Fjala E Tridhjetë

Kjo Fjalë shpjegon enigmën e universit duke zgjidhur një prej mistereve të rëndësishëm të Kur’anit Gjithurtësi

Fjala E Tridhjetë

Ky është një “Elif”dhe një “nokta” të pëbëra nga “ene” dhe “dherreja”.

Kjo Fjalë përbëhet nga dy Qëllime. Qëllimi i parë lidhet me natyrën dhe rezultatin e “Unit”; dhe Qëllimi i dytë lidhet me lëvizjen e ‘Dher-res’ grimcës së vogël, dhe me detyrat e saj.

QËLLIMI I PARË

اِنَّا عَرَض۟نَا ال۟اَمَانَةَ عَلَى السَّمٰوَاتِ وَال۟اَر۟ضِ وَال۟جِبَالِ فَاَبَي۟نَ اَن۟ يَح۟مِل۟نَهَا وَاَش۟فَق۟نَ مِن۟هَا وَحَمَلَهَا ال۟اِن۟سَانُ اِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا

Në të vërtetë, ne ua paraqitëm amanetin (përgjegjësinë, besimin) qiejve, edhe tokës edhe maleve, por ata nuk pranuan ta mbajnë atë dhe kishin frikë prej tij. Por njeriu e mori përsipër atë. Vërtet që ai i bëri keq vetvetes dhe qe i paditur.”()

Nga thesari i madh i këtij ajeti, ne do të tregojmë një xhevahir të vetëm prej xhevahireve të tij siç vijon:

“Uni” është një përbërës, një prej aspekteve të shumta të Amanetit, nga mbajtja e të cilit, qielli toka dhe malet u zmbrapsën dhe u frikësuan. Në të vërtetë, qysh nga koha e Ademit gjer tani, ‘Uni’ ka qenë bërthama e një peme të tmerrshme Zekkumi dhe në të njëjtën kohë, e një peme të ndritshme Tuba, e cila ka lëshuar degët rreth e qark botës së njerëzimit.

Përpara se të përpiqemi të shpjegojmë këtë të vërtetë të gjërë, ne do të japim një shpjegim me anë të një parathënieje e cila do ta lehtësojë kuptimin e saj të vërtetë dhe ajo është:

Uni, ashtu siç është çelësi për Emrat Hyjnorë të cilët janë thesaret e fshehur, po ashtu ai është çelësi për misterin e mbyllur të universit, ai është një problem i vështirë për t’u zgjidhur, është një enigmë e çuditshme. Por me njohjen e natyrës së ‘Unit’, zgjidhet ajo enigmë e çuditshme, dhe zbulohet ai mister i çuditshëm; me rolin e tij tregohet enigma e universit dhe shfaqen thesaret e botës së domosdoshme. Ne e kemi diskutuar këtë problem në një trajtesë Arabisht e titulluar: “Shemme” ‘Një nuhatje prej erës së udhëzimit të Kur’anit’, siç vijon:

Çelësi i botës është në dorën e njeriut dhe i është bashkangjitur nefsit të tij, sepse ndërsa duke qenë në dukje të hapura, dyert e universit në fakt janë të mbyllura. Zoti i Plotëfuqishëm i ka dhënë njeriut, nëpërmjet një Amaneti -besimi-, një çelës, i quajtur ‘Uni’, i cili është i tillë që ai i hap të gjitha dyert e botës; Ai i ka dhënë atij ‘Unin’ enigmatik me të cilin ai mund të zbulojë thesaret e fshehura të Krijuesit të Universit.

Por uni, gjithashtu është një enigmë jashtëzakonisht e ngatërruar dhe një mister që është shumë i vështirë për t’u zgjidhur. Në qoftë se natyra e tij e vërtetë dhe qëllimi i krijimit të tij njihen, ashtu siç zgjidhet e zbulohet ai vetë, po ashtu do të zbulohet për ty enigma e universit.

Atëherë, Autori i Gjithurtë i dha njeriut si një amanet, një ego, “Unin” i cili përfshin tregues dhe shembuj që tregojnë dhe bëjnë të njihen të vërtetat e Atributeve dhe çëshjet e shenjta të Hyjnisë së Tij. Domethënë, ‘Uni’ është një njësi matëse nëpërmjet të cilit mund të njihen Atributet Hyjnore dhe çështjet e Hyjnisë. Por, nuk do të ishte e domosdoshme për një njësi matëse të ketë një ekzistencë reale. Por, ashtu si drejtëzat hipotetike, të supozuara, në gjeometri, një njësi matëse mund të formohet nga hipotezat dhe supozimet. Domethënë nuk është e domosdoshme për ‘Unin’ që të ketë një ekzistencë reale të vërtetuar nga njohja konkrete dhe nga provat.

Pyetje: Përse është lidhur, njohja e Atributeve të Zotit xh.sh. dhe e Emrave të Tij të Bukur me ‘Unin’ e njeriut?

Përgjigjja: Meqenëse një gjë absolute dhe gjithëpërfshirëse nuk ka limit apo fund, asaj nuk mund t’i jepet formë, as nuk mund t’i jepet ndonjë masë, as nuk mund të përcaktohet, dhe kjo për mungesë të një ane të përcaktuar dhe të një forme të saj; prandaj nuk mund të kuptohet e vërteta e esencës së saj.

Për shembull, një dritë e pafundme pa errësirë nuk mund të njihet apo të kapet ekzistenca e saj; veçse në qoftë se ajo do të kufizohej me një errësirë reale ose të imagjinuar.

Kështu, meqenëse Atributet e Zotit të Plotëfuqishëm, si Njohja dhe Fuqia, dhe Emrat e Tij të Bukur si ‘El Hakimu’, ‘Er Rahimu’, -i Gjithurti, Mëshirëploti-; janë gjithëpër- fshirës, të pakufishëm, absolutë dhe të pangjashëm, ato nuk mund të përcaktohen çfarë janë ato, nuk mund të njihen dhe nuk mund të perceptohen; prandaj, meqenëse ato nuk kanë limite dhe një fund real, atëherë është e domosdoshme të vendosësh një limit hipotetik e imagjinar për ato Atribute dhe Emra absolutë me qëllim që të jenë një mjet për kuptimin e tyre. Dhe këtë e bën ‘Uni’. Ai imagjinon në veten e tij një Hyjni të sajuar, një pronësi të supozuar, një fuqi dhe njohje dhe e kufizon me limite të caktuara. Duke bërë kështu, ai vendos një limit imagjinar mbi ato Atribute gjithëpërfshirëse dhe mbi ato Emra Absolutë, dhe thotë, për shembull: “Prej këtu e gjer atje është e imja, dhe pas asaj i takon Atij.” Domethënë, ai bën një lloj ndarje të çështjeve. Me Njësitë e thjeshta matëse dhe me peshoret e vockëla në veten e tij, ai dalngadalë kupton natyrën e vërtetë të Atributeve.

Për shembull, me hyjninë e imagjinuar të cilën e përfytyron në rrethin e pronës së tij, ‘Uni’ mund të kuptojë Hyjninë e Krijuesit të tij në sferën e mundësive në krijim. Dhe me pronësinë e tij të jashtme të dukshme, ai mund të kuptojë pronësinë e vërtetë të Krijuesit të tij, duke thënë: “Ashtu siç jam unë pronari i kësaj shtëpie, po ashtu Krijuesi është Pronari i këtij universi.” Dhe me njohjen e tij të pjesshme ai mund të kuptoje njohjen absolute të Zotit xh.sh., dhe me sasinë e tij të vogël të artit të fituar, ai mund të kuptojë artin origjinal të Krijuesit të Gjithëlavdishëm.

Për shembull, “Uni” thotë: “Ashtu siç e ndërtova dhe e organizova unë këtë shtëpi dhe e organizova, po ashtu dikush medoemos e ka ndërtuar universin dhe e ka administruar atë”, dhe kështu me radhë... Me mijëra gjendje të mistershme, atribute, dhe aftësi percep-tuese, të cilat deri diku bëjnë të njohur dhe tregojnë të gjitha Atributet Hyjnore dhe çëshjet e tyre, janë përfshirë tek “Uni.

Domethënë, “Uni është si një pasqyrë, si një njësi matëse, si një instrument zbulimi dhe si një kuptim tregues; duke mos patur kuptim në vetvete, ai tregon kuptimin e të tjerëve. Ai është një fije e vetëdijshme prej litarit të trashë të qënies njerëzore, është një pe i hollë nga thurja e veshjes së esencës së humanizmit, ai është shkronja ‘Elif’ nga libri i personazhit të njerëzimit. Ajo shkronjë ka “dy fytyra”:

E para e këtyre fytyrave shikon drejt të mirës dhe ekzistencës. Me këtë fytyrë ai është i aftë vetëm për të marrë shkëlqim; ajo pranon çfarë i jepet vetë; ajo nuk mund të krijojë. Kjo fytyrë nuk është aktive, ajo nuk ka aftësi të krijojë.

Fytyra tjetër e tij shikon drejtë së keqes dhe shkon për tek mosekzistenca. Ajo fytyrë është aktive, ajo ka fuqinë për të vepruar.

Për më tepër, natyra reale e “Unit” është treguese; ajo tregon kuptimin e gjërave përveç vetes. Hyjnia e tij është imagjinare. Ekzistenca e tij është aq e dobët dhe aq e hollë, saqë ajo vetë nuk mund të mbajë apo mbështesë asgjë fare. Përkundrazi, ajo është veçse një lloj peshoreje ose matëse, si një termometër ose barometër, që tregon shkallët dhe sasitë e gjërave, ajo është si një masë që bën të njohur Atributet Absolute gjithëpërfshirëse dhe të pakufishme të Ekzistuesit të Domosdoshëm.

Kështu, ai i cili e njeh natyrën e “Unit, të vetvetes në këtë mënyrë dhe kupton e vepron në përputhje me të, ai përfshihet brenda sihariqeve të Fjalës së Zotit xh.sh.: قَد۟ اَف۟لَحَ مَن۟ زَكّٰيهَا “Vërtet që do të ngadhënjejë ai i cili e pastron vetveten.”() Ai vërtetë e ka përmbushur amanetin dhe nëpërmjet teleskopit të unit të tij, ai njeh se cili është realiteti i universit dhe çfarë detyrash po kryen ai. Dhe kur ai fiton njohuri rreth universit, shikon se uni i tij e vërteton. Kjo njohuri do të mbetet si dritë e urtësi për të dhe nuk do të transformohet në errësirë e kotësi.

