EL VIGÉSIMO TERCERO DESTELLO

EL VIGÉSIMO TERCERO DESTELLO

[La epístola de la naturaleza]

Esta epístola era el memorándum décimo sexto del destello diecisieteavo, solo que su importancia preeminente la ha convertido en destello vigésimo tercero, pues extermina la corriente de la incredulidad que surge de lo que se entiende por naturaleza con un exterminio total y desintegra las piedras de la esquina de la incredulidad y destroza su pilar fundamental.

Advertencia

Este memorándum aclara la esencia de la doctrina que siguen los ateos naturalistas y deja claro el alcance de la lejanía de su procedimiento con respecto a los criterios de la razón y el alcance de su fealdad y su patraña. Y eso a través de nueve absurdos extraídos de al menos noventa absurdos, y puesto que una parte de estos absurdos han sido explicados en otras epístolas, vienen aquí gradualmente, dentro de otros absurdos, o vienen algo resumidos.Y la pregunta que acude a la mente es: ¿Cómo es posible que filósofos famosos y científicos reconocidos acepten esta patraña fea y le entreguen las bridas de sus intelectos?

La respuesta es que ésos no han dilucidado la realidad de su camino*(*), ni lo que esconde su doctrina, y no han captado los absurdos que supone su procedimiento y los asuntos falsos e imposibles racionalmente que implica su doctrina, y que he mencionado al principio de cada absurdo que aparece en esta epístola. Y yo estoy totalmente dispuesto a establecer las pruebas concluyentes y fijar los argumentos evidentes y claros para demostrar eso a todo al que le asalte la duda y explicárselos a ellos con detenimiento y detalle.

En el nombre de Allah, el Misericordioso, el Compasivo

{Dijeron sus mensajeros: ¿Acaso hay duda acerca de Allah el Originador de los cielos y la tierra?} (Sura de Ibrahim, 10)

Esta noble aleya con la interrogación retórica que contiene indica de una manera categórica la existencia de Allah y Su unicidad con una claridad y nitidez al nivel de la evidencia.

Y antes de que aclaremos este secreto queremos llamar la atención sobre lo siguiente:

Fui invitado a visitar Ankara en el año 1338 (1922) y presencié la alegría de los creyentes y su júbilo por la derrota de Grecia ante el ejército islámico, salvo que yo vi, a través de la fogosidad de esta alegría, una herejía terrible que se deslizaba con malicia y maquinación y se infiltraba con sus corrompidos entendimientos en las creencias de la gente de la fe firme, con el máximo de su corrupción y envenenamiento. Y lo sentí desde lo más profundo de mi espíritu y grité pidiendo ayuda a Allah, el Elevado, el Poderoso, y buscando protección con el muro de esta noble aleya de este ogro terrible que pretende oponerse a los fundamentos de la fe. Entonces escribí un argumento fuerte y afilado que cortara la cabeza de esta herejía en una epístola en lengua árabe y extraje sus significados y pensamientos de la luz de esta noble aleya para demostrar la evidencia de la existencia de Allah, sea glorificado, y la claridad de Su unicidad. Y la imprimí en la imprenta Yani Gaun en Anqara, solo que no percibí los efectos del argumento sólido en la confrontación de la herejía y el detenimiento de su avance hacia las mentes de la gente. Y la causa de esto fue su carácter excesivamente resumido y compendiado además del escaso número de aquéllos que dominaban la lengua árabe en Turquía y la rareza de los que se interesaban por ella en aquel momento. Por esto se propagaron los delirios de ese ateísmo y se agravaron en las filas de la gente, sintiéndolo mucho, siendo parte de lo que me forzó a volver a escribir esa epístola con sus argumentos en turco, además de alguna explicación y aclaración, y se convirtió en esta epístola. Y puesto que algunas partes de estos argumentos han sido aclarados de una manera suficiente en algunas de las epístolas de la luz, los mencionaremos aquí resumidamente, al igual que algunos de los otros argumentos diseminados en otras epístolas aparecen incluidos en esta epístola y es como si cada argumento de ellos fuera una parte de esta epístola.

Introducción

¡Oh ser humano! Has de saber que hay palabras horribles de las que emana el olor hediondo de la incredulidad que salen de la boca de la gente y las repiten las lenguas de la gente de la Creencia sin saber el peligro del significado de lo que dicen. Y vamos a explicar tres de ellas de máximo peligro:

La primera de ellas es cuando dicen de algo: Lo han originado las causas, es decir: Las causas son las que originan una cosa concreta.

La segunda es cuando dicen de algo: Se formó por sí mismo. Es decir: Algo se forma de motu proprio y se origina a sí mismo por sí mismo y llega a la forma a la que llega como tal.

La tercera es cuando dicen de algo: Lo requirió la naturaleza, es decir, que la cosa es natural y la naturaleza es la que la originó y requirió.

En efecto, los seres existentes existen y son patentes ante nosotros sin que se pueda negar en absoluto y cada cosa existente viene a la existencia en el máximo de la perfección y la sabiduría, y no es antigua, anterior al tiempo, sino que es novedosa, nueva (aparecida en la existencia).Así pues, ¡Oh ateo! O bien dices que esta cosa existente-y que sea por ejemplo este animal-lo traen a la existencia las causas del mundo, es decir que adquiere la existencia como resultado de la conjunción de las causas materiales o que se forma por sí mismo o que llega a la existencia en virtud de la naturaleza y aparece por su influencia, o tienes que decir: En verdad el poder del Creador, el Poderoso, Dueño de majestad, es el que lo hace existir.

Puesto que no hay camino para su acontecer excepto estas cuatro vías, según los criterios de la razón, y si se demuestra de una manera categórica que las tres primeras vías son imposibles y falsas y no son posibles, necesariamente y por evidencia se demostrará la vía cuarta, que es la vía de la unicidad del Creador con una certeza determinante en la que no hay duda.

En cuanto a la vía primera:

Es la opinión de que “la conjunción de las causas del mundo crea los seres existentes y los trae a la existencia y conduce a la formación de las cosas”

mencionaremos de ella únicamente tres absurdos de entre sus muchos absurdos

El primer absurdo: Lo explicaremos con el siguiente ejemplo: La farmacia contiene cientos de recipientes y frascos llenos de sustancias químicas diversas y necesitamos, por una razón determinada, una pócima vital de esas medicinas y sustancias para formar una sustancia vital extraordinaria como antídoto para los venenos. Y cuando entramos en la farmacia encontramos en ella un número ingente de clases de esa pócima vital y de esa sustancia vital antídoto para los venenos. Y cuando empezamos a analizar cada pócima la vemos compuesta, elaborada con una precisión extrema, de sustancias distintas conforme a pesos medidos. Y toma de esos frascos: Un dírham (un gramo) de esto y tres gramos de aquello y diez gramos de lo otro. Y así, de manera que toma de cada uno de ellos cantidades distintas de forma que si lo que se toma de esas cantidades fuera menos que ellos en una parte de un gramo o más, la pócima perdería sus propiedades vitales. Y ahora hemos llegado a la sustancia vital antídoto del veneno y hemos clavado en ella una mirada química y hemos visto que estaba compuesta con medidas concretas que fueron tomadas de esos frascos de acuerdo a balanzas de precisión, ya que pierden sus propiedades si nos equivocamos en la cuenta y son aumentadas las sustancias que la componen o menguadas en la medida de un átomo. Concluimos de esto:

Que las sustancias diversas se preparan con cantidades distintas según pesos precisos. De manera que ¿es posible o razonable que se forme esa pócima de la que cada una de sus partes está medida de una manera precisa como resultado de una extraña coincidencia o a consecuencia del choque de los frascos por el acaecimiento de una sacudida tempestuosa en la farmacia que conduce al derrame de esas cantidades con sus pesos específicos y su unión unas con otras formando una pócima vital? ¿Y hay acaso un absurdo más extraño que este y más lejano a la razón y la lógica? ¿Y hay acaso una patraña más necia que ésta? ¿Y hay acaso una falsedad más clara que ésta? Incluso el mismísimo burro si se multiplicara su necedad y hablara diría: ¡Cuán necio es quien dice esto!

