Toinen Välähdys
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ
اِذ۟ نَادٰى رَبَّهُٓ اَنّٖى مَسَّنِىَ الضُّرُّ وَاَن۟تَ اَر۟حَمُ الرَّاحِمٖينَ
(Koraani 21: 83)
Tämä profeetta Jobin (as) (profeetta Job), kärsivällisyyden mestarin, rukous on sekä testattu että tehokas. Lainaamalla jaetta meidän pitäisi kuitenkin sanoa rukouksissamme رَبِّ اِنّٖى مَسَّنِىَ الضُّرُّ وَاَن۟تَ اَر۟حَمُ الرَّاحِمٖينَ Jobin kuuluisan tarinan pääsisältö on seuraava:
Hän kärsi lukuisista haavoista ja kipeistä kohdista erittäin pitkään. Hän jatkoi tilansa kestämistä erittäin kärsivällisesti muistelemalla sairaudestaan saatua suurta palkkiota. Myöhemmin, kun hänen haavoistaan muodostuneet madot tunkeutuivat hänen sydämeensä ja kieleensä - koska se häiritsi sydäntä ja kieltä, jotka ovat Allahin tuntemuksen ja muistelun paikkoja - hän pelkäsi, että hänen palvontavelvollisuutensa kärsii. Joten hän pyysi, ei oman mukavuutensa vuoksi, vaan Allahin palvonnan vuoksi: ”Herra! Haitta on laittanut minut kärsimään; minun kielelläni, ja palvonta sydämelläni kärsii.” Joten Kaikkivaltias Allah hyväksyi tämän vilpittömän, puhtaan, puolueettoman ja hurskaan rukouksen suurella ihmeellisellä tavalla. Hän antoi hänelle täydellisen hyvän terveyden ja sai hänet ilmaisemaan armonsa erilaisia muotoja. Tämä Välähdys sisältää viisi huomautusta:
ENSIMMÄINEN HUOMAUTUS
Profeetta Jobin (as) ulkoisia haavoja ja sairauksia vastaavasti meillä on hengen ja sydämen sisäisiä sairauksia. Jos sisäinen olemuksemme kääntyisi ulospäin ja ulkoinen olemuksemme kääntyisi sisäänpäin, näyttäisimme haavoittuneemmilta ja sairaammilta kuin profeetta Job (as). Jokainen tekemämme synti ja jokainen mielessämme oleva epäily aiheuttaa haavoja sydämellemme ja hengellemme. Vaikka profeetta Jobin (as) haavat uhkasivat hänen lyhytaikaista maallista elämäänsä, hengelliset haavamme uhkaavat ääretöntä pitkää ikuista elämäämme. Tarvitsemme profeetta Jobin rukousta tuhat kertaa enemmän kuin hän.
Erityisesti, aivan kuten hänen haavoistaan syntyneet madot tunkeutuivat hänen sydämeensä ja kieleensä, niin myös synnit, jotka synnyttävät meille haavoja, ja näistä haavoista kumpuavat epäilykset – Allah suojelkoon meitä – tunkeutuvat sisäiseen sydämeemme, mikä on uskon kotipaikka ja vahingoittaa uskoamme. Ne tunkeutuvat kielen hengelliseen iloon, joka on uskon tulkki, ja vaientavat sen pitämällä sen inhoten kaukana Allahin muistelusta.
Kyllä, sydämeen tunkeutuva synti mustuttaa ja synkistää sitä edelleen, kunnes se kovettuu ja uskon valo sammuu. Jokaisessa synnissä on epäuskoon johtava polku. Ellei syntiä poisteta nopeasti etsimällä anteeksiantoa, se puree sydäntä kuin pieni henkinen käärme eikä kuin mato.
Esimerkiksi mies, joka tekee salaa häpeällisen synnin, pelkää häpeää joka syntyy, jos muut saavat tietää siitä. Enkelien ja henkiolentojen olemassaolosta tulee silloin hänelle erittäin vaikea kestää, joten hän haluaa kieltää niiden pienetkin merkit.
Myös esimerkiksi joku, joka tekee suuren synnin, joka ansaitsee helvetin kidutuksen – jos hän ei suojaudu siltä ja etsi anteeksiantoa – aina kun hän kuulee helvetin uhasta, hän haluaa koko sydämestään kieltää helvetin, ja niinpä hän uskaltaa kieltää sen vähäisetkin osoitukset ja epäilykset.
