Yirmi Üçüncü Söz/es

LA VIGÉSIMO TERCERA PALABRA

Şu sözün iki mebhası vardır.

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ

{En verdad que hemos creado al ser humano en la más hermosa constitución⁕ Luego lo convertimos en el más bajo de unos bajos⁕ Excepto los que creen y llevan a cabo las acciones rectas…} (Azora de los Higos, aleyas 4-6)

TEMA PRIMERO

Entre los miles de excelencias de la Fe explicaremos sólo cinco de ellas en cinco puntos.

PUNTO PRIMERO:

A través de la luz de la Fe, el hombre asciende a lo más alto de lo más alto y adquiere un valor digno del Jardín. Y a través de la oscuridad de la incredulidad, desciende a lo más bajo de lo bajo y cae a una posición digna de Ŷahannam (la Gehena o el Infierno). Porque la Fe pone en relación al ser humano con su Hacedor, Dueño de majestad. Así pues, el ser humano adquiere valor en virtud de la obra divina y las inscripciones de los nombres divinos que se manifiestan en él por medio de la Fe. La incredulidad rompe esa relación, y debido a esa ruptura la obra divina queda oculta. Su valor es entonces sólo considerando la materia. Y En cuanto a la materia su valor es prácticamente inexistente por ser perecedera, efímera y tener una vida animal temporal.

Y vamos a explicar este secreto por medio de un símil:

Del mismo modo que el valor de una obra y el valor de la materia son distintos en lo que hace el ser humano, por ejemplo. A veces son iguales, a veces el material es más valioso, y a veces sucede que el valor de cinco dinares de una obra de arte se encuentra en un material como el hierro que vale cinco dirhams. A veces, incluso, una obra de arte antigua vale un millón mientras que el material del que está compuesta no vale ni cinco dirhams. Si una obra de arte así se lleva al mercado de antigüedades y se atribuye a un artista brillante y consumado de antaño, y es anunciada mencionando al artista y ese arte, puede venderse por un millón. Mientras que, si se lleva al mercado de los chatarreros, podrían pagar cinco dirhams según el valor del hierro.

Del mismo modo, el ser humano es una antigua obra de arte de Allah, sea ensalzado. Es el milagro más sutil y delicado de los milagros de Su poder, sea ensalzado, pues Él creó al ser humano en la forma del lugar de manifestación de las manifestaciones de todos Sus nombres, el eje de Sus inscripciones y ejemplo en miniatura del universo.

Si la luz de la Fe penetra en su ser, pueden leerse por esa luz todas las inscripciones dotadas de significado que hay en él y ese creyente las leerá conscientemente, y hará que otros las lean a través de esa relación. Es decir, la obra divina en el hombre se hace evidente a través de significados como: “Soy la obra del Hacedor, Dueño de majestad, y Su criatura y la manifestación de Su misericordia y generosidad”. De manera que entonces la Fe, que consiste en la afiliación con su Hacedor, manifiesta todos los efectos de Su obra que hay en ser humano. Así pues, este hombre que carece de importancia, se convierte en esta situación, en un interlocutor divino y un huésped del Señor digno del Paraíso por encima de todas las demás criaturas según esta consideración…

Pero si la incredulidad, que consiste en la ruptura de la relación (con Allah), entra en el interior del hombre, entonces todas esas inscripciones de los Nombres Divinos, esas inscripciones provistas de significado, caen en la oscuridad y se vuelven ilegibles.Porque si se olvida al Hacedor, los aspectos espirituales que miran a Él no serán comprendidos, y caerá con la cabeza invertida como de costumbre y la mayoría de esas sublimes obras significativas y elevadas inscripciones quedarán ocultas. El resto de ello, lo que puede verse con los ojos, se atribuirá a la casualidad, la naturaleza y las causas bajas y carecerán por completo de valor. Y se convertirán en opacos trozos de cristal a pesar de que eran diamantes brillantes. Su importancia mirará sólo a su materia animal. Y como dijimos, el fin y el fruto de su ser físico será sólo pasar una vida breve y parcial como el más incapaz, necesitado y apesadumbrado de los animales. Luego decaerá y se irá.Y es así como la incredulidad destruye la naturaleza humana y, siendo un diamante, la transforma en carbón.

PUNTO SEGUNDO:

Así como la Fe es una luz e ilumina al ser humano y hace legibles todos los escritos relativos al Señor Absoluto (a Quien todos se dirigen en sus necesidades), que han sido escritos en él, así también ilumina el universo y libera el tiempo pasado y el futuro de las tinieblas. Y explicaremos este secreto con una analogía que presencié en un incidente, que se remite al secreto de la noble aleya en la que Allah, sea ensalzado, dice: “Allah es el Amigo-Protector de los creyentes, los saca de las tinieblas a la luz.…” (Azora de la Vaca, aleya 257)

Se trata de que presencié en un incidente ficticio que había un puente imponente construido entre dos altas montañas situadas una frente a la otra. Debajo del puente había un valle de gran profundidad. Yo estaba sobre el puente. Una densa oscuridad había envuelto todas las partes del mundo. Miré a mi derecha y vi una inmensa tumba envuelta en una densa e interminable oscuridad, es decir, me la imaginé. Miré a mi izquierda y fue como si viera violentas tormentas y calamidades reuniéndose en medio de aterradoras olas de oscuridad. Miré debajo del puente e imaginé ver un profundo abismo. Tenía una tenue antorcha ante esta oscuridad aterradora. La usé y pude ver un poco con su luz. Se me presentó una situación espantosa. De hecho, dragones, leones y monstruos horribles aparecieron a mi alrededor y en el puente frente a mí, así que exclamé: “¡Oh! ¡Esta antorcha sólo me trae problemas!”, y con rabia la arrojé al suelo y la rompí. Entonces, al romperla, la oscuridad se dispersó de repente como si hubiera encendido el interruptor de una enorme lámpara eléctrica que iluminaba el mundo entero. Todo se llenó de la luz de la lámpara. Mostraba todo como era en realidad.