Kur “Uni e përmbush detyrën e tij në këtë mënyrë, ai e braktis hyjninë e tij imagjinare dhe pronësinë e supozuar të cilat janë thjesht njësi matëse dhe jo tjetër, dhe ia autorizon pronësinë vetëm All-llahut duke thënë:

لَهُ ال۟مُل۟كُ وَ لَهُ ال۟حَم۟دُ وَ لَهُ ال۟حُك۟مُ وَ اِلَي۟هِ تُر۟جَعُونَ “I Tij është sovraniteti dhe Atij i përket lavdërimi, i Tij është gjykimi dhe tek Ai ju të gjithë do të ktheheni.” Ai arrin adhurimin e vërtetë dhe ngjitet tek "Rangu i Modelit më të bukur".

Por në qoftë se uni e harron urtësinë e krijimit të tij dhe ngjitet tek rangu i Modelit më të bukur, braktis detyrën e tij të natyrshme, e shikon vetveten vetëm në dritën e kuptimit të tij emëror, formal dhe të dukshëm; në qoftë se beson se ai e ka në pronësi vetveten, atëherë ai e ka tradhëtuar amanetin dhe përfshihet brenda paralajmërimit Hyjnor:

وَ قَد۟ خَابَ مَن۟ دَسّٰيهَا “Dhe vërtetë që dështon ai i cili e prish vetveten.”() Kështu frika e qiejve, e tokës dhe e maleve nga mbajtja e Amanetit, besimit, dhe frikësimi i tyre nga shirku hipotetik i supozuar është vetëm nga ky aspekt i Unit, i cili shkakton të gjitha llojet e shirkut (të përshkruarit ortakë me All-llahun xh.sh.) dhe të gjitha të këqijat dhe çudhëzimet.

Po, Uni, megjithëse është një elif i hollë, një pe dhe një vizë hipotetike e supozuar, ama në qoftë se nuk njihet natyra e tij, ai mugullon në fshehtësi, ashtu siç mugullon fara në tokë dhe gradualisht zmadhohet, derisa depërton e futet tek të gjitha pjesët e qënies njerëzore dhe e gëlltit atë ashtu si një kuçedër me përmasa vigane, atëherë ai njeri i tëri me të gjitha aftësitë e tij të holla do të bëhej thjesht “Uni.

Pastaj ‘Uni’i llojit njerëzor i jep forcë ‘Unit’ të individit, nëpërmjet racializmit njerëzor dhe racializmit kombëtar. ‘Uni’ duke fituar mbështetje nga ‘Uni’ i llojit njerëzor bëhet si shejtan dhe kundërshton urdhërat e Krijuesit të Gjithëlavdishëm.

Pastaj, duke e përdorur vetveten si një masë jardi, ai e krahason gjithkënd, madje gjithçka me vetveten; ai e ndan mbretërinë e Zotit të Plotfuqishëm ndërmjet tyre dhe shkaqeve të tjera. Ai bie në shirk, në të përshkruarit ortakë All-llahut në një shkallë të gjërë, duke treguar kuptimin e vërsetit Kur’anor: اِنَّ الشِّر۟كَ لَظُل۟مٌ عَظٖيمٌ “T’i përshkruash ortakë All-llahut është me të vërtetë padrejtësia dhe krimi më i madh,”()

sepse ashtu si një njeri i cili vjedh dyzet dinarë nga dinari i shtetit që patjetër duhet t’i kënaqë shokët e tij që janë të pranishëm me të, duke i dhënë secilit prej tyre një monedhë me qëllim që të justifikojë, vjedhjen... po kështu njeriu i cili thotë: “Unë jam Pronari i vetes sime”, duhet patjetër të thotë e të besojë se, “çdo gjë është pronare e vetvetes.”

Kështu, në këtë pozitë tradhtare ndaj Amanetit, ‘Uni’ është në një injorancë absolute. Madje edhe sikur ai të njihte me mijëra degë të shkencës, me injorancën e tij të përbërë ai është më injoranti, sepse kur shqisat e tij dhe mendimet fitojnë dritat e njohjes së universit, ato drita shuhen për shkak se një ‘Uni’ i tillë nuk gjen ndonjë përjetësojë ato. Prandaj shuhen të gjitha ato njohje, dhe bëhen errësirë e dendur, pasi gjithçka që erdhi tek ai ngjyroset me ngjyrën e errët e të zymtë të vetes së tij; saqë madje sikur t’i vinte atij urtësi e pastër, urtësia do të merrte formën e një kotësie absolute brenda ‘Unit’, sepse ngjyra e ‘Unit’ që është në këtë gjendje, është shirku, është ateizmi dhe mohimi i Zotit të Plotëfuqishëm.

Në qoftë se i gjithë universi do të ishte plotë shenja të ndritshme, një pikë e errët që gjendet tek ‘Uni’ i fsheh ato nga shikimi, dhe do t’i eklipsonte të gjitha ato drita sikur të ishin të shuara.

Natyra e njeriut dhe e ‘Unit’ brenda natyrës së tij është shpjeguar qartë dhe me hollësi tek Fjala e Njëmbëdhjetë, të cilat tregojnë diçka tjetër matanë vetevetes. Ato janë treguar të jenë shkalla më e ndjeshme dhe masa më e saktë, një indeks dhe një hartë e plotë, një pasqyrë gjithëpërfshirëse dhe një kalendar e ditar i përshtatshëm për universin. Meqenëse ne e konsiderojmë si të mjaftueshëm shpjegimin në atë Fjalë, atëherë kush dëshiron le t’i referohet asaj, dhe kështu ne e presim shkurt dhe i japim fund parathënies këtu.

Në qoftë se ti e ke kuptuar parathënien, eja të hyjmë së bashku pikërisht tek e vërteta.

Merre në konsideratë këtë: Në botën e njerëzimit, nga koha e Ademit gjer tani, dy rryma të mëdha, dy linja mendimi, kanë qenë gjithmonë dhe kështu do të vazhdojnë. Si dy pemë të mëdha, ato kanë shpërndarë degët e tyre në të gjitha drejtimet dhe në çdo klasë të njerëzimit. Njëra nga ato është linja e profetësisë dhe e fesë dhe tjetra është ajo e filozofisë dhe e formave të ndryshme të saj. Sa herë që ato dy linja kanë qenë në përputhje mendimesh me njëra-tjetrën, në harmoni e të bashkuara, domethënë, në qoftë se linja e filozofisë, duke iu bashkuar linjës së fesë ka qenë e bindur dhe në shërbim të saj, bota e humanizmit ka përjetuar lumturi dhe një jetë të ndritshme shoqërore. Ndërsa, kur ato kanë qenë të ndara, e gjithë drita dhe e mira është grumbulluar tek linja e profetësisë dhe e fesë, dhe të këqijat dhe çudhëzimet u grumbulluan rreth linjës së filozofisë.

Tani, le të gjejmë origjinën dhe themelet e atyre dy linjave.

Linja e filozofisë që nuk i bindet linjës së fesë, duke marrë formën e një peme Zekkumi, i përhap errësirat e shirkut, të idhujtarisë dhe përhap çudhëzimet në të gjitha anët. Madje edhe në degën e fuqisë së mendjes, ajo prodhon frutin e Ateizmit, Materializmit dhe Natyralizmit për shkatërrimin e intelektit njerëzor. Dhe në degën e fuqisë së pasionit ajo derdh mbi kokën e njerëzimit frutat e tiranive të Nimrudit, Faraonit dhe Sheddadit. () Dhe në degën e fuqisë së orekseve e dëshirave shtazore, ajo rrit dhe mban frutat e hyjnive, idhujve dhe të atyre që pretendojnë hyjni.

Dhe përbri kësaj peme të ndyrë, pemës së Zekkumit, e ka origjinën edhe pema Tuba e Adhurimit, ajo e linjës së profetësisë, këto janë në dy fytyrat e ‘Unit’. Degët e bekuara të linjës së profetësisë në kopshtin e globit tokësor janë si më poshtë vijon:

Në degën e intelektit ajo ka rritur frutet e profetëve, të mesazhierëve, evlijave, dhe të vërtetëve. Në degën e fuqisë së shtytjes, ajo ka prodhuar mbretër engjëllorë dhe sundimtarë të drejtë. Dhe në degët e Fuqisë së tërheqjes, ajo ka prodhuar njerëz me karakter të mirë, modestë, me sjellje të mira, bujarë dhe zemërbutë. Kështu, linja e profetësisë ka treguar se si njerëzimi është fruti më i përkryer i universit. Dhe kështu origjina e kësaj peme të bekuar dhe origjina e asaj peme të ndyrë janë dy anët e unit.

Ne do t’i shpjegojmë të dy fytyrat e ‘Unit’ si rrënja dhe boshti dhe si bërthama kryesore e atyre dy pemëve:

Domethënë, Profetësia kalon duke marrë njërën anë të ‘Unit’, dhe filozofia afrohet duke marrë anën tjetër të ‘Unit’, duke bërë që ata të ndahen në mendime.

Fytyra e parë, e cila është fytyra e Profetësisë: Ajo është origjina e adhurimit të pastër dhe të vërtetë. Domethënë, ‘Uni’ e di vetveten se është një rob i bindur ndaj Krijuesit të tij. Ai e kupton se ai i shërben dikujt tjetër, dhe jo vetes. Esenca e tij ka vetëm një kuptim tregues. Domethënë, kupton se ai mban dhe përcjell kuptimin e një tjetri. Ekzistenca e tij është e varur, domethënë, ai beson se ekzistenca e tij është vetëm për shkak të Ekzistencës së një tjetri, dhe se vazhdimësia e ekzistencës së tij, është vetëm për shkak të krijueshmërisë së tij nga Ai tjetri.

Pronësia e tij është e rreme, domethënë ai e di se me lejen e pronarit të tij, ai ka një pronësi të jashtme e të përkohshme. Realiteti i tij është si një hije; domethënë, një hije e mundshme dhe e dobët që shfaq manifestimin e një realiteti të vërtetë e të domosdoshëm. Sa për funksionin e tij, duke qenë një masë dhe një peshore për Atributet dhe çështjet e Krijuesit të tij, ai është një shërbim i vetëdijshëm.