Ja esimerkiksi mies, joka ei suorita pakollisia rukouksiaan eikä täytä palvonnan velvollisuuksiaan – sellainen mies, joka on surullinen siitä, että nuorempi valvoja on antanut moitteita vähäisen tehtävän laiminlyönnistä – tuntee suurta ahdistusta velvollisuuksiensa edessä esiintyvästä laiskuudestaan, kun hän kohtaa toistuvat käskyt, jotka Iankaikkisuuden ja Ikuisuuden Sulttaani on antanut. Siitä ahdistuksesta hän haluaa eroon ja sanoo hengellisesti:
”Jos vain ei olisi sellaista palvontavelvollisuutta.” Tästä herää sykäys Allahin kieltämiseksi, joka kätkee sisäänsä hengellisen vihamielisyyden Häntä kohtaan. Jos hänen sydämeensä tulee epäilyjä Jumalallisen Olennon olemassaolosta, on hän taipuvainen omaksumaan sen vakuuttavana todisteena. Hänen edessään avautuu leveä portti perikatoon. Vähänpä se onneton mies tietää, että vastineeksi pelastaakseen itsensä vähäisestä palvontavelvollisuuden vaikeudesta kieltämisen kautta hän asettuu henkisten ongelmien kohteeksi kieltäytymällä, mikä on paljon tuhoisampaa, miljoonia kertoja. Hän pakenee kärpäsen puremaa ja pitää käärmeen puremaa tervetulleena. On monia muita esimerkkejä, jotka voidaan ymmärtää viitaten näihin kolmeen, niin että käsitys بَل۟ رَانَ عَلٰى قُلُوبِهِم۟ (Koraani 83: 14) voidaan ymmärtää.
TOINEN HUOMAUTUS
Kuten Kahdennessakymmenennessäkuudennessa Sanassa selitetään jumalallisen päätöksen mysteeriä, ihmisillä ei ole kolmesta syystä oikeutta valittaa kohdatessaan onnettomuuksia ja sairauksia.
Ensimmäinen syy:
Kaikkivaltias Allah tuo julki taitonsa kehon vaatekappaleella, jolla hän on pukenut ihmiset. Hän on tehnyt ihmisestä mallin, jonka yllä Hän leikkaa, koristelee ja muuttaa tätä kehon vaatetta näyttääkseen lukuisten nimiensä välähdykset. Aivan kuten Parantaja nimi vaatii sairauden olemassaoloa, niin myös Elättäjä nimi edellyttää nälän olemassaoloa. Ja niin edelleen...
مَالِكُ ال۟مُل۟كِ يَتَصَرَّفُ فٖى مُل۟كِهٖ كَي۟فَ يَشَٓاءُ
Toinen syy:
Elämää jalostetaan, parannetaan, vahvistetaan ja kehitetään onnettomuuksien ja sairauksien avulla. Se tuottaa tuloksia ja kypsyy. Se saavuttaa täydellisyyden ja täyttää elämän velvollisuudet. Mukavuuden sohvalla lepäävä yksitoikkoinen elämä on lähempänä olematonta, mikä on puhdasta pahaa, kuin olemassaoloa, joka on puhdasta hyvää.
Kolmas syy:
Tämä maailma on testauskenttä, palvonnan asuinsija. Se ei ole nautinnon ja palkinnon paikka. Koska se on palvelun ja palvonnan asuinpaikka, sairaudet ja onnettomuudet – olosuhteissa, joissa ne eivät vaikuta uskontoon ja kestetään kärsivällisesti – mukautuvat täysin tähän palveluun ja palvontaan ja antavat sille voimaa. Ja koska ne saavat jokaisen tunnin vastaamaan päivän palvontaa, valituksen sijaan pitäisi olla kiitollinen Allahille.
Kyllä, palvontaa on kahden tyyppistä: yksi on aktiivista, toinen passiivista. Aktiivinen laji on ilmeistä. Mitä tulee passiiviseen palvontaan, tämä on silloin, kun onnettomuudesta tai sairaudesta kärsivä ihminen havaitsee heikkoutensa ja avuttomuutensa ja kääntyy Myötätuntoisen Herransa puoleen etsimään turvaa hänestä, mietiskelemään Häntä, rukoilemaan Häntä ja esittämään vilpitöntä palvontaa. Tämä palvonta on puhdasta ja vilpitöntä, siihen ei voida sekoittaa teeskentelyä. Jos kärsivällisyy- dellä ajatellaan onnettomuudesta saatavaa palkkiota ja ollaan kiitollisia, niin jokainen tunti lasketaan kokonaisena jumalanpalveluksessa vietettynä päivänä. Heidän lyhyestä elämästään tulee hyvin pitkä. On jopa joitakin, joiden jokainen minuutti lasketaan päivän palvonnaksi. Itse asiassa olin kerran erittäin ahdistunut pelottavasta sairaudesta, joka iski yhteen Tuonpuoleisen veljeeni – Muhajir Hafiz Ahmediin. Minua varoitettiin sydämessäni: ”Onnittele häntä! Jokainen minuutti, jonka hän käyttää, lasketaan koko päivän palvonnaksi.” Joka tapauksessa tämä mies kesti sairautensa kärsivällisesti ja kiitollisuudella.