Y a la luz de este ejemplo decimos: Todo ser vivo es un compuesto vital y una pócima dotada de vida y toda planta es parecida a un antídoto vital contra el veneno puesto que se compone de partes distintas y de sustancias diversas según pesos precisos con un máximo de precisión. De manera que no hay duda de que atribuir la creación de este ser maravilloso a las causas materiales y a los elementos y las palabras: “Las causas lo trajeron a la existencia” es falso y absurdo, y está lejos de los criterios de la razón con la misma lejanía y falsedad y absurdidad de la pócima vital se forme por sí misma del derrame de esas sustancias de los frascos.

Y el resultado de lo que acabamos de decir es: Que las sustancias vitales preparadas por la balanza del decreto y el destino por el Sabio, el Conocedor en este gran mundo, que es una farmacia formidable y maravillosa, no es posible que exista excepto por una sabiduría sin límite, un conocimiento sin fin y una voluntad que abarca y rodea todas las cosas. Y si no, ¡Cuán desgraciado es quien imagina que estos seres existentes son el producto de los macro elementos del universo y ellos son los ciegos y los sordos en su curso y su flujo, o son parte de los asuntos de las naturalezas de las sustancias o de la acción de las causas materiales! No hay duda de que quien tiene tal imaginación es el más desgraciado del mundo y el mayor necio, y tiene un desvarío mayor que el desvarío del ebrio que ha perdido la conciencia, cuando se le pasa por la mente que este antídoto asombroso se ha generado a sí mismo, por sí mismo, a causa del choque de los frascos y el derramamiento de lo que contenían. En efecto, esa incredulidad es el desvarío de un necio y la locura de un borracho.

El segundo absurdo: Si no se atribuye la creación de todo al Uno, el Único, el Poderoso, el Dueño de majestad, y se atribuye a las causas materiales, entonces es necesario que la mayor parte de los elementos del mundo y sus causas tengan una participación y un efecto en la existencia de todo ser vivo. Y el caso es que la reunión de las causas contrarias y distintas entre ellas con un orden completo y una cantidad precisa y una coincidencia total en un cuerpo creado pequeño, como una mosca por ejemplo, es un absurdo patente hasta un extremo que rechaza aquel que tiene intelecto en la medida del ala de una mosca y lo refuta diciendo: Esto es absurdo. Esto es falso, esto no es posible.

Eso es porque el cuerpo pequeño de la mosca tiene conexión con la mayor parte de los elementos de los seres y con sus exteriores y causas materiales, y aún más es un extracto sacado de ellos, de manera que si no se atribuye su creación al poder divino absoluto, es necesario que esas causas materiales estén presentes y reunidas junto a ese cuerpo directamente en el momento de su creación, y aún es más es necesario que entren en su cuerpo menudo, incluso es preciso que entren en la órbita del ojo que representa el modelo del cuerpo. Eso es porque las causas, si son materiales, deben estar cerca de lo causado y dentro de él, y entonces requiere la aceptación de la entrada de todos los elementos en todos los rincones del mundo junto con sus naturalezas distintas en ese causado con una entrada material y su acción en esa órbita extrema en pequeñez con maestría y perfección.

¿Acaso no siente vergüenza de esta opinión hasta el más necio de los sofistas?

El tercer absurdo: Es el que la cosa existente, si tiene una sola unidad, necesariamente tiene que provenir de un único factor y de una única mano, en virtud de la regla axiomática establecida: “El uno no proviene excepto del uno”. De manera que si esa cosa existente está en el máximo de la armonía y la medida, y en el extremo de la precisión y la perfección y posee una vida total, es obvio que no ha surgido de manos numerosas en absoluto-que son motivo de discrepancia y disputa-sino que necesariamente proviene de una sola mano de Uno, Único, Poderoso, Sabio. Por esto atribuir la cosa existente, armoniosa, proporcionada, medida, una, a las manos de las causas naturales, ciegas, sordas, inertes, imprecisas, que carecen de conciencia e intelecto, y que están en una fuerte mezcla que aumenta su ceguera y su sordera. Luego la pretensión de que estas causas son las que llevan a cabo la creación de esa cosa existente extraordinaria y su elección de entre posibilidades y probabilidades sin límite. Digo que aceptar esta atribución y pretensión es, en realidad, aceptar cien y un absurdos, ya que está totalmente lejos de todos los criterios del intelecto y sus juicios.

Pero dejemos este absurdo y pasémoslo temporalmente para fijarnos en la influencia de las causas materiales que se completa con el contacto y la relación directa. Así, mientras tanto, vemos que el contacto de esas causas naturales es un contacto con el exterior del ser vivo simplemente, y vemos que el interior de ese ser, al que no llegan las manos de esas causas materiales y no pueden tocarlo con nada, es más preciso en disposición y de más armonía que lo externo, e incluso más sutil que él en constitución y más perfecto en precisión.

Incluso los seres vivos pequeños y los seres creados delicados que no es posible que contengan esas causas materiales terminantemente ni que lleguen a ellos sus manos ni sus medios son de una perfección más sorprendente que los seres creados grandes y de una constitución más extraordinaria que ellos. De manera que atribuir su creación a esas causas ciegas, sordas, inertes, ignorantes, burdas, remotas, antagónicas, no es sino ceguera tras ceguera y sodera más allá de la cual no hay sino sordera.

En cuanto a la cuestión segunda:

Que es cuando dicen de algo que “se ha formado por sí mismo”, encierra

muchos absurdos y queda clara su falsedad y su imposibilidad desde muchos puntos de vista, pero nosotros vamos a tratar aquí tres absurdos a modo de ejemplo sin más:

El primer absurdo: Tú, ateo contumaz, existes sin duda y no eres de una materia simple e inerte que rehúsa el cambio, sino que tú eres una gran fábrica que hace las cosas con precisión y cuyas máquinas siempre se están renovando, y eres como un palacio eminente cuyos rincones siempre se transforman. De manera que los átomos de tu existencia actúan continuamente y se esfuerzan sin parar y se unen por medio de conexiones y lazos con las formas externas de la existencia en el universo alrededor de ti y están en un toma y daca con los seres existentes y especialmente en lo que concierne a la provisión y a la conservación de la especie. Los átomos que actúan en tu cuerpo previenen que se perturben esos lazos y evitan que se rompan esas relaciones, de manera que son una prevención en esta su conducta y adoptan una posición apropiada para ellos en virtud de esas relaciones, como si miraran a todos los seres existentes y los contemplaran. Luego observan tu posición con respecto a ellas, y tú, a tu vez, sacas provecho según esa posición excepcional de esos átomos, y te beneficias y disfrutas con tus sensaciones y sentidos externos e internos.

Y si no crees que esos átomos son pequeños empleados de un Poderoso Preexistente y subordinados, supeditados, sometidos a Sus leyes, sea glorificado, o son soldados alineados en Su ejército en formación, o son extremos del cálamo del Decreto divino, o son puntos que pone el cálamo del Decreto divino…Has de decir que cada átomo activo-en tu ojo por ejemplo-es un ojo de gran envergadura, con visión, que ve todas las partes de tu cuerpo y sus lados, contempla todos los seres vivos que están conectados con él y sabe todo tu pasado y tu presente, y sabe tu origen y tus padres y abuelos, junto con tu linaje y tus nietos, y percibe las fuentes de tus elementos y los secretos de tu provisión…De manera que posee por lo tanto un intelecto dominante. Así pues ¡oh tú que desperdicias tu intelecto en cuestiones como esta! ¿Acaso atribuir este conocimiento, conciencia e intelecto, que abarca a mil como Platón, a un átomo en el intelecto de quien no posee uno como tú, no es una patraña necia y una simpleza tonta?

El segundo absurdo: Tu cuerpo, ¡oh hombre!, se parece a un palacio majestuoso y próspero, que tiene mil y una cúpulas, en cada una de sus cúpulas están sujetas las piedras y están encajadas unas con otras en una construcción perfecta, sin pilares. Pero tu existencia-si reflexionaras-es mil veces más asombrosa que este palacio, porque el palacio de tu cuerpo está en continua renovación alcanzado la perfección en la armonía y en la excelencia. Y aunque apartáramos la mirada del espíritu, el corazón y sutilezas inmateriales que llevas en ti, que son un milagro por sí mismos, y tomáramos en consideración y reflexión un único miembro de cualquiera de los miembros de tu cuerpo, lo veríamos parecido a una vivienda con cúpulas. Pues los átomos que hay en él cooperan y se abrazan unos a otros en un orden perfecto y un equilibrio completo-como las piedras de esas cúpulas-y forman un edificio extraordinario, una hechura excelente maravillosa, de manera que aparecen ante los ojos como uno de los milagros asombrosos del poder divino, “como el ojo y la lengua” por ejemplo.

Y si estos átomos no estuvieran mandados, sometidos al mandato del Hacedor Poderoso, cada uno de los átomos habría de gobernar necesariamente con una autoridad absoluta sobre el resto de los átomos del cuerpo y ser gobernado por ellos con una autoridad absoluta también, y ser como cada uno de ellos y lo contrario a cada uno de ellos-en cuanto a la gobernabilidad-al mismo tiempo, y ser el lugar del que penden la mayor parte de los atributos excelsos que no posee sino Allah, sea glorificado y ensalzado, y ser encadenados totalmente y sueltos totalmente al mismo tiempo. Así pues el que es obra (de otro), uno, con orden, armonioso, que no puede ser-por el secreto de la unidad-sino uno de los efectos del Uno, Indiviso, es absurdo que sea atribuido a esos átomos indefinidos, y aún más cien absurdos en uno. Eso lo comprende todo el que tiene una pizca de intelecto.

El tercer absurdo: Si esta existencia tuya ha sido escrita por el cálamo del Uno, el Indiviso, el Poderoso, el Preexistente, y estaba sellada con los sellos de la naturaleza y las causas, en ese momento es necesaria la existencia de moldes naturales en el número de miles de miles de compuestos organizados que actúan en tu cuerpo y que son innumerables, empezando por la célula más pequeña que actúa con precisión extrema y terminando por el más amplio de los mecanismos que actúan en él.

Y para entender este absurdo tomamos el libro que tenemos ante nosotros como ejemplo y decimos: Si creyeras que este libro está copiado a mano, entonces basta para copiarlo una sola pluma que mueve el conocimiento de su escritor para registrar en él lo que quiere, sin embargo si no se cree que está copiado a mano y no se atribuye a la pluma del escritor y se supone que se ha formado por sí mismo o se atribuye su escritura a la naturaleza, entonces será necesario que haya para cada una de sus letras una pluma metálica específica de ella y que el número de plumas sea en la medida del número de esas letras-al igual que existen las letras metálicas en la imprenta y son en el número de las letras y sus caracteres-es decir: Será necesaria la existencia de plumas en el número de las letras en lugar de un pluma para copiar. Y puede que haya entre esas letras, letras grandes en las que esté escrito con una caligrafía fina lo que cabe en una página entera, de manera que será necesario entonces para escribir algo como esas letras grandes mil plumas finas.

Y ahora ¿qué dirías si esas letras estuvieran mezcladas unas con otras en un orden perfecto adoptando el aspecto de tu cuerpo y su forma? Entonces sería necesario que cada una de las partes de cada uno de sus círculos mencionados tuviera numerosos moldes en el número de esos compuestos que son innumerables. Supón que dices de esa situación, que contiene cien absurdos en uno, que es posible que suceda. Pues incluso en esta situación-en la suposición de su posibilidad- ¿Acaso no es preciso para elaborar esas plumas y hacer esos moldes y letras metálicas, plumas, moldes y letras en su mismo número para verter y derramar en ellos, de no atribuirse la hechura de todo ello a una sola pluma? Eso es porque todas ellas están hechas, producidas y ordenadas, y necesitan de un hacedor para hacerlas y un productor para producirlas, y así el asunto se sucede en cadena conforme te metes en ello.

Entiende pues de esto, el alcance de la enfermedad de este pensamiento que incluye absurdos y patrañas en el número de los átomos de tu cuerpo. Así pues, ¡Oh tú descreído! Vuelve a tu intelecto y abandona este extravío vergonzoso.

La palabra tercera:

Que es cuando dicen de algo: “Lo ha requerido la naturaleza”.

Y este juicio tiene muchos absurdos de los cuales mencionaremos tres a modo de ejemplo.

El primer absurdo: El hacer a la perfección y el hacer existir, que se caracterizan por la visión y la sabiduría y se manifiestan en los seres existentes con una manifestación evidente, especialmente en los seres vivos, si no son atribuidos a la pluma del Decreto divino y a Su poder absoluto, y se atribuyen a la naturaleza, ciega, sorda e ignorante, y a la “fuerza”, es preciso que la naturaleza traiga a la existencia-para la creación- imprentas y máquinas inmateriales ilimitadas en cada cosa, o que inserte progresivamente en cada cosa un poder capaz de crear todo el universo y una sabiduría que controle la gestión de todos sus asuntos.

El ejemplo de esto es: Las manifestaciones del sol, sus reflejos luminosos y el resplandor de su brillo, que se contempla sobre las gotas de agua relucientes y centelleantes o sobre los trozos de cristal esparcidos aquí y allá sobre la superficie de la tierra, y hacen figurarse a los ojos del que mira superficialmente que son formas de solecitos figurados. Y si no se atribuyen estos reflejos y destellos al sol verdadero que aparece ante nosotros con su rayo desbordante, será preciso creer en un sol natural, original, pequeño, manifiesto que posee los atributos del sol mismo y se caracteriza con sus características, que existe con una existencia efectiva en esos trozos pequeños de cristal-que no abarcan la cosa más pequeña-, es decir: será preciso creer en la existencia de soles en el número de los átomos de los trozos de cristal.

Y a la luz de este ejemplo decimos: Si la creación de los seres existentes y vivos no se atribuye directamente a las manifestaciones de los nombres más hermosos de Allah, que es la luz de los cielos y la tierra, es preciso creer entonces en la existencia de una naturaleza y una fuerza que posean un poder absoluto y una voluntad absoluta junto con un conocimiento absoluto y una sabiduría absoluta en cada una de las cosas existentes, especialmente los seres vivos, es decir: es preciso aceptar divinidad y omnipotencia en cada cosa existente. Y este modo de pensar torcido es más falso que cualquier otro absurdo y más disparatado que él. De manera que aquel que atribuye la hechura maravillosa, precisa, patente y manifiesta hasta en la criatura más pequeña, que ha originado el Creador, el Grandioso, a la mano de la naturaleza imaginaria, insignificante, que no posee conciencia, no hay duda de que él cae con su pensamiento a un nivel más extraviado que un animal.

İkinci Muhal: Eğer gayet intizamlı, mizanlı, sanatlı, hikmetli şu mevcudat; nihayetsiz kadîr, hakîm bir zata verilmezse, belki tabiata isnad edilse lâzım gelir ki tabiat; her bir parça toprakta, Avrupa’nın umum matbaaları ve fabrikaları adedince makineleri, matbaaları bulundursun. Tâ o parça toprak, menşe ve tezgâh olduğu hadsiz çiçekler ve meyvelerin yetişmelerine ve teşkillerine medar olabilsin.

Çünkü çiçekler için saksılık vazifesini gören bir kâse toprak içine tohumları nöbetle atılan umum çiçeklerin birbirinden çok ayrı olan şekil ve heyetlerini teşkil ve tasvir edebilir bir kabiliyeti, bilfiil görülüyor.

Eğer Kadîr-i Zülcelal’e verilmezse o vakit, o kâsedeki toprakta, her bir çiçek için manevî, ayrı, tabiî bir makinesi bulunmazsa, bu hal vücuda gelemez. Çünkü tohumlar ise nutfeler ve yumurtalar gibi maddeleri birdir. Yani müvellidü’l-mâ, müvellidü’l-humuza, karbon, azotun intizamsız, şekilsiz, hamur gibi halitasından ibaret olmakla beraber hava, su, hararet, ziya dahi her biri basit ve şuursuz ve her şeye karşı sel gibi bir tarzda gittiğinden, o hadsiz çiçeklerin teşkilleri ayrı ayrı ve gayet muntazam ve sanatlı olarak o topraktan çıkması, bilbedahe ve bizzarure iktiza ediyor ki o kâsede bulunan toprakta, manen Avrupa kadar, manevî ve küçük mikyasta matbaaları ve fabrikaları bulunsun. Tâ ki bu kadar hayattar kumaşları ve binler ayrı ayrı nakışlı mensucatları dokuyabilsin.

