Fjala e Katërmbëdhjetë

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ

الٓرٰ كِتَابٌ اُح۟كِمَت۟ اٰيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَت۟ مِن۟ لَدُن۟ حَكٖيمٍ خَبٖيرٍ

Me Emrin e All-llahut, i Gjithëmëshirshmi, Mëshirëploti. Elif. Lam. Ra. (Ky është) një libër, me vërsetet bazë ose themelore (të kuptimit të qartë) dhe pastaj të shpjeguara në imtësi nga Një (All-llahu) i Cili është, i Gjithurti dhe i Mirinformuari (deri në imtësi për çdo gjë)”()

[Me gellm për t'u ngjitur tek disa tē vërteta sublime e të lartësuara tē Kur'anit Gjithurtësi, dhe te hadithit, shpjeguesit tē vërtetē te Kur'anit, ne do të tregojmë një numër krahasimesh te atyre te vertetave tê cilat janë si shkalle për të ndihmuar zemrat që kanë mangesi në nënshtrim e bindje, ahe do tē shpjegojmë në perfundim të fjales një mësim tregues, model, dhe nje mister qe lidhet me perkujdesjen Hyjnore. Megenëse midis atyre te vërtetave, krahasimet e Ringjalljes che te ies enthie jant fepiguar h "erogln Ofo ei che tean iti ne to te përmendim vetëm "Pese Çöshtje" si shembuj të tjerë të atyre të vêrtetave.]

E para: Me qëllim për t’u bindur, për shembull, nga vërseti, خَلَقَ السَّمٰوَاتِ وَال۟اَر۟ضَ فٖى سِتَّةِ اَيَّامٍ “Ai (All-llahu) i krijoi qiejt dhe tokën në gjashtë ditë...”(), dhe për t’u bindur nga e vërteta e tij që e tregon nëpërmjet ditëve Kur’anore, të cilat përbëhen nga një periudhë e gjatë kohe dhe ndoshta ajo është sa një mijë vite ose pesëdhjetë mijë vite, ne do të tregojmë për shikimet për t’i vëzhguar, botët udhëtuese, qëniet kalimtare, dhe dynjatë -krijesat- që kalojnë në çdo ditë, në çdo vit dhe në çdo shekull, që i krijoi Krijuesi i Gjithëlavdishëm ku secila prej tyre është si një ditë. Po, është sikur këto botëra, të ishin secila një mysafir, ashtu si njeriu. Me urdhrin e të Gjithëlavdishmit të Vetëm, në çdo stinë bota mbushet e zbrazet.

E dyta: Për shembull, vërsetet,

وَلَا رَط۟بٍ وَلَا يَابِسٍ اِلَّا فٖى كِتَابٍ مُبٖينٍ ۝ وَكُلَّ شَى۟ءٍ اَح۟صَي۟نَاهُ فٖٓى اِمَامٍ مُبٖينٍ ۝ لَا يَع۟زُبُ عَن۟هُ مِث۟قَالُ ذَرَّةٍ فِى السَّمٰوَاتِ وَلَا فِى ال۟اَر۟ضِ وَلَٓا اَص۟غَرُ مِن۟ ذٰلِكَ وَلَٓا اَك۟بَرُ اِلَّا فٖى كِتَابٍ مُبٖينٍ

“(Nuk ka) asgjë të njomë apo të thatë që të mos jetë shkruar në një regjistër të qartë.”()

“Dhe gjithçka Ne e kemi shënuar në llogari (si dëshmi) në një libër të qartë.”()

“As edhe një thërrmijë nuk mund t’i fshihet Atij në qiej apo në tokë; nuk ka ndonjë gjë më e vogël se ajo, dhe as më e madhe, veçse është në librin e qartë.”()

Me qëllim për t’u bindur për këto të vërteta të larta për të cilat pohojnë këto vërsete, se “Të gjitha gjërat së bashku me gjendjet e tyre janë regjistruar e shënuar, përpara se ato të vinin në ekzistencë, kur ato kanë ardhur në ekzistencë, dhe pasi ato të jenë larguar nga ekzistenca; dhe ato po regjistrohen”, ne do të shtrojmë për të vëzhguar, sa vijon: Skalitësi, Krijuesi i Gjithëlavdishëm duke përfshirë e ruajtur në një formë jolëndore në farërat, në bërthamat dhe në rrënjët e krijesave të panumërta, të mirëorganizuara, të cilat Ai i ndryshon në çdo stinë në fletën e fytyrës së tokës, sidomos në pranverë indekset e qënieve të tyre, historitë e jetës dhe parimet sipas të cilave ato veprojnë. Dhe kur ato vdesin, Ai i skalit e i shkruan në formë jolëndore me të njëjtën Penë të Kaderit Hyjnor këto indekse, këto histori të jetës dhe parimet në farërat e thjeshta në frutat e tyre. Saqë ai, Krijuesi xh.sh., e shkruan çdo gjë të njomë apo të thatë prej krijesave të pranverës së kaluar në farërat e tyre të kufizuara e të vockëla që u ngjasojnë ashkëlave të thata të drurit dhe kockave, duke i shkruajtur ato në mënyrën më perfekte dhe duke i ruajtur me rregullin më të plotë. Është sikur çdo pranverë t’i bashkangjitej si një lule faqes së tokës me një harmoni e rregull të mahnitshëm dhe me një mënyrë jashtëzakonisht të drejtëpeshuar nga Dora e Hirplotit të Vetëm dhe të Gjithëlavdishmit, dhe pastaj e këput atë prej saj; secila vendoset në të, pastaj hiqet.