Dhe kështu në këtë anë e shikuan Unin profetët, të pastërtit dhe evlijatë, të cilët ishin nga linja e profetësisë. Ata e panë atë me këtë vështrim dhe e kuptuan të vërtetën. Ata ia dorëzuan të gjithë pronën, Pronarit të Vetëm të gjithësisë dhe dolën me përfundimin se Pronari i Gjithëlavdishëm nuk ka as ortakë e as të ngjashëm, as në sovranitetin e Tij, as në Hyjninë e Tij, as në qënien e Tij Perëndi. Ai nuk ka nevojë për ndihmës apo asistent. Çelësi i të gjitha gjërave është në Dorën e Tij. Ai është i Plotfuqishëm Absolut mbi gjithçka. Ata gjithashtu përfunduan se shkaqet janë veçse një perde e jashtme në dukje, të cilat tregojnë Fuqinë e Tij dhe madhështinë e Tij. Sa për Natyrën, ajo është vetëm se Sheriati i natyrshëm i Tij, një koleksion i ligjeve të Tij që veprojnë në univers dhe mënyra me të cilën Ai demonstron Fuqinë e Tij.

Kështu, kjo fytyrë e ndritshme, dritëdhënëse dhe e bukur është si një bërthamë e gjallë dhe kuptimplote nga e cila Krijuesi i Gjithëlavdishëm ka krijuar pemën Tuba të adhurimit, degët e bekuara të së Cilës kanë zbukuruar me fruta të ndritshëm të gjitha pjesët e botës së humanizmit. Duke larguar errësirën e të gjithë të shkuarës, ajo tregon se ajo kohë e gjatë e shkuar nuk është një vend moekzistence, dhe as një varrezë e madhe, ashtu siç e shikon filozofia, por ajo është një kopsht rreza-tues dhe një vend drite për shpirtërat e ndritshëm të cilët e kanë lënë këtë botë, duke i hequr peshat e tyre të rënda dhe qëndrojnë të lirë. Është një ngjitje e ndritur me shumë shkelëza dhe një orbitë dritash për shpërnguljen e shpirtërave me qëllim që ato të kapërcejnë e të kalojnë tek Ahireti, tek e ardhmja e lulëzuar dhe tek lumturia e përjetshme.

Fytyra e dytë, ajo përfaqësohet nga filozofia. Dhe sa për filozofinë, ajo e shikon ‘Unin’ që nuk ka kuptim tjetër përveç vetvetes së tij. Domethënë, ajo deklaron se ‘Uni’ tregon vetëm veten e tij, se kuptimi i tij është në veten e tij. Ajo mendon se ‘Uni’ punon thjesht për llogari të vetes së tij. Ajo e shikon ekzistencën e tij si të domosdoshme dhe esenciale, domethënë, ajo thotë se Ai ekziston në vetvete nga vetvetja. Ajo gabimisht pretendon se ‘Uni’ e ka vetë në pronësi jetën e vet dhe se ai është Pronari i vërtetë në sferën e tij të vendosjes e të drejtimit. Ajo e supozon atë si një të vërtetë të qëndrueshme. Dhe ajo e konsideron detyrën e ‘Unit’ të jetë plotësimi i vetes, gjë e cila buron nga dashuria për vetveten, e kështu me radhë...

Po ashtu, filozofitë i kanë ndërtuar metodat e tyre të mendimit mbi themele të tilla të prishura. Ne kemi dhënë prova të sigurta në trajtesat tona të tjera, dhe veçanërisht tek “Fjalët”, dhe sidomos tek Fjalët e Dymbëdhjeta dhe e Njëzet e Pesta, se sa të pabaza dhe sa të kalbura janë këto themele.

Madje edhe njerëzit si Platoni, Aristoteli, Ibn es-Sina dhe Farabiu, të cilët ishin përfaqësuesit më të shquar dhe autoritetet e linjës së filozofisë, thanë se “Qëllimi përfundimtar i plotësimit të humanizmit është Përngjasimi me Qënien e Domosdoshme!, domethënë, me Krijuesin xhel-le sha’nuhu.” Ata kështu dhanë një gjykim në mënyrën e Faraonit, duke e kamxhikuar egoizmin dhe duke e lejuar politeizmin të vrapojë i lirë nëpër luginat e shirkut e të çudhëzimit; ato shtruan rrugën për mënyra të ndryshme të shirkut, të adhurimit të shkaqeve, të idhujtarisë, të natyrës dhe të yjeve. Ata i mbyllën dyert e pafuqisë, dobësisë, varfërisë, nevojës, mangësisë dhe të paplotësisë, të cilat janë vetjake të brendshme -thelbësore- për qëniet njerëzore, dhe kështu bllo- kuan rrugën për adhurimin e Zotit xh.sh... Duke qenë të zhytur në Natyralizëm dhe duke qenë krejtësisht të paaftë të dalin nga shirku, ata qenë të pamundur të gjejnë derën e gjërë të falënderimeve...

Nga ana tjetër, Linja e Profetësisë konsideroi, në mënyrën e një adhuruesi, se qëllimi i Humanizmit dhe detyra e qënieve njerëzore është të brumosen me moralet e dhëna nga Zoti xh.sh. dhe me sjelljet e mira dhe, duke njohur pafuqinë e tyre, të kërkojnë strehim tek Fuqia Hyjnore.. dhe duke parë dobësinë e tyre të mbështeten tek Fuqia Hyjnore.. duke kuptuar varfërinë e tyre të besojnë tek mëshira Hyjnore.. duke shikuar nevojën e tyre të kërkojnë ndihmë nga pasuria Hyjnore.. duke parë gabimet e tyre të kërkojnë falje nëpërmjet faljes Hyjnore.. dhe duke kuptuar mangësinë e tyre të jenë lavdërues të Plotësimit Hyjnor..

Kështu, meqenëse filozofia nuk i bindet linjës së fesë, ajo ka humbur rrugën e saj, dhe ‘Uni’ ka marrë frerat në duart e tij dhe nxiton e rend në të gjitha llojet e çudhëzimit. Dhe kështu mbiu pema e Zekkumit në majën e kësaj ane të fytyrës së ‘Unit’ e cila gllabëroi më shumë se gjysmën e njerëzmit.

Kështu, në degën e fuqisë së dëshirave shtazore të asaj peme, frutat që ajo i ka paraqitur njerëzimit, janë idhujt dhe perënditë, sepse sipas parimeve të filozofisë, forca është miratuar si parim themelor, si: “Forca është e drejta” -arsyeja është me të fortin-. Madje filozofia thotë: “E gjithë fuqia është për më të fortin,” ‘fituesi i merr të gjitha’, dhe “në forcë është e drejta”, () ajo i ka dhënë mbështetje morale tiranisë, ka brohoritur shtypjen në kuptim, ka inkurajuar despotët dhe i ka nxitur shtypësit për të pretenduar hyjninë.

Gjithashtu, duke e uzurpuar bukurinë në veprat e artit dhe hijeshinë në finesë në dekorim e zbukurim, dhe duke ua atribuar ato vetë veprave të artit dhe dekorimit të tyre, dhe duke mos i lidhur ato me shfaqjen e Bukurisë së shenjtë e të pastër të Krijuesit dhe Skalitësit Madhështor, ajo thotë: “Sa e bukur është kjo”, në vend të “Sa bukur është bërë kjo”, duke e bërë kështu secilën nga ato bukuri një idhull të denjë për adhurim.

Për më tepër, ajo admiron shfaqjet e famës dhe bukurinë e jashtme prej hipokrizie dhe namin e mburrjen, ajo mund t’i shitet cilitdo, ajo u ka brohoritur hipokritëve dhe i ka shtyrë ata që të vazhdojnë në padrejtësinë e tyre duke bërë nga shembujt e idhujve, monumente njerëzish, për adhuruesit e tyre. ()

Në degën e fuqisë së pasionit të asaj peme, ajo ka rritur frutat e Nimrudëve, Faraonëve dhe Sheddadëve, të mëdhenj e të vegjël, duke sunduar mbi njerëzimin e mjerë. Në degën e fuqisë së intelektit, ajo ka prodhuar fruta si Ateizmin, Materializmin dhe Natyralizmin në mendjen e humanizmit, dhe e ka ngatërruar, shpërndarë dhe e ka bërë atë njëmijë copash..

Tani, me qëllim që të ndriçohet kjo e vërtetë, ne do të krahasojmë rezultatet të cilat kanë lindur nga themelet e shëndosha të linjës së profetësisë me ato që burojnë nga themelet e kalbura të rrugës së filozofisë, dhe do të përmendim tre ose katër shembuj prej mijëra krahasimesh.

Shembulli i parë: Sipas rregullit të: تَخَلَّقُوا بِاَخ۟لَاقِ اللّٰهِ “Brumosuni me moralet e dhëna nga Zoti xh.sh.”, i cili është njëri nga parimet e linjës së profetësisë lidhur me jetën individuale, ndodhet instruksioni: “Dallohuni nga etika me etikën dhe me moralet e dhëna nga Zoti xh. sh. dhe kthehuni drejt Zotit të Plotfuqishëm me përulësi duke pranuar pafuqinë tuaj, varfërinë dhe mangësinë, dhe kështu jini robër të sinqertë në prezencën e Tij.” Atëherë ku është ky parim në krahasimin me rregulin egoist të filozofisë i cili është: “Përpiqu të imitosh Ekzistuesin e Vetëm të domosdoshëm!” që u bë synimi i njerëzimit për plotësim, dhe ku është esenca e humanizmit e cila është brumosur me pafuqi të pafundme, me dobësi, me varfëri dhe nevojë, dhe ku është Esenca e Ekzistuesit të vetëm të domsdoshëm i cili është i Plotfuqishëm pafundësisht, i gjithëpushtetshëm, i vetëmjaftueshëm, dhe absolutisht pa asnjë nevojë!...

Shembulli i dytë: Midis parimeve të linjës së profetësisë lidhur me jetën shoqërore janë ato të ndihmës së ndërsjellë (reciproke), shpirtëmadhësia dhe bujaria.