Vi que el puente que había visto era una carretera que atravesaba una llanura pasando por encima de un terreno llano. Me di cuenta de que la vasta tumba que había visto a mi derecha consistía de arriba abajo en hermosos y verdes jardines y lugares de reunión para el culto, el servicio, la conversación y el recuerdo de Allah bajo la dirección de hombres luminosos. Los precipicios y picos a mi izquierda, que había imaginado tempestuosos y tormentosos, los veía ahora fugazmente como un vasto, encantador y elevado lugar de fiesta, recreo y gozo tras unas montañas que estaban adornadas y eran agradables. Y las criaturas que había creído monstruos terroríficos y dragones, vi que eran animales domésticos familiares como camellos, bueyes, ovejas y cabras. Y recité la noble aleya: Allah es el Amigo-Protector de los creyentes, los hace salir de las tinieblas hacia la luz. (Azora de la Vaca, aleya 257). Diciendo:الايماننوُرِعلىلِلّٰهِالحمد {La alabanza pertenece a Allah por la luz de la Fe} Y entonces desperté de ese incidente…

Y he aquí que las dos montañas eran el principio y el fin de la vida; es decir, este mundo y el mundo intermedio. El puente era el camino de la vida. A la derecha estaba el pasado, y a la izquierda, el futuro. En cuanto a la pequeña antorcha, era el ego humano, que es egoísta, confía en lo que sabe y no atiende a la revelación celestial. Las cosas imaginadas, los monstruos, eran los acontecimientos y las criaturas extrañas del mundo.

Así pues, quien confía en su ego, quien cae en la oscuridad de la falta de atención y es afligido por la negrura del extravío, se asemeja a mi primer estado en la visión, que, como con la antorcha de bolsillo y debido a un conocimiento deficiente y equivocado, vi el pasado en la forma de una enorme tumba en medio de la oscuridad impregnada de inexistencia. Mostraba el futuro como tormentoso y desolado yermo gobernado por la casualidad, y los acontecimientos y seres, que son todos sumisos funcionarios de Uno Todo Sabio y Todo Compasivo para ser monstruos. Una persona como manifiesta la aleya: “Y aquellos que se niegan a creer, sus amigos-protectores son los ṭaguts (todo lo que se adora fuera de Allah) que los sacan de la luz y los llevan a las tinieblas” (Azora de la Vaca, aleya 257).

Pero si tal hombre alcanza la guía divina y la fe entra en su corazón, y si la tiranía de su alma es aplastada y hace caso al Libro de Allah, se parecerá a mi segundo estado en la visión. Entonces el universo de repente tomará el color del día y se llenará de luz divina. El mundo recitará la aleya: “Allah es la luz de los cielos y de la Tierra.”(Azora de la Luz, aleya 35). Entonces verá con el ojo del corazón que el pasado no es una gran tumba, sino donde los grupos de espíritus purificados que cada siglo han cumplido sus deberes de adoración bajo el liderazgo de un profeta o santo exclaman:“¡Allah es más Grande!” al completar de los deberes de sus vidas, y vuelan a moradas elevadas y prosiguen hacia el futuro. Y mirará hacia el lado de la izquierda, y por medio de la luz de la Fe, distinguirá a lo lejos que un convite de un Misericordioso ha sido colocado en los palacios de la felicidad en los jardines del Paraíso, detrás de algunas mutaciones del mundo intermedio y la Otra vida, parecidas a montañas. Y se dará cuenta de que las tormentas y los terremotos y los acontecimientos tempestuosos son todos empleados sumisos, y comprenderá que son los medios para instancias de sabiduría que, aunque aparentemente duras, son en realidad muy suaves, como las tormentas y las lluvias de primavera. Verá incluso que la muerte es la entrada a la vida eterna, y la tumba, la puerta a la felicidad eterna. Y puedes deducir otros aspectos por ti mismo. ¡Aplica la realidad a la comparación!

TERCER PUNTO:

La Fe es luz y fuerza. En efecto: El ser humano que consigue la verdadera fe puede desafiar al universo entero y salvarse de la presión de los acontecimientos de acuerdo con la fuerza de su fe; y decir: “Pongo mi confianza en Allah”, y desplazarse en el barco de la vida con total seguridad en medio de las olas como montañas de los acontecimientos. Y depositar todas sus cargas en la mano del poder del Poderoso Absoluto, y pasar por el mundo con tranquilidad y descansar en el mundo intermedio. Luego podrá volar hasta el Paraíso para entrar en la felicidad eterna. Y de lo contrario, si no pone su confianza en Allah, en lugar de volar, las cargas del mundo no ayudarán su vuelo, sino que lo arrastrarán a lo más bajo de lo bajo. Es decir, la Fe implica la afirmación de la unicidad Divina, y la afirmación de la unicidad Divina implica la sumisión a Allah, y la sumisión a Allah implica la confianza en Allah, y la confianza en Allah implica la felicidad en ambas moradas (este mundo y el otro).

Pero no malinterpretes esto, porque poner la confianza en Allah no es rechazar totalmente las causas, sino que es más bien saber que las causas son el velo de la mano del poder y tenerlas en cuenta. Sabiendo que adherirse a las causas es una especie de ruego activo, de manera que busque los efectos de las causas sólo procedentes del Real, sea ensalzado, y sepa que los resultados provienen sólo de Él y se convierta en gratitud hacia Él.

El parecido del que pone su confianza en Allah y el que no, es como la semblanza de los dos hombres de esta historia:

En un momento determinado dos hombres cargaron pesadas cargas sobre sus cabezas y sus espaldas, y recibieron un billete y embarcaron en un gran barco. En cuanto lo abordaron, uno de ellos dejó su carga en la cubierta, y sentado sobre ella la vigiló. El otro, sin embargo, como era tan estúpido como arrogante, no dejó su carga.