Üçüncü Nükte
Bir iki Söz’de beyan ettiğimiz gibi: Her insan geçmiş hayatını düşünse kalbine ve lisanına ya “âh” veya “oh” gelir. Yani ya teessüf eder, ya “Elhamdülillah” der.
Teessüfü dedirten, eski zamanın lezaizinin zeval ve firakından neş’et eden manevî elemlerdir. Çünkü zeval-i lezzet elemdir. Bazen muvakkat bir lezzet, daimî elem verir. Düşünmek ise o elemi deşiyor, teessüf akıtıyor.
Eski hayatında geçirdiği muvakkat âlâmın zevalinden neş’et eden manevî ve daimî lezzet “Elhamdülillah” dedirtir. Bu fıtrî haletle beraber, musibetlerin neticesi olan sevap ve mükâfat-ı uhreviye ve kısa ömrü, musibet vasıtasıyla uzun bir ömür hükmüne geçmesini düşünse sabırdan ziyade, şükreder. اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ عَلٰى كُلِّ حَالٍ سِوَى ال۟كُف۟رِ وَ الضَّلَالِ demesi iktiza eder. Meşhur bir söz var ki: “Musibet zamanı uzundur.” Evet, musibet zamanı uzundur. Fakat örf-ü nâsta zannedildiği gibi sıkıntılı olduğundan uzun değil belki uzun bir ömür gibi hayatî neticeler verdiği için uzundur.
Dördüncü Nükte
Yirmi Birinci Söz’ün Birinci Makam’ında beyan edildiği gibi: Cenab-ı Hakk’ın insana verdiği sabır kuvvetini evham yolunda dağıtmazsa, her musibete karşı kâfi gelebilir. Fakat vehmin tahakkümüyle ve insanın gafletiyle ve fâni hayatı bâki tevehhüm etmesiyle, sabır kuvvetini mazi ve müstakbele dağıtıp hal-i hazırdaki musibete karşı sabrı kâfi gelmez, şekvaya başlar. Âdeta (hâşâ) Cenab-ı Hakk’ı insanlara şekva eder. Hem çok haksız bir surette ve divanecesine şekva edip sabırsızlık gösterir.
Çünkü geçmiş her bir gün, musibet ise zahmeti gitmiş, rahatı kalmış; elemi gitmiş, zevalindeki lezzet kalmış; sıkıntısı geçmiş, sevabı kalmış. Bundan şekva değil belki mütelezzizane şükretmek lâzım gelir. Onlara küsmek değil, bilakis muhabbet etmek gerektir. Onun o geçmiş fâni ömrü, musibet vasıtasıyla bâki ve mesud bir nevi ömür hükmüne geçer. Onlardaki âlâmı vehim ile düşünüp bir kısım sabrını onlara karşı dağıtmak, divaneliktir.
Amma gelecek günler ise madem daha gelmemişler; içlerinde çekeceği hastalık veya musibeti şimdiden düşünüp sabırsızlık göstermek, şekva etmek, ahmaklıktır. “Yarın öbür gün aç olacağım, susuz olacağım.” diye bugün mütemadiyen su içmek, ekmek yemek, ne kadar ahmakçasına bir divaneliktir. Öyle de gelecek günlerdeki, şimdi adem olan musibet ve hastalıkları düşünüp şimdiden onlardan müteellim olmak, sabırsızlık göstermek, hiçbir mecburiyet olmadan kendi kendine zulmetmek öyle bir belâhettir ki hakkında şefkat ve merhamet liyakatini selbediyor.
Elhasıl: Nasıl şükür, nimeti ziyadeleştiriyor; öyle de şekva, musibeti ziyadeleştirir hem merhamete liyakati selbeder.