Ndërsa realiteti është ky, njëra nga format më të çuditshme të çudhëzimit të njeriut është se ai e quan këtë shkrim natyral, këtë skalitje plot art, këtë model pasiv të urtësisë, i cili është indeksi i Artit Hyjnor dhe vetëm një reflektim dhe shfaqje e “Leuh el-Mahfudhit” (ai e quan këtë) “natyrë”, dhe e konsideron atë të jetë burimi, aktivja dhe efektivja. اَي۟نَ الثَّرَا مِنَ الثُّرَيَّا A mund të ketë ndonjë krahasim midis tokës dhe plejadave? A mund të ketë ndonjë krahasim midis realitetit dhe midis hamendjeve të njerëzve të shkujdesur?

E treta: Për shembull, me qëllim për t’u ngjitur tek e vërteta të cilën e përshkroi Njoftuesi i lajmeve të Sigurta lidhur me melekët e caktuar për mbajtjen e Fronit, melekët e caktuar për tokën dhe qiejt dhe me grupet e tjera të engjëjve, që pohon se: Meleku ka dyzetmijë koka, në çdo kokë ndodhen dyzetmijë gjuhë, dhe çdo gjuhë e lavdëron Zotin xh. sh. në dyzetmijë mënyra lavdërimi e falënderimi, shqyrto me vëmendje sa vijon: Nëpërmjet vërseteve si:

تُسَبِّحُ لَهُ السَّمٰوَاتُ السَّب۟عُ وَال۟اَر۟ضُ وَمَن۟ فٖيهِنَّ ۝ اِنَّا سَخَّر۟نَا ال۟جِبَالَ مَعَهُ يُسَبِّح۟نَ

“E lavdërojnë dhe e ngrenë në lavdi e madhështi atë shtatë qiejt dhe toka.”()

اِنَّا عَرَض۟نَا ال۟اَمَانَةَ عَلَى السَّمٰوَاتِ وَال۟اَر۟ضِ وَال۟جِبَالِ

“Me të vërtetë që Ne i bëmë malet të lartësojnë lavditë Tona bashkë me të, gjithë pasditen dhe të gjithë paraditen.” () “Në të vërtetë Ne ua paraqitëm amanetin (besimin) qiejve, edhe tokës, edhe maleve” (), i Gjithëlavdishmi i vetëm e shpreh qartë se madje edhe më e madhja dhe më universalja e krijesave demonstrojnë se e lavdërojnë Atë sipas përbotshmërisë së tyre dhe në një mënyrë të përshtatshme me gjërësinë e tyre. Dhe çështja është e qartë dhe shfaqet kështu.

Ashtu si qiejt madhështorë që lavdërojnë Krijuesin dhe që fjalët e tyre lavdëruese janë diejt, hënat dhe yjet, po ashtu, fjalët lavdëruese të tokës fluturuese në hapësirën e qiellit, duke lavdëruar All-llahun, janë kafshët, bimët dhe pemët. Domethënë, ashtu si çdo pemë e çdo yll që secili kryen një formë të pjesshëm lavdërimi, po ashtu, bën toka dhe çdo pjesë e saj, çdo mal e luginë dhe çdo pjesë toke e deti. Atëherë ashtu siç ka toka me pjesët e saj dhe me tërësinë e saj mënyrat e saja të lavdërimit, po ashtu sferat e kupës së qiellit dhe yjësia në qiej, secila kryen një formë të përgjithshme lavdërimi. Atëherë kjo tokë e cila ka me mijëra kokë dhe se në secilën nga ato ka me qindra e mijëra gjuhë, sigurisht që ajo ka një melek të caktuar për të i cili përkthen dhe shfaq në botën e shembëllesës lulet e lavdërimit dhe frutat e lavdërimeve që ajo kryen me secilën, dhe që i përfaqëson dhe i shpall në botën e shpirtërave.

Në të vërtetë, në qoftë se gjëra të shumta do të merrnin formën e një kolektivi ose të një bashkësie, një personalitet kolektiv do të vinte në ekzistencë. Në qoftë se një kolektivitet i tillë bashkohet e merr formën e një uniteti, ajo do të ketë një personalitet kolektiv, një lloj shpirti që do ta përfaqësojë atë dhe një melek të caktuar që do të kryejë detyrën e saj të lavdërimit.

Si një shembull, merr në konsideratë Rrapin përpara dhomës sime këtu; ai përfaqëson një fjalë të madhe me të cilën flet gjuha e këtij mali që ndodhet në gojën e “Barlës”: Shiko se si me qindra nga gjuhët e degëve më të vogëla ndodhen në tre kokat e tre degëve kryesore të trungut të tij. Studioje me vëmendje se sa qindra nga fjalët e frutave të mirëorganizuara e të drejtpeshuara ka ai në çdo gjuhë, dhe sa qindra shkronja të mirërenditura të farërave me fletë janë në çdo frut? Ashtu siç e dëgjon ti dhe e shikon se sa me gojëtari e përlëvdon ai dhe i thur lavde Krijuesit të Gjithëlavdishëm, Pronarit të urdhrit كُنْ فَيَكُونُ “Ji, dhe ajo është”, po ashtu meleku i caktuar për të përfaqëson lavdërimin e tij me gjuhë të shumta në Botën e Kuptimit. Urtësia e bën të domosdoshme që ajo të jetë kështu.