Cuando le dijeron: “Deja esa pesada carga en cubierta y ponte cómodo”,

respondió: “No, no la dejaré, podría perderse. Yo soy fuerte, protegeré mi propiedad llevándola sobre mi cabeza y mi espalda”.

Se le dijo de nuevo: “Este fiable barco real que te lleva a ti y a nosotros es más fuerte, puede protegerla mejor que tú. Puedes marearte y caer al mar junto con tu carga. De todos modos, perderá gradualmente su fuerza, y por grados esas cargas se harán más pesadas y tu espalda encorvada y tu cabeza sin cerebro no tendrán fuerza para soportarlas. Y si el capitán te ve en este estado, o bien dirá que estás loco y te expulsará del barco, o bien pensará que eres un desagradecido, que acusas a nuestro barco y te burlas de nosotros, y ordenará que te metan en la cárcel. Además, estás haciendo el ridículo delante de todo el mundo. Los perspicaces pueden ven que con tu engreimiento demuestras debilidad, con tu orgullo impotencia, y con tu pretensión humillación e hipocresía, y así te has convertido en el hazmerreír de la gente. Todo el mundo se ríe de ti”. Y después de que se le dijo eso, el desgraciado recapacitó y dejó su carga sobre el suelo y se sentó sobre ella y dijo: “¡Ah! Me he salvado de la fatiga, de la cárcel y de hacer el ridículo, así pues, que Allah esté complacido contigo”.

¡Oh hombre que no pones tu confianza en Allah! Entra tú también en razón como aquel hombre y pon tu confianza en Él, para que seas librado de mendigar ante todo el universo, de temblar ante cualquier acontecimiento, de la soberbia, del ridículo, de la desgracia en la Otra Vida, y de la prisión de la estrechez de este mundo...

CUARTO PUNTO:

La Fe convierte al ser humano en ser humano, es más, lo convierte en un sultán. De manera que la tarea original del hombre es la fe y la súplica. Mientras que incredulidad convierte al ser humano en un animal salvaje extremadamente incapaz…

Y entre miles de pruebas de este asunto, está que la diferencia entre el ser humano y el animal simplemente en su venida al mundo es una prueba clara y una evidencia categórica de esa cuestión. En efecto: Esta diferencia entre el ser humano y el animal en su venida a este mundo demuestra que la humanidad solo se convierte en humanidad por medio de la Fe. Pues cuando los animales vienen al mundo, es decir, son enviados, vienen completos en todos los aspectos de acuerdo con sus capacidades como si hubieran sido perfeccionados en otro mundo. Ellos aprenden todas las condiciones de su vida, sus relaciones con el universo y las leyes de la vida en dos horas, dos días o dos meses, y llegan a dominarlas. Animales como los gorriones y las abejas adquieren en veinte días, es decir, se les inspira, lo que el hombre sólo adquiere en veinte años en cuanto a la capacidad de vivir y la facultad de actuar.

Esto significa que la tarea original de los animales no es perfeccionarse a través del aprendizaje y el progreso mediante la adquisición de conocimientos, ni buscar ayuda y rogar mostrando su incapacidad, sino que su tarea es trabajar, actuar y adorar de hecho, según su predisposición.

En cuanto al hombre, necesita aprenderlo todo cuando viene al mundo; es ignorante, y ni siquiera puede aprender completamente las condiciones de la vida en veinte años. Sino que necesita seguir aprendiendo hasta el final de su vida. Además, es enviado al mundo de la forma más débil e impotente, y sólo puede ponerse de pie en uno o dos años. Y sólo en quince años puede distinguir entre el bien y el mal, y solo puede atraer lo que le es ventajoso y evitar lo que le es perjudicial con la ayuda de la vida humana.

Esto significa que la tarea innata del hombre es perfeccionarse mediante el aprendizaje, así como la servidumbre (a Allah) junto con la súplica. Y ello es por medio de saber que es por la misericordia de Allah que su vida es tan sabiamente administrada, y que es por Su generosidad que es criado con una crianza tan compasiva y que es por Su benevolencia que tan delicadamente es alimentado y atendido. Y que suplique al Proveedor de las necesidades y le pida y le ruegue por medio de la lengua de la incapacidad y la pobreza en relación a sus necesidades de las que su mano no alcanza sino una entre mil. Y ello por medio de volar con las alas de la impotencia y la pobreza hacia la más alta estación de la servidumbre a Allah.

De manera que el hombre vino a este mundo para perfeccionarse mediante el conocimiento y la súplica. Y el fundamento de todos los conocimientos verdaderos, su mina, su luz y su espíritu es el conocimiento de Allah, sea ensalzado; y la base de su fundamento es la fe en Allah, sea ensalzado.

Además, la tarea del ser humano original e innata es la súplica, después de la Fe, porque que el ser humano está expuesto a tribulaciones sin fin y es puesto a prueba por el ataque de innumerables enemigos además de su incapacidad sin límites, y sufre de infinitas necesidades y tiene innumerables deseos además de su pobreza sin límites. Y en verdad la súplica, es la base de la servidumbre a Allah. Y del mismo modo que un niño, para conseguir un deseo que no puede obtener, llora o pide con la lengua de su incapacidad una petición de hecho o de palabra, y tiene éxito en su propósito; así mismo, el ser humano es como un niño delicado y mimado en el mundo de los seres vivos. Y tiene que llorar por medio de su debilidad e incapacidad, o suplicar por medio de su pobreza y necesidad, ante la puerta del Misericordioso y Compasivo para que las cosas que pretende le sean sometidas, o cumpla con el agradecimiento de ese sometimiento. De lo contrario, es como un niño tonto que crea un alboroto por una mosca, y dice: “Subyugo con mi propia fuerza estas cosas sorprendentes- que no es posible subyugar y son mil veces más fuertes que él-y hago que me obedezcan por medio de mi pensamiento y planificación”, y se desvía hacia ser ingrato con las bendiciones. Y eso es contrario a la naturaleza innata original del ser humano, al igual que se hace a sí mismo merecedor de un castigo severo.