Ky parim sundon në të gjithë universin, duke filluar nga Dielli dhe Hëna dhe duke përfunduar tek bimët dhe kafshët, sepse ti, për shembull, i shikon bimët t’u japin ndihmë kafshëve, dhe kafshët u japin ndihmë qënieve njerëzore, madje edhe grimcat e ushqimit mbështesin qelizat e trupit. Ndërsa midis parimeve të linjës së filozofisë lidhur me jetën sociale është parimi i “konfliktit”, i cili buron nga keqpërdorimi i natyrave dhe i prirjeve të tyre të bashkëlindura nga një numër tiranësh, nga njerëz brutalë e mizorë dhe nga njerëz të egër e barbarë, madje aq shumë është zhytur filozofia në humbjen e saj, saqë ajo e ka marrë këtë parimin e “konfliktit” si themelor dhe të përgjithshëm, dhe si e çmendur ka deklaruar: “Jeta është një konflikt.”

Shembulli i tretë: Një nga rezultatet e vlefshme dhe nga parimet e lartësuara të linjës së profetësisë lidhur me Unitetin Hyjnor është:

اَل۟وَاحِدُ لَا يَص۟دُرُ اِلَّا عَنِ ال۟وَاحِدِ “Në qoftë se një gjë ka unitet, ajo duhet të burojë vetëm nga Një i vetëm.” Domethënë, meqenëse çdo gjë në vet- vete dhe tek të gjitha gjërat kolektivisht ka unitet, duhet patjetër që ato të jenë nga krijimi i një Qënieje të Vetme.”

Ndërsa njëri nga parimet e filozofisë së lashtë dhe nga besimi i saj është: اَل۟وَاحِدُ لَا يَص۟دُرُ عَن۟هُ اِلَّا ال۟وَاحِدُ “Nga njëri del (buron) vetëm një.” Domethënë, “Nga një person, vetëm një gjë e vetme mund të burojë, pastaj çdo gjë tjetër buron prej tij nëpërmjet ndërmjetësve.” Ky parim i gabuar e mashtrues i filozofisë i cili është i njollosur nga shirku e paraqet edhe të Vetëmjaftueshmin Absolut dhe të Plotfuqishmin Absolut sikur është në nevojë për ndërmjetësuesit e pafuqishëm, si dhe u jep të gjitha shkaqeve dhe ndërmjetësuesve një lloj ortakërie në Hyjninë e Tij. Ajo i atribuon Krijuesit të Gjithëlavdishëm titullin e “Motorit parësor” -Mendjes së parë-, titull ky që në fakt tregon statusin e krijesës. Dhe, për më tepër, ajo ua ndan pjesën tjetër të sovranitetit të Tij shkaqeve dhe ndërmjetësve, dhe kështu ajo hap rrugën e shirkut në mënyrën më gjithëpërfshirëse. Në qoftë se iluministët -ishrakijunët-, të cilët ishin filozofë të shquar, do të thonin absurditete e fjalë boshe si kjo, ju mund ta magjinoni se sa shumë absurde do të ishte ajo çfarë thonë filozofët më të ulët, si materialistët dhe natyralistët.

Shembulli i katërt: Sipas kuptimit të: وَ اِن۟ مِن۟ شَى۟ءٍ اِلَّا يُسَبِّحُ بِحَم۟دِهٖ

“Dhe s’ka gjë që të mos e lëvdojë lartësinë e Tij.”(), i cili është njëri nga parimet e urta të profetësisë, “Në qoftë se qëllimi dhe urtësia e çdo gjëje, dhe sidomos e çdo gjëje të gjallë, ka një aspekt i cili shikon tek vetë qënia, atëherë qëllimet që kanë të bëjnë me Autorin dhe shembujt e urtësisë të cilët shikojnë Krijuesin e tyre duhet të jenë me mijëra. Çdo gjë, e madje një frut i vetëm, për shembull, ka aq shumë urtësi dhe aq shumë qëllime, aq sa të gjithë frutat e një peme.”

Ky parim, i cili është një e vërtetë e pastër, rrjedh nga bashkimi i njërës prej formave të filozofisë me linjën e profetësisë. Ndërsa parimet absurde të një filozofie mashtruese që nuk i janë bashkuar kësaj linje, thonë: “Urtësia e krijimit të çdo qënie të gjallë dhe dobia e saj shikojnë tek vetvetja, ose lidhen me dobitë për njerëzimin” . Kështu duke konsi- deruar në të një kotësi shumë të pakuptimtë, filozofia ia bashkangjit një qëllim, një frut të vockël, një pemeje aq të madhe sa një mal.

Për shkak se kjo e vërtetë është shpjeguar deri diku tek e Vërteta e Dhjetë e Fjalës së Dhjetë,

dhe disa pjesë janë përmendur deri diku në një trajtesë të titulluar “El-levamiu” (rrezëllimat) () , ne e kemi prerë shkurt atë këtu. Megjithatë, ju mund t’i zgjeroni në mijëra këto katër shembuj në mijëra.

Për shkak të këtyre themeleve të kalbura dhe rezultateve shkatërrimtare të filozofisë, njerëzit gjenialë midis filozofëve muslimanë si Ibnu Sina dhe Farabiu u joshën nga shkëlqimi i saj i jashtëm dhe u mashtruan në zgjedhjen e kësaj rruge, kështu ata mezi fituan vetëm rangun e një besimtari të zakonshëm. Madje Imam Gazali, Huxhxhetul Islam -Prova e Islamit- nuk ua dha atyre as këtë rang të ulët.

Gjithashtu, me në krye mu’tezilitët, të cilët ishin midis dijetarëve më të shquar të shkencave Islame, duke u ngashënjyer e tërhqeur nga shkëlqimi i jashtëm i filozofisë, dhe duke u lidhur shumë ngushtë me të, e pretenduan mendjen të ishte e vetëmjaftueshme. Për shkak të kësaj ata mundën të arrinin vetëm rangun e një besimtari të devijuar e novator.

Për më tepër, për shkak se ato figura të shquara të letërsisë së Islamit, si Abu al Ala el Maariu, i cili ishte me famë për pesimizmin e tij, dhe Umer Hajjami, i cili u karakterizua nga vajtimi i tij i mjerueshëm, morën kënaqësinë tek filozofia ledhatuese për nefset e tyre urdhërues për të liga, dhe kështu ata morën kundërshtimet dhe qëndrimet dënuese, qortuese e përbuzëse si dhe goditjet frenuese e ndëshkuese prej njerëzve të së vërtetës e të plotësimit, të cilët u thanë atyre: “Ju jeni të pafytyrë, ju po hyni në pafesi, ju po përgatisni mosbesitarë.”

Një rezultat tjetër i themeleve të kalbura të linjës së filozofisë është se, megjithëse ‘Uni’ ka në vetvete vetëm një esencë të dobët, sikur të ishte ajër ose avull, mirëpo për shkak se qëndrimi fatzi i filozofisë e shikon atë si të lidhur vetëm me vetveten, ai lëngëzohet, pra ai ‘Uni’ si avull sikur bëhet lëng; dhe atëherë, për shkak të familiaritetit të tij dhe preokupimit me materializmin, ai ngurtësohet e fortësohet; pastaj, nëpërmjet neglizhencës dhe mohimit, ai egoizëm, Uni, ngrin.

Pastaj, nëpërmjet kryengritjes e mosbindjes ndaj urdhërave të Zotit xh.sh., ai bëhet, opak -i errët, i patejdukshëm- duke humbur tejdukshmërinë e tij; pastaj gradualisht bëhet më i dendur e më i trashë derisa mbështjell e gëlltit pronarin e tij. Më vonë ai bëhet i fryrë dhe i zgjeruar me mendimet e njerëzimit. Pastaj duke supozuar pjesën tjetër të humanizmit, dhe madje edhe shkaqet të jenë, si vetja e tij, ndonëse ato nuk e pranojnë këtë dhe e mohojnë, ai u jep secilës prej tyre statusin e një Faraoni.

Atëherë tek kjo pikë ai merr pozitën e tij duke kundërshtuar urdhërat e Zotit të Gjithëlavdishëm, dhe thotë:

مَن۟ يُح۟يِى ال۟عِظَامَ وَ هِىَ رَمٖيمٌ “Kush do t’u japë jetë këtyre kockave kur të jenë kalbur e të jenë bërë pluhur?” () Dhe si një sfidë, e akuzon të Gjithëfuqishmin Absolut për pafuqi. Ai madje ul e zhvleftëson Aributet e Krijuesit të Gjithëlavdishëm. Ai ose i mohon, ose i ndryshon ose i shtrembëron ato që nuk u përshtaten interesave të tij dhe çfarë nuk e kënaq nefsin e tij si Faraoni.

Për ta përmbledhur:

Një grup filozofësh duke e quajtur Zotin e Plotfuqishëm: “i Vetëdomosdoshmi”, i mohuan Atij zgjedhjen dhe dëshirën. Ata mohuan dëshminë e pafundme të të gjithë universit, e cila provon se Ai ka zgjedhje. Subhanall-llah! Sa çudi! Megjithëse të gjitha qëniet në univers duke filluar nga grimca më e vogël deri tek dielli, tregojnë se Krijuesi ka zgjedhje, secila me individualitetin e saj të caktuar, rregu-llin, urtësinë dhe masën, kjo filozofi e verbër refuzoi për ta shikuar Atë.

Për më tepër, një grup tjetër filozofësh tha: Njohuria Hyjnore nuk është lidhur me çështjet e pjesshme të parëndësishme dhe mohuan njohurinë Hyjnore, gjithëpërfshirëse dhe madhështore. Duke folur kështu ata hodhën poshtë dëshminë e vërtetë të të gjitha qënieve.

Përveç kësaj, duke ia atribuuar pasojat shkaqeve, filozofia i jep dorës së Natyrës aftësinë krijuese. Ashtu siç është provuar në mënyrë të sigurt në Fjalën e Njëzet e Dy, meqenëse filozofia nuk e shikon vulën e ndritshme mbi gjithçka që tregon Krijuesin e të gjitha gjërave, dhe e pretendon natyrën të jetë Krijuesi, e cila është e pafuqishme, e pajetë, e pavetëdijshme dhe e verbër, dhe fuqia e jashtme e të cilës është në të dyja duart e rastësisë dhe të forcës, të cilat gjithashtu janë të verbëra, ajo ia atribuon Natyrës disa qënie, kur çdonjëra prej të cilave shpreh mijëra shembuj të urtësisë së lartë dhe është si një mesazh i Krijuesit Madhështor.