E katërta: Për shembull, shqyrtoje të vërtetën e lartësuar që është shprehur nga vërsete të tilla si:

اِنَّمَٓا اَم۟رُهُٓ اِذَٓا اَرَادَ شَي۟ئًا اَن۟ يَقُولَ لَهُ كُن۟ فَيَكُونُ ۝ وَمَٓا اَم۟رُ السَّاعَةِ اِلَّا كَلَم۟حِ ال۟بَصَرِ ۝ وَ نَح۟نُ اَق۟رَبُ اِلَي۟هِ مِن۟ حَب۟لِ ال۟وَرٖيدِ ۝ تَع۟رُجُ ال۟مَلٰٓئِكَةُ وَالرُّوحُ اِلَي۟هِ فٖى يَو۟مٍ كَانَ مِق۟دَارُهُ خَم۟سٖينَ اَل۟فَ سَنَةٍ

“Sigurisht që urdhri i Tij, kur Ai do një gjë, është vetëm se Ai t’i thotë asaj: “Bëhu!”-dhe ajo është e bërë (në çast)!”()

“...Dhe çështja e orës (çastit të fundit) është sa një hap e mbyll sytë.”()

“Dhe Ne jemi më afër tij se sa vena e qafës së tij”()

“Melekët dhe Ruhu (meleku Xhebrail) ngjiten tek Ai në një ditë, përmasat e së cilës janë sa pesëdhjetë mijë vjet.”()

“I Plotëfuqishmi i Vetëm Absolut krijon gjëra me një lehtësi e shpejtësi të tillë, me një kollajllëk të tillë dhe pa asnjë shqetësim, saqë ajo duket dhe kuptohet se Ai krijon thjesht me një urdhër. Gjithashtu, megjithëse Krijuesi i Gjithëfuqishëm është shumë afër krijesave, ato janë pafundësisht larg prej Tij. Për më tepër, pavarësisht madhështisë së Tij të pafundme, duke u kushtuar rëndësi atyre, Ai vë në rregull gjithashtu edhe çështjet më të pjesshme e të ulëta dhe nuk i lë ato jashtë bukurisë së Artit të Tij.

Kështu rregulli i plotë brenda një lehtësie absolute i vëzhguar tek qëniet e dëshmon ekzistencën e kësaj të vërtete Kur’anore. Gjithashtu krahasimi vijues e demonstron misterin e urtësisë së saj. Për shembull, وَ لِلّٰهِ ال۟مَثَلُ ال۟اَع۟لٰى “dhe për All-llahun është krahasimi më i lartë”, detyrat që shfaq dielli nëpërmjet urdhrit Hyjnor dhe nënshtrimit Hyjnor, i cili është si një pasqyrë e dendur për Emrin e En- Nur nga Emrat e Bukur Hyjnorë të Krijuesit të Gjithëlavdishëm, e sjell këtë realitet më afër kuptimit. Ajo është siç vijon:

Pavarësisht lartësisë e largësisë së tij, dielli është shumë afër të gjitha gjërave të tejdukshme dhe të shndritshme; madje ai është më afër me ato gjëra se sa ato me veten e tyre. Dhe pavarësisht se dielli ka efekt mbi ato në mënyra të shumta, si nëpërmjet shfaqjes së tij, imazhit të tij, dritës dhe fuqisë së dispozicionit e vendosjes së tij, ato gjëra të tejdukshme janë me mijëra vite larg tij, dhe nuk munden kurrsesi të kenë efekt mbi të, madje ato nuk mund të pretendojnë se janë afër tij.

Gjithashtu kuptohet nga shikimi i reflektimit të dritës së diellit dhe nga kjo që i ngjason imazhit të tij prej çdo grimce të tejdukshme sipas kapacitetit të saj dhe ngjyrës, dielli sikur është i pranishëm në çdo grimcë dhe shikon kudo që hyn drita e tij.

Për më tepër, gjithëpërfshirja e diellit dhe depërtimi i tij rriten me madhësinë e ndriçimit të tij.

Për shkak të madhështisë së dritësisë së tij, edhe gjërat më të vockëla nuk mund t’i fshihen apo të ikin prej tij. Kjo do të thotë se madhështia e tij e paanë nuk i lë jashtë gjërat e pjesshme e të vogëla; por, përkundrazi, ai i merr ato të gjitha -nëpërmjet misterit të dritësisë- brenda sferës së gjithëpërfshirjes së tij.