QUINTO PUNTO:

La Fe implica la súplica como medio categórico y la condición innata del ser humano la pide con fuerza, del mismo modo que Allah, sea ensalzado, dice también,“Di: ¿Qué haría con vosotros mi Señor sino fuera por vuestra súplica?” (Azora del Discernimiento, aleya 77), que tiene el significado de: ¿Qué valor tendríais si no fuera por vuestra súplica? Y ordena con Sus palabras, sea ensalzado:“Invocadme y os responderé.” (Azora Ghafir, aleya 6º).

Y si dices: Pedimos muchas veces y no se acepta, a pesar de que la aleya es general y afirma que toda súplica es respondida.

La respuesta es: Responder es una cosa y aceptar es otra. Toda súplica tiene una respuesta, pero que sea aceptada y que se dé exactamente lo que se pedía depende de la sabiduría de Allah, sea ensalzado. Por ejemplo, si un niño enfermo llama al médico diciendo: “¡Doctor, doctor!”, y él responde: “Aquí estoy, ¿qué quieres?”, y el niño dice: “¡Deme tal medicina!”, el médico le dará exactamente lo que pide o algo mejor y más beneficioso para él. O sabiendo que la medicina es perjudicial para su enfermedad, no le dará nada. Así, puesto que Allah, sea ensalzado es Absolutamente Sabio y está Presente y lo ve todo, responde a la súplica del siervo y transforma la desolación de la soledad y la lejanía en familiaridad, por Su presencia y Su respuesta. Pero no da de acuerdo a las exigencias caprichosas e inoportunas del ser humano, sino que da de acuerdo a los requerimientos de la sabiduría del Señorío; da lo que se busca o lo que es mejor, o no da nada en absoluto.

Además, la súplica es servidumbre (adoración) y los frutos de la servidumbre pertenecen a la Otra vida. En cuanto a los objetivos pertenecientes a este mundo son los momentos de ese tipo de súplica y adoración. Y no son esos objetivos sus metas. Así pues, por ejemplo, la oración por la lluvia y su súplica es una forma de adoración. Y la sequía es el momento de esa adoración. Y si no, esa adoración y esa súplica no serían para atraer la lluvia. Pues si se realizan sólo con esa intención, no merecen ser aceptadas, porque no serían sinceras. Y del mismo modo que la puesta del sol es el momento de la oración de magrib y que los eclipses de sol y de luna son los momentos de dos actos de adoración particulares conocidos como la oración del al-kusuf y la oración de al-Jusuf. Quiero decir que Allah, sea ensalzado, llama a Sus siervos a un tipo de adoración en ese momento para que sea el eje del anuncio de la grandeza divina por medio de velar los dos signos luminosos de la noche y el día. Y si no, esa oración no es para descubrir el eclipse de la luna y el eclipse del sol cuyo descubrimiento se especifica. Y la medida de la permanencia de ambos es según el astrólogo. De la misma manera, la sequía también es el momento de la oración para pedir la lluvia, y en verdad cuando las pruebas toman control sobre nosotros y las cosas que hacen daño nos dominan, son momentos específicos para ciertas súplicas, de manera que el ser humano se da cuenta de su impotencia en esos momentos y, a través de sus súplicas y ruegos, busca refugio en la puerta de Aquel que posee el poder absoluto.

Incluso si se hacen muchas súplicas y, a pesar de ello, las calamidades no se retiran, no se dice que la súplica no ha sido aceptada, sino que se dice que el tiempo de la súplica no se ha cumplido aún. Y si Allah, sea ensalzado, por Su favor y generosidad, retira la calamidad, será luz sobre luz, y el tiempo de la súplica habrá terminado y se habrá cumplido.

Demek dua, bir sırr-ı ubudiyettir. Ubudiyet ise hâlisen livechillah olmalı. Yalnız aczini izhar edip dua ile ona iltica etmeli. Rububiyetine karışmamalı. Tedbiri ona bırakmalı. Hikmetine itimat etmeli. Rahmetini ittiham etmemeli.

Evet hakikat-i halde âyât-ı beyyinatın beyanıyla sabit olan: Bütün mevcudat, her birisi birer mahsus tesbih ve birer hususi ibadet, birer has secde ettikleri gibi bütün kâinattan dergâh-ı İlahiyeye giden, bir duadır.

Ya istidat lisanıyladır. Bütün nebatatın duaları gibi ki her biri lisan-ı istidadıyla Feyyaz-ı Mutlak’tan bir suret talep ediyorlar ve esmasına bir mazhariyet-i münkeşife istiyorlar.

Veya ihtiyac-ı fıtrî lisanıyladır. Bütün zîhayatın, iktidarları dâhilinde olmayan hâcat-ı zaruriyeleri için dualarıdır ki her birisi o ihtiyac-ı fıtrî lisanıyla Cevvad-ı Mutlak’tan idame-i hayatları için bir nevi rızık hükmünde bazı metalibi istiyorlar.

Veya lisan-ı ıztırarıyla bir duadır ki muztar kalan her bir zîruh; kat’î bir iltica ile dua eder, bir hâmi-i meçhulüne iltica eder, belki Rabb-i Rahîm’ine teveccüh eder. Bu üç nevi dua, bir mani olmazsa daima makbuldür.