Hem Onuncu Söz’de ispat edildiği gibi Cenab-ı Hak bütün esmasıyla ve kâinat bütün hakaikiyle ve silsile-i nübüvvet bütün tahkikatıyla ve kütüb-ü semaviye bütün âyâtıyla gösterdikleri haşir ve âhiret kapısını bulmayıp, haşri nefyedip ervahlara bir ezeliyet isnad etmişler.

İşte bu hurafatlara sair meselelerini kıyas edebilirsin. Evet şeytanlar, güya enenin gaga ve pençesiyle dinsiz feylesoflarının akıllarını havaya kaldırıp dalalet derelerine atıp dağıtmıştır. Küçük âlemde ene, büyük âlemde tabiat gibi tağutlardandır.

فَمَن۟ يَك۟فُر۟ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤ۟مِن۟ بِاللّٰهِ فَقَدِ اس۟تَم۟سَكَ بِال۟عُر۟وَةِ ال۟وُث۟قٰى لَا ان۟فِصَامَ لَهَا وَاللّٰهُ سَمٖيعٌ عَلٖيمٌ

Geçen hakikati tenvir edecek bir seyahat-i hayaliye suretinde nim-manzum olarak Lemaat’ta yazdığım bir vakıa-i misaliyenin mealini şurada zikretmeye münasebet geldi. Şöyle ki:

Bu risalenin telifinden sekiz sene evvel İstanbul’da, ramazan-ı şerifte, meslek-i felsefe ile münasebette bulunan Eski Said’in Yeni Said’e inkılab edeceği bir hengâmdadır ki Fatiha-i Şerife’nin âhirinde صِرَاطَ الَّذٖينَ اَن۟عَم۟تَ عَلَي۟هِم۟ غَي۟رِ ال۟مَغ۟ضُوبِ عَلَي۟هِم۟ وَ لَا الضَّٓالّٖينَ ile işaret ettiği üç mesleği düşünürken şöyle bir vakıa-i hayaliye, bir hâdise-i misaliye, rüyaya benzer bir hâdise gördüm ki:

Kendimi, bir sahra-yı azîmede görüyorum. Bütün zeminin yüzünü; karanlıklı, sıkıcı ve boğucu bir bulut tabakası kaplamış. Ne nesîm var ne ziya ne âb-ı hayat. Hiçbirisi bulunmuyor. Her tarafı canavarlar, muzır ve muvahhiş mahluklarla dolu olduğunu tevehhüm ettim. Kalbime geldi ki: “Şu zeminin öteki tarafında ziya, nesîm, âb-ı hayat var. Oraya geçmek lâzım.” Baktım ki ihtiyarsız sevk olunuyorum. Zeminin içinde, tünelvari bir mağaraya sokuldum. Gitgide zeminin içinde seyahat ettim. Bakıyorum ki benden evvel o tahte’l-arz yolda çok kimseler gitmişler. Her tarafta boğulup kalmışlar. Onların ayak izlerini görüyordum. Bazılarının bir zaman seslerini işitiyordum. Sonra sesleri kesiliyordu.

Ey hayali ile benim seyahat-i hayaliyeme iştirak eden arkadaş! O zemin, tabiattır ve felsefe-i tabiiyedir. Tünel ise ehl-i felsefenin efkârı ile hakikate yol açmak için açtıkları meslektir. Gördüğüm ayak izleri, Eflatun ve Aristo (Hâşiye) gibi meşahirlerindir. İşittiğim sesler, İbn-i Sina ve Farabi gibi dâhîlerindir. Evet, İbn-i Sina’nın bazı sözlerini, kanunlarını bazı yerlerde görüyordum. Sonra, bütün bütün kesiliyordu. Daha ileri gidememiş. Demek boğulmuş. Her ne ise seni meraktan kurtarmak için hayalin altındaki hakikatin bir köşesini gösterdim. Şimdi seyahatime dönüyorum.

Gitgide baktım ki benim elime iki şey verildi. Biri, bir elektrik; o tahte’l-arz tabiatın zulümatını dağıtır. Diğeri, bir âlet ile dahi azîm kayalar, dağ-misal taşlar parçalanıp bana yol açılıyor. Kulağıma denildi ki: “Bu elektrik ile o âlet, Kur’an’ın hazinesinden size verilmiştir.” Her ne ise çok zaman öylece gittim. Baktım ki öteki tarafa çıktım. Gayet güzel bir bahar mevsiminde bulutsuz bir güneş, ruh-efza bir nesîm, hayattar bir âb-ı leziz, her taraf şenlik içinde bir âlem gördüm. Elhamdülillah dedim.

Sonra baktım ki ben kendi kendime mâlik değilim. Birisi beni tecrübe ediyor. Yine evvelki vaziyette o sahra-yı azîmede, boğucu bulut altında yine ben kendimi gördüm. Daha başka bir yolda bir sâik beni sevk ediyordu. Bu defa tahte’z-zemin değil belki seyr ü seyahatle yeryüzünü katedip öteki yüze geçmek için gidiyordum. O seyahatimde öyle acayip ve garaibi görüyordum ki tarif edilmez. Deniz bana hiddet ediyor, fırtına beni tehdit eder, her şey bana müşkülat peyda eder. Fakat yine Kur’an’dan bana verilen bir vasıta-i seyahatimle geçiyordum, galebe çalıyordum. Gitgide bakıyordum, her tarafta seyyahların cenazeleri bulunuyor. O seyahati bitirenler, binde ancak birdir. Her ne ise… O buluttan kurtulup, zeminin öteki yüzüne geçip güzel güneşle karşılaştım. Ruh-efza nesîmi teneffüs ederek Elhamdülillah dedim. O cennet gibi o âlemi seyre başladım.

Sonra baktım, biri var ki beni orada bırakmıyor. Başka yolu bana gösterecek gibi yine beni bir anda o müthiş sahraya getirdi. Baktım ki yukarıdan inmiş aynı asansörler gibi muhtelif tarzlarda bazı tayyare, bazı otomobil, bazı zembil gibi şeyler görünüyor. Kuvvet ve istidada göre onlara atılsa yukarıya çekiliyor. Ben de birisine atladım. Baktım, bir dakika zarfında bulutun fevkine beni çıkardı. Gayet güzel, müzeyyen, yeşil dağların üstüne çıktım. O bulut tabakası, dağın yarısına kadar gelmemişti. En latîf bir nesîm en leziz bir âb en şirin bir ziya her tarafta görünüyor. Baktım ki o asansörler gibi nurani menziller, her tarafta var. Hattâ iki seyahatimde ve zeminin öteki yüzünde onları görmüştüm, anlamamıştım. Şimdi anlıyorum ki şunlar, Kur’an-ı Hakîm’in âyetlerinin cilveleridir.

İşte   وَلَا الضَّٓالّٖينَ   ile işaret olunan evvelki yol, tabiata saplananların ve tabiiyyun fikrini taşıyanların mesleğidir ki onda, hakikate ve nura geçmek için ne kadar müşkülat olduğunu hissettiniz.

غَي۟رِ ال۟مَغ۟ضُوبِ   ile işaret olunan ikinci yol, esbab-perestlerin ve vesaite icad ve tesir verenlerin, Meşaiyyun hükeması gibi yalnız akıl ile fikir ile hakikatü’l-hakaike ve Vâcibü’l-vücud’un marifetine yol açanların mesleğidir.

اَلَّذٖينَ اَن۟عَم۟تَ عَلَي۟هِم۟   ile işaret olunan üçüncü yol ise sırat-ı müstakim ehli olan ehl-i Kur’an’ın cadde-i nuraniyesidir ki en kısa en rahat en selâmet ve herkese açık, semavî ve rahmanî ve nurani bir meslektir.

İkinci Maksat

Tahavvülat-ı zerrata dair

Şu âyetin hazinesinden bir zerreye işaret edecektir.

وَقَالَ الَّذٖينَ كَفَرُوا لَا تَا۟تٖينَا السَّاعَةُ قُل۟ بَلٰى وَ رَبّٖى لَتَا۟تِيَنَّكُم۟ عَالِمِ ال۟غَي۟بِ لَا يَع۟زُبُ عَن۟هُ مِث۟قَالُ ذَرَّةٍ فِى السَّمٰوَاتِ وَلَا فِى ال۟اَر۟ضِ وَلَٓا اَص۟غَرُ مِن۟ ذٰلِكَ وَلَٓا اَك۟بَرُ اِلَّا فٖى كِتَابٍ مُبٖينٍ

Şu âyetin pek büyük hazinesinden bir miskal zerre miktarında, yani zerre sandukçasında olan cevheri gösterir ve zerrenin hareket ve vazifesinden bir nebze bahseder. Şu maksat, bir mukaddime ile üç noktadan ibarettir.

Mukaddime

Tahavvülat-ı zerrat; Nakkaş-ı Ezelî’nin kalem-i kudreti, kitab-ı kâinatta yazdığı âyât-ı tekviniyenin hengâmındaki ihtizazatı ve cevelanıdır. Yoksa maddiyyun ve tabiiyyunların tevehhüm ettikleri gibi tesadüf oyuncağı ve karışık, manasız bir hareket değildir. Çünkü bütün mevcudat gibi zerreler ve her bir zerre, mebde-i hareketinde “Bismillah” der. Çünkü nihayetsiz, kuvvetinden fazla yükleri kaldırır ve buğday tanesi kadar bir çekirdeğin koca bir çam ağacı gibi bir yükü omuzuna alması gibi…

Hem vazifesinin hitamında “Elhamdülillah” der. Çünkü bütün ukûlü hayrette bırakan hikmetli bir cemal-i sanat, faydalı bir hüsn-ü nakış göstererek Sâni’-i Zülcelal’in medayihine bir kaside-i medhiye gibi bir eser gösterir. Mesela, nar ve mısıra dikkat et.