Për më tepër, në qoftë se do të supozonim të pamundurën dhe ta imagjinonim diellin të vepronte me vullnet të lirë, e me zgjedhje, në detyrat dhe në treguesit që ai shfaq, me lejen Hyjnore, ai do të funksiononte me lehtësinë më të madhe me një shpejtësi të madhe, me një gjërësi e gjithëpërfshirje në gjërat duke filluar nga grimcat tek pikëlat në sipërfaqen e detit dhe tek planetët, dhe do të supozohej se ai i kryen këto akte e sjellje kaq të fuqishme thjesht nëpërmjet një urdhri. Një grimcë dhe një planet do të ishin të barabartë përpara urdhrit të Tij. Shkëlqimin që ai do ta jepte në sipërfaqen e detit, do ta jepte në një rregull të plotë edhe mbi një grimcë në përputhje me kapacitetin e saj.

İşte, sema denizinin yüzünde ziyadar bir kabarcık ve Kadîr-i Mutlak’ın Nur isminin cilvesine kesif bir âyinecik olan şu güneşin, bilmüşahede şu hakikatin üç esasının numunelerine mazhar olduğunu görüyoruz. Elbette güneşin nur ve harareti, ilim ve kudretine nisbeten toprak gibi kesif hükmünde, “Nuru’n-Nur, Münevviru’n-Nur, Mukaddiru’n-Nur” olan Zat-ı Zülcelal her şeye, ilim ve kudretiyle nihayetsiz yakın ve hazır ve nâzır ve eşya ondan gayet uzak olduğuna hem o derece külfetsiz, mualecesiz, suhuletle işleri yapar ki yalnız mahz-ı emrin sürat ve suhuletiyle icad eder gibi anlaşıldığına hem hiçbir şey; cüz’î küllî, küçük büyük, daire-i kudretinden harice çıkmadığına ve kibriyası ihata ettiğine şuhud derecesinde bir yakîn-i imanî ile iman ederiz ve iman etmek gerektir.

Beşincisi: "وَمَا قَدَرُوا اللّٰهَ حَقَّ قَد۟رِهٖ وَال۟اَر۟ضُ جَمٖيعًا قَب۟ضَتُهُ يَو۟مَ ال۟قِيَامَةِ وَالسَّمٰوَاتُ مَط۟وِيَّاتٌ بِيَمٖينِهٖ den tut, tâ وَاع۟لَمُٓوا اَنَّ اللّٰهَ يَحُولُ بَي۟نَ ال۟مَر۟ءِ وَقَل۟بِهٖ ye kadar… Hem اَللّٰهُ خَالِقُ كُلِّ شَى۟ءٍ وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَى۟ءٍ وَكٖيلٌ den tut, tâ يَع۟لَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُع۟لِنُونَ e kadar… Hem خَلَقَ السَّمٰوَاتِ وَال۟اَر۟ضَ dan tut, tâ خَلَقَكُم۟ وَمَا تَع۟مَلُونَ e kadar… Hem مَا شَٓاءَ اللّٰهُ لَا قُوَّةَ اِلَّا بِاللّٰهِ den tut, tâ وَمَا تَشَٓاؤُنَ اِلَّٓا اَن۟ يَشَٓاءَ اللّٰهُ ya kadar hudud-u azamet-i rububiyeti ve kibriya-i uluhiyeti tutmuş olan ezel ve ebed Sultanı, şu âciz ve nihayetsiz zayıf ve nihayetsiz fakir ve nihayetsiz muhtaç ve yalnız cüz’î bir ihtiyar ile icada kabiliyeti olmayan zayıf bir kesb ile mücehhez benî-Âdem’e karşı şedit şikayat-ı Kur’aniyesi ve azîm tehdidatı ve müthiş vaîdleri ne hikmete binaendir ve ne vecihle tevfik edilir? Ne suretle münasip düşer?” demek olan derin ve yüksek hakikate kanaat getirmek için şu gelecek iki temsile bak:

Birinci Temsil: Mesela, şahane bir bağ var ki nihayetsiz meyvedar ve çiçektar masnûlar, içinde bulunuyorlar. Ona nezaret etmek için pek çok hademeler tayin edilmiş. Bir hizmetkârın vazifesi dahi yalnız o bağa yayılacak ve içilecek suyun mecrasındaki deliğin kapağını açmaktır. Ve şu hizmetkâr ise tembellik etti, deliğin kapağını açmadı. O bağın tekemmülüne halel geldi veyahut kurudu. O vakit Hâlık’ın sanat-ı Rabbaniyesinden ve Sultan’ın nezaret-i şahanesinden ve ziya ve hava ve toprağın hizmet-i bendegânesinden başka, bütün hademelerin o sersemden şekvaya hakları vardır. Zira hizmetlerini akîm bıraktı veya zarar verdi.

İkinci Temsil: Mesela, cesîm bir sefine-i sultaniyede, âdi bir adam cüz’î vazifesini terk etmesiyle, bütün gemideki vazifedarların netaic-i hidematına halel getirdiğinden ve bazı da mahvettiğinden bütün o vazifedarlar namına gemi sahibi ondan şedit şikâyet eder. Kusur sahibi ise diyemez ki: “Ben bir âdi adamım, ehemmiyetsiz ihmalimden şu şiddete müstahak değilim.” Çünkü tek bir adem, hadsiz ademleri intac eder. Fakat vücud kendine göre semere verir. Çünkü bir şeyin vücudu, bütün şerait ve esbabın vücuduna mütevakkıf olduğu halde; o şeyin ademi, intifası, tek bir şartın intifasıyla ve tek bir cüzün ademiyle netice itibarıyla mün’adim olur. Bundandır ki “Tahrip, tamirden pek çok defa eshel olduğu” bir düstur-u mütearife hükmüne geçmiştir.