Dördüncü nevi ki, en meşhurudur, bizim duamızdır. Bu da iki kısımdır: Biri, fiilî ve halî; diğeri, kalbî ve kālîdir. Mesela, esbaba teşebbüs, bir dua-yı fiilîdir. Esbabın içtimaı, müsebbebi icad etmek için değil, belki lisan-ı hal ile müsebbebi Cenab-ı Hak’tan istemek için bir vaziyet-i marziye almaktır. Hattâ çift sürmek hazine-i rahmet kapısını çalmaktır. Bu nevi dua-yı fiilî, Cevvad-ı Mutlak’ın isim ve unvanına müteveccih olduğundan kabule mazhariyeti ekseriyet-i mutlakadır.

İkinci kısım; lisan ile kalp ile dua etmektir. Eli yetişmediği bir kısım metalibi istemektir. Bunun en mühim ciheti, en güzel gayesi, en tatlı meyvesi şudur ki: “Dua eden adam anlar ki birisi var; onun hatırat-ı kalbini işitir, her şeye eli yetişir, her bir arzusunu yerine getirebilir, aczine merhamet eder, fakrına meded eder.”

İşte ey âciz insan ve ey fakir beşer! Dua gibi hazine-i rahmetin anahtarı ve tükenmez bir kuvvetin medarı olan bir vesileyi elden bırakma, ona yapış, a’lâ-yı illiyyîn-i insaniyete çık. Bir sultan gibi bütün kâinatın dualarını kendi duan içine al. Bir abd-i küllî ve bir vekil-i umumî gibi اِيَّاكَ نَس۟تَعٖينُ de. Kâinatın güzel bir takvimi ol.

İKİNCİ MEBHAS

İnsanın saadet ve şakavetine medar beş nükteden ibarettir.

İnsan ahsen-i takvimde yaratıldığı ve ona gayet câmi’ bir istidat verildiği için esfel-i safilînden tâ a’lâ-yı illiyyîne, ferşten tâ arşa, zerreden tâ şemse kadar dizilmiş olan makamata, meratibe, derecata, derekata girebilir ve düşebilir bir meydan-ı imtihana atılmış, nihayetsiz sukut ve suuda giden iki yol onun önünde açılmış bir mu’cize-i kudret ve netice-i hilkat ve acube-i sanat olarak şu dünyaya gönderilmiştir. İşte insanın şu dehşetli terakki ve tedennisinin sırrını beş nüktede beyan edeceğiz.

BİRİNCİ NÜKTE

İnsan, kâinatın ekser envaına muhtaç ve alâkadardır. İhtiyacatı âlemin her tarafına dağılmış, arzuları ebede kadar uzanmış. Bir çiçeği istediği gibi koca bir baharı da ister. Bir bahçeyi arzu ettiği gibi ebedî cenneti de arzu eder. Bir dostunu görmeye müştak olduğu gibi Cemil-i Zülcelal’i de görmeye müştaktır. Başka bir menzilde duran bir sevdiğini ziyaret etmek için o menzilin kapısını açmaya muhtaç olduğu gibi; berzaha göçmüş yüzde doksan dokuz ahbabını ziyaret etmek ve firak-ı ebedîden kurtulmak için koca dünyanın kapısını kapayacak ve bir mahşer-i acayip olan âhiret kapısını açacak, dünyayı kaldırıp âhireti yerine kuracak ve koyacak bir Kadîr-i Mutlak’ın dergâhına ilticaya muhtaçtır.

İşte şu vaziyette bir insana hakiki Mabud olacak; yalnız, her şeyin dizgini elinde, her şeyin hazinesi yanında, her şeyin yanında nâzır, her mekânda hazır, mekândan münezzeh, aczden müberra, kusurdan mukaddes, nakıstan muallâ bir Kadîr-i Zülcelal, bir Rahîm-i Zülcemal, bir Hakîm-i Zülkemal olabilir. Çünkü nihayetsiz hâcat-ı insaniyeyi îfa edecek, ancak nihayetsiz bir kudret ve muhit bir ilim sahibi olabilir. Öyle ise mabudiyete lâyık yalnız odur.

İşte ey insan! Eğer yalnız ona abd olsan bütün mahlukat üstünde bir mevki kazanırsın. Eğer ubudiyetten istinkâf etsen âciz mahlukata zelil bir abd olursun. Eğer enaniyetine ve iktidarına güvenip tevekkül ve duayı bırakıp tekebbür ve davaya sapsan, o vakit iyilik ve icad cihetinde arı ve karıncadan daha aşağı, örümcek ve sinekten daha zayıf düşersin. Şer ve tahrip cihetinde dağdan daha ağır, taundan daha muzır olursun.

Evet ey insan! Sende iki cihet var: Birisi, icad ve vücud ve hayır ve müsbet ve fiil cihetidir. Diğeri; tahrip, adem, şer, nefiy, infial cihetidir. Birinci cihet itibarıyla arıdan, serçeden aşağı; sinekten, örümcekten daha zayıfsın. İkinci cihet itibarıyla dağ, yer, göklerden geçersin. Onların çekindiği ve izhar-ı acz ettikleri bir yükü kaldırırsın. Onlardan daha geniş, daha büyük bir daire alırsın. Çünkü sen iyilik ve icad ettiğin vakit, yalnız vüs’atin nisbetinde, elin ulaşacak derecede, kuvvetin yetişecek mertebede iyilik ve icad edebilirsin. Eğer fenalık ve tahrip etsen, o vakit fenalığın tecavüz ve tahribin intişar eder.

