Εικοστή Δεύτερη Επιστολή

بِاس۟مِهٖ وَ اِن۟ مِن۟ شَى۟ءٍ اِلَّا يُسَبِّحُ بِحَم۟دِهٖ

[«Με το όνομά Του [Αλλάχ]», ֍ «Δεν υπάρχει τίποτα που να μην Τον δοξολογεί με αίνους αποκαθαίροντάς Τον από κάθε αδυναμία.» Κουράν, Ελ-Ισρά, 17:44]

Αυτή η επιστολή αποτελείται από δύο θέματα. Το πρώτο θέμα, προσκαλεί τους θεοσεβείς στην αδελφότητα (Ουχουβέτ) και στην αγάπη.

Πρώτο Θέμα

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ

Μπισμιλλάχιρραχμάνιρραχίμ

(Στο όνομα του Αλλάχ, του Πολυεύσπλαχνου(Ραχμάν), του Οικτίρμονος(Ραχίμ))

اِنَّمَا ال۟مُؤ۟مِنُونَ اِخ۟وَةٌ فَاَص۟لِحُوا بَي۟نَ اَخَوَي۟كُم۟ ۝ اِد۟فَع۟ بِالَّتٖى هِىَ اَح۟سَنُ فَاِذَا الَّذٖى بَي۟نَكَ وَبَي۟نَهُ عَدَاوَةٌ كَاَنَّهُ وَلِىٌّ حَمٖيمٌ ۝ وَال۟كَاظِمٖينَ ال۟غَي۟ظَ وَال۟عَافٖينَ عَنِ النَّاسِ وَاللّٰهُ يُحِبُّ ال۟مُح۟سِنٖينَ

[«…γιατί όλοι οι πιστοί μουσουλμάνοι είναι αδέρφια, συμφιλιώστε λοιπόν τις διαφωνίες των αδερφών σας..» Κουράν, Χουτζουράτ, 49:10]

[«Ανταποκρίσου στο κακό με τον πιο καλό τρόπο. Και θα δεις εκείνον που υπάρχει έχθρα ανάμεσά σας να γίνεται καλός φίλος και προστάτης σου.» Κουράν, Φουσσιλέτ, 41:34]

[«…και όσο για αυτούς που συγκρατούν την οργή τους και συγχωρούν τα πταίσματα των ανθρώπων, ο Αλλάχ αγαπάει αυτούς που κάνουν καλές πράξεις.» Κουράν, Άλ-ι Ιμράν, 3:134]

Η παρουσία μεροληψίας, πείσματος και μνησικακίας στους πιστούς τα οποία είναι οι αιτίες της διένεξης και της διχόνοιας και οδηγούν στο μίσος και στην εχθρικότητα είναι άσχημη και αξιόμεμπτη, επιζήμια και άδικη , τόσο από την άποψη της αλήθειας όσο και της σοφίας αλλά και από πλευράς του Ισλάμ η οποία κατοπτρίζει μια απώτατη ανθρωπότητα, όπως επίσης και για τον προσωπικό βίο, τον κοινωνικό βίο και τον πνευματικό βίο. Αλλά και το χειρότερο δηλητηριάζει τον οικουμενικό βίο της ανθρωπότητας. Αποτυπώνουμε τις έξι πτυχές από τις αρκετά πολλές πτυχές αυτής της πραγματικότητας.

ΠΡΩΤΗ ΠΤΥΧΗ

Κατά το βλέμμα της αλήθειας είναι άδικο, απάνθρωπο.

Ω ανελέητε άνθρωπε που τρέφεις μίσος και έχθρα απέναντι στον πιστό! Όπως εάν υποθέσουμε ότι εσύ βρίσκεσαι πάνω σε ένα πλοίο ή σε μια οικία όπου μαζί σου παραβρίσκονται εννέα άτομα αθώα και ένας κακοποιός. Αντιλαμβάνεσαι σε τι βαθμό αδικία και κακουργία διαπράττει αυτός ο οποίος επιχειρεί να βυθίσει εκείνο το πλοίο ή να πυρπολήσει εκείνη την οικία. Θα ξεφωνούσες την απανθρωπιά του ώστε η φωνή σου θα αντηχούσε μέχρι και τους επουράνιους κόσμους. Πέραν αυτού, εννέα κακοποιοί και μόνο ένας αθώος κι αν βρισκόταν, πάλι εκείνο το πλοίο με καμία δικαιοσύνη δεν είναι δίκαιο να βυθιστεί.

Έτσι το ίδιο, ενώ στην υπόσταση ενός πιστού -η οποία είναι ένα οίκημα Του Κύριου Επιμορφωτή και Συντηρητή(Rab) [Αλλάχ] και ένα θείο πλοίο- συνυπάρχουν όχι εννέα αλλά ίσως είκοσι αθώα γνωρίσματα όπως η πίστη, το Ισλάμ, η πλησιότης και εξαιτίας ενός εγκληματικού γνωρίσματος που σου είναι βλαβερό και δεν σου αρέσει, εάν εσύ με το να τρέφεις μίσος και έχθρα απέναντι σε αυτόν, επιχειρείς ή επιθυμείς τον πνευματικό καταποντισμό και την πυρπόληση, καταστροφή, το ναυάγιο αυτής της στέγης της πνευματικής υπόστασής του, είναι εξίσου μια αξιόμεμπτη, άσπλαχνη και απάνθρωπη αδικία.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΤΥΧΗ

Επίσης και κατά το βλέμμα της σοφίας είναι απάνθρωπο, άδικο.

Διότι ως γνωστών η έχθρα και η αγάπη είναι αντίθετα όπως το φώς και το σκοτάδι. Τα δύο αυτά στην κυριολεξία δεν μπορούν να συνυπάρξουν.

Εάν η αγάπη αναλόγως με τις ιδιαίτερες αιτιολογίες της δεσπόζει πραγματικά σε μια καρδιά τότε η έχθρα γίνεται μεταφορική και μεταβάλλεται στη μορφή συμπόνιας. Ναι ο πιστός αγαπάει τον αδερφό του και πρέπει να τον αγαπά. Για την κακία του όμως, μόνο τον λυπάται. Προσπαθεί όχι με εξαναγκασμό αλλά ίσως με καλοσύνη για την συμμόρφωσή του. Για αυτό το λόγο σύμφωνα με το βούλευμα του χαντίθ «Ο πιστός, δεν θα κρατάει κακία και δεν θα διακόπτει τη συνομιλία με τον πιστό αδερφό του πάνω από τρείς μέρες.»()

Εάν οι αιτιολογίες τις εχθρικότητας υπερτερήσουν και η έχθρα επικρατήσει πραγματικά σε μια καρδιά τότε η αγάπη γίνεται μεταφορική και παίρνει τη μορφή υποκρισίας και κολακείας.