Evet, tahavvülat-ı zerrat (Hâşiye) âlem-i gaybdan olan, her şeyin geçmiş aslında ve gelecek neslindeki intizamata medar ve ilim ve emr-i İlahînin bir unvanı olan “İmam-ı Mübin”in düsturları ve imlası tahtında ve zaman-ı hazır ve âlem-i şehadetten, teşkil ve icad-ı eşyada tasarrufa medar ve kudret ve irade-i İlahiyenin bir unvanı olan “Kitab-ı Mübin”den istinsah ile ve seyyal zamanın hakikati ve sahife-i misaliyesi olan “Levh-i Mahv-İspat”ta kelimat-ı kudreti yazmak ve çizmekten gelen harekâttır ve manidar ihtizazattır.

BİRİNCİ NOKTA

İki Mebhastır.

BİRİNCİ MEBHAS

Her zerrede –hem hareketinde hem sükûnetinde– iki güneş gibi iki nur-u tevhid parlıyor.

Çünkü Onuncu Söz’ün Birinci İşareti’nde icmalen ve Yirmi İkinci Söz’de tafsilen ispat edildiği gibi her bir zerre, eğer memur-u İlahî olmazsa ve onun izni ve tasarrufu ile hareket etmezse ve ilim ve kudretiyle tahavvül etmezse o vakit her bir zerrenin nihayetsiz bir ilmi, hadsiz bir kudreti, her şeyi görür bir gözü, her şeye bakar bir yüzü, her şeye geçer bir sözü bulunmak lâzım gelir. Çünkü anâsırın her bir zerresi, her bir cism-i zîhayatta muntazaman işler veya işleyebilir. Eşyanın intizamatı ve kavanin-i teşekkülatı birbirine muhaliftir. Onların nizamatı bilinmezse işlenilmez, işlenilse de yanlışsız yapılmaz. Halbuki yanlışsız yapılıyor. Öyle ise o hizmet eden zerreler, ya bir ilm-i muhit sahibinin izin ve emriyle ve ilim ve iradesiyle işliyorlar veyahut kendilerinde öyle bir muhit ilim ve kudret bulunmak lâzım geliyor.

Evet, havanın her bir zerresi, her bir zîhayatın cismine, her bir çiçeğin her bir meyvesine, her bir yaprağın binasına girip işleyebilir. Halbuki onların teşkilatları ayrı ayrı tarzdadır, başka başka nizamatı var. Bir incir meyvesinin fabrikası, faraza çuha makinesi gibi olsa bir nar meyvesinin fabrikası da şeker makinesi gibi olacaktır ve hâkeza… O binaların, o cisimlerin programları birbirinden başkadır. Şimdi şu zerre-i havaiye, bütün onlara girer veya girebilir ve gayet hakîmane ve üstadane yanlışsız olarak işler, vaziyetler alır. Vazifesi bittikten sonra kalkar, gider.

İşte müteharrik havanın müteharrik zerresi, ya nebatata ve hayvanata, hattâ meyvelerine ve çiçeklerine giydirilen suretlerin, miktarların teşkilatını, biçimini bilmesi lâzım geldiği veyahut onlar, bir bilenin emir ve iradesiyle memur olması lâzım geldiği gibi; sakin toprak, sakin olan her bir zerresi, bütün çiçekli nebatatın ve meyvedar ağaçların tohumlarına medar ve menşe olmak kabil olduğundan hangi tohum gelse o zerrede, yani misliyet itibarıyla bir zerre hükmünde olan bir avuç toprakta kendine mahsus bir fabrika ve bütün levazımatına ve teşkilatına lâzım bütün cihazatı bulunduğundan; o zerrede ve o zerrenin kulübeciği olan o bir avuç toprakta; eşcar ve nebatat ve çiçekler ve meyveler envaı adedince muntazam manevî makine ve fabrikaları bulunması veyahut mu’cizekâr, her şeyi hiçten icad eder ve her şeyin her şeyini ve her cihetini bilir bir ilim ve kudret bulunması lâzımdır veyahut bir Kadîr-i Mutlak, bir Alîm-i külli şey’in emir ve izniyle, havl ve kuvvetiyle o vazifeler gördürülür.

Evet, nasıl ki bir acemi, ham, âmî, âdi hem kör bir adam Avrupa’ya gitse; bütün fabrikalara, tezgâhlara girse üstadane kemal-i intizam ile her bir sanatta, her bir binada işler, öyle eserler yapar ki nihayet derecede hikmetli, sanatlı, herkesi hayrette bırakıyor. Zerre miktar şuuru olan bilir ki o adam, kendi başıyla işlemiyor. Belki bir üstad-ı küll, ona ders verir, işlettirir. Hem nasıl ki bir kör, âciz, yerinden kalkamıyor, basit bir kulübeciğinde oturmuş bir adam bulunuyor. Halbuki o kulübeciğe bir dirhem gibi küçük bir taş, kemik ve pamuk gibi birer madde veriliyor. Halbuki o kulübecikten batmanlarla şeker, toplarla çuha, binlerle mücevherat, gayet sanatlı, murassaatlı libaslar, lezzetli taamlar çıkıp gelse zerre miktar aklı olan demeyecek mi ki: “O adam, gayet mu’cizekâr bir zatın menşe-i mu’cizatı olan fabrikasının bir mandalı veyahut miskin bir kapıcısıdır.”

Aynen öyle de havanın zerreleri, her biri birer mektubat-ı Samedaniye, birer antika-i sanat-ı Rabbaniye, birer mu’cize-i kudret, birer hârika-i hikmet olan nebatat ve eşcar, ezhar ve esmardaki harekât ve hidematları; bir Sâni’-i Hakîm-i Zülcelal’in, bir Fâtır-ı Kerîm-i Zülcemal’in emir ve iradesiyle hareket ettiğini ve toprağın zerreleri dahi her biri birer ayrı makine ve tezgâh, birer ayrı matbaa, birer ayrı hazine, birer ayrı antika ve Sâni’-i Zülcelal’in esmasını ilan eden birer ayrı ilanname ve kemalâtını söyleyen birer ayrı kaside hükmünde olan o tohumcuklarının, o çekirdeklerinin sümbüllerine, ağaçlarına menşe ve medar olmaları “Emr-i kün feyekûn”e mâlik, her şey emrine musahhar bir Sâni’-i Zülcelal’in emriyle, izniyle, iradesiyle, kuvvetiyle olması; iki kere iki dört eder gibi kat’îdir. Âmennâ.

İKİNCİ MEBHAS

Zerratın harekâtındaki vazifelere, hikmetlere küçük bir işarettir.

Evet, akılları gözlerine sukut etmiş maddiyyunların hikmetsiz hikmetleri, abesiyet esasına istinad eden felsefeleri nazarında tesadüfle bağlı olan tahavvülat-ı zerratı, bütün düsturlarına üssü’l-esas tutup masnuat-ı İlahiyeye masdar göstermişler. Nihayetsiz hikmetlerle müzeyyen masnuatı; hikmetsiz, manasız, karmakarışık bir şeye isnad etmeleri, ne kadar hilaf-ı akıl olduğunu zerre miktar şuuru bulunan bilir.

Şimdi, Kur’an-ı Hakîm’in hikmeti nokta-i nazarında tahavvülat-ı zerratın pek çok gayeleri, hikmetleri ve vazifeleri vardır.

وَ اِن۟ مِن۟ شَى۟ءٍ اِلَّا يُسَبِّحُ بِحَم۟دِهٖ    gibi çok âyetlerle hikmetlerine ve vazifelerine işaret eder. Numune olarak birkaçına işaret ediyoruz.

Birincisi: Cenab-ı Vâcibü’l-vücud’un tecelliyat-ı icadiyesini tecdid ve tazelendirmek için her bir tek ruhu model gibi ederek, her sene mu’cizat-ı kudretinden taze birer ceset giydirmek ve her bir tek kitaptan ayrı ayrı bin muhtelif kitabı, hikmetiyle istinsah etmek ve bir tek hakikati başka başka surette göstermek ve kâinatların ve âlemlerin ve mevcudatların, taife taife arkasından gelmelerine yer vermek ve zemin hazırlamak için Fâtır-ı Zülcelal kudretiyle zerratı tahrik ve tavzif etmiştir.

İkincisi: Mâlikü’l-mülki Zülcelal; şu dünyayı, bâhusus rûy-i zemin tarlasını bir mülk suretinde yaratmıştır. Yani neşv ü nemaya, taze taze mahsulat vermeye kabil bir surette müheyya etmiştir. Tâ ki nihayetsiz mu’cizat-ı kudretini orada ekip biçsin. İşte şu zemin yüzündeki tarlasında, zerratı hikmetle tahrik ederek, intizam dairesinde tavzif edip her asırda her fasılda her ayda belki her günde belki her saatte mu’cizat-ı kudretinden yeni yeni birer kâinat gösterir, yeryüzü avlusuna başka başka mahsulat verdirir. Nihayetsiz hazine-i rahmetinin hedâyâsını, nihayetsiz kudretinin mu’cizatının numunelerini harekât-ı zerrat ile izhar eder.

Üçüncüsü: Nihayetsiz tecelliyat-ı esma-i İlahiyenin nakışlarını göstermekle, o esmanın cilvelerini ifade için mahdud bir zeminde hadsiz nukuş göstermek, küçük bir sahifede nihayetsiz maânîleri ifade edecek olan hadsiz âyâtları yazmak için Nakkaş-ı Ezelî zerratı, kemal-i hikmetle tahrik edip kemal-i intizamla tavzif etmiştir. Evet, geçen senenin mahsulatıyla şu senenin mahsulatının mahiyetleri bir hükmündedir. Fakat maânîleri başka başkadır. Taayyünat-ı itibariyeyi değiştirmekle, maânîleri değişir ve çoğalır. Taayyünat-ı itibariye ve teşahhusat-ı muvakkate, tebdil edildikleri ve zâhiren fâni oldukları halde; onların maânî-i cemileleri muhafaza olunup sabit ve bâki kalır. Şu ağacın geçen bahardaki yaprak ve çiçek ve meyvelerinin ruhları olmadığından, şu bahardaki emsalinin, hakikatçe aynılarıdır. Yalnız teşahhusat-ı itibariyede fark var. Fakat o itibarî teşahhuslar, her vakit tecelliyatı tazelenmekte olan şuunat-ı esma-i İlahiyenin maânîlerini ifade için şu bahardakiler ayrı teşahhusatla onların yerine geldiler.

