü hangi bir genç hasta yanıma gelmiş ise görüyorum, emsallerine nisbeten bir derece vazife-i diniyeye ve âhirete karşı merbutiyeti var. Ondan anlıyorum ki öyleler hakkında o nevi hastalıklar musibet değil, bir nevi nimet-i İlahiyedir. Çünkü çendan o hastalık onun dünyevî, fâni, kısacık hayatına bir zahmet îras ediyor. Fakat onun ebedî hayatına faydası dokunuyor, bir nevi ibadet hükmüne geçiyor. Eğer sıhhat bulsa, gençlik sarhoşluğuyla ve zamanın sefahetiyle elbette hastalık haletini muhafaza edemeyecek, belki sefahete atılacak.
Hâtime
Cenab-ı Hak hadsiz kudret ve nihayetsiz rahmetini göstermek için insanda hadsiz bir acz, nihayetsiz bir fakr derceylemiştir. Hem hadsiz nukuş-u esmasını göstermek için insanı öyle bir surette halk etmiş ki hadsiz cihetlerle elemler aldığı gibi hadsiz cihetlerle de lezzetler alabilir bir makine hükmünde yaratmış. Ve o makine-i insaniyede yüzer âlet var. Her birinin elemi ayrı, lezzeti ayrı, vazifesi ayrı, mükâfatı ayrıdır. Âdeta insan-ı ekber olan âlemde tecelli eden bütün esma-i İlahiye, bir âlem-i asgar olan insanda dahi o esmanın umumiyetle cilveleri var. Bunda sıhhat ve âfiyet ve lezaiz gibi nâfi’ emirler, nasıl şükrü dedirtir, o makineyi çok cihetlerle vazifelerine sevk eder. İnsan da bir şükür fabrikası gibi olur.
Öyle de musibetlerle, hastalıklarla, âlâm ile sair müheyyic ve muharrik arızalar ile o makinenin diğer çarklarını harekete getirir, tehyic eder. Mahiyet-i insaniyede münderic olan acz ve zaaf ve fakr madenini işlettiriyor. Bir lisan ile değil belki her bir azanın lisanıyla bir iltica, bir istimdad vaziyeti verir. Güya insan o arızalar ile ayrı ayrı binler kalemi tazammun eden müteharrik bir kalem olur. Sahife-i hayatında veyahut Levh-i Misalî’de mukadderat-ı hayatını yazar, esma-i İlahiyeye bir ilanname yapar ve bir kaside-i manzume-i Sübhaniye hükmüne geçip, vazife-i fıtratını îfa eder.