İşte tabiiyyunların fikr-i küfrîleri, ne derece daire-i akıldan hariç saptığını kıyas et. Ve tabiatı mûcid zanneden insan suretindeki ahmak sarhoşlar “Mütefennin ve akıllıyız.” diye dava ettikleri halde, akıl ve fenden ne kadar uzak düştüklerini ve mümteni ve hiçbir cihetle mümkün olmayan bir hurafeyi kendilerine meslek ittihaz ettiklerini gör, gül ve tükür!

Eğer desen: Mevcudat, tabiata isnad edilse böyle acib muhaller olur, imtina derecesinde müşkülat olur; acaba Zat-ı Ehad ve Samed’e verildiği vakit, o müşkülat nasıl kalkıyor? Ve o suubetli imtina, o suhuletli vücuba nasıl inkılab eder?

Elcevap: Birinci Muhal’de nasıl ki güneşin cilve-i in’ikası, kemal-i suhuletle, külfetsiz en küçük zerrecik camdan tut tâ en büyük bir denizin yüzüne kadar feyzini ve tesirini misalî güneşçiklerle gayet kolaylıkla gösterdikleri halde, eğer güneşten nisbeti kesilse o vakit her bir zerrecikte, tabiî ve bizzat bir güneşin haricî vücudu imtina derecesinde bir suubetle olabilmesi, kabul edilmek lâzım gelir.

Öyle de her bir mevcud, doğrudan doğruya Zat-ı Ehad ve Samed’e verilse vücub derecesinde bir suhulet, bir kolaylık ile ve bir intisap ve cilve ile her bir mevcuda lâzım her bir şey, ona yetiştirilebilir.

Eğer o intisap kesilse ve o memuriyet başıbozukluğa dönse ve her bir mevcud kendi başına ve tabiata bırakılsa, o vakit imtina derecesinde yüz bin müşkülat ve suubetle sinek gibi bir zîhayatın, kâinatın küçük bir fihristesi olan gayet hârika makine-i vücudunu icad eden, içindeki kör tabiatın, kâinatı halk ve idare edecek bir kudret ve hikmet sahibi olduğunu farz etmek lâzım gelir. Bu ise bir muhal değil belki binler muhaldir.

Elhasıl, nasıl ki Zat-ı Vâcibü’l-vücud’un şerik ve naziri mümteni ve muhaldir. Öyle de rububiyetinde ve icad-ı eşyada başkalarının müdahalesi, şerik-i zatî gibi mümteni ve muhaldir.

Amma ikinci muhaldeki müşkülat ise müteaddid risalelerde ispat edildiği gibi eğer bütün eşya Vâhid-i Ehad’e verilse bütün eşya, bir tek şey gibi suhuletli ve kolay olur. Eğer esbaba ve tabiata verilse bir tek şey, umum eşya kadar müşkülatlı olduğu, müteaddid ve kat’î bürhanlarla ispat edilmiş. Bir bürhanın hülâsası şudur ki:

Nasıl ki bir adam, bir padişaha askerlik veya memuriyet cihetiyle intisap etse o memur ve o asker o intisap kuvvetiyle, yüz bin defa kuvvet-i şahsiyesinden fazla işlere medar olabilir. Ve padişahı namına bazen bir şahı esir eder. Çünkü gördüğü işlerin ve yaptığı eserlerin cihazatını ve kuvvetini kendi taşımıyor ve taşımaya mecbur olmuyor. O intisap münasebetiyle, padişahın hazineleri ve arkasındaki nokta-i istinadı olan ordu; o kuvveti, o cihazatı taşıyor. Demek gördüğü işler, şahane olarak bir padişahın işi gibi ve gösterdiği eserler, bir ordu eseri misillü hârika olabilir.

Nasıl ki karınca, o memuriyet cihetiyle Firavun’un sarayını harap ediyor. Sinek o intisap ile Nemrut’u gebertiyor. Ve o intisap ile buğday tanesi gibi bir çam çekirdeği, koca çam ağacının bütün cihazatını yetiştiriyor. (Hâşiye)

Eğer o intisap kesilse, o memuriyetten terhis edilse yapacağı işlerin cihazatını ve kuvvetini, belinde ve bileğinde taşımaya mecburdur. O vakit, o küçücük bileğindeki kuvvet miktarınca ve belindeki cephane adedince iş görebilir. Evvelki vaziyette gayet kolaylıkla gördüğü işleri bu vaziyette ondan istenilse, elbette bileğinde bir ordu kuvvetini ve belinde bir padişahın cihazat-ı harbiye fabrikasını yüklemek lâzım gelir ki güldürmek için acib hurafeleri ve masalları hikâye eden maskaralar dahi bu hayalden utanıyorlar!..

Elhasıl: Vâcibü’l-vücud’a her mevcudu vermek, vücub derecesinde bir suhuleti var. Ve tabiata icad cihetinde vermek, imtina derecesinde müşkül ve haric-i daire-i akliyedir.

Üçüncü Muhal: Bu muhali izah edecek bazı risalelerde beyan edilen iki misal:

Birinci Misal: Bütün âsâr-ı medeniyetle tekmil ve tezyin edilmiş, hâlî bir sahrada kurulmuş, yapılmış bir saraya; gayet vahşi bir adam girmiş, içine bakmış. Binlerle muntazam sanatlı eşyayı görmüş. Vahşetinden, ahmaklığından, hariçten kimse müdahale etmeyip o saray içinde o eşyadan birisi, o sarayı müştemilatıyla beraber yapmıştır diye taharriye başlıyor. Hangi şeye bakıyor, o vahşetli aklı dahi kabil görmüyor ki o şey bunları yapsın.

Sonra o sarayın teşkilat programını ve mevcudat fihristesini ve idare kanunları içinde yazılı olan bir defteri görür. Çendan elsiz ve gözsüz ve çekiçsiz olan o defter dahi sair içindeki şeyler gibi hiçbir kabiliyeti yoktur ki o sarayı teşkil ve tezyin etsin. Fakat muztar kalarak bilmecburiye, eşya-yı âhere nisbeten, kavanin-i ilmiyenin bir unvanı olmak cihetiyle, o sarayın mecmuuna bu defteri münasebettar gördüğünden “İşte bu defterdir ki o sarayı teşkil, tanzim ve tezyin edip bu eşyayı yapmış, takmış, yerleştirmiş.” diyerek vahşetini; ahmakların, sarhoşların hezeyanına çevirmiş.

İşte aynen bu misal gibi; hadsiz derecede misaldeki saraydan daha muntazam, daha mükemmel ve bütün etrafı mu’cizane hikmetle dolu şu saray-ı âlemin içine, inkâr-ı uluhiyete giden tabiiyyun fikrini taşıyan vahşi bir insan girer. Daire-i mümkinat haricinde olan Zat-ı Vâcibü’l-vücud’un eser-i sanatı olduğunu düşünmeyerek ve ondan i’raz ederek, daire-i mümkinat içinde kader-i İlahînin yazar bozar bir levhası hükmünde ve kudret-i İlahiyenin kavanin-i icraatına tebeddül ve tagayyür eden bir defteri olabilen ve pek yanlış ve hata olarak “tabiat” namı verilen bir mecmua-i kavanin-i âdât-ı İlahiye ve bir fihriste-i sanat-ı Rabbaniyeyi görür. Ve der ki:

“Madem bu eşya bir sebep ister, hiçbir şeyin bu defter gibi münasebeti görünmüyor. Çendan hiçbir cihetle akıl kabul etmez ki gözsüz, şuursuz, kudretsiz bu defter, rububiyet-i mutlakanın işi olan ve hadsiz bir kudreti iktiza eden icadı yapamaz. Fakat madem Sâni’-i Kadîm’i kabul etmiyorum; öyle ise en münasibi, bu defter bunu yapmış ve yapar diyeceğim.” der. Biz de deriz:

Ey ahmaku’l-humakadan tahammuk etmiş sarhoş ahmak! Başını tabiat bataklığından çıkar, arkana bak; zerrattan, seyyarata kadar bütün mevcudat, ayrı ayrı lisanlarla şehadet ettikleri ve parmaklarıyla işaret ettikleri bir Sâni’-i Zülcelal’i gör ve o sarayı yapan ve o defterde sarayın programını yazan Nakkaş-ı Ezelî’nin cilvesini gör, fermanına bak, Kur’an’ını dinle, o hezeyanlardan kurtul!