Madem küfür ve dalalet, tuğyan ve masiyet esasları; inkârdır ve reddir, terktir ve adem-i kabuldür. Suret-i zâhiriyede ne kadar müsbet ve vücudlu görünse de hakikatte intifadır, ademdir. Öyle ise cinayet-i sâriyedir. Sair mevcudatın netaic-i amellerine halel verdiği gibi esma-i İlahiyenin cilve-i cemallerine perde çeker.

İşte bu hadsiz şikâyete hakları olan mevcudat namına o mevcudatın sultanı, şu âsi beşerden azîm şikâyet eder ve etmesi ayn-ı hikmettir. Ve o âsi, şiddetli tehdidata elbette müstahaktır ve dehşetli vaîdlere bilâ-şüphe sezadır.

Hâtime

(Gafil kafaya bir tokmak ve bir ders-i ibrettir.)

وَمَا ال۟حَيٰوةُ الدُّن۟يَٓا اِلَّا مَتَاعُ ال۟غُرُورِ

Ey gaflete dalıp ve bu hayatı tatlı görüp ve âhireti unutup dünyaya talip bedbaht nefsim! Bilir misin neye benzersin? Deve kuşuna… Avcıyı görür, uçamıyor; başını kuma sokuyor, tâ avcı onu görmesin. Koca gövdesi dışarıda. Avcı görür. Yalnız o, gözünü kum içinde kapamış, görmez.

Ey nefis! Şu temsile bak, gör; nasıl dünyaya hasr-ı nazar, aziz bir lezzeti, elîm bir eleme kalbeder.

Mesela, şu karyede yani Barla’da iki adam bulunur. Birisinin yüzde doksan dokuz ahbabı İstanbul’a gitmişler, güzelce yaşıyorlar. Yalnız bir tek burada kalmış, o dahi oraya gidecek. Bunun için şu adam İstanbul’a müştaktır, orayı düşünür. Ahbaba kavuşmak ister. Ne vakit ona denilse “Oraya git!”, sevinip gülerek gider. İkinci adam ise yüzde doksan dokuz dostları buradan gitmişler. Bir kısmı mahvolmuşlar. Bir kısmı ne görür ne de görünür yerlere sokulmuşlar. Perişan olup gitmişler, zanneder. Şu bîçare adam ise bütün onlara bedel yalnız bir misafire ünsiyet edip teselli bulmak ister. Onunla o elîm âlâm-ı firakı kapamak ister.

Ey nefis! Başta Habibullah, bütün ahbabın kabrin öbür tarafındadırlar. Burada kalan bir iki tane ise onlar da gidiyorlar. Ölümden ürküp kabirden korkup başını çevirme. Merdane kabre bak; dinle, ne talep eder. Erkekçesine ölümün yüzüne gül; bak, ne ister. Sakın gafil olup ikinci adama benzeme.

Ey nefsim! Deme: “Zaman değişmiş, asır başkalaşmış, herkes dünyaya dalmış, hayata perestiş eder. Derd-i maişetle sarhoştur.” Çünkü ölüm değişmiyor. Firak, bekaya kalbolup başkalaşmıyor. Acz-i beşerî, fakr-ı insanî değişmiyor, ziyadeleşiyor. Beşer yolculuğu kesilmiyor, sürat peyda ediyor.

Hem deme: “Ben de herkes gibiyim.” Çünkü herkes sana kabir kapısına kadar arkadaşlık eder. Herkesle musibette beraber olmak demek olan teselli ise kabrin öbür tarafında pek esassızdır.

Hem kendini başıboş zannetme. Zira şu misafirhane-i dünyada nazar-ı hikmetle baksan hiçbir şeyi nizamsız, gayesiz göremezsin. Nasıl sen nizamsız, gayesiz kalabilirsin?

Zelzele gibi vakıalar olan şu hâdisat-ı kevniye, tesadüf oyuncağı değiller. Mesela, zemine nebatat ve hayvanat envaından giydirilen birbiri üstünde, birbiri içinde, gayet muntazam ve gayet münakkaş gömlekler; baştan aşağıya kadar gayelerle, hikmetlerle müzeyyen, mücehhez olduklarını gördüğün ve gayet âlî gayeler içinde kemal-i intizam ile meczup mevlevî gibi devredip döndürmesini bildiğin halde, nasıl oluyor ki küre-i arzın benî-Âdem’den, bâhusus ehl-i imandan beğenmediği bir kısım etvar-ı gafletin sıklet-i maneviyesinden omuz silkmeye benzeyen zelzele gibi (Hâşiye)mevt-âlûd hâdisat-ı hayatiyesini; bir mülhidin neşrettiği gibi gayesiz, tesadüfî zannederek bütün musibetzedelerin elîm zayiatını bedelsiz, hebaen mensur gösterip müthiş bir yeise atarlar. Hem büyük bir hata hem büyük bir zulmederler.