Birinci Harb-i Umumî’nin birinci senesinde, Erzurum’da mübarek bir zat müthiş bir hastalığa giriftar olmuştu. Yanına gittim, bana dedi: “Yüz gecedir ben başımı yastığa koyup yatamadım.” diye acı bir şikâyet etti. Ben çok acıdım. Birden hatırıma geldi ve dedim:
Kardeşim, geçmiş sıkıntılı yüz günün şimdi sürurlu yüz gün hükmündedir. Onları düşünüp şekva etme, onlara bakıp şükret. Gelecek günler ise madem daha gelmemişler. Rabb’in olan Rahmanu’r-Rahîm’in rahmetine itimat edip dövülmeden ağlama, hiçten korkma, ademe vücud rengi verme. Bu saati düşün, sendeki sabır kuvveti bu saate kâfi gelir. Divane bir kumandan gibi yapma ki sol cenah düşman kuvveti, onun sağ cenahına iltihak edip ona taze bir kuvvet olduğu halde, sol cenahındaki düşmanın sağ cenahı daha gelmediği vakitte, o tutar, merkez kuvvetini sağa sola dağıtıp merkezi zayıf bırakıp, düşman edna bir kuvvet ile merkezi harap eder. Dedim: Kardeşim, sen bunun gibi yapma, bütün kuvvetini bu saate karşı tahşid et. Rahmet-i İlahiyeyi ve mükâfat-ı uhreviyeyi ve fâni ve kısa ömrünü, uzun ve bâki bir surete çevirdiğini düşün. Bu acı şekva yerinde ferahlı bir şükret.
O da tamamıyla bir ferah alarak: “Elhamdülillah” dedi “Hastalığım ondan bire indi.”
Beşinci Nükte
Üç meseledir.
Birinci Mesele:
Asıl musibet ve muzır musibet, dine gelen musibettir. Musibet-i diniyeden her vakit dergâh-ı İlahiyeye iltica edip feryat etmek gerektir. Fakat dinî olmayan musibetler, hakikat noktasında musibet değildirler. Bir kısmı ihtar-ı Rahmanîdir.
Nasıl ki çoban, gayrın tarlasına tecavüz eden koyunlarına taş atıp onlar o taştan hissederler ki zararlı işten kurtarmak için bir ihtardır, memnunane dönerler. Öyle de çok zâhirî musibetler var ki İlahî birer ihtar, birer ikazdır ve bir kısmı keffaretü’z-zünubdur ve bir kısmı gafleti dağıtıp, beşerî olan aczini ve zaafını bildirerek bir nevi huzur vermektir.
Musibetin hastalık olan nev’i, sâbıkan geçtiği gibi o kısım, musibet değil belki bir iltifat-ı Rabbanîdir, bir tathirdir. Rivayette vardır ki: “Ermiş bir ağacı silkmekle nasıl meyveleri düşüyor, sıtmanın titremesinden günahlar öyle dökülüyor.”
Hazret-i Eyyüb aleyhisselâm münâcatında istirahat-i nefsi için dua etmemiş, belki zikr-i lisanî ve tefekkür-ü kalbîye mani olduğu zaman ubudiyet için şifa talep eylemiş. Biz, o münâcat ile –birinci maksadımız– günahlardan gelen manevî, ruhî yaralarımızın şifasını niyet etmeliyiz. Maddî hastalıklar için ubudiyete mani olduğu zaman iltica edebiliriz. Fakat muterizane, müştekiyane bir surette değil belki mütezellilane ve istimdadkârane iltica edilmeli.
Madem onun rububiyetine razıyız, o rububiyeti noktasında verdiği şeye rıza lâzım. Kaza ve kaderine itirazı işmam eder bir tarzda “Âh! Of!” edip şekva etmek; bir nevi kaderi tenkittir, rahîmiyetini ittihamdır. Kaderi tenkit eden, başını örse vurur, kırar. Rahmeti ittiham eden, rahmetten mahrum kalır. Kırılmış el ile intikam almak için o eli istimal etmek, nasıl kırılmasını tezyid ediyor. Öyle de musibete giriftar olan adam, itirazkârane şekva ve merakla onu karşılamak, musibeti ikileştiriyor.