İkinci Misal: Gayet vahşi bir adam muhteşem bir kışla dairesine girer. Gayet muntazam bir ordunun umumî beraber talimlerini, muntazam hareketlerini görür. Bir neferin hareketiyle; bir tabur, bir alay, bir fırka kalkar, oturur, gider; bir ateş emriyle ateş ettiklerini müşahede eder. Onun kaba, vahşi aklı, bir kumandanın, devletin nizamatıyla ve kanun-u padişahî ile kumandasını anlamayıp inkâr ettiğinden, o askerlerin iplerle birbiriyle bağlı olduklarını tahayyül eder. O hayalî ip, ne kadar hârikalı bir ip olduğunu düşünür; hayrette kalır.

Sonra gider Ayasofya gibi gayet muazzam bir camiye, cuma gününde dâhil olur. O cemaat-i müslimînin, bir adamın sesiyle kalkar, eğilir, secde ederek oturduklarını müşahede eder. Manevî ve semavî kanunların mecmuundan ibaret olan şeriatı ve şeriat sahibinin emirlerinden gelen manevî düsturlarını anlamadığından, o cemaatin maddî iplerle bağlandığını ve o acib ipler onları esir edip oynattığını tahayyül ederek en vahşi insan suretindeki canavar hayvanları dahi güldürecek derecede maskaralı bir fikirle çıkar, gider.

İşte aynı bu misal gibi Sultan-ı ezel ve ebed’in hadsiz cünudunun muhteşem bir kışlası olan şu âleme ve o Mabud-u Ezelî’nin muntazam bir mescidi olan şu kâinata; mahz-ı vahşet olan, inkârlı fikr-i tabiatı taşıyan bir münkir giriyor. O Sultan-ı Ezelî’nin hikmetinden gelen nizamat-ı kâinatın manevî kanunlarını, birer maddî madde tasavvur ederek ve saltanat-ı rububiyetin kavanin-i itibariyesi ve o Mabud-u Ezelî’nin şeriat-ı fıtriye-i kübrasının manevî ve yalnız vücud-u ilmîsi bulunan ahkâmlarını ve düsturlarını birer mevcud-u haricî ve maddî birer madde tahayyül ederek, kudret-i İlahiyenin yerine, o ilim ve kelâmdan gelen ve yalnız vücud-u ilmîsi bulunan o kanunları ikame etmek ve ellerine icad vermek, sonra da onlara “tabiat” namını takmak ve yalnız bir cilve-i kudret-i Rabbaniye olan kuvveti, bir zîkudret ve müstakil bir kadîr telakki etmek; misaldeki vahşiden bin defa aşağı bir vahşettir!

Elhasıl, tabiiyyunların, mevhum ve hakikatsiz tabiat dedikleri şey, olsa olsa ve hakikat-i hariciye sahibi ise ancak bir sanat olabilir, Sâni’ olamaz. Bir nakıştır, nakkaş olamaz. Ahkâmdır, hâkim olamaz. Bir şeriat-ı fıtriyedir, şâri’ olamaz. Mahluk bir perde-i izzettir, hâlık olamaz. Münfail bir fıtrattır, fâtır bir fâil olamaz. Kanundur, kudret değildir; kādir olamaz. Mistardır, masdar olamaz.

Elhasıl: Madem mevcudat var. Madem On Altıncı Nota’nın başında denildiği gibi mevcudun vücuduna, taksim-i aklî ile dört yoldan başka yol tahayyül edilmez. O dört cihetten üçünün her birinin üç zâhir muhaller ile butlanı, kat’î bir surette ispat edildi. Elbette bizzarure ve bilbedahe dördüncü yol olan vahdet yolu, kat’î bir surette ispat olunuyor. O dördüncü yol ise baştaki اَفِى اللّٰهِ شَكٌّ فَاطِرِ السَّمٰوَاتِ وَال۟اَر۟ضِ âyeti, şeksiz ve şüphesiz bedahet derecesinde Zat-ı Vâcibü’l-vücud’un uluhiyetini ve her şey doğrudan doğruya dest-i kudretinden çıktığını ve semavat ve arz kabza-i tasarrufunda bulunduğunu gösteriyor.

Ey esbab-perest ve tabiata tapan bîçare adam! Madem her şeyin tabiatı, her şey gibi mahluktur çünkü sanatlıdır ve yeni oluyor. Hem her müsebbeb gibi zâhirî sebebi dahi masnûdur. Ve madem her şeyin vücudu, pek çok cihazat ve âletlere muhtaçtır. O halde, o tabiatı icad eden ve o sebebi halk eden bir Kadîr-i Mutlak var. Ve o Kadîr-i Mutlak’ın ne ihtiyacı var ki âciz vesaiti, rububiyetine ve icadına teşrik etsin. Hâşâ! Belki doğrudan doğruya müsebbebi, sebep ile beraber halk ederek, cilve-i esmasını ve hikmetini göstermek için bir tertip ve tanzim ile zâhirî bir sebebiyet, bir mukarenet vermekle, eşyadaki zâhirî kusurlara, merhametsizliklere ve noksaniyetlere merci olmak için esbab ve tabiatı dest-i kudretine perde etmiş; izzetini o suretle muhafaza etmiş.

Acaba bir saatçi, saatin çarklarını yapsın; sonra saati çarklarla tertip edip tanzim etsin, daha mı kolaydır? Yoksa hârika bir makineyi, o çarklar içinde yapsın; sonra saatin yapılmasını o makinenin camid ellerine versin, tâ saati yapsın, daha mı kolaydır? Acaba imkân haricinde değil midir? Haydi o insafsız aklınla sen söyle, sen hâkim ol!

Veyahut bir kâtip; mürekkep, kalem, kâğıdı getirdi. Onunla kendi bizzat o kitabı yazsa daha mı kolaydır? Yoksa o kâğıt, mürekkep, kalem içinde o kitaptan daha sanatlı, daha zahmetli, yalnız o tek kitaba mahsus olarak bir yazı makinesi icad etsin; sonra o şuursuz makineye “Haydi sen yaz!” desin de kendi karışmasın, daha mı kolaydır? Acaba yüz defa yazıdan daha müşkül değil midir?

Eğer desen: Evet, bir kitabı yazan makinenin icadı, o kitaptan yüz defa daha müşküldür. Fakat o makine, aynı kitabın birçok nüshalarını yazmasına vasıta olmak cihetiyle, belki bir kolaylık var?

Elcevap: Nakkaş-ı Ezelî, hadsiz kudretiyle nihayetsiz cilve-i esmasını her vakit tazelendirmekle, ayrı ayrı şekilde göstermek için eşyadaki teşahhusları ve hususi simaları öyle bir surette halk etmiştir ki hiçbir mektub-u Samedanî ve hiçbir kitab-ı Rabbanî, diğer kitapların aynı aynına olamıyor. Alâküllihal, ayrı manaları ifade etmek için ayrı bir siması bulunacak.

Eğer gözün varsa insanın simasına bak, gör ki zaman-ı Âdem’den şimdiye kadar, belki ebede kadar, bu küçük simada, aza-yı esasîde ittifak ile beraber her bir sima, umum simalara nisbeten, her birisine karşı birer alâmet-i farikası var olduğu kat’iyen sabittir.

Bunun için her bir sima, ayrı bir kitaptır. Yalnız sanatın tanzimi için ayrı bir yazı takımı ve ayrı bir tertip ve telif ister. Ve maddelerini hem getirmek hem yerleştirmek ve hem de vücuda lâzım olan her şeyi dercetmek için bütün bütün başka bir tezgâh ister.