Belki öyle hâdiseler, bir Hakîm-i Rahîm’in emriyle ehl-i imanın fâni malını, sadaka hükmüne çevirip ibka etmektir ve küfran-ı nimetten gelen günahlara keffarettir. Nasıl ki bir gün gelecek, şu musahhar zemin, yüzünün ziyneti olan âsâr-ı beşeriyeyi şirk-âlûd, şükürsüz görüp çirkin bulur. Hâlık’ın emriyle büyük bir zelzele ile bütün yüzünü siler, temizler. Allah’ın emriyle ehl-i şirki cehenneme döker. Ehl-i şükre “Haydi, cennete buyurun!” der.

On Dördüncü Söz’ün Zeyli

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ

اِذَا زُل۟زِلَتِ ال۟اَر۟ضُ زِل۟زَالَهَا ۝ وَاَخ۟رَجَتِ ال۟اَر۟ضُ اَث۟قَالَهَا ۝ وَ قَالَ ال۟اِن۟سَانُ مَالَهَا ۝ يَو۟مَئِذٍ تُحَدِّثُ اَخ۟بَارَهَا ۝ بِاَنَّ رَبَّكَ اَو۟حٰى لَهَا … الخ

Şu sure kat’iyen ifade ediyor ki: Küre-i arz, hareket ve zelzelesinde vahiy ve ilhama mazhar olarak emir tahtında depreniyor. Bazen de titriyor.

Manevî ve ehemmiyetli bir canibden şimdiki zelzele münasebetiyle altı yedi cüz’î suale karşı, yine manevî ihtar yardımıyla cevapları kalbe geldi. Tafsilen yazmak kaç defa niyet ettimse de izin verilmedi. Yalnız icmalen kısacık yazılacak.

Birinci Sual: Bu büyük zelzelenin maddî musibetinden daha elîm manevî bir musibeti olarak şu zelzelenin devamından gelen korku ve meyusiyet, ekser halkın ekser memlekette gece istirahatini selbederek dehşetli bir azap vermesi nedendir?

Yine manevî cevap: Şöyle denildi ki ramazan-ı şerifin teravih vaktinde kemal-i neşe ve sürur ile sarhoşçasına gayet heveskârane şarkıları ve bazen kızların sesleriyle, radyo ağzıyla bu mübarek merkez-i İslâmiyet’in her köşesinde cazibedarane işittirilmesi, bu korku azabını netice verdi.

İkinci Sual: Niçin gâvurların memleketlerinde bu semavî tokat başlarına gelmiyor, bu bîçare Müslümanlara iniyor?

Elcevap: Büyük hatalar ve cinayetler tehir ile büyük merkezlerde ve küçücük cinayetler tacil ile küçük merkezlerde verildiği gibi; mühim bir hikmete binaen ehl-i küfrün cinayetlerinin kısm-ı a’zamı, mahkeme-i kübra-yı haşre tehir edilerek ehl-i imanın hataları, kısmen bu dünyada cezası verilir. (Hâşiye)

Üçüncü Sual: Bazı eşhasın hatasından gelen bu musibet, bir derece memlekette umumî şekle girmesinin sebebi nedir?

Elcevap: Umumî musibet, ekseriyetin hatasından ileri gelmesi cihetiyle, ekser nâsın o zalim eşhasın harekâtına fiilen veya iltizamen veya iltihaken taraftar olmasıyla manen iştirak eder, musibet-i âmmeye sebebiyet verir.

Dördüncü Sual: Madem bu zelzele musibeti, hataların neticesi ve keffaretü’z-zünubdur. Masumların ve hatasızların o musibet içinde yanması nedendir? Adaletullah nasıl müsaade eder?

Yine manevî canibden elcevap: Bu mesele sırr-ı kadere taalluk ettiği için Risale-i Kader’e havale edip yalnız burada bu kadar denildi:

وَاتَّقُوا فِت۟نَةً لَا تُصٖيبَنَّ الَّذٖينَ ظَلَمُوا مِن۟كُم۟ خَاصَّةً

Yani “Bir bela, bir musibetten çekininiz ki geldiği vakit yalnız zalimlere mahsus kalmayıp masumları da yakar.”

Şu âyetin sırrı şudur ki: Bu dünya bir meydan-ı tecrübe ve imtihandır ve dâr-ı teklif ve mücahededir. İmtihan ve teklif iktiza ederler ki hakikatler perdeli kalıp tâ müsabaka ve mücahede ile Ebubekirler a’lâ-yı illiyyîne çıksınlar ve Ebucehiller esfel-i safilîne girsinler. Eğer masumlar böyle musibetlerde sağlam kalsaydılar Ebucehiller aynen Ebubekirler gibi teslim olup mücahede ile manevî terakki kapısı kapanacaktı ve sırr-ı teklif bozulacaktı.

Madem mazlum, zalim ile beraber musibete düşmek, hikmet-i İlahîce lâzım geliyor. Acaba o bîçare mazlumların rahmet ve adaletten hisseleri nedir?