İkinci Mesele:
Maddî musibetleri büyük gördükçe büyür, küçük gördükçe küçülür. Mesela, gecelerde insanın gözüne bir hayal ilişir. Ona ehemmiyet verdikçe şişer, ehemmiyet verilmezse kaybolur. Hücum eden arılara iliştikçe fazla tehacüm göstermeleri, lâkayt kaldıkça dağılmaları gibi; maddî musibetlere de büyük nazarıyla ehemmiyetle baktıkça büyür. Merak vasıtasıyla o musibet cesetten geçerek kalpte de kökleşir, bir manevî musibeti dahi netice verir; ona istinad eder, devam eder. Ne vakit o merakı, kazaya rıza ve tevekkül vasıtasıyla izale etse bir ağacın kökü kesilmesi gibi maddî musibet, hafifleşe hafifleşe kökü kesilmiş ağaç gibi kurur, gider. Bu hakikati ifade için bir vakit böyle demiştim:
Bırak ey bîçare feryadı, beladan kıl tevekkül.
Zira feryat bela-ender, hata-ender beladır bil.
Eğer bela vereni buldunsa safa-ender, atâ-ender beladır bil.
Eğer bulmazsan bütün dünya cefa-ender, fena-ender beladır bil.
Cihan dolu bela başında varken ne bağırırsın küçük bir beladan, gel tevekkül kıl!
Tevekkül ile bela yüzünde gül, tâ o da gülsün. O güldükçe küçülür, eder tebeddül.
Nasıl ki mübarezede müthiş bir hasma karşı gülmekle; adâvet musalahaya, husumet şakaya döner; adâvet küçülür, mahvolur. Tevekkül ile musibete karşı çıkmak dahi öyledir.
Üçüncü Mesele:
Her zamanın bir hükmü var. Şu gaflet zamanında musibet şeklini değiştirmiş. Bazı zamanda ve bazı eşhasta bela, bela değil belki bir lütf-u İlahîdir. Ben şu zamandaki hastalıklı ve sair musibetzedeleri (fakat musibet, dine dokunmamak şartıyla) bahtiyar gördüğümden, hastalık ve musibet aleyhtarı bulunmak hususunda bana bir fikir vermiyor. Ve bana, onlara acımak hissini îras etmiyor.
Çünkü hangi bir genç hasta yanıma gelmiş ise görüyorum, emsallerine nisbeten bir derece vazife-i diniyeye ve âhirete karşı merbutiyeti var. Ondan anlıyorum ki öyleler hakkında o nevi hastalıklar musibet değil, bir nevi nimet-i İlahiyedir. Çünkü çendan o hastalık onun dünyevî, fâni, kısacık hayatına bir zahmet îras ediyor. Fakat onun ebedî hayatına faydası dokunuyor, bir nevi ibadet hükmüne geçiyor. Eğer sıhhat bulsa, gençlik sarhoşluğuyla ve zamanın sefahetiyle elbette hastalık haletini muhafaza edemeyecek, belki sefahete atılacak.
Hâtime
Cenab-ı Hak hadsiz kudret ve nihayetsiz rahmetini göstermek için insanda hadsiz bir acz, nihayetsiz bir fakr derceylemiştir. Hem hadsiz nukuş-u esmasını göstermek için insanı öyle bir surette halk etmiş ki hadsiz cihetlerle elemler aldığı gibi hadsiz cihetlerle de lezzetler alabilir bir makine hükmünde yaratmış. Ve o makine-i insaniyede yüzer âlet var. Her birinin elemi ayrı, lezzeti ayrı, vazifesi ayrı, mükâfatı ayrıdır. Âdeta insan-ı ekber olan âlemde tecelli eden bütün esma-i İlahiye, bir âlem-i asgar olan insanda dahi o esmanın umumiyetle cilveleri var. Bunda sıhhat ve âfiyet ve lezaiz gibi nâfi’ emirler, nasıl şükrü dedirtir, o makineyi çok cihetlerle vazifelerine sevk eder. İnsan da bir şükür fabrikası gibi olur.
Öyle de musibetlerle, hastalıklarla, âlâm ile sair müheyyic ve muharrik arızalar ile o makinenin diğer çarklarını harekete getirir, tehyic eder. Mahiyet-i insaniyede münderic olan acz ve zaaf ve fakr madenini işlettiriyor. Bir lisan ile değil belki her bir azanın lisanıyla bir iltica, bir istimdad vaziyeti verir. Güya insan o arızalar ile ayrı ayrı binler kalemi tazammun eden müteharrik bir kalem olur. Sahife-i hayatında veyahut Levh-i Misalî’de mukadderat-ı hayatını yazar, esma-i İlahiyeye bir ilanname yapar ve bir kaside-i manzume-i Sübhaniye hükmüne geçip, vazife-i fıtratını îfa eder.