Ω ανελέητε άνθρωπε! Τώρα δες πως το μίσος και η έχθρα προς τον πιστό αδερφό σου πόσο απάνθρωπο, άδικο είναι. Διότι όπως εάν εσύ ισχυριστείς ότι τα κοινά μικρά πετραδάκια είναι πιο σημαντικά από την Καάμπα και πιο σπουδαία από τον όρο του Ούχουντ, θα είναι μια ανήθικη αφροσύνη. Έτσι ακριβώς, παρόλο που η πίστη που είναι αξιοσέβαστη σαν την Καάμπα και το Ισλάμ που είναι μεγαλοπρεπές σαν τον όρο Ούχουντ και πολλά άλλα ισλαμικά γνωρίσματα επιζητούν την αγάπη και τη σύμπνοια, τη συμμαχία, το να προτάσσονται κάποια ελαττώματα που προκαλούν την αντιπάθεια και έχθρα απέναντι στον πιστό, θεοσεβή και τα οποία είναι σε ισχύ ασήμαντων χαλικιών έναντι της πραγματικότητας της πίστης και του Ισλάμ, εάν έχεις σύνεση, θα καταλάβεις ότι είναι μια πλέον μεγάλη ανοησία και απανθρωπιά και αδικία.

Ναι, η ενάδα στην πίστη επιζητά την ενάδα των καρδιών. Και η ενότητα της πίστης επίσης απαιτεί την κοινωνική ενότητα. Μάλιστα δε μπορείς να αρνηθείς ότι με το να παραβρίσκεσαι μαζί με κάποιον στο ίδιο τάγμα καλλιεργείς μια οικειότητα και συμπάθεια απέναντι του και με το να βρίσκεστε μαζί υπό την διαταγή του ίδιου διοικητή δημιουργείς μια φιλική σχέση. Και με το να βρίσκεσαι μαζί του σε μια χώρα βιώνεις μια αδελφική σύνδεση. Ενώ σύμφωνα με το πνευματικό φως (νουρ) της πίστης και της επίγνωσης που αυτή σου παρέχει, υπάρχουν τόσα πολλά σημεία ενότητας και ενώσεις συμμαχίας και δεσμά αδελφότητας όσο πολυάριθμα είναι και οι τίτλοι του θεού που πάλι η ίδια η πίστη σου αποκαλύπτει και γνωστοποιεί.

Για παράδειγμα, ο Δημιουργός(Halık) και των δύων σας είναι ένας, ο Κτήτορας(Malik) και των δύων σας είναι ένας, ο Θεός που Λατρεύετε(Mabud) είναι ένας, ο Σιτιστής και Συντηρητής(Rezzak) σας είναι ένας… είναι ένας… ένας… μέχρι και χίλιες φορές ένας…

Επιπλέων, ο Προφήτης σας είναι ένας, η θρησκεία σας είναι ίδια και η κατεύθυνσή της λατρείας σας -η κιμπλε είναι ίδια… ίδια… μέχρι και εκατό φορές ίδια…

Έπειτα το χωριό σας είναι ένα, το κράτος σας είναι ένα, ο τόπος σας είναι ίδιος και ένας… ένας … ένας μέχρι και δέκα φορές ένας…

Και παρόλο που τα τόσα εναδικά και τα ενιαία χρήζουν και απαιτούν την ενότητα (vahdet) και την ενάδα (tevhid), τη σύμπνοια και τη συμμαχία, την αγάπη και την αδελφοσύνη· και παρόλο που όλα αυτά είναι οι άυλες πνευματικές αλυσίδες που προσδένουν το σύμπαν και τις ουράνιες σφαίρες μεταξύ τους· το να τρέφει κανείς πραγματική έχθρα και να κρατάει μίσος απέναντι στο πιστό και θεοσεβή συνάνθρωπό του προτιμώντας πράγματα ανεπαίσθητα και ασταθή σαν τον ιστό της αράχνης τα οποία επισύρουν στη διένεξη και διχόνοια, στο μίσος και την έχθρα, θα καταλάβεις το πόσο μεγάλη ασέβεια σε εκείνα τα δεσμά της ενότητας είναι και πόση μεγάλη περιφρόνηση έναντι στα αξιαγάπητα στοιχεία, και σε τι βαθμό απανθρωπιά και αδικία απέναντι στις σχέσεις αδελφοσύνης είναι… εάν και μόνο η καρδιά σου δεν έχει πεθάνει και το μυαλό σου δεν έχει σβήσει!

Η ΤΡΙΤΗ ΠΤΥΧΗ

Σύμφωνα με το μυστήριο του εδαφίου وَلاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ اُخْرٰي [«κανένας αμαρτωλός δεν φορτώνεται την αμαρτία αλλουνού.» Κουράν, Ελ-Ενάμ, 6:164] το οποίο εκφράζει την απόλυτη και ακέραιη δικαιοσύνη, πόσο απέραντη αδικία είναι να κρατάς έχθρα και μνησικακία που σημαίνει εξαιτίας ενός εγκληματικού χαρακτηριστικού που φέρει ένας θεοσεβής πιστός να καταδικάσεις όλες τις υπόλοιπες αθώες ιδιότητες του· και ιδίως παρόλο που η αλήθεια, η Σαρία και η σοφία του Ισλάμ προειδοποιεί ότι διαπράττεις μια μέγιστη αδικία και απανθρωπιά όπως και διατυπώνει στον υπερθετικό βαθμό το εδάφιο لَظَلُومٌ اْلاِنْسَانَ اِنَّ [«σίγουρα ο άνθρωπος είναι πάρα πολύ άδικος.» Κουράν, Ελ-Ιμπραχίμ, 14:34]·εσύ, με το να θυμώνεις και να κακιώνεις εξαιτίας μιας άσχημης συμπεριφοράς ενός πιστού αδερφού σου και ακόμη επεκτείνοντας την έχθρα σου στους συγγενείς εκείνου, πώς μπορείς να λες «Έχω δίκιο!» θεωρώντας τον εαυτό σου σωστό;

Στην πραγματικότητα οι κακοπραγίες που είναι αιτίες αμάχης και κακού είναι στοιχεία μη διαπερατά σαν το χώμα και το κακό, δεν μπορούν και δεν πρέπει να διαπερνούν, να αντανακλούνται σε άλλον. Εκτός εάν κάποιος παίρνει ως παράδειγμα το κακό καθεαυτό και διαπράττει εξίσου, αυτό είναι άλλο. Οι αγαθοεργίες που αποτελούν τα κίνητρα αγάπης είναι σαν το φώς όπως και η αγάπη, η μετάδοση και η αντανάκλαση είναι η κύρια ιδιότητά τους. Για αυτό και η έκφραση «Ο φίλος του φίλου είναι φίλος!» έχει γίνει ρητό. Επίσης για αυτό έχει εξαπλωθεί ως ένα χαριτωμένο απόφθεγμα στα στόματα το «Για χάρη δύο ματιών, πολλά μάτια γίνονται αγαπητά!».

Να λοιπόν ώ ανελέητε άνθρωπε! Παρόλο που από πλευράς της αλήθειας έτσι έχουν τα πράγματα, το να εχθρεύεσαι κάποιον αγαπητό, αθώο συνάνθρωπο και τους συγγενείς ενός ατόμου που δεν αγαπάς, πόσο ανούσιο και ενάντια στην αλήθεια είναι, εάν έχεις τη συναίσθηση της αλήθειας, θα καταλάβεις…

ΤΕΤΑΡΤΗ ΠΤΥΧΗ

Από την άποψη της προσωπικής ζωής είναι επίσης απάνθρωπο, άδικο.

Άκου μερικούς κώδικες ως βάση αυτής της Τέταρτης Πτυχής.

Πρώτος κώδικας:

Όταν εσύ γνωρίζεις ότι η τρίβος και οι αντιλήψεις σου είναι ορθές, τότε έχεις το δικαίωμα να πεις «Ο δρόμος μου είναι σωστός!» ή «Είναι πιο ωραίος!» Όμως δεν έχεις το δικαίωμα να πεις «Το μόνο σωστό είναι ο δικός μου δρόμος!» Και κατά το μυστήριο του αποφθέγματος:

وَعَي۟نُ الرِّضَا عَن۟ كُلِّ عَي۟بٍ كَلٖيلَةٌ

وَلٰكِنَّ عَي۟نَ السُّخ۟طِ تُب۟دِى ال۟مَسَاوِيَا

[Το βλέμμα της συγκατάθεσης είναι τυφλό προς τις ντροπές. Ενώ το κακό μάτι δείχνει τις ασχήμιες.]() το ανελέητο βλέμμα και η προσκολλημένη σκέψη σου δεν μπορεί να είναι κριτής και να καταδικάσει ως αδικία το δρόμο κάποιου άλλου.

Δεύτερος κώδικας:

Το δίκιο που ευθύνεσαι είναι, το καθετί που λες να είναι δίκιο. Όμως δεν έχεις εσύ το δικαίωμα να λες το κάθε δίκιο. Όλα όσα λες πρέπει να είναι σωστά, ωστόσο δεν είναι σωστό να λες όλα τα σωστά! Διότι κάποιος σαν κι εσένα που δε φέρει αγνή πρόθεση, ενίοτε συμβαίνει να χτυπάει σε ευαίσθητο θέμα και να προκαλεί αντίθετη αντίδραση.

Τρίτος κώδικας:

Εάν θέλεις να εχθρεύεσαι κάτι, να εχθρεύεσαι την έχθρα που έγκειται στη καρδιά σου και να προσπαθείς να την εξαλείψεις. Ακόμη να εχθρεύεσαι το ανυπάκουο σου εγώ (ναφσ-ι εμμαρέ) [το συναίσθημα που προτρέπει το άτομο στο κακό, στα παράνομα και στα αθέμιτα.] και τις πρόσκαιρες επιθυμίες και τα πάθη του, τα οποία σε επισύρουν σε μεγάλη ζημιά περισσότερο από κάθε άλλο· και φρόντισε να το συμμορφώσεις. Μην εχθρεύεσαι τους πιστούς για χατίρι εκείνου του επιζήμιου ναφς (εαυτού) σου. Εάν ζητάς έχθρα, οι ειδωλολάτρες, οι αμετανόητη αρνησίθεοι είναι πάμπολλοι, αυτούς να εχθρεύεσαι. Βέβαια όπως η ιδιότητα της αγάπης είναι άξια αγάπης, έτσι και το χαρακτηριστικό της έχθρας είναι καθεαυτό και προπάντων άξιο έχθρας.

Εάν επιδιώκεις να καταβάλλεις τον εχθρό σου, να ανταπαντήσεις με καλοσύνη στην κακία του. Διότι εάν του ανταποκριθείς με κακία, τότε η έχθρα μεγαλώνει. Ακόμα και αν είναι φαινομενικά ηττημένος εκ βάθους καρδιάς θα κρατάει μίσος και θα διατηρεί την έχθρα.

Εάν όμως του ανταπαντήσεις με καλοσύνη θα μεταμεληθεί και θα σου γίνει φίλος.

وَاِنْ اَنْتَ اَكْرَمْتَ اللَّئِيمَ تَمَرَّدًا٭ اِذَۤا اَنْتَ اَكْرَمْتَ الْكَرِيمَ مَلَكْتَهُ

[εάν δείξεις καλοσύνη σε έναν καλό και αξιοπρεπή, θα τον κερδίσεις. Εάν δείξεις καλοσύνη στον κακό θα τον αγριέψεις.]() κατά αυτό το απόφθεγμα το γνώρισμα του πιστού είναι να είναι φιλάγαθος. Η δική σου αγαθοεργία θα τον τιθασεύσει. Αν και φαινομενικά μπορεί να είναι κακός, [ο πιστός] από άποψη της πίστης του είναι φιλάγαθος.

Μάλιστα, συμβαίνει πολλή με το να λες σε κάποιο κακό άτομο ότι είναι «καλός!» τον βλέπεις και καλυτερεύει, ενώ αποκαλώντας κάποιο καλό άτομο «κακό!» τον βλέπεις να χειροτερεύει. Αφού έτσι έχουν τα πράγματα, τότε δώσε βάση στις άγιες αρχές του Κουράν όπως τα ακόλουθα εδάφια:

وَاِنْ تَعْفُوا وَتصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَاِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ٭ ٭وَاِذَا مَرُّوا باِللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا֍

[«…κι όταν βρίσκονται απέναντι σε κενολογίες και ασχροέπειες, αποχωρούν από εκεί διατηρώντας την αξιοπρέπειά τους.» Κουράν, Ελ-Φουρκάν 25:72]

[«…εάν τους συγχωρείτε και εάν είστε επιεικείς και τους συγχωρείτε, τότε βεβαίως και ο Αλλάχ είναι πολύ σπλαχνικός και πολύ συγχωρητικός.» Κουράν Ελ-Τεγάμπουν 64:14]

Η ευτυχία και η σωτηρία είναι σε αυτά!

Dördüncü Düstur:

Ehl-i kin ve adâvet hem nefsine hem mü’min kardeşine hem rahmet-i İlahiyeye zulmeder, tecavüz eder. Çünkü kin ve adâvet ile nefsini bir azab-ı elîmde bırakır. Hasmına gelen nimetlerden azabı ve korkusundan gelen elemi nefsine çektirir, nefsine zulmeder. Eğer adâvet hasedden gelse o bütün bütün azaptır. Çünkü hased evvela hâsidi ezer, mahveder, yandırır. Mahsud hakkında zararı ya azdır veya yoktur.

Hasedin çaresi: Hâsid adam, hased ettiği şeylerin âkıbetini düşünsün. Tâ anlasın ki rakibinde olan dünyevî hüsün ve kuvvet ve mertebe ve servet; fânidir, muvakkattır. Faydası az, zahmeti çoktur. Eğer uhrevî meziyetler ise zaten onlarda hased olamaz. Eğer onlarda dahi hased yapsa ya kendisi riyakârdır, âhiret malını dünyada mahvetmek ister veyahut mahsudu riyakâr zanneder, haksızlık eder, zulmeder.

Hem ona gelen musibetlerden memnun ve nimetlerden mahzun olup kader ve rahmet-i İlahiyeye, onun hakkında ettiği iyiliklerden küsüyor. Âdeta kaderi tenkit ve rahmete itiraz ediyor. Kaderi tenkit eden başını örse vurur, kırar. Rahmete itiraz eden, rahmetten mahrum kalır.

Acaba, bir gün adâvete değmeyen bir şeye, bir sene kin ve adâvetle mukabele etmeyi hangi insaf kabul eder, bozulmamış hangi vicdana sığar? Halbuki mü’min kardeşinden sana gelen bir fenalığı, bütün bütün ona verip onu mahkûm edemezsin.

Çünkü evvela, kaderin onda bir hissesi var. Onu çıkarıp o kader ve kaza hissesine karşı rıza ile mukabele etmek gerektir.

Sâniyen, nefis ve şeytanın hissesini de ayırıp o adama adâvet değil belki nefsine mağlup olduğundan acımak ve nedamet edeceğini beklemek.

Sâlisen, sen kendi nefsinde görmediğin veya görmek istemediğin kusurunu gör; bir hisse de ona ver.

Sonra bâki kalan küçük bir hisseye karşı en selâmetli ve en çabuk hasmını mağlup edecek af ve safh ile ve ulüvv-ü cenablıkla mukabele etsen, zulümden ve zarardan kurtulursun.

Yoksa sarhoş ve divane olan ve şişeleri ve buz parçalarını elmas fiyatıyla alan cevherci bir Yahudi gibi beş paraya değmeyen fâni, zâil, muvakkat, ehemmiyetsiz umûr-u dünyeviyeye; güya ebedî dünyada durup ebedî beraber kalacak gibi şedit bir hırs ile ve daimî bir kin ile mütemadiyen bir adâvetle mukabele etmek, sîga-i mübalağa ile bir zalûmiyettir veya bir sarhoşluktur ve bir nevi divaneliktir.

İşte hayat-ı şahsiyece bu derece muzır olan adâvete ve fikr-i intikama –eğer şahsını seversen– yol verme ki kalbine girsin. Eğer kalbine girmiş ise onun sözünü dinleme. Bak, hakikatbîn olan Hâfız-ı Şirazî’yi dinle:

دُن۟يَا نَه مَتَاعٖيس۟تٖى كِه اَر۟زَد۟ بَنِزَاعٖى

Yani “Dünya öyle bir meta değil ki bir nizâya değsin.” Çünkü fâni ve geçici olduğundan kıymetsizdir. Koca dünya böyle ise dünyanın cüz’î işleri ne kadar ehemmiyetsiz olduğunu anlarsın!

Hem demiş:

اٰسَايِشِ دُو گٖيتٖى تَف۟سٖيرِ اٖين۟ دُو حَر۟فَس۟ت۟

بَادُوسِتَان۟ مُرُوَّت۟ بَادُش۟مَنَان۟ مُدَارَا

Yani “İki cihanın rahat ve selâmetini iki harf tefsir eder, kazandırır: Dostlarına karşı mürüvvetkârane muaşeret ve düşmanlarına sulhkârane muamele etmektir.”

Eğer dersen: “İhtiyar benim elimde değil, fıtratımda adâvet var. Hem damarıma dokundurmuşlar, vazgeçemiyorum.”

Elcevap: Sû-i hulk ve fena haslet eseri gösterilmezse ve gıybet gibi şeylerle ve muktezasıyla amel edilmezse, kusurunu da anlasa zarar vermez. Madem ihtiyar senin elinde değil, vazgeçemiyorsun. Senin manevî bir nedamet, gizli bir tövbe ve zımnî bir istiğfar hükmünde olan kusurunu bilmen ve o haslette haksız olduğunu anlaman, onun şerrinden seni kurtarır. Zaten bu mektubun bu mebhasını yazdık tâ bu manevî istiğfarı temin etsin; haksızlığı hak bilmesin, haklı hasmını haksızlıkla teşhir etmesin.

Cây-ı dikkat bir hâdise:

Bir zaman, bu garazkârane tarafgirlik neticesi olarak gördüm ki: Mütedeyyin bir ehl-i ilim, fikr-i siyasîsine muhalif bir âlim-i salihi, tekfir derecesinde tezyif etti. Ve kendi fikrinde olan bir münafığı, hürmetkârane medhetti. İşte siyasetin bu fena neticelerinden ürktüm اَعُوذُ بِاللّٰهِ مِنَ الشَّي۟طَانِ وَ السِّيَاسَةِ dedim, o zamandan beri hayat-ı siyasiyeden çekildim.

BEŞİNCİ VECİH

Hayat-ı içtimaiyece, inat ve tarafgirlik, gayet muzır olduğunu beyan eder.

Eğer denilse: Hadîste اِخ۟تِلَافُ اُمَّتٖى رَح۟مَةٌ denilmiş. İhtilaf ise tarafgirliği iktiza ediyor. Hem tarafgirlik marazı; mazlum avamı, zalim havassın şerrinden kurtarıyor. Çünkü bir kasabanın ve bir köyün havassı ittifak etseler mazlum avamı ezerler. Tarafgirlik olsa mazlum bir tarafa iltica eder, kendisini kurtarır. Hem tesadüm-ü efkârdan ve tehalüf-ü ukûlden hakikat tamamıyla tezahür eder.

Elcevap:

Birinci suale deriz ki: Hadîsteki ihtilaf ise müsbet ihtilaftır. Yani her biri kendi mesleğinin tamir ve revacına sa’y eder. Başkasının tahrip ve iptaline değil belki tekmil ve ıslahına çalışır. Amma menfî ihtilaf ise ki: Garazkârane, adâvetkârane birbirinin tahribine çalışmaktır; hadîsin nazarında merduddur. Çünkü birbiriyle boğuşanlar, müsbet hareket edemezler.

İkinci suale deriz ki: Tarafgirlik eğer hak namına olsa haklılara melce olabilir. Fakat şimdiki gibi garazkârane, nefis hesabına olan tarafgirlik, haksızlara melcedir ki onlara nokta-i istinad teşkil eder. Çünkü garazkârane tarafgirlik eden bir adama şeytan gelse onun fikrine yardım edip taraftarlık gösterse o adam o şeytana rahmet okuyacak. Eğer mukabil tarafa melek gibi bir adam gelse ona –hâşâ– lanet okuyacak derecede bir haksızlık gösterecek.

Üçüncü suale deriz ki: Hak namına, hakikat hesabına olan tesadüm-ü efkâr ise maksatta ve esasta ittifak ile beraber, vesailde ihtilaf eder. Hakikatin her köşesini izhar edip hakka ve hakikate hizmet eder. Fakat tarafgirane ve garazkârane, firavunlaşmış nefs-i emmare hesabına hodfüruşluk, şöhret-perverane bir tarzdaki tesadüm-ü efkârdan bârika-i hakikat değil belki fitne ateşleri çıkıyor. Çünkü maksatta ittifak lâzım gelirken, öylelerin efkârının küre-i arzda dahi nokta-i telakisi bulunmaz. Hak namına olmadığı için nihayetsiz müfritane gider. Kabil-i iltiyam olmayan inşikaklara sebebiyet verir. Hal-i âlem buna şahittir.

Elhasıl:

اَل۟حُبُّ لِلّٰهِ ۝ وَال۟بُغ۟ضُ فِى اللّٰهِ ۝ وَال۟حُك۟مُ لِلّٰهِ olan desatir-i âliye düstur-u harekât olmazsa nifak ve şikak meydan alır. Evet اَل۟بُغ۟ضُ فِى اللّٰهِ ۝ وَال۟حُك۟مُ لِلّٰهِ demezse, o düsturları nazara almazsa adalet etmek isterken zulmeder.

Cây-ı ibret bir hâdise:

Bir vakit, İmam-ı Ali radıyallahu anh, bir kâfiri yere atmış. Kılıncını çekip keseceği zaman, o kâfir ona tükürmüş. O kâfiri bırakmış, kesmemiş. O kâfir, ona demiş ki: “Neden beni kesmedin?” Dedi: “Seni Allah için kesecektim. Fakat bana tükürdün, hiddete geldim. Nefsimin hissesi karıştığı için ihlasım zedelendi. Onun için seni kesmedim.” O kâfir ona dedi: “Beni çabuk kesmen için seni hiddete getirmekti. Madem dininiz bu derece safi ve hâlistir, o din haktır.” dedi.

Hem medar-ı dikkat bir vakıa:

Bir zaman bir hâkim, bir hırsızın elini kestiği vakit eser-i hiddet gösterdiği için ona dikkat eden âdil âmiri onu o vazifeden azletmiş. Çünkü şeriat namına, kanun-u İlahî hesabına kesse idi, nefsi ona acıyacak idi. Ve kalbi hiddet etmeyip fakat merhamet de etmeyecek bir tarzda kesecekti. Demek nefsine o hükümden bir hisse çıkardığı için adaletle iş görmemiştir.

Cây-ı teessüf bir halet-i içtimaiye ve kalb-i İslâm’ı ağlatacak müthiş bir maraz-ı hayat-ı içtimaî:

“Haricî düşmanların zuhur ve tehacümünde dâhilî adâvetleri unutmak ve bırakmak” olan bir maslahat-ı içtimaiyeyi en bedevî kavimler dahi takdir edip yaptıkları halde, şu cemaat-i İslâmiyeye hizmet dava edenlere ne olmuş ki birbiri arkasında tehacüm vaziyetini alan hadsiz düşmanlar varken, cüz’î adâvetleri unutmayıp düşmanların hücumuna zemin hazır ediyorlar. Şu hal bir sukuttur, bir vahşettir. Hayat-ı içtimaiye-i İslâmiyeye bir hıyanettir.

Medar-ı ibret bir hikâye:

Bedevî aşiretlerinden Hasenan aşiretinin birbirine düşman iki kabilesi varmış. Birbirinden belki elli adamdan fazla öldürdükleri halde, Sipkan veya Hayderan aşireti gibi bir kabile karşılarına çıktığı vakit; o iki düşman taife, eski adâveti unutup, omuz omuza verip o haricî aşireti def’edinceye kadar, dâhilî adâveti hatırlarına getirmezlerdi.

İşte ey mü’minler! Ehl-i iman aşiretine karşı tecavüz vaziyetini almış ne kadar aşiret hükmünde düşmanlar olduğunu bilir misiniz? Birbiri içindeki daireler gibi yüz daireden fazla vardır. Her birisine karşı tesanüd ederek, el ele verip müdafaa vaziyeti almaya mecbur iken onların hücumunu teshil etmek, onların harîm-i İslâm’a girmeleri için kapıları açmak hükmünde olan garazkârane tarafgirlik ve adâvetkârane inat; hiçbir cihetle ehl-i imana yakışır mı?

O düşman daireler ehl-i dalalet ve ilhaddan tut tâ ehl-i küfrün âlemine, tâ dünyanın ehval ve mesaibine kadar birbiri içinde size karşı zararlı bir vaziyet alan, birbiri arkasında size hiddet ve hırs ile bakan, belki yetmiş nevi düşmanlar var. Bütün bunlara karşı kuvvetli silahın ve siperin ve kalen uhuvvet-i İslâmiyedir. Bu kale-i İslâmiyeyi, küçük adâvetlerle ve bahanelerle sarsmak; ne kadar hilaf-ı vicdan ve ne kadar hilaf-ı maslahat-ı İslâmiye olduğunu bil, ayıl!

Ehadîs-i şerifede gelmiş ki: Âhir zamanın Süfyan ve Deccal gibi nifak ve zındıka başına geçecek eşhas-ı müthişe-i muzırraları, İslâm’ın ve beşerin hırs ve şikakından istifade ederek az bir kuvvetle nev-i beşeri herc ü merc eder ve koca âlem-i İslâm’ı esaret altına alır.

Ey ehl-i iman! Zillet içinde esaret altına girmemek isterseniz aklınızı başınıza alınız! İhtilafınızdan istifade eden zalimlere karşı اِنَّمَا ال۟مُؤ۟مِنُونَ اِخ۟وَةٌ kale-i kudsiyesi içine giriniz; tahassun ediniz. Yoksa ne hayatınızı muhafaza ve ne de hukukunuzu müdafaa edebilirsiniz. Malûmdur ki iki kahraman birbiriyle boğuşurken bir çocuk, ikisini de dövebilir. Bir mizanda iki dağ birbirine karşı muvazenede bulunsa bir küçük taş, muvazenelerini bozup onlarla oynayabilir; birini yukarı, birini aşağı indirir.

İşte ey ehl-i iman! İhtiraslarınızdan ve husumetkârane tarafgirliklerinizden kuvvetiniz hiçe iner, az bir kuvvetle ezilebilirsiniz. Hayat-ı içtimaiyenizle alâkanız varsa اَل۟مُؤ۟مِنُ لِل۟مُؤ۟مِنِ كَال۟بُن۟يَانِ ال۟مَر۟صُوصِ يَشُدُّ بَع۟ضُهُ بَع۟ضًا düstur-u âliyeyi düstur-u hayat yapınız, sefalet-i dünyeviyeden ve şakavet-i uhreviyeden kurtulunuz!

ALTINCI VECİH

Hayat-ı maneviye ve sıhhat-i ubudiyet, adâvet ve inat ile sarsılır. Çünkü vasıta-i halâs ve vesile-i necat olan “ihlas” zayi olur. Zira tarafgir bir muannid, kendi a’mal-i hayriyesinde hasmına tefevvuk ister. Hâlisen livechillah amele pek de muvaffak olamaz. Hem hüküm ve muamelatında tarafgirini tercih eder, adalet edemez. İşte ef’al ve a’mal-i hayriyenin esasları olan “ihlas” ve “adalet” husumet ve adâvetle kaybolur. Şu Altıncı Vecih çok uzundur. Fakat kabiliyet-i makam kısa olduğundan kısa kesiyoruz.

İKİNCİ MEBHAS

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ

اِنَّ اللّٰهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو ال۟قُوَّةِ ال۟مَتٖينُ ۝ وَكَاَيِّن۟ مِن۟ دَٓابَّةٍ لَا تَح۟مِلُ رِز۟قَهَا اَللّٰهُ يَر۟زُقُهَا وَاِيَّاكُم۟ وَ هُوَ السَّمٖيعُ ال۟عَلٖيمُ

Ey ehl-i iman! Sâbıkan, adâvet ne kadar zararlı olduğunu anladın. Hem anla ki adâvet kadar hayat-ı İslâmiyeye en müthiş bir maraz-ı muzır dahi hırstır. Hırs, sebeb-i haybettir ve illet ve zillettir ve mahrumiyet ve sefaleti getirir. Evet, her milletten ziyade hırs ile dünyaya saldıran Yahudi milletinin zillet ve sefaleti, bu hükme bir şahid-i kātı’dır.

Evet hırs, zîhayat âleminde en geniş bir daireden tut, tâ en cüz’î bir ferde kadar sû-i tesirini gösterir. Tevekkülvari taleb-i rızık ise bilakis medar-ı rahattır ve her yerde hüsn-ü tesirini gösterir.

İşte bir nevi zîhayat ve rızka muhtaç olan meyvedar ağaçlar ve nebatlar, tevekkülvari, kanaatkârane yerlerinde durup hırs göstermediklerinden rızıkları onlara koşup geliyor. Hayvanlardan pek fazla evlat besliyorlar. Hayvanat ise hırs ile rızıkları peşinde koştukları için pek çok zahmet ve noksaniyet ile rızıklarını elde edebiliyorlar.

Hem hayvanat dairesi içinde zaaf ve acz lisan-ı haliyle tevekkül eden yavruların meşru ve mükemmel ve latîf rızıkları hazine-i rahmetten verilmesi ve hırs ile rızıklarına saldıran canavarların gayr-ı meşru ve pek çok zahmet ile kazandıkları nâhoş rızıkları gösteriyor ki: Hırs, sebeb-i mahrumiyettir; tevekkül ve kanaat ise vesile-i rahmettir.

Hem daire-i insaniye içinde her milletten ziyade hırs ile dünyaya yapışan ve aşk ile hayat-ı dünyeviyeye bağlanan Yahudi milleti pek çok zahmet ile kazandığı, kendine faydası az, yalnız hazinedarlık ettiği gayr-ı meşru bir servet-i ribaî ile bütün milletlerden yedikleri sille-i zillet ve sefalet, katl ve ihanet gösteriyor ki: Hırs, maden-i zillet ve hasarettir.

Hem harîs bir insan, her vakit hasarete düştüğüne dair o kadar vakıalar var ki اَل۟حَرٖيصُ خَائِبٌ خَاسِرٌ darb-ı mesel hükmüne geçmiş, umumun nazarında bir hakikat-i âmme olarak kabul edilmiştir. Madem öyledir, eğer malı çok seversen hırs ile değil belki kanaat ile malı talep et, tâ çok gelsin.

Ehl-i kanaat ile ehl-i hırs, iki şahsa benzer ki büyük bir zatın divanhanesine giriyorlar. Birisi kalbinden der: “Beni yalnız kabul etsin, dışarıdaki soğuktan kurtulsam bana kâfidir. En aşağıdaki iskemleyi de bana verseler lütuftur.” İkinci adam güya bir hakkı varmış gibi ve herkes ona hürmet etmeye mecbur imiş gibi mağrurane der ki: “Bana en yukarı iskemleyi vermeli.” O hırs ile girer, gözünü yukarı mevkilere diker, onlara gitmek ister. Fakat divanhane sahibi onu geri döndürüp aşağı oturtur. Ona teşekkür lâzımken, teşekküre bedel kalbinden kızıyor. Teşekkür değil, bilakis hane sahibini tenkit ediyor. Hane sahibi de ondan istiskal ediyor. Birinci adam mütevaziane giriyor, en aşağıdaki iskemleye oturmak istiyor. Onun o kanaati, divanhane sahibinin hoşuna gidiyor. “Daha yukarı iskemleye buyurun.” der. O da gittikçe teşekküratını ziyadeleştirir, memnuniyeti tezayüd eder.

İşte dünya bir divanhane-i Rahman’dır. Zemin yüzü, bir sofra-yı rahmettir. Derecat-ı erzak ve meratib-i nimet dahi iskemleler hükmündedir.

Hem en cüz’î işlerde de herkes hırsın sû-i tesirini hissedebilir.

Mesela, iki dilenci bir şey istedikleri vakit, hırs ile ilhah eden dilenciden istiskal edip vermemek; diğer sakin dilenciye merhamet edip vermek, herkes kalbinde hisseder.

Hem mesela, gecede uykun kaçmış, sen yatmak istesen, lâkayt kalsan uykun gelebilir. Eğer hırs ile uyku istesen: “Aman yatayım, aman yatayım.” dersen, bütün bütün uykunu kaçırırsın.

Hem mesela, mühim bir netice için birisini hırs ile beklersin “Aman gelmedi, aman gelmedi.” deyip en nihayet hırs senin sabrını tüketip kalkar gidersin, bir dakika sonra o adam gelir fakat beklediğin o mühim netice bozulur.

Şu hâdisatın sırrı şudur ki: Nasıl ki bir ekmeğin vücudu; tarla, harman, değirmen, fırına terettüp eder. Öyle de tertib-i eşyada bir teenni-i hikmet vardır. Hırs sebebiyle teenni ile hareket etmediği için o tertipli eşyadaki manevî basamakları müraat etmez; ya atlar düşer veyahut bir basamağı noksan bırakır, maksada çıkamaz.

İşte ey derd-i maişetle sersem olmuş ve hırs-ı dünya ile sarhoş olmuş kardeşler! Hırs bu kadar muzır ve belalı bir şey olduğu halde, nasıl hırs yolunda her zilleti irtikâb ve haram helâl demeyip her malı kabul ve hayat-ı uhreviyeye lâzım çok şeyleri feda ediyorsunuz? Hattâ erkân-ı İslâmiyenin mühim bir rüknü olan zekâtı, hırs yolunda terk ediyorsunuz? Halbuki zekât, her şahıs için sebeb-i bereket ve dâfi-i beliyyattır. Zekâtı vermeyenin herhalde elinden zekât kadar bir mal çıkacak, ya lüzumsuz yerlere verecektir ya bir musibet gelip alacaktır.

Hakikatli bir rüya-yı hayaliyede, Birinci Harb-i Umumî’nin beşinci senesinde, bir acib rüyada benden soruldu:

“Müslümanlara gelen bu açlık, bu zayiat-ı maliye ve meşakkat-i bedeniye nedendir?”

Rüyada demiştim:

“Cenab-ı Hak, bir kısım maldan onda bir (Hâşiye) veya bir kısım maldan kırkta bir (Hâşiye) kendi verdiği malından birisini bizden istedi; tâ bize fukaraların dualarını kazandırsın ve kin ve hasedlerini men’etsin. Biz hırsımız için tama’kârlık edip vermedik. Cenab-ı Hak, müterakim zekâtını kırkta otuz, onda sekizini aldı.

Hem her senede yalnız bir ayda yetmiş hikmetli bir açlık bizden istedi. Biz nefsimize acıdık, muvakkat ve lezzetli bir açlığı çekmedik. Cenab-ı Hak ceza olarak yetmiş cihetle belalı bir nevi orucu beş sene cebren bize tutturdu.

Hem yirmi dört saatte bir tek saati, hoş ve ulvi, nurani ve faydalı bir nevi talimat-ı Rabbaniyeyi bizden istedi. Biz tembellik edip o namazı ve niyazı yerine getirmedik. O tek saati diğer saatlere katarak zayi ettik. Cenab-ı Hak onun keffareti olarak beş sene talim ve talimat ve koşturmakla bize bir nevi namaz kıldırdı.” demiştim. Sonra ayıldım, düşündüm, anladım ki o rüya-yı hayaliyede pek mühim bir hakikat vardır.

Yirmi Beşinci Söz’de, medeniyetle hükm-ü Kur’an’ı muvazene bahsinde ispat ve beyan edildiği üzere; beşerin hayat-ı içtimaîsinde bütün ahlâksızlığın ve bütün ihtilalatın menşei iki kelimedir:

Birisi: “Ben tok olduktan sonra, başkası açlıktan ölse bana ne?”

İkincisi: “Sen çalış, ben yiyeyim.”

Bu iki kelimeyi de idame eden, cereyan-ı riba ve terk-i zekâttır.

Bu iki müthiş maraz-ı içtimaîyi tedavi edecek tek çare, zekâtın bir düstur-u umumî suretinde icrasıyla vücub-u zekât ve hurmet-i ribadır.

Hem değil yalnız eşhasta ve hususi cemaatlerde, belki umum nev-i beşerin saadet-i hayatı için en mühim bir rükün belki devam-ı hayat-ı insaniye için en mühim bir direk, zekâttır. Çünkü beşerde, havas ve avam iki tabaka var. Havastan avama merhamet ve ihsan ve avamdan havassa karşı hürmet ve itaati temin edecek, zekâttır. Yoksa yukarıdan avamın başına zulüm ve tahakküm iner, avamdan zenginlere karşı kin ve isyan çıkar. İki tabaka-i beşer daimî bir mücadele-i maneviyede, bir keşmekeş-i ihtilafta bulunur. Gele gele tâ Rusya’da olduğu gibi sa’y ve sermaye mücadelesi suretinde boğuşmaya başlar.

Ey ehl-i kerem ve vicdan ve ey ehl-i sehavet ve ihsan!

İhsanlar, zekât namına olmazsa üç zararı var. Bazen de faydasız gider. Çünkü Allah namına vermediğin için manen minnet ediyorsun, bîçare fakiri minnet esareti altında bırakıyorsun. Hem makbul olan duasından mahrum kalıyorsun. Hem hakikaten Cenab-ı Hakk’ın malını ibadına vermek için bir tevziat memuru olduğun halde, kendini sahib-i mal zannedip bir küfran-ı nimet ediyorsun.

Eğer zekât namına versen Cenab-ı Hak namına verdiğin için bir sevap kazanıyorsun, bir şükran-ı nimet gösteriyorsun. O muhtaç adam dahi sana tabasbus etmeye mecbur olmadığı için izzet-i nefsi kırılmaz ve duası senin hakkında makbul olur.

Evet, zekât kadar belki daha ziyade nâfile ve ihsan, yahut sair suretlerde verip riya ve şöhret gibi minnet ve tezlil gibi zararları kazanmak nerede? Zekât namına o iyilikleri yapıp hem farzı eda etmek hem sevabı hem ihlası hem makbul bir duayı kazanmak nerede?

سُب۟حَانَكَ لَا عِل۟مَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّم۟تَنَٓا اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟عَلٖيمُ ال۟حَكٖيمُ

اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَ سَلِّم۟ عَلٰى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ نِ الَّذٖى قَالَ «اَل۟مُؤ۟مِنُ لِل۟مُؤ۟مِنِ كَال۟بُن۟يَانِ ال۟مَر۟صُوصِ يَشُدُّ بَع۟ضُهُ بَع۟ضًا» وَ قَالَ «اَل۟قَنَاعَةُ كَن۟زٌ لَا يَف۟نٰى»

وَعَلٰى اٰلِهٖ وَصَح۟بِهٖ اَج۟مَعٖينَ اٰمٖينَ وَال۟حَم۟دُ لِلّٰهِ رَبِّ ال۟عَالَمٖينَ

HÂTİME

Gıybet hakkındadır

بِاس۟مِهٖ

وَ اِن۟ مِن۟ شَى۟ءٍ اِلَّا يُسَبِّحُ بِحَم۟دِهٖ

Yirmi Beşinci Söz’ün Birinci Şule’sinin Birinci Şuâ’ının Beşinci Noktası’nın makam-ı zem ve zecrin misallerinden olan bir tek âyetin, mu’cizane altı tarzda gıybetten tenfir etmesi; Kur’an’ın nazarında gıybet ne kadar şenî bir şey olduğunu tamamıyla gösterdiğinden, başka beyana ihtiyaç bırakmamış. Evet, Kur’an’ın beyanından sonra beyan olamaz, ihtiyaç da yoktur.

İşte اَيُحِبُّ اَحَدُكُم۟ اَن۟ يَا۟كُلَ لَح۟مَ اَخٖيهِ مَي۟تًا âyetinde altı derece zemmi, zemmeder. Gıybetten altı mertebe şiddetle zecreder. Şu âyet bilfiil gıybet edenlere müteveccih olduğu vakit, manası gelecek tarzda oluyor. Şöyle ki:

Malûmdur: Âyetin başındaki hemze, sormak (âyâ) manasındadır. O sormak manası, su gibi âyetin bütün kelimelerine girer. Her kelimede bir hükm-ü zımnî var.

İşte birincisi, hemze ile der: Âyâ, sual ve cevap mahalli olan aklınız yok mu ki bu derece çirkin bir şeyi anlamıyor?

İkincisi يُحِبُّ lafzıyla der: Âyâ, sevmek ve nefret etmek mahalli olan kalbiniz bozulmuş mu ki en menfur bir işi sever?

Üçüncüsü اَحَدُكُم۟ kelimesiyle der: Cemaatten hayatını alan hayat-ı içtimaiye ve medeniyetiniz ne olmuş ki böyle hayatınızı zehirleyen bir ameli kabul eder?

Dördüncüsü اَن۟ يَا۟كُلَ لَح۟مَ kelâmıyla der: İnsaniyetiniz ne olmuş ki böyle canavarcasına arkadaşınızı diş ile parçalamayı yapıyorsunuz?

Beşincisi اَخٖيهِ kelimesiyle der: Hiç rikkat-i cinsiyeniz, hiç sıla-i rahminiz yok mu ki böyle çok cihetlerle kardeşiniz olan bir mazlumun şahs-ı manevîsini insafsızca dişliyorsunuz? Ve hiç aklınız yok mu ki kendi azanızı kendi dişinizle divane gibi ısırıyorsunuz?

Altıncısı مَي۟تًا kelâmıyla der: Vicdanınız nerede? Fıtratınız bozulmuş mu ki en muhterem bir halde bir kardeşinize karşı, etini yemek gibi en müstekreh bir işi yapıyorsunuz?

Demek şu âyetin ifadesiyle ve kelimelerin ayrı ayrı delâletiyle zem ve gıybet, aklen ve kalben ve insaniyeten ve vicdanen ve fıtraten ve milliyeten mezmumdur. İşte bak nasıl şu âyet, îcazkârane altı mertebe zemmi zemmetmekle, i’cazkârane altı derece o cürümden zecreder.

Gıybet, ehl-i adâvet ve hased ve inadın en çok istimal ettikleri alçak bir silahtır. İzzet-i nefis sahibi, bu pis silaha tenezzül edip istimal etmez. Nasıl meşhur bir zat demiş:

اُكَبِّرُ نَف۟سٖى عَن۟ جَزَاءٍ بِغِي۟بَةٍ فَكُلُّ اِغ۟تِيَابٍ جَه۟دُ مَن۟ لَا لَهُ جَه۟دٌ

Yani “Düşmanıma gıybetle ceza vermekten nefsimi yüksek tutuyorum ve tenezzül etmiyorum. Çünkü gıybet, zayıf ve zelil ve aşağıların silahıdır.”

Gıybet odur ki: Gıybet edilen adam hazır olsa idi ve işitse idi, kerahet edip darılacaktı. Eğer doğru dese zaten gıybettir. Eğer yalan dese hem gıybet hem iftiradır. İki katlı çirkin bir günahtır.

Gıybet, mahsus birkaç maddede caiz olabilir:

Birisi: Şekva suretinde bir vazifedar adama der, tâ yardım edip o münkeri, o kabahati ondan izale etsin ve hakkını ondan alsın.

Birisi de: Bir adam onunla teşrik-i mesai etmek ister. Senin ile meşveret eder. Sen de sırf maslahat için garazsız olarak, meşveretin hakkını eda etmek için desen: “Onun ile teşrik-i mesai etme. Çünkü zarar göreceksin.”

Birisi de: Maksadı, tahkir ve teşhir değil; belki maksadı, tarif ve tanıttırmak için dese: “O topal ve serseri adam filan yere gitti.”

Birisi de: O gıybet edilen adam fâsık-ı mütecahirdir. Yani fenalıktan sıkılmıyor, belki işlediği seyyiatla iftihar ediyor; zulmü ile telezzüz ediyor, sıkılmayarak aşikâre bir surette işliyor.

İşte bu mahsus maddelerde garazsız ve sırf hak ve maslahat için gıybet caiz olabilir. Yoksa gıybet, nasıl ateş odunu yer bitirir; gıybet dahi a’mal-i salihayı yer bitirir.

Eğer gıybet etti veyahut isteyerek dinledi; o vakit اَللّٰهُمَّ اغ۟فِر۟لَنَا وَ لِمَنِ اغ۟تَب۟نَاهُ demeli, sonra gıybet edilen adama ne vakit rast gelse “Beni helâl et.” demeli.

اَل۟بَاقٖى هُوَ ال۟بَاقٖى

Said Nursî

---

Yirmi Birinci Mektup ⇐ | Mektubat | ⇒ Yirmi Üçüncü Mektup

---