Bu suale karşı cevaben denildi ki: O musibetteki gazap ve hiddet içinde onlara bir rahmet cilvesi var. Çünkü o masumların fâni malları, onların hakkında sadaka olup bâki bir mal hükmüne geçtiği gibi fâni hayatları dahi bir bâki hayatı kazandıracak derecede bir nevi şehadet hükmünde olarak, nisbeten az ve muvakkat bir meşakkat ve azaptan büyük ve daimî bir kazancı kazandıran bu zelzele, onlar hakkında ayn-ı gazap içinde bir rahmettir.

Beşinci Sual: Âdil ve Rahîm, Kadîr ve Hakîm, neden hususi hatalara hususi ceza vermeyip koca bir unsuru musallat eder. Bu hal cemal-i rahmetine ve şümul-ü kudretine nasıl muvafık düşer?

Elcevap: Kadîr-i Zülcelal, her bir unsura çok vazifeler vermiş ve her bir vazifede çok neticeler verdiriyor. Bir unsurun bir tek vazifesinde, bir tek neticesi çirkin ve şer ve musibet olsa da sair güzel neticeler, bu neticeyi de güzel hükmüne getirir. Eğer bu tek çirkin netice vücuda gelmemek için insana karşı hiddete gelmiş o unsur, o vazifeden men’edilse o vakit o güzel neticeler adedince hayırlar terk edilir. Ve lüzumlu bir hayrı yapmamak, şer olması haysiyetiyle; o hayırlar adedince şerler yapılır. Tâ bir tek şer gelmesin gibi gayet çirkin ve hilaf-ı hikmet ve hilaf-ı hakikat bir kusurdur. Kudret ve hikmet ve hakikat kusurdan münezzehtirler.

Madem bir kısım hatalar, unsurları ve arzı hiddete getirecek derecede bir şümullü isyandır ve çok mahlukatın hukukuna bir tahkirli tecavüzdür. Elbette o cinayetin fevkalâde çirkinliğini göstermek için koca bir unsura, küllî vazifesi içinde “Onları terbiye et!” diye emir verilmesi ayn-ı hikmettir ve adalettir ve mazlumlara ayn-ı rahmettir.

Altıncı Sual: Zelzele, küre-i arzın içinde inkılabat-ı madeniyenin neticesi olduğunu ehl-i gaflet işaa edip âdeta tesadüfî ve tabiî ve maksatsız bir hâdise nazarıyla bakarlar. Bu hâdisenin manevî esbabını ve neticelerini görmüyorlar tâ ki intibaha gelsinler. Bunların istinad ettiği maddenin bir hakikati var mıdır?

Elcevap: Dalaletten başka hiçbir hakikati yoktur. Çünkü her sene elli milyondan ziyade münakkaş, muntazam gömlekleri giyen ve değiştiren küre-i arzın üstünde binler envaın bir tek nev’i olan, mesela, sinek taifesinden hadsiz efradından bir tek ferdin yüzer azasından bir tek uzvu olan kanadının kasd ve irade ve meşiet ve hikmet cilvesine mazhariyeti ve ona lâkayt kalmaması ve başıboş bırakmaması gösteriyor ki değil hadsiz zîşuurun beşiği ve anası ve mercii ve hâmisi olan koca küre-i arzın ehemmiyetli ef’al ve ahvali belki hiçbir şeyi –cüz’î olsun küllî olsun– irade ve ihtiyar ve kasd-ı İlahî haricinde olmaz.

Fakat Kadîr-i Mutlak hikmetinin muktezasıyla zâhir esbabı tasarrufatına perde ediyor. Zelzeleyi irade ettiği vakit, bazen de bir madeni harekete emredip, ateşlendiriyor. Haydi madenî inkılabat dahi olsa yine emir ve hikmet-i İlahî ile olur, başka olamaz.

Mesela, bir adam bir tüfek ile birisini vurdu. Vuran adama hiç bakılmasa yalnız fişekteki barutun ateş alması noktasına hasr-ı nazar edip bîçare maktûlün büsbütün hukukunu zayi etmek, ne derece belâhet ve divaneliktir.

Aynen öyle de Kadîr-i Zülcelal’in musahhar bir memuru, belki bir gemisi, bir tayyaresi olan küre-i arzın içinde bulunan ve hikmet ve irade ile iddihar edilen bir bombayı, ehl-i gaflet ve tuğyanı uyandırmak için “Ateşlendir!” diye olan emr-i Rabbanîyi unutmak ve tabiata sapmak, hamakatin en eşneidir.

Altıncı Sualin Tetimmesi ve Hâşiyesi: Ehl-i dalalet ve ilhad, mesleklerini muhafaza ve ehl-i imanın intibahlarına mukabele ve mümanaat etmek için o derece garib bir temerrüd ve acib bir hamakat gösteriyorlar ki insanı insaniyetten pişman eder.