Dördüncüsü: Hadsiz âlem-i misal gibi gayet geniş âlem-i melekût ve gayr-ı mahdud sair uhrevî âlemlere birer mahsulat veya tezyinat veya levazımat gibi onlara münasip şeyleri yetiştirmek için şu dar mezraa-i dünyada, zemin yüzünün tezgâhında ve tarlasında Hakîm-i Zülcelal, zerratı tahrik edip kâinatı seyyale ve mevcudatı seyyare ederek, şu küçük zeminde o pek büyük âlemlere pek çok mahsulat-ı maneviye yetiştiriyor. Nihayetsiz hazine-i kudretinden nihayetsiz bir seyli, dünyadan akıttırıp âlem-i gayba ve bir kısmını âhiret âlemlerine döküyor.

Beşincisi: Nihayetsiz kemalât-ı İlahiyeyi, hadsiz celevat-ı cemaliyeyi ve gayetsiz tecelliyat-ı celaliyeyi ve gayr-ı mütenahî tesbihat-ı Rabbaniyeyi şu dar ve mahdud zeminde ve mütenahî ve az bir zamanda göstermek için zerratı kemal-i hikmetle kudretiyle tahrik edip, kemal-i intizamla tavzif ederek mütenahî bir zamanda, mahdud bir zeminde gayr-ı mütenahî tesbihat yaptırıyor. Gayr-ı mahdud tecelliyat-ı cemaliye ve celaliye ve kemaliyesini gösteriyor. Çok hakaik-i gaybiye ve çok semerat-ı uhreviye ve fânilerin bâki olan hüviyet ve suretlerinden pek çok nukuş-u misaliye ve çok manidar nüsuc-u levhiyeyi icad ediyor. Demek, zerreyi tahrik eden; şu makasıd-ı azîmeyi, şu hikem-i cesîmeyi gösteren bir zattır. Yoksa her bir zerrede, güneş gibi bir dimağ bulunması lâzım gelir.

Daha bu beş numune gibi belki beş bin hikmetle tahrik olunan zerratın tahavvülatını, o akılsız feylesoflar hikmetsiz zannetmişler ve hakikatte biri enfüsî, diğeri âfakî iki hareket-i cezbekâranede zikir ve tesbih-i İlahî ile Mevlevî gibi zikreden ve deverana kalkan o zerreleri, kendi kendine, sersem gibi dönüp oynuyorlar zu’metmişler.

İşte bundan anlaşılıyor ki onların ilimleri ilim değil, cehildir. Hikmetleri, hikmetsizliktir.

(Üçüncü Nokta’da altıncı uzun bir hikmet daha söylenecektir.)

İKİNCİ NOKTA

Her bir zerrede, Vâcibü’l-vücud’un vücuduna ve vahdetine iki şahid-i sadık vardır.

Evet zerre, acz ve cümuduyla beraber şuurkârane büyük vazifeleri yapmakla, büyük yükleri kaldırmakla Vâcibü’l-vücud’un vücuduna kat’î şehadet ettiği gibi harekâtında nizamat-ı umumiyeye tevfik-i hareket edip her girdiği yerde ona mahsus nizamatı müraat etmekle, her yerde kendi vatanı gibi yerleşmesiyle Vâcibü’l-vücud’un vahdetine ve mülk ve melekûtun mâliki olan zatın ehadiyetine şehadet eder. Yani zerre kimin ise gezdiği bütün yerler de onundur. Demek zerre –çünkü âcizdir, yükü nihayetsiz ağırdır ve vazifeleri nihayetsiz çoktur– bir Kadîr-i Mutlak’ın ismiyle, emriyle kaim ve müteharrik olduğunu bildirir. Hem kâinatın nizamat-ı külliyesini bilir bir tarzda tevfik-i hareket etmesi ve her yere manisiz girmesi; tek bir Alîm-i Mutlak’ın kudretiyle, hikmetiyle işlediğini gösterir.

Evet, nasıl ki bir nefer; takımında, bölüğünde, taburunda, alayında, fırkasında ve hâkeza her bir dairede birer nisbeti ve o nisbete göre birer vazifesi olduğunu ve o nisbetleri, o vazifeleri bilmekle tevfik-i hareket etmek, nizamat-ı askeriye tahtında talim ve talimat görmekle bütün o dairelere kumanda eden bir tek kumandan-ı a’zamın emrine ve kanununa tebaiyetle oluyor.

Öyle de her bir zerre, birbiri içindeki mürekkebatta birer münasip vaziyeti, ayrı ayrı maslahatlı birer nisbeti, ayrı ayrı muntazam birer vazifesi, ayrı ayrı hikmetli neticeleri bulunduğundan elbette o zerreyi, o mürekkebatta bütün nisbet ve vazifelerini muhafaza edip netice ve hikmetleri bozmayacak bir tarzda yerleştirmek; bütün kâinat kabza-i tasarrufunda olan bir zata mahsustur.

Mesela, Tevfik’in (*) göz bebeğinde yerleşen zerre, gözün âsab-ı muharrike ve hassase ve şerayin ve evride gibi damarlara karşı münasip vaziyet alması ve yüzde ve sonra başta ve gövdede, daha sonra heyet-i mecmua-i insaniyede her birisine karşı birer nisbeti, birer vazifesi, birer faydası kemal-i hikmetle bulunması gösteriyor ki bütün o cismin bütün azasını icad eden bir zat, o zerreyi o yerde yerleştirebilir. Ve bilhassa rızık için gelen zerreler, rızık kafilesinde seyr ü sefer eden o zerreler, o kadar hayret-feza bir intizam ve hikmetle seyr ü seyahat ederler ve öyle tavırlarda, tabakalarda intizam-perverane geçip gelirler ve öyle şuurkârane ayak atıp hiç şaşırmayarak gele gele tâ beden-i zîhayatta dört süzgeçle süzülüp rızka muhtaç aza ve hüceyratın imdadına yetişmek için kandaki küreyvat-ı hamraya yüklenip bir kanun-u keremle imdada yetişirler. Ondan bilbedahe anlaşılır ki şu zerreleri binler muhtelif menzillerden geçiren, sevk eden; elbette ve elbette bir Rezzak-ı Kerîm, bir Hallak-ı Rahîm’dir ki kudretine nisbeten zerreler, yıldızlar omuz omuza müsavidirler.

Hem her bir zerre, öyle bir nakş-ı sanatta işler ki ya bütün zerratla münasebettar, her birisine ve umumuna hem hâkim ve hem her birisine ve umumuna mahkûm bir vaziyette bulunmakla, o hayret-feza sanatlı nakşı ve hikmet-nüma nakışlı sanatı bilir ve icad eder. Bu ise binler defa muhaldir. Veya bir Sâni’-i Hakîm’in kanun-u kader ve kalem-i kudretinden çıkan, harekete memur birer noktadır.

Nasıl ki mesela, Ayasofya kubbesindeki taşlar, eğer mimarının emrine ve sanatına tabi olmazlarsa her bir taşı, Mimar Sinan gibi dülgerlik sanatında bir mahareti ve sair taşlara hem mahkûm hem hâkim olmak, yani “Geliniz, düşmemek, sukut etmemek için baş başa vereceğiz.” diye bir hüküm sahibi olması lâzımdır.

Öyle de binler defa Ayasofya kubbesinden daha sanatlı, daha hayretli ve hikmetli olan masnuattaki zerreler, kâinat ustasının emrine tabi olmazlarsa her birine Sâni’-i kâinat’ın evsafı kadar evsaf-ı kemal verilmesi lâzım gelir.

Feyâ Sübhanallah! Zındık maddiyyun gâvurlar bir Vâcibü’l-vücud’u kabul etmediklerinden, zerrat adedince bâtıl âliheleri kabul etmeye mezheplerine göre muztar kalıyorlar. İşte şu cihette münkir kâfir ne kadar feylesof, âlim de olsa nihayet derecede bir cehl-i azîm içindedir, bir echel-i mutlaktır.

ÜÇÜNCÜ NOKTA

Şu nokta, Birinci Nokta’nın âhirinde vaad olunan altıncı hikmet-i azîmeye bir işarettir.

Şöyle ki: Yirmi Sekizinci Söz’ün İkinci Suali’nin cevabındaki hâşiyede denilmişti ki: Tahavvülat-ı zerratın ve zîhayat cisimlerde zerrat harekâtının binler hikmetlerinden bir hikmeti dahi zerreleri nurlandırmaktır ve âlem-i uhreviye binasına lâyık zerreler olmak için hayattar ve manidar olmaktır. Güya cism-i hayvanî ve insanî hattâ nebatî; terbiye dersini almak için gelenlere bir misafirhane, bir kışla, bir mektep hükmündedir ki camid zerreler ona girerler, nurlanırlar. Âdeta bir talim ve talimata mazhar olurlar, letafet peyda ederler. Birer vazifeyi görmekle âlem-i bekaya ve bütün eczasıyla hayattar olan dâr-ı âhirete zerrat olmak için liyakat kesbederler.

Sual: Zerratın harekâtında şu hikmetin bulunması ne ile bilinir?

Elcevap:

Evvela: Bütün masnuatın bütün intizamatıyla ve hikmetleriyle sabit olan Sâni’in hikmetiyle bilinir. Çünkü en cüz’î bir şeye küllî hikmetleri takan bir hikmet, seyl-i kâinatın içinde en büyük faaliyet gösteren ve hikmetli nakışlara medar olan harekât-ı zerratı hikmetsiz bırakmaz. Hem en küçük mahlukatı, vazifelerinde ücretsiz, maaşsız, kemalsiz bırakmayan bir hikmet, bir hâkimiyet; en kesretli ve esaslı memurlarını, hizmetkârlarını nursuz, ücretsiz bırakmaz.

Sâniyen: Sâni’-i Hakîm, anâsırı tahrik edip tavzif ederek (onlara bir ücret-i kemal hükmünde) madeniyat derecesine çıkarmasıyla ve madeniyata mahsus tesbihatları onlara bildirmesiyle ve madeniyatı tahrik ve tavzif edip nebatat mertebe-i hayatiyesinin makamını vermesiyle ve nebatatı rızık ederek tahrik ve tavzif ile hayvanat mertebe-i letafetini onlara ihsan etmesiyle ve hayvanattaki zerratı tavzif edip rızık yoluyla hayat-ı insaniye derecesine çıkarmasıyla ve insanın vücudundaki zerratı süze süze tasfiye ve taltif ederek tâ dimağın ve kalbin en nazik ve latîf yerinde makam vermesiyle bilinir ki harekât-ı zerrat hikmetsiz değil belki kendine lâyık bir nevi kemalâta koşturuluyor.

Sâlisen: Zîhayat cisimlerin zerratı içinde çekirdek ve tohumdaki gibi bir kısım zerreler öyle manevî bir nura, bir letafete, bir meziyete mazhar oluyorlar ki sair zerrelere ve o koca ağaca bir ruh, bir sultan hükmüne geçer. İşte azîm bir ağacın bütün zerratı içinde bir kısım zerrelerin şu mertebeye çıkmaları, o ağacın tabaka-i hayatında çok devirleri ve nazik vazifeleri görmesiyle olduğundan gösteriyor ki Sâni’-i Hakîm’in emriyle vazife-i fıtrat içinde zerratın enva-ı harekâtına göre onlara tecelli eden esmanın hesabına ve şerefine olarak birer manevî letafet, birer manevî nur, birer makam, birer manevî ders almalarını gösteriyor.

Elhasıl:

Madem Sâni’-i Hakîm, her şey için o şeye münasip bir nokta-i kemal ve ona lâyık bir mertebe-i feyz-i vücud tayin edip ve o şeye, o nokta-i kemale sa’y edip gitmek için bir istidat vererek ona sevk ediyor. Ve bütün nebatat ve hayvanatta şu kanun-u rububiyet cari olmakla beraber, cemadatta dahi caridir ki âdi toprağa, elmas derecesine ve cevahir-i âliye mertebesine bir terakkiyat veriyor ve şu hakikatte muazzam bir kanun-u rububiyetin ucu görünüyor.

Hem madem o Hâlık-ı Kerîm, tenasül kanun-u azîminde istihdam ettiği hayvanata ücret olarak birer maaş gibi birer lezzet-i cüz’iye veriyor. Ve arı ve bülbül gibi sair hidemat-ı Rabbaniyede istihdam olunan hayvanlara birer ücret-i kemal verir. Şevk ve lezzete medar birer makam veriyor ve şunda bir muazzam kanun-u keremin ucu görünüyor.

Hem madem her şeyin hakikati, Cenab-ı Hakk’ın bir isminin tecellisine bakar, ona bağlıdır, ona âyinedir. O şey, ne kadar güzel bir vaziyet alsa o ismin şerefinedir; o isim öyle ister. O şey bilse, bilmese o güzel vaziyet, hakikat nazarında matlubdur. Ve şu hakikatten gayet muazzam bir kanun-u tahsin ve cemalin ucu görünüyor.

Hem madem Fâtır-ı Kerîm, düstur-u kerem iktizasıyla bir şeye verdiği makamı ve kemali, o şeyin müddeti ve ömrü bitmesiyle o kemali geriye almıyor. Belki o zîkemalin meyvelerini, neticelerini, manevî hüviyetini ve manasını, ruhlu ise ruhunu ibka ediyor. Mesela, dünyada insanı mazhar ettiği kemalâtın manalarını, meyvelerini ibka ediyor. Hattâ müteşekkir bir mü’minin yediği zâil meyvelerin şükrünü, hamdini mücessem bir meyve-i cennet suretinde tekrar ona veriyor. Ve şu hakikatte muazzam bir kanun-u rahmetin ucu görünüyor.

Hem madem Hallak-ı Bîmisal israf etmiyor, abes işleri yapmıyor. Hattâ güz mevsiminde vazifesi bitmiş, vefat etmiş mahlukların enkaz-ı maddiyesini bahar masnuatında istimal ediyor; onların binalarında dercediyor. Elbette   يَو۟مَ تُبَدَّلُ ال۟اَر۟ضُ غَي۟رَ ال۟اَر۟ضِ   sırrıyla وَاِنَّ الدَّارَ ال۟اٰخِرَةَ لَهِىَ ال۟حَيَوَانُ    işaretiyle şu dünyada camid, şuursuz ve mühim vazifeler gören zerrat-ı arziyenin elbette taşı, ağacı, her şeyi zîhayat ve zîşuur olan âhiretin bazı binalarında derc ve istimali mukteza-yı hikmettir. Çünkü harap olmuş dünyanın zerratını dünyada bırakmak veya ademe atmak israftır. Ve şu hakikatten pek muazzam bir kanun-u hikmetin ucu görünüyor.

Hem madem şu dünyanın pek çok âsârı ve maneviyatı ve meyveleri ve cin ve ins gibi mükellefînin mensucat-ı amelleri, sahaif-i ef’alleri, ruhları, cesetleri âhiret pazarına gönderiliyor. Elbette o semerata ve manalara hizmet eden ve arkadaşlık eden zerrat-ı arziye dahi vazife noktasında kendine göre tekemmül ettikten sonra, yani nur-u hayata çok defa hizmet ve mazhar olduktan sonra ve hayatî tesbihata medar olduktan sonra şu harap olacak dünyanın enkazı içinde, şu zerratı dahi öteki âlemin binasında dercetmek, mukteza-yı adl ve hikmettir. Ve şu hakikatten pek muazzam bir kanun-u adlin ucu görünüyor.

Hem madem ruh cisme hâkim olduğu gibi camid maddelerde dahi kaderin yazdığı evamir-i tekviniye, o maddelere hâkimdir. O maddeler, kaderin manevî yazısına göre mevki ve nizam alabilirler. Mesela, yumurtaların envaında ve nutfelerin aksamında ve çekirdeklerin esnafında ve tohumların ecnasında kaderin ayrı ayrı yazdığı evamir-i tekviniye cihetiyle ayrı ayrı makam ve nur sahibi oluyorlar. Ve o madde itibarıyla mahiyetleri (Hâşiye) bir hükmünde olan o maddeler, hadsiz muhtelif mevcudata menşe oluyorlar. Ayrı ayrı makam ve nur sahibi oluyorlar. Elbette hidemat-ı hayatiye ve hayattaki tesbihat-ı Rabbaniyede defaatle bir zerre bulunmuş ise ve hizmet etmiş ise o zerrenin manevî alnında o manaların hikmetlerini, hiçbir şeyi kaybetmeyen kader kalemiyle kaydetmesi; mukteza-yı ihata-i ilmîdir. Ve şunda pek muazzam bir kanun-u ilm-i muhitin ucu görünüyor.

Öyle ise zerreler (Hâşiye-1) başıboş değiller.

Netice-i Kelâm: Geçmiş yedi kanun, yani kanun-u rububiyet, kanun-u kerem, kanun-u cemal, kanun-u rahmet, kanun-u hikmet, kanun-u adl, kanun-u ihata-i ilmî gibi pek çok muazzam kanunların görünen uçları arkalarında birer ism-i a’zam ve o ism-i a’zamın tecelli-i a’zamını gösteriyor. Ve o tecelliden anlaşılıyor ki sair mevcudat gibi şu dünyadaki tahavvülat-ı zerrat dahi gayet âlî hikmetler için kaderin çizdiği hudut üzerine kudretin verdiği evamir-i tekviniyeye göre hassas bir mizan-ı ilmî ile cevelan ediyorlar. Âdeta başka yüksek bir âleme (Hâşiye-2) gitmeye hazırlanıyorlar. Öyle ise zîhayat cisimler, o seyyah zerrelere güya birer mektep, birer kışla, birer misafirhane-i terbiye hükmündedir. Ve öyle olduğuna bir hads-i sadıkla hükmedilebilir.

Elhasıl: Birinci Söz’de denildiği ve ispat edildiği gibi her şey “Bismillah” der. İşte bütün mevcudat gibi her bir zerre ve zerratın her bir taifesi ve mahsus her bir cemaati, lisan-ı hal ile “Bismillah” der, hareket eder.

Evet, geçmiş üç nokta sırrıyla her bir zerre, mebde-i hareketinde lisan-ı hal ile   بِس۟مِ اللّٰهِ الرَّح۟مٰنِ الرَّحٖيمِ   der. Yani “Ben, Allah’ın namıyla, hesabıyla, ismiyle, izniyle, kuvvetiyle hareket ediyorum.” Sonra netice-i hareketinde, her bir masnû gibi her bir zerre, her bir taifesi, lisan-ı hal ile   اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ رَبِّ ال۟عَالَمٖينَ   der ki bir kaside-i medhiye hükmünde olan sanatlı bir mahlukun nakşında, kudretin küçük bir kalem ucu hükmünde kendini gösterir. Belki her biri; manevî, Rabbanî, muazzam, hadsiz başlı bir fonoğrafın birer plağı hükmünde olan masnuların üstünde dönen ve tahmidat-ı Rabbaniye kasideleriyle o masnuatı konuşturan ve tesbihat-ı İlahiye neşidelerini okutturan birer iğne başı suretinde kendini gösteriyorlar.

دَع۟وٰيهُم۟ فٖيهَا سُب۟حَانَكَ اللّٰهُمَّ وَتَحِيَّتُهُم۟ فٖيهَا سَلَامٌ

وَ اٰخِرُ دَع۟وٰيهُم۟ اَنِ ال۟حَم۟دُ لِلّٰهِ رَبِّ ال۟عَالَمٖينَ

سُب۟حَانَكَ لَا عِل۟مَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّم۟تَنَٓا اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟عَلٖيمُ ال۟حَكٖيمُ

رَبَّنَا لَا تُزِغ۟ قُلُوبَنَا بَع۟دَ اِذ۟ هَدَي۟تَنَا وَهَب۟ لَنَا مِن۟ لَدُن۟كَ رَح۟مَةً اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟وَهَّابُ

اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلٰى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ صَلَاةً تَكُونُ لَكَ رِضَاءً وَ لِحَقِّهٖ اَدَاءً وَ عَلٰى اٰلِهٖ وَ صَح۟بِهٖ وَ اِخ۟وَانِهٖ وَ سَلِّم۟ وَسَلِّم۟نَا وَ سَلِّم۟ دٖينَنَا اٰمٖينَ يَا رَبَّ ال۟عَالَمٖينَ

---

Yirmi Dokuzuncu Söz ⇐ | Sözler | ⇒ Otuz Birinci Söz

---