Mesela küfür; bir fenalıktır, bir tahriptir, bir adem-i tasdiktir. Fakat o tek seyyie; bütün kâinatın tahkirini ve bütün esma-i İlahiyenin tezyifini, bütün insaniyetin terzilini tazammun eder. Çünkü şu mevcudatın âlî bir makamı, ehemmiyetli bir vazifesi vardır. Zira onlar, mektubat-ı Rabbaniye ve meraya-yı Sübhaniye ve memurîn-i İlahiyedirler. Küfür ise onları âyinedarlık ve vazifedarlık ve manidarlık makamından düşürüp abesiyet ve tesadüfün oyuncağı derekesine ve zeval ve firakın tahribiyle çabuk bozulup değişen mevadd-ı fâniyeye ve ehemmiyetsizlik, kıymetsizlik, hiçlik mertebesine indirdiği gibi; bütün kâinatta ve mevcudatın âyinelerinde nakışları ve cilveleri ve cemalleri görünen esma-i İlahiyeyi inkâr ile tezyif eder. Ve insanlık denilen, bütün esma-i kudsiye-i İlahiyenin cilvelerini güzelce ilan eden bir kaside-i manzume-i hikmet ve bir şecere-i bâkiyenin cihazatını câmi’ çekirdek-misal bir mu’cize-i kudret-i bâhire ve emanet-i kübrayı uhdesine almakla yer, gök, dağa tefevvuk eden ve melâikeye karşı rüçhaniyet kazanan bir sahib-i mertebe-i hilafet-i arziyeyi; en zelil bir hayvan-ı fâni-i zâilden daha zelil, daha zayıf, daha âciz, daha fakir bir derekeye atar. Ve manasız, karmakarışık, çabuk bozulur bir âdi levha derekesine indirir.

Elhasıl, nefs-i emmare tahrip ve şer cihetinde nihayetsiz cinayet işleyebilir, fakat icad ve hayırda iktidarı pek azdır ve cüz’îdir. Evet, bir haneyi bir günde harap eder, yüz günde yapamaz. Lâkin eğer enaniyeti bıraksa, hayrı ve vücudu tevfik-i İlahiyeden istese, şer ve tahripten ve nefse itimattan vazgeçse, istiğfar ederek tam abd olsa o vakit يُبَدِّلُ اللّٰهُ سَيِّئَاتِهِم۟ حَسَنَاتٍ sırrına mazhar olur. Ondaki nihayetsiz kabiliyet-i şer, nihayetsiz kabiliyet-i hayra inkılab eder. Ahsen-i takvim kıymetini alır, a’lâ-yı illiyyîne çıkar.

İşte ey gafil insan! Bak Cenab-ı Hakk’ın fazlına ve keremine! Seyyieyi bir iken bin yazmak, haseneyi bir yazmak veya hiç yazmamak adalet olduğu halde; bir seyyieyi bir yazar, bir haseneyi on, bazen yetmiş, bazen yedi yüz, bazen yedi bin yazar. Hem şu nükteden anla ki o müthiş cehenneme girmek ceza-yı ameldir, ayn-ı adildir. Fakat cennete girmek, mahz-ı fazıldır.

İKİNCİ NÜKTE

İnsanda iki vecih var. Birisi, enaniyet cihetinde şu hayat-ı dünyeviyeye nâzırdır. Diğeri, ubudiyet cihetinde hayat-ı ebediyeye bakar.

Evvelki vecih itibarıyla öyle bir bîçare mahluktur ki sermayesi yalnız ihtiyardan bir şa’re (saç) gibi cüz’î bir cüz-i ihtiyarî ve iktidardan zayıf bir kesb ve hayattan çabuk söner bir şule ve ömürden çabuk geçer bir müddetçik ve mevcudiyetten çabuk çürür küçük bir cisimdir. O haliyle beraber kâinatın tabakatında serilmiş hadsiz envaın hesapsız efradından nazik, zayıf bir fert olarak bulunuyor.

İkinci vecih itibarıyla ve bilhassa ubudiyete müteveccih acz ve fakr cihetinde pek büyük bir vüs’ati var, pek büyük bir ehemmiyeti bulunuyor. Çünkü Fâtır-ı Hakîm, insanın mahiyet-i maneviyesinde nihayetsiz azîm bir acz ve hadsiz cesîm bir fakr dercetmiştir. Tâ ki kudreti nihayetsiz bir Kadîr-i Rahîm ve gınası nihayetsiz bir Ganiyy-i Kerîm bir zatın hadsiz tecelliyatına câmi’ geniş bir âyine olsun.

Evet insan bir çekirdeğe benzer. Nasıl ki o çekirdeğe kudretten manevî ve ehemmiyetli cihazat ve kaderden ince ve kıymetli program verilmiş. Tâ ki toprak altında çalışıp, tâ o dar âlemden çıkıp, geniş olan hava âlemine girip, Hâlık’ından istidat lisanıyla bir ağaç olmasını isteyip kendine lâyık bir kemal bulsun.

Eğer o çekirdek, sû-i mizacından dolayı ona verilen cihazat-ı maneviyeyi, toprak altında bazı mevadd-ı muzırrayı celbine sarf etse o dar yerde kısa bir zamanda faydasız tefessüh edip çürüyecektir.

Eğer o çekirdek, o manevî cihazatını فَالِقُ ال۟حَبِّ وَالنَّوٰى nın emr-i tekvinîsini imtisal edip hüsn-ü istimal etse o dar âlemden çıkacak, meyvedar koca bir ağaç olmakla küçücük cüz’î hakikati ve ruh-u manevîsi, büyük bir hakikat-i külliye suretini alacaktır.

İşte aynen onun gibi insanın mahiyetine, kudretten ehemmiyetli cihazat ve kaderden kıymetli programlar tevdi edilmiş. Eğer insan, şu dar âlem-i arzîde, hayat-ı dünyeviye toprağı altında o cihazat-ı maneviyesini nefsin hevesatına sarf etse bozulan çekirdek gibi bir cüz’î telezzüz için kısa bir ömürde, dar bir yerde ve sıkıntılı bir halde çürüyüp tefessüh ederek mes’uliyet-i maneviyeyi bedbaht ruhuna yüklenecek, şu dünyadan göçüp gidecektir.

