İkinci Ders

İkinci Ders

وَاُز۟لِفَتِ ال۟جَنَّةُ لِل۟مُتَّقٖينَ ۝ وَبُرِّزَتِ

ال۟جَحٖيمُ لِل۟غَاوٖينَ

Ey insan-ı gafil! Ey dünya için dinini ihmal eden! Şu temsilî bir hikâyeyi dinle. Tâ dinsiz dünyanın hakikatini göresin.

Eski zamanda iki kardeş vardı. Bu iki kardeş seyahate çıktılar. Gitgide tâ yol ikileşti. O iki yolun başında bir adamı gördüler. O adam onlara dedi ki:

— Sağ yolda kanun ve nizama tebaiyet var. Ve o tebaiyet külfeti içinde, bir emniyet ve saadet var. Sol yolda ise bir serbestiyet ve bir hürriyet var. Ve o serbestiyet ve hürriyet içinde bir tehlike ve şakavet var. İstediğiniz yola gidebilirsiniz.

Güzel huylu kardeş sağ yola

تَوَكَّل۟تُ عَلَى اللّٰهِ deyip gitti. Ve o hafif külfeti ve nizam ve kanunu kabul etti. Sû-i hulk sahibi, âzade-ser kardeş, serbestlik için sol yolu tercih etti. Zâhiren hafif, manen gayet ağır bir vaziyette gitti. Biz de hayalen bunu takip ediyoruz.

İşte dağ ve sahradan gide gide tâ hâlî bir sahraya dâhil oldu. Birden müthiş bir sadâ işitti. Baktı ki dehşetli bir arslan meşelikten çıkıp kendisine hücum etti. O da kaçıp altmış arşın derinliğinde susuz bir kuyuya rast geldi. Havfından kendini içine attı. Yarısına kadar inmekle kuyunun duvarında göğermiş bir ağaca rast geldi. O ağacı tuttu. Gördü ki o ağacın iki kökü var. Biri siyah renkte, diğeri beyaz renkte iki fare, o iki köke musallat olup kesiyorlar. Yukarı baktı, arslan kuyunun başında nöbetçi gibi bekliyor. Aşağıya baktı, dehşetli bir ejderha kuyunun içindedir. Başını kaldırmış, otuz arşın yukarıda ayağının yakınına kadar gelmiş. Ağzının genişliği ise bi’rin yani kuyunun ağzına benzer. Kuyunun duvarına bakar. Isırıcı, muzır haşerat etrafını sarmışlar. Ağacın başına baktı, gördü ki incir ağacıdır. Lâkin hârikadan olarak cevizden nara kadar çok muhtelif ağaçların meyveleri ve yemişleri var.

Sû-i fehminden ve sû-i tâli’inden bu dehşetli hâlâtın âdi ve kendi kendine olmuş bir şey olmadığını anlamadı. Ve bu ince iş içinde iş olduğuna intikal etmedi. Kalp ve ruhu ve akıl ve letaifi bu elîm ve dehşetli vaziyetten feryad u figan ederken nefs-i emmaresi tegafül ile tecahül etti. Kalp ve ruhun âh u enîn ve fîzarından kulağını kapayıp kendi kendini aldatarak bir bostanda bulunuyor gibi o meyveleri yemeye başladı. Fakat o meyvelerin bir kısmı zehirli ve muzır idi. Bir hadîs-i kudsîde Cenab-ı Hak buyurdu ki: اَنَا عِن۟دَ ظَنِّ عَب۟دٖى بٖى yani “Kulum beni nasıl tanırsa ona öyle muamele ederim.”

Şu bedbaht adam da sû-i zannıyla gördüğünü hakikat telakki etti. Öyle muamele gördü ve görüyor. Ne ölür ki kurtulsun ve ne de elemsiz kalır ki yaşasın. Şu miskin ahmak fehmetmedi ki bu tılsımlı ve acib işlerde tesadüf mümkün olmaz.

Biz de şu meş’umu şu azapta bırakıp döneceğiz. Mübarek ve yümünlü diğer kardeşin arkasından gideriz.

İşte şu zat, hüsn-ü sîretinden nâşi, hüsn-ü zannı ile ünsiyet ederek yolunda gidiyor. Bak, nasıl hüsn-ü nazarıyla kardeşinin mahrum kaldığı bostandan istifade ediyor. Şu bostanda çiçek ve yemişlerle beraber, murdar ve müstakzer şeyler de bulunur. Bu kardeş ise bu güzel şeylerden istifade etti. Mülevvesata bakmadı. İstirahat etti. Evvelki meş’um kardeşi ise murdar şeylerle meşgul oldu. Midesini bulandırdı.

Sonra bu güzel huylu arkadaş da gitgide öteki kardeşi gibi bir sahra-yı azîme dâhil oldu. Birden hücum eden bir arslanın sesini işitti, korktu lâkin kardeşinden daha az korkmuştu. Zira o arslanın, sahra sultanının bir memuru olduğu ihtimali kendisine teselli verdi. Lâkin yine kaçtı. Altmış arşınlık derinliğinde bir bi’r-i muattalaya yani susuz bir kuyuya rast geldi, kendini içine attı. Ortasında duran bir ağacı tuttu. O da kardeşi gibi gördü ki iki mahluk, o ağacın iki kökünü de kesiyorlar.

Sonra baktı, yukarıda arslan, aşağıda büyük bir yılan var. Yılan geniş ağzını açmış, ayağına takarrub etmiş olduğunu gördü. Bîçare o da havfından tedehhüş etti. Lâkin onun dehşeti, kardeşinin dehşetinden çok derece daha hafif idi. Çünkü güzel hüsn-ü zannıyla ve fehmiyle bu umûr-u acibeyi birbiriyle alâkadar ve bir emir ile hareket eder gibi görmekle anladı ki bu işlerde bir tılsım var. Bunlar bir hâkimin emriyle dönerler. O hafî hâkim; ona bakıyor, tecrübe ediyor, onu bir maksat için davet ediyor.

Şu tatlı havftan bir merak neş’et etti. Merakı da: “Acaba beni tecrübe edip ve kendini bana tanıttırmak isteyen ve bu acib yol ile böyle acib bir maksada beni sevk eden kimdir?”

İşte şu merak-ı marifetten, sahib-i tılsımın muhabbeti neş’et etti. Ağacın başına baktı, gördü ki incir ağacıdır. Lâkin meyveleri ayrı ayrı çok ağaçların meyveleridir. O vakit tamamen korkusu zâil oldu ve o vakit anladı ki bunda bir tılsım var. O tılsım bunlara hükmediyor. Zira mümkün değil bu incir ağacı, böyle çok ağacın meyvesini versin. Belki o ağaç, liste ve fihristedir. Gizli olan hâkimin bostanına hem o melik-i kerîmin misafirlerine ihzar ettiği çeşit çeşit et’imeye işaret eder ve o taamların numuneleridirler.

Onun bu muhabbetinden, tılsımı açmak talebi ve tılsım sahibini razı etmek arzusu neş’et etti. Birden miftah ona ilham edildi. O da nida etti ki: “Sana itimat ediyorum ve her şeyi senin için terk ediyorum ve yalnız seninim ve seni istiyorum.” dedi. Birden kuyu duvarı yarıldı. Şahane ve nezih bir bahçeye bir kapı açıldı. Arslan ve yılan da iki mutî hizmetkâra dönüp onu o bahçeye girmek için davet ettiler. Hattâ o arslan kendisine musahhar bir at mesabesine döndü.

İşte ey hayal arkadaşım, bu iki kardeşin vaziyetlerini muvazene et! Evvelki bedbaht, her vakit yılanın ağzına girmeye muntazırdır. Şu bahtiyar ise meyvedar ve revnaktar bir bahçeye davet edilir.

Hem evvelki bedbahtın, elîm bir dehşette ve azîm bir korku içinde kalbi parçalanıyor. Bu bahtiyar ise leziz bir ibret, tatlı ve mahbub bir havf ve şevk ve marifet içinde garaibi seyrediyor.

Hem o bedbaht, vahşet ve yeis içinde azap çekiyor. Şu bahtiyar ise ünsiyet ve ümit ve iştiyak içinde telezzüz ediyor.

Hem o bedbaht, vahşi canavar düşmanların hücumlarına maruz bir mahpus hükmündedir. Şu bahtiyar, bir aziz misafirdir ki misafir olduğu Melik-i Kerîm’in acib hizmetkârlarıyla ünsiyet ediyor.

Hem o bedbaht; zehirli, leziz yemişleri yemekle azabını tacil ediyor. Zira o meyveler, asıllarına müşteri olmak için numunelerdir. Tatmaya izin var, hayvan gibi yemeye izin yoktur. Şu bahtiyar ise tadar, işi anlar; yemesini tehir eder ve intizar ile telezzüz eder.

Eğer bedbaht kardeş olmamak ve bahtiyar kardeş olmak istersen Kur’an’ı dinle, mutî ol, ona yapış ve itaat et.

Eğer şu hikâye-i temsiliyedeki dekaikı fehmettin ise hakikati ona tatbik et. Mühimlerini ben söyleyeceğim. İncelerini de sen istihraç et.

Bak! O iki kardeş, ruh-u mü’min ile ruh-u kâfirdir; kalb-i salih ile kalb-i fâsıktır. O iki tarîk ise tarîk-i Kur’an ve iman ile tarîk-i isyan ve tuğyandır. O yoldaki bostan ise cemiyet-i beşeriye içinde muvakkat hayat-ı içtimaiyedir ki şer ve hayır, çirkin ve güzel karışıktır. O sahra ise arz ve dünyadır. O arslan ise ölüm ve eceldir. O bi’r (kuyu) ise beden-i insan ve hayattır. O altmış arşın derinlik ise vasatî ve ömr-ü galibî olan altmış seneye işarettir. O ağaç ise müddet-i ömürdür. O beyaz ve siyah iki fare ise gece ve gündüzdür. O ejderha yılan ise ağzı kabir olan âlem-i berzaha giden yoldur. O haşerat-ı muzırra ise beliyyeler ve musibetlerdir. O ağaçtaki yemişler ise niam-ı dünyeviyedir ki niam-ı uhreviyenin listesi ve ihzar edici müşabihleri, müşterileri meyve-i cennete davet eden numuneleridir.

O ağaç, birliğiyle beraber başka başka yemişler vermesi ile sikke-i kudrete ve hâtem-i rububiyete ve turra-i uluhiyete işarettir. Çünkü bir şeyden her şeyi yapmak; bir topraktan bütün meyveleri yapmak, bir sudan bütün hayvanları halk etmek, bir basit gıdadan bütün cihazat-ı hayvaniyeyi icad etmek hem her şeyi bir şey yapmak; bir zîhayatın yediği gayet mütebayin taamlardan bir lahm-ı mahsus (et) ve bir cild-i basit nescetmek (dokumak) gibi sanatlar, Ehad ve Samed olan Sultan-ı ezel ve ebed’in sikke-i hâssasıdır, hâtem-i mahsusasıdır, taklit edilmez bir turrasıdır.

O zehirli bir kısım meyveler ise lezaiz-i muharremedir. O tılsım ise sırr-ı iman ile açılan sırr-ı hikmet-i hilkattir. O miftah ise يَا اَللّٰهُ ve لَا اِلٰهَ اِلَّا اللّٰهُ ve اَللّٰهُ لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ ال۟حَىُّ ال۟قَيُّومُ kelimeleridir.

O su’ban ağzının yani yılan ve ejderha ağzının bostan kapısına inkılabı, kabre işarettir ki kabir ehl-i dalalet ve tuğyana, vahşet-i nisyan içinde zindan gibi bir berzah ve su’ban batnı gibi dar bir mezara açılan bir kapı olduğu halde; ehl-i Kur’an ve imana, dehliz-i cinandan rahmet-i Rahman’a ve zindan-ı dünyadan bostan-ı bekaya açılan bir kapıya döner.

Ve o müthiş arslanın munis bir hizmetkâra ve musahhar bir ata dönmesi ise mevte işarettir ki mevt ile ehl-i dalalet bütün mahbubatından elîm bir firak-ı ebedî içinde, kendi cennet-i kâzibe-i dünyeviyelerinden ihraç ve vahşet ve infirad içinde zindan-ı mezara idhal olundukları halde; ehl-i hidayet ve Kur’an için o mevt, müştak oldukları ahbaplarına visal ve hakiki vatanlarına vusul ve zindan-ı dünyadan bostan-ı cinana davet ve Hannan, Mennan, Deyyan ve Rahman’ın rahmetinin fazlından, hizmetlerine mukabil ahz-ı ücret etmelerine vesiledir.

Elhasıl: Hayat-ı fâniyeyi esas maksat yapan, zâhiren cennet içinde olsa da manen cehennemdedir. Hayat-ı bâkiyeye müteveccih olan zat ise saadet-i dâreyne mazhardır.

اَللّٰهُمَّ اج۟عَل۟نَا مِن۟ اَه۟لِ السَّعَادَةِ وَ ال۟قُر۟اٰنِ

وَ ال۟اٖيمَانِ اٰمٖينَ

* * *