Haydi, farz-ı muhal olarak tabiata bir matbaa nazarıyla baktık. Fakat bir matbaaya ait olan tanzim ve basmak, yani muayyen intizamını kalıba sokmaktan başka, o tanzimin icadından, icadları yüz derece daha müşkül bir zîhayatın cismindeki maddeleri, aktar-ı âlemden mizan-ı mahsusla ve has bir intizamla icad etmek ve getirmek ve matbaa eline vermek için yine o matbaayı icad eden Kadîr-i Mutlak’ın kudret ve iradesine muhtaçtır. Demek, bu matbaalık ihtimali ve farzı, bütün bütün manasız bir hurafedir.

İşte bu saat ve kitap misalleri gibi Sâni’-i Zülcelal, Kādir-i külli şey’, esbabı halk etmiş; müsebbebatı da halk ediyor. Hikmetiyle, müsebbebatı esbaba bağlıyor. Kâinatın harekâtının tanzimine dair kavanin-i âdetullahtan ibaret olan şeriat-ı fıtriye-i kübra-yı İlahiyenin bir cilvesini ve eşyadaki o cilvesine yalnız bir âyine ve bir ma’kes olan tabiat-ı eşyayı, iradesiyle tayin etmiştir. Ve o tabiatın vücud-u haricîye mazhar olan vechini, kudretiyle icad etmiş ve eşyayı o tabiat üzerinde halk etmiş, birbirine mezcetmiş. Acaba gayet derecede makul ve hadsiz bürhanların neticesi olan bu hakikatin kabulü mü daha kolaydır? –Acaba vücub derecesinde lâzım değil midir?– Yoksa camid, şuursuz, mahluk, masnû, basit olan o sebep ve tabiat dediğiniz maddelere, her bir şeyin vücuduna lâzım hadsiz cihazat ve âlâtı verip hakîmane, basîrane olan işleri kendi kendilerine yaptırmak mı daha kolaydır? –Acaba imtina derecesinde, imkân haricinde değil midir?– Senin, o insafsız aklının insafına havale ediyoruz.

Münkir ve tabiat-perest diyor ki:

Madem beni insafa davet ediyorsun. Ben de diyorum ki şimdiye kadar yanlış gittiğimiz yol hem yüz derece muhal hem gayet zararlı ve nihayet derecede çirkin bir meslek olduğunu itiraf ediyorum. Sâbık tahkikatınızdan zerre miktar şuuru bulunan anlayacak ki esbaba, tabiata icad vermek mümtenidir, muhaldir. Ve her şeyi doğrudan doğruya Vâcibü’l-vücud’a vermek vâcibdir, zarurîdir. Elhamdülillahi ale’l-iman deyip iman ediyorum.

Yalnız bir şüphem var: Cenab-ı Hakk’ın Hâlık olduğunu kabul ediyorum fakat bazı cüz’î esbabın ehemmiyetsiz şeylerde icada müdahaleleri ve bir parça medh ü sena kazanmaları, saltanat-ı rububiyetine ne zarar verir? Saltanatına noksaniyet gelir mi?

Elcevap: Bazı risalelerde gayet kat’î ispat ettiğimiz gibi; hâkimiyetin şe’ni, müdahaleyi reddetmektir. Hattâ en edna bir hâkim, bir memur; daire-i hâkimiyetinde oğlunun müdahalesini kabul etmiyor. Hattâ hâkimiyetine müdahale tevehhümüyle, bazı dindar padişahlar –halife oldukları halde– masum evlatlarını katletmeleri, bu “redd-i müdahale kanunu”nun hâkimiyette ne kadar esaslı hükmettiğini gösteriyor. Bir nahiyede iki müdürden tut tâ bir memlekette iki padişaha kadar, hâkimiyetteki istiklaliyetin iktiza ettiği “men’-i iştirak kanunu” tarih-i beşerde çok acib herc ü merc ile kuvvetini göstermiş.

Acaba âciz ve muavenete muhtaç insanlardaki âmiriyet ve hâkimiyetin bir gölgesi, bu derece müdahaleyi reddetmeyi ve başkasının müdahalesini men’etmeyi ve hâkimiyetinde iştirak kabul etmemeyi ve makamında istiklaliyetini nihayet taassupla muhafazaya çalışmayı gör, sonra hâkimiyet-i mutlaka rububiyet derecesinde ve âmiriyet-i mutlaka uluhiyet derecesinde ve istiklaliyet-i mutlaka ehadiyet derecesinde ve istiğna-yı mutlak kādiriyet-i mutlaka derecesinde bir Zat-ı Zülcelal’de, bu redd-i müdahale ve men’-i iştirak ve tard-ı şerik, ne derece o hâkimiyetin zarurî bir lâzımı ve vâcib bir muktezası olduğunu kıyas edebilirsen et.

Amma ikinci şık şüphen ki: Bazı esbab, bazı cüz’iyatın bazı ubudiyetlerine merci olsa, o Mabud-u Mutlak olan Zat-ı Vâcibü’l-vücud’a müteveccih zerrattan seyyarata kadar mahlukatın ubudiyetlerinden ne noksan gelir?

Elcevap: Şu kâinatın Hâlık-ı Hakîm’i, kâinatı bir ağaç hükmünde halk edip en mükemmel meyvesini zîşuur ve zîşuurun içinde en câmi’ meyvesini insan yapmıştır. Ve insanın en ehemmiyetli, belki insanın netice-i hilkati ve gaye-i fıtratı ve semere-i hayatı olan şükür ve ibadeti; o Hâkim-i Mutlak ve Âmir-i Müstakil, kendini sevdirmek ve tanıttırmak için kâinatı halk eden o Vâhid-i Ehad, bütün kâinatın meyvesi olan insanı ve insanın en yüksek meyvesi olan şükür ve ibadetini başka ellere verir mi? Bütün bütün hikmetine zıt olarak, netice-i hilkati ve semere-i kâinatı abes eder mi? Hâşâ ve kellâ… Hem hikmetini ve rububiyetini inkâr ettirecek bir tarzda mahlukatın ibadetlerini başkalara vermeye rıza gösterir mi, hiç müsaade eder mi? Ve hem hadsiz bir derecede kendini sevdirmeyi ve tanıttırmayı ef’aliyle gösterdiği halde, en mükemmel mahlukatının şükür ve minnettarlıklarını, tahabbüb ve ubudiyetlerini başka esbaba vermekle kendini unutturup kâinattaki makasıd-ı âliyesini inkâr ettirir mi? Ey tabiat-perestlikten vazgeçen arkadaş! Haydi sen söyle!

O diyor: Elhamdülillah, bu iki şüphem hallolmakla beraber, vahdaniyet-i İlahiyeye dair ve Mabud-u Bi’l-hak o olduğuna ve ondan başkaları ibadete lâyık olmadığına o kadar parlak ve kuvvetli iki delil gösterdin ki onları inkâr etmek, güneşi ve gündüzü inkâr etmek gibi bir mükâberedir.

Hâtime

Tabiat fikr-i küfrîsini terk eden ve imana gelen zat diyor ki: Elhamdülillah, benim şüphelerim kalmadı; yalnız merakımı mûcib olan birkaç sualim var.

Birinci Sual: Çok tembellerden ve târikü’s-salâtlardan işitiyoruz, diyorlar ki: Cenab-ı Hakk’ın bizim ibadetimize ne ihtiyacı var ki Kur’an’da çok şiddet ve ısrar ile ibadeti terk edeni zecredip cehennem gibi dehşetli bir ceza ile tehdit ediyor. İtidalli ve istikametli ve adaletli olan ifade-i Kur’aniyeye nasıl yakışıyor ki ehemmiyetsiz bir cüz’î hataya karşı, nihayet şiddeti gösteriyor?

Elcevap: Evet, Cenab-ı Hak senin ibadetine, belki hiçbir şeye muhtaç değil. Fakat sen ibadete muhtaçsın, manen hastasın. İbadet ise manevî yaralarına tiryaklar hükmünde olduğunu çok risalelerde ispat etmişiz. Acaba bir hasta, o hastalık hakkında, şefkatli bir hekimin ona nâfi’ ilaçları içirmek hususunda ettiği ısrara mukabil, hekime dese: “Senin ne ihtiyacın var, bana böyle ısrar ediyorsun?” Ne kadar manasız olduğunu anlarsın.