Eğer o istidat çekirdeğini İslâmiyet suyu ile imanın ziyasıyla ubudiyet toprağı altında terbiye ederek evamir-i Kur’aniyeyi imtisal edip cihazat-ı maneviyesini hakiki gayelerine tevcih etse; elbette âlem-i misal ve berzahta dal ve budak verecek ve âlem-i âhiret ve cennette hadsiz kemalât ve nimetlere medar olacak bir şecere-i bâkiyenin ve bir hakikat-i daimenin cihazatına câmi’ kıymettar bir çekirdek ve revnaktar bir makine ve bu şecere-i kâinatın mübarek ve münevver bir meyvesi olacaktır.

Evet, hakiki terakki ise insana verilen kalp, sır, ruh, akıl hattâ hayal ve sair kuvvelerin hayat-ı ebediyeye yüzlerini çevirerek her biri kendine lâyık hususi bir vazife-i ubudiyet ile meşgul olmaktadır. Yoksa ehl-i dalaletin terakki zannettikleri, hayat-ı dünyeviyenin bütün inceliklerine girmek ve zevklerinin her çeşitlerini, hattâ en süflîsini tatmak için bütün letaifini ve kalp ve aklını nefs-i emmareye musahhar edip yardımcı verse; o terakki değil, sukuttur. Şu hakikati bir vakıa-i hayaliyede, şöyle bir temsilde gördüm ki:

Ben büyük bir şehre giriyorum. Baktım ki o şehirde büyük saraylar var. Bazı sarayların kapısına bakıyorum, gayet şenlik, parlak bir tiyatro gibi nazar-ı dikkati celbeder, herkesi eğlendirir bir cazibedarlık vardı. Dikkat ettim ki o sarayın efendisi kapıya gelmiş, it ile oynuyor ve oynamasına yardım ediyor. Hanımlar, yabani gençlerle tatlı sohbetler ediyorlar. Yetişmiş kızlar dahi çocukların oynamasını tanzim ediyorlar. Kapıcı da onlara kumandanlık eder gibi bir aktör tavrını almış. O vakit anladım ki o koca sarayın içerisi bomboş. Hep nazik vazifeler, muattal kalmış. Ahlâkları, sukut etmiş ki kapıda bu sureti almışlardır.

Sonra geçtim, bir büyük saraya daha rast geldim. Gördüm ki kapıda uzanmış vefadar bir it ve kaba, sert, sakin bir kapıcı ve sönük bir vaziyet vardı. Merak ettim. Ne için o öyle, bu böyle? İçeriye girdim. Baktım ki içerisi çok şenlik. Daire daire üstünde, ayrı ayrı nazik vazifeler ile saray ehli meşguldürler. Birinci dairedeki adamlar sarayın idaresini, tedbirini görüyorlar. Üstündeki dairede kızlar, çocuklar ders okuyorlar. Daha üstünde hanımlar, gayet latîf sanatlar, güzel nakışlarla iştigal ediyorlar. En yukarıda efendi, padişahla muhabere edip halkın istirahatini temin için ve kendi kemalâtı ve terakkiyatı için kendine has ve ulvi vazifeler ile iştigal ediyor gördüm. Ben onlara görünmediğim için “Yasak” demediler, gezebildim.

Sonra çıktım, baktım. O şehrin her tarafında bu iki kısım saraylar var. Sordum, dediler: “O kapısı şenlik ve içi boş saraylar, kâfirlerin ileri gelenlerinindir ve ehl-i dalaletindir. Diğerleri, namuslu Müslüman büyüklerinindir.” Sonra bir köşede bir saraya rast geldim. Üstünde “Said” ismini gördüm. Merak ettim. Daha dikkat ettim, suretimi üstünde gördüm gibi bana geldi. Kemal-i taaccübümden bağırarak aklım başıma geldi, ayıldım.

İşte o vakıa-i hayaliyeyi sana tabir edeceğim. Allah hayretsin.

İşte o şehir ise hayat-ı içtimaiye-i beşeriye ve medine-i medeniyet-i insaniyedir. O sarayların her birisi, birer insandır. O saray ehli ise insandaki göz, kulak, kalp, sır, ruh, akıl gibi letaif ve nefis ve heva ve kuvve-i şeheviye ve kuvve-i gazabiye gibi şeylerdir. Her bir insanda her bir latîfenin ayrı ayrı vazife-i ubudiyetleri var. Ayrı ayrı lezzetleri, elemleri var. Nefis ve heva, kuvve-i şeheviye ve gazabiye, bir kapıcı ve it hükmündedirler. İşte o yüksek letaifi, nefis ve hevaya musahhar etmek ve vazife-i asliyelerini unutturmak, elbette sukuttur, terakki değildir. Sair cihetleri sen tabir edebilirsin.

ÜÇÜNCÜ NÜKTE

İnsan, fiil ve amel cihetinde ve sa’y-i maddî itibarıyla zayıf bir hayvandır, âciz bir mahluktur. Onun o cihetteki daire-i tasarrufatı ve mâlikiyeti o kadar dardır ki elini uzatsa ona yetişebilir. Hattâ, insanın eline dizginini veren hayvanat-ı ehliye, insanın zaaf ve acz ve tembelliğinden birer hisse almışlardır ki yabani emsallerine kıyas edildikleri vakit, azîm fark görünür (Ehlî keçi ve öküz, yabani keçi ve öküz gibi).

Fakat o insan, infial ve kabul ve dua ve sual cihetinde, şu dünya hanında aziz bir yolcudur. Ve öyle bir Kerîm’e misafir olmuş ki nihayetsiz rahmet hazinelerini ona açmış. Ve hadsiz bedî’ masnuatını ve hizmetkârlarını ona musahhar etmiş. Ve o misafirin tenezzühüne ve temaşasına ve istifadesine öyle büyük bir daire açıp müheyya etmiştir ki o dairenin nısf-ı kutru –yani merkezden muhit hattına kadar– gözün kestiği miktar, belki hayalin gittiği yere kadar geniştir ve uzundur.