Mesela, bu âhirde beşerin bir derece umumiyet şeklini alan zulümlü, zulümatlı isyanından, kâinat ve anâsır-ı külliye kızdıklarından ve Hâlık-ı arz ve semavat dahi değil hususi bir rububiyet belki bütün kâinatın, bütün âlemlerin Rabb’i ve Hâkim’i haysiyetiyle, küllî ve geniş bir tecelli ile kâinatın heyet-i mecmuasında ve rububiyetin daire-i külliyesinde nev-i insanı uyandırmak ve dehşetli tuğyanından vazgeçirmek ve tanımak istemedikleri kâinat Sultanı’nı tanıttırmak için emsalsiz, kesilmeyen bir su, hava ve elektrikten; zelzeleyi, fırtınayı ve Harb-i Umumî gibi umumî ve dehşetli âfatı nev-i insanın yüzüne çarparak onunla hikmetini, kudretini, adaletini, kayyumiyetini, iradesini ve hâkimiyetini pek zâhir bir surette gösterdiği halde; insan suretinde bir kısım ahmak şeytanlar ise o küllî işarat-ı Rabbaniyeye ve terbiye-i İlahiyeye karşı eblehane bir temerrüd ile mukabele edip diyorlar ki: “Tabiattır, bir madenin patlamasıdır, tesadüfîdir. Güneşin harareti elektrikle çarpmasıdır ki Amerika’da beş saat bütün makineleri durdurmuş ve Kastamonu vilayeti cevvinde ve havasında semayı kızartmış, yangın suretini vermiş.” diye manasız hezeyanlar ediyorlar.

Dalaletten gelen hadsiz bir cehalet ve zındıkadan neş’et eden çirkin bir temerrüd sebebiyle bilmiyorlar ki esbab yalnız birer bahanedirler, birer perdedirler. Dağ gibi bir çam ağacının cihazatını dokumak ve yetiştirmek için bir köy kadar yüz fabrika ve tezgâh yerine küçücük çekirdeği gösterir: “İşte bu ağaç bundan çıkmış.” diye Sâni’inin o çamdaki gösterdiği bin mu’cizatı inkâr eder misillü bazı zâhirî sebepleri irae eder. Hâlık’ın ihtiyar ve hikmet ile işlenen pek büyük bir fiil-i rububiyetini hiçe indirir.

Bazen gayet derin ve bilinmez ve çok ehemmiyetli, bin cihette de hikmeti olan bir hakikate fennî bir nam takar. Güya o nam ile mahiyeti anlaşıldı, âdileşti, hikmetsiz, manasız kaldı. İşte gel! Belâhet ve hamakatin nihayetsiz derecelerine bak ki yüz sahife ile tarif edilse ve hikmetleri beyan edilse ancak tamamıyla bilinecek derin ve geniş bir hakikat-i meçhuleye bir nam takar, malûm bir şey gibi: “Bu budur.” der. Mesela “Güneşin bir maddesi, elektrikle çarpmasıdır.”

Hem birer irade-i külliye ve birer ihtiyar-ı âmm ve birer hâkimiyet-i neviyenin unvanları bulunan ve “âdetullah” namıyla yâd edilen fıtrî kanunların birisine, hususi ve kasdî bir hâdise-i rububiyeti ircâ eder. O ircâ ile onun nisbetini irade-i ihtiyariyeden keser; sonra tutar tesadüfe, tabiata havale eder. Ebucehil’den ziyade muzaaf bir echeliyet gösterir. Bir neferin veya bir taburun zaferli harbini bir nizam ve kanun-u askeriyeye isnad edip kumandanından, padişahından, hükûmetinden ve kasdî harekâttan alâkasını keser misillü âsi bir divane olur.

Hem meyvedar bir ağacın bir çekirdekten icadı gibi bir tırnak kadar bir odun parçasından çok mu’cizatlı bir usta, yüz okka muhtelif taamları, yüz arşın muhtelif kumaşları yapsa bir adam o odun parçasını gösterip dese: “Bu işler, tabiî ve tesadüfî olarak bundan olmuş.” o ustanın hârika sanatlarını, hünerlerini hiçe indirse ne derece bir hamakattir. Aynen öyle de…

Yedinci Sual: Bu hâdise-i arziye, bu memleketin ahali-i İslâmiyesine bakması ve onları hedef etmesi ne ile anlaşılıyor ve neden Erzincan ve İzmir taraflarına daha ziyade ilişiyor?

Elcevap: Bu hâdise hem şiddetli kışta hem karanlıklı gecede hem dehşetli soğukta hem ramazanın hürmetini tutmayan bu memlekete mahsus olması hem tahribatından intibaha gelmediklerinden, hafifçe gafilleri uyandırmak için o zelzelenin devam etmesi gibi çok emarelerin delâletiyle bu hâdise ehl-i imanı hedef edip, onlara bakıp namaza ve niyaza uyandırmak için sarsıyor ve kendisi de titriyor. Bîçare Erzincan gibi yerlerde daha ziyade sarsmasının iki vechi var:

Biri: Hataları az olmak cihetiyle temizlemek için tacil edildi.

İkincisi: O gibi yerlerde kuvvetli ve hakikatli iman muhafızları ve İslâmiyet hâmileri az veya tam mağlup olmak fırsatıyla, ehl-i zındıkanın orada tesirli bir merkez-i faaliyet tesisleri cihetiyle en evvel oraları tokatladı ihtimali var.

لَا يَع۟لَمُ ال۟غَي۟بَ اِلَّا اللّٰهُ

سُب۟حَانَكَ لَا عِل۟مَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّم۟تَنَٓا اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟عَلٖيمُ ال۟حَكٖيمُ

---

On Üçüncü Söz ⇐ | Sözler | ⇒ On Beşinci Söz

---