Amma Kur’an’ın terk-i ibadet hakkında şiddetli tehdidatı ve dehşetli cezaları ise nasıl ki bir padişah, raiyetinin hukukunu muhafaza etmek için âdi bir adamın, raiyetinin hukukuna zarar veren bir hatasına göre, şiddetli cezaya çarpar.

Öyle de ibadeti ve namazı terk eden adam, Sultan-ı ezel ve ebed’in raiyeti hükmünde olan mevcudatın hukukuna ehemmiyetli bir tecavüz ve manevî bir zulmeder. Çünkü mevcudatın kemalleri, Sâni’e müteveccih yüzlerinde tesbih ve ibadet ile tezahür eder. İbadeti terk eden, mevcudatın ibadetini görmez ve göremez, belki de inkâr eder. O vakit ibadet ve tesbih noktasında yüksek makamda bulunan ve her biri birer mektub-u Samedanî ve birer âyine-i esma-i Rabbaniye olan mevcudatı; âlî makamlarından tenzil ettiğinden ve ehemmiyetsiz, vazifesiz, camid, perişan bir vaziyette telakki ettiğinden mevcudatı tahkir eder; kemalâtını inkâr ve tecavüz eder.

Evet herkes, kâinatı kendi âyinesiyle görür. Cenab-ı Hak insanı kâinat için bir mikyas, bir mizan suretinde yaratmıştır. Her insan için bu âlemden hususi bir âlem vermiş. O âlemin rengini, o insanın itikad-ı kalbîsine göre gösteriyor.

Mesela, gayet meyus ve matemli olarak ağlayan bir insan, mevcudatı ağlar ve meyus suretinde görür; gayet sürurlu ve neşeli, müjdeli ve kemal-i neşesinden gülen bir adam, kâinatı neşeli, güler gördüğü gibi; mütefekkirane ve ciddi bir surette ibadet ve tesbih eden adam, mevcudatın hakikaten mevcud ve muhakkak olan ibadet ve tesbihatlarını bir derece keşfeder ve görür. Gafletle veya inkârla ibadeti terk eden adam; mevcudatı, hakikat-i kemalâtına tamamıyla zıt ve muhalif ve hata bir surette tevehhüm eder ve manen onların hukukuna tecavüz eder.

Hem o târikü’s-salât, kendi kendine mâlik olmadığı için kendi mâlikinin bir abdi olan kendi nefsine zulmeder. Onun mâliki, o abdinin hakkını, onun nefs-i emmaresinden almak için dehşetli tehdit eder. Hem netice-i hilkati ve gaye-i fıtratı olan ibadeti terk ettiğinden, hikmet-i İlahiye ve meşiet-i Rabbaniyeye karşı bir tecavüz hükmüne geçer. Onun için cezaya çarpılır.

Elhasıl: İbadeti terk eden hem kendi nefsine zulmeder –nefsi ise Cenab-ı Hakk’ın abdi ve memlûküdür– hem kâinatın hukuk-u kemalâtına karşı bir tecavüz, bir zulümdür. Evet nasıl ki küfür, mevcudata karşı bir tahkirdir; terk-i ibadet dahi kâinatın kemalâtını bir inkârdır. Hem hikmet-i İlahiyeye karşı bir tecavüz olduğundan, dehşetli tehdide, şiddetli cezaya müstahak olur.

İşte bu istihkakı ve mezkûr hakikati ifade etmek için Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan, mu’cizane bir surette o şiddetli tarz-ı ifadeyi ihtiyar ederek, tam tamına hakikat-i belâgat olan mutabık-ı mukteza-yı hale mutabakat ediyor.

İkinci Sual: Tabiattan vazgeçen ve imana gelen zat diyor ki:

Her mevcud, her cihette, her işinde ve her şeyinde ve her şe’ninde meşiet-i İlahiyeye ve kudret-i Rabbaniyeye tabi olması, çok azîm bir hakikattir. Azameti cihetinde dar zihinlerimize sıkışmıyor. Halbuki gözümüzle gördüğümüz bu nihayet derecede mebzuliyet hem hilkat ve icad-ı eşyadaki hadsiz suhulet hem sâbık bürhanlarınızla tahakkuk eden vahdet yolundaki icad-ı eşyada nihayet derecede kolaylık ve suhulet hem nass-ı Kur’an ile beyan edilen مَا خَل۟قُكُم۟ وَلَا بَع۟ثُكُم۟ اِلَّا كَنَف۟سٍ وَاحِدَةٍ ۝ وَمَٓا اَم۟رُ السَّاعَةِ اِلَّا كَلَم۟حِ ال۟بَصَرِ اَو۟ هُوَ اَق۟رَبُ gibi âyetlerin sarahaten gösterdikleri nihayet derecede kolaylık, o hakikat-i azîmeyi, en makbul ve en makul bir mesele olduğunu gösteriyorlar. Bu kolaylığın sırrı ve hikmeti nedir?

Elcevap: Yirminci Mektup’un Onuncu Kelimesi olan وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَى۟ءٍ قَدٖيرٌ beyanında, o sır gayet vâzıh ve kat’î ve mukni bir tarzda beyan edilmiş. Hususan o mektubun zeylinde daha ziyade vuzuh ile ispat edilmiş ki bütün mevcudat, Sâni’-i Vâhid’e isnad edildiği vakit, bir tek mevcud hükmünde kolaylaşır. Eğer Vâhid-i Ehad’e verilmezse bir tek mahlukun icadı, bütün mevcudat kadar müşkülleşir ve bir çekirdek, bir ağaç kadar suubetli olur.

Eğer Sâni’-i Hakiki’sine verilse kâinat bir ağaç gibi ve ağaç bir çekirdek gibi ve cennet bir bahar gibi ve bahar bir çiçek gibi kolaylaşır, suhulet peyda eder. Ve bilmüşahede görünen hadsiz mebzuliyet ve ucuzluğun ve her nev’in suhuletle kesret-i efradı bulunmasının ve kesret-i suhulet ve süratle muntazam, sanatlı, kıymetli mevcudatın kolayca vücuda gelmesinin sırlarına medar olan ve hikmetlerini gösteren yüzer delillerinden ve başka risalelerde tafsilen beyan edilen bir ikisine muhtasar bir işaret ederiz.

Mesela, nasıl ki yüz nefer, bir zabitin idaresine verilse; bir neferin, yüz zabitin idarelerine verilmesinden yüz derece daha kolay olduğu gibi; bir ordunun teçhizat-ı askeriyesi bir merkez, bir kanun, bir fabrika ve bir padişahın emrine verildiği vakit, âdeta kemiyeten bir neferin teçhizatı kadar kolaylaştığı gibi; bir neferin teçhizat-ı askeriyesi müteaddid merkezlere, müteaddid fabrikalara, müteaddid kumandanlara havalesi de âdeta bir ordunun teçhizatı kadar kemiyeten müşkülatlı oluyor. Çünkü bir tek neferin teçhizatı için bütün orduya lâzım olan fabrikaların bulunması gerektir.

Hem bir ağacın sırr-ı vahdet cihetiyle, bir kökte, bir merkezde, bir kanun ile mevadd-ı hayatiyesi verildiğinden binler meyve veren o ağaç, bir meyve kadar suhuletli olduğu bilmüşahede görünür. Eğer vahdetten kesrete gidilse, her bir meyveye lâzım mevadd-ı hayatiye başka yerden verilse her bir meyve, bir ağaç kadar müşkülat peyda eder. Belki ağacın bir enmuzeci ve fihristesi olan bir tek çekirdek dahi o ağaç kadar suubetli olur. Çünkü bir ağacın hayatına lâzım olan bütün mevadd-ı hayatiye, bir tek çekirdek için de lâzım oluyor.

İşte bu misaller gibi yüzler misaller var gösteriyorlar ki vahdette, nihayet derecede suhuletle vücuda gelen binler mevcud, şirkte ve kesrette, bir tek mevcuddan daha ziyade kolay olur.

Sair risalelerde bu hakikat iki kere iki dört eder derecede ispat edildiğinden, onlara havale edip, burada yalnız bu suhulet ve kolaylığın ilim ve kader-i İlahî ve kudret-i Rabbaniye nokta-i nazarında gayet mühim bir sırrını beyan edeceğiz. Şöyle ki:

Sen bir mevcudsun. Eğer Kadîr-i Ezelî’ye kendini versen; bir kibrit çakar gibi hiçten, yoktan, bir emirle, hadsiz kudretiyle, seni bir anda halk eder. Eğer sen kendini ona vermezsen, belki esbab-ı maddiyeye ve tabiata isnad etsen o vakit sen, kâinatın muntazam bir hülâsası, meyvesi ve küçük bir fihristesi ve listesi olduğundan; seni yapmak için kâinatı ve anâsırı ince elek ile eleyip hassas ölçülerle aktar-ı âlemden senin vücudundaki maddeleri toplamak lâzım gelir.

Çünkü esbab-ı maddiye yalnız terkip eder, toplar. Kendilerinde bulunmayanı; hiçten, yoktan yapamadıkları, bütün ehl-i akıl yanında musaddaktır. Öyle ise küçük bir zîhayatın cismini aktar-ı âlemden toplamaya mecbur olurlar.

İşte vahdette ve tevhidde ne kadar kolaylık ve şirkte ve dalalette ne kadar müşkülat var olduğunu anla!

İkincisi, ilim noktasında hadsiz bir suhulet vardır. Şöyle ki:

Kader, ilmin bir nev’idir ki her şeyin manevî ve mahsus kalıbı hükmünde bir miktar tayin eder. Ve o miktar-ı kaderî, o şeyin vücuduna bir plan, bir model hükmüne geçer. Kudret icad ettiği vakit, gayet suhuletle o kaderî miktar üstünde icad eder.

Eğer o şey muhit ve hadsiz ve ezelî bir ilmin sahibi olan Kadîr-i Zülcelal’e verilmezse –sâbıkan geçtiği gibi– binler müşkülat değil belki yüz muhalat ortaya düşer. Çünkü o miktar-ı kaderî ve miktar-ı ilmî olmazsa binler haricî ve maddî kalıplar, küçücük bir hayvanın cesedinde istimal edilmek lâzım gelir.

İşte vahdette nihayetsiz kolaylık ve dalalette ve şirkte hadsiz müşkülatın bir sırrını anla وَمَٓا اَم۟رُ السَّاعَةِ اِلَّا كَلَم۟حِ ال۟بَصَرِ اَو۟ هُوَ اَق۟رَبُ âyeti, ne kadar hakikatli ve doğru ve yüksek bir hakikati ifade ettiğini bil!

Üçüncü Sual: Eskiden düşman, şimdi dost olan mühtedi diyor ki: Şu zamanda çok ileri giden feylesoflar diyorlar ki: “Hiçten hiçbir şey icad edilmiyor ve hiçbir şey idam edilmiyor yalnız bir terkip bir tahlildir ki kâinat fabrikasını işlettiriyor.”

Elcevap: Nur-u Kur’an ile mevcudata bakmayan feylesofların en ileri gidenleri bakmışlar ki tabiat ve esbab vasıtasıyla bu mevcudatın teşekkülat ve vücudlarını –sâbıkan ispat ettiğimiz tarzda– imtina derecesinde müşkülatlı gördüklerinden, iki kısma ayrıldılar.

Bir kısmı sofestaî olup, insanın hâssası olan akıldan istifa ederek, ahmak hayvanlardan daha aşağı düşerek, kâinatın vücudunu inkâr etmeyi; hattâ kendilerinin vücudlarını dahi inkâr etmesini; dalalet mesleğinde esbab ve tabiatın icad sahibi olmalarından daha ziyade kolay gördüklerinden hem kendilerini hem kâinatı inkâr edip, cehl-i mutlaka düşmüşler.

İkinci güruh bakmışlar ki dalalette, esbab ve tabiat mûcid olmak noktasında, bir sinek ve bir çekirdeğin icadı, hadsiz müşkülatı var ve tavr-ı aklın haricinde bir iktidar iktiza ediyor. Onun için bilmecburiye icadı inkâr ediyorlar “Yoktan var olmaz.” diyorlar ve idamı da muhal görüyorlar “Var yok olmaz.” hükmediyorlar. Yalnız harekât-ı zerrat ile tesadüf rüzgârlarıyla bir terkip ve tahlil ve dağılmak ve toplanmak suretinde bir vaziyet-i itibariye tahayyül ediyorlar.

İşte sen gel, ahmaklığın ve cehaletin en aşağı derecesinde, en yüksek akıllı kendini zanneden adamları gör ve dalalet, insanı ne kadar maskara ve süflî ve echel yaptığını bil, ibret al!

Acaba her senede, dört yüz bin envaı birden zemin yüzünde icad eden ve semavat ve arzı altı günde halk eden ve altı haftada, her baharda, kâinattan daha sanatlı, hikmetli zîhayat bir kâinatı inşa eden bir kudret-i ezeliye, bir ilm-i ezelînin dairesinde, planları ve miktarları taayyün eden mevcudat-ı ilmiyeyi göze göstermeyen bir ecza ile yazılan ve görünmeyen bir yazıyı göstermek için sürülen bir ecza misillü, gayet kolay o ma’dumat-ı hariciye olan mevcudat-ı ilmiyeye vücud-u haricî vermeyi o kudret-i ezeliyeden uzak görmek ve icadı inkâr etmek; evvelki güruh olan sofestaîlerden daha ziyade ahmakane ve cahilanedir.

Bu bedbahtlar, âciz-i mutlak ve yalnız bir cüz-i ihtiyarîden başka ellerinde olmayan firavunlaşmış kendi nefisleri, hiçbir şeyi idam ve yok edemediklerinden ve hiçbir zerreyi, bir maddeyi, hiçten, yoktan icad edemediklerinden ve güvendikleri esbab ve tabiatın ellerinde hiçten icad gelmediği cihetle, ahmaklıklarından diyorlar: “Yoktan var olmaz, var da yok olmaz.” deyip bu bâtıl ve hata düsturu, Kadîr-i Mutlak’a teşmil etmek istiyorlar.

Evet, Kadîr-i Zülcelal’in iki tarzda icadı var. Biri, ihtira ve ibda iledir. Yani hiçten, yoktan vücud veriyor ve ona lâzım her şeyi de hiçten icad edip eline veriyor. Diğeri, inşa ile sanat iledir. Yani kemal-i hikmetini ve çok esmasının cilvelerini göstermek gibi çok dakik hikmetler için kâinatın anâsırından bir kısım mevcudatı inşa ediyor. Her emrine tabi olan zerratları ve maddeleri, rezzakıyet kanunuyla onlara gönderir ve onlarda çalıştırır.

Evet, Kādir-i Mutlak’ın iki tarzda hem ibda hem inşa suretinde icadı var. Varı yok etmek ve yoğu var etmek; en kolay en suhuletli, belki daimî, umumî bir kanunudur. Bir baharda, üç yüz bin enva-ı zîhayat mahlukatın şekillerini, sıfatlarını, belki zerratlarından başka bütün keyfiyat ve ahvallerini hiçten var eden bir kudrete karşı “Yoğu var edemez!” diyen adam, yok olmalı!

Tabiatı bırakan ve hakikate geçen zat diyor ki: Cenab-ı Hakk’a zerrat adedince şükür ve hamd ü sena ediyorum ki kemal-i imanı kazandım, evham ve dalaletlerden kurtuldum ve hiçbir şüphem de kalmadı.

اَل۟حَم۟دُ لِلّٰهِ عَلٰى دٖينِ ال۟اِس۟لَامِ وَ كَمَالِ ال۟اٖيمَانِ

سُب۟حَانَكَ لَا عِل۟مَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّم۟تَنَٓا اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟عَلٖيمُ ال۟حَكٖيمُ

---

Yirmi İkinci Lem'a ⇐ Lem'alar | ⇒ Yirmi Dördüncü Lem'a

---