İşte eğer insan, enaniyetine istinad edip hayat-ı dünyeviyeyi gaye-i hayal ederek derd-i maişet içinde muvakkat bazı lezzetler için çalışsa, gayet dar bir daire içinde boğulur, gider. Ona verilen bütün cihazat ve âlât ve letaif, ondan şikâyet ederek haşirde onun aleyhinde şehadet edeceklerdir ve davacı olacaklardır.

Eğer kendini misafir bilse misafir olduğu Zat-ı Kerîm’in izni dairesinde sermaye-i ömrünü sarf etse, öyle geniş bir daire içinde uzun bir hayat-ı ebediye için güzel çalışır ve teneffüs edip istirahat eder. Sonra a’lâ-yı illiyyîne kadar gidebilir. Hem de bu insana verilen bütün cihazat ve âlât, ondan memnun olarak âhirette lehinde şehadet ederler.

Evet insana verilen bütün cihazat-ı acibe, bu ehemmiyetsiz hayat-ı dünyeviye için değil, belki pek ehemmiyetli bir hayat-ı bâkiye için verilmişler. Çünkü insanı hayvana nisbet etsek görüyoruz ki insan, cihazat ve âlât itibarıyla çok zengindir, yüz derece hayvandan daha ziyadedir. Hayat-ı dünyeviye lezzetinde ve hayvanî yaşayışında yüz derece aşağı düşer. Çünkü her gördüğü lezzetinde bir elem izi vardır. Geçmiş zamanın elemleri ve gelecek zamanın korkuları ve her bir lezzetin dahi elem-i zevali, onun zevklerini bozuyor ve lezzetinde bir iz bırakıyor. Fakat hayvan öyle değil. Elemsiz bir lezzet alır, kedersiz bir zevk eder. Ne geçmiş zamanın elemleri onu incitir, ne de gelecek zamanın korkuları onu ürkütür. Rahatla yaşar, yatar, Hâlık’ına şükreder.

Demek ahsen-i takvim suretinde yaratılan insan, hayat-ı dünyeviyeye hasr-ı fikr etse; yüz derece sermayece hayvandan yüksek olduğu halde, yüz derece serçe kuşu gibi bir hayvandan aşağı düşer. Başka bir yerde bir temsil ile bu hakikati beyan etmiştim. Münasebet geldi, yine o temsili tekrar ediyorum. Şöyle ki:

Bir adam, bir hizmetkârına on altın verip “Mahsus bir kumaştan bir kat elbise yaptır.” emreder. İkincisine bin altın verir, bir pusula içinde bazı şeyler yazılı o hizmetkârın cebine koyar, bir pazara gönderir. Evvelki hizmetkâr, on altın ile a’lâ kumaştan mükemmel bir elbise alır. İkinci hizmetkâr, divanelik edip evvelki hizmetkâra bakıp, cebine konulan hesap pusulasını okumayarak bir dükkâncıya bin altın vererek bir kat elbise istedi. İnsafsız dükkâncı da kumaşın en çürüğünden bir kat elbise verdi. O bedbaht hizmetkâr, seyyidinin huzuruna geldi ve şiddetli bir te’dib gördü ve dehşetli bir azap çekti. İşte edna bir şuuru olan anlar ki ikinci hizmetkâra verilen bin altın, bir kat elbise almak için değildir. Belki mühim bir ticaret içindir.

Aynen onun gibi insandaki cihazat-ı maneviye ve letaif-i insaniye ki her birisi hayvana nisbeten yüz derece inbisat etmiş. Mesela, güzelliğin bütün meratibini fark eden insan gözü ve taamların bütün çeşit çeşit ezvak-ı mahsusalarını temyiz eden insanın zaika-i lisaniyesi ve hakaikin bütün inceliklerine nüfuz eden insanın aklı ve kemalâtın bütün envaına müştak insanın kalbi gibi sair cihazları, âletleri nerede? Hayvanın pek basit, yalnız bir iki mertebe inkişaf etmiş âletleri nerede? Yalnız şu kadar fark var ki hayvan, kendine has bir amelde (münhasıran o hayvanda bir cihaz-ı mahsus) ziyade inkişaf eder. Fakat o inkişaf, hususidir.

İnsanın cihazat cihetiyle zenginliği şu sırdandır ki: Akıl ve fikir sebebiyle insanın hâsseleri, duyguları fazla inkişaf ve inbisat peyda etmiştir. Ve ihtiyacatın kesreti sebebiyle çok çeşit çeşit hissiyat peyda olmuştur. Ve hassasiyeti çok tenevvü etmiş. Ve fıtratın câmiiyeti sebebiyle pek çok makasıda müteveccih arzulara medar olmuş. Ve pek çok vazife-i fıtriyesi bulunduğu sebebiyle âlât ve cihazatı ziyade inbisat peyda etmiştir. Ve ibadatın bütün envaına müstaid bir fıtratta yaratıldığı için bütün kemalâtın tohumlarına câmi’ bir istidat verilmiştir.

İşte şu derece cihazatça zenginlik ve sermayece kesret, elbette ehemmiyetsiz muvakkat şu hayat-ı dünyeviyenin tahsili için verilmemiştir. Belki şöyle bir insanın vazife-i asliyesi, nihayetsiz makasıda müteveccih vezaifini görüp acz ve fakr ve kusurunu ubudiyet suretinde ilan etmek ve küllî nazarıyla mevcudatın tesbihatını müşahede ederek şehadet etmek ve nimetler içinde imdadat-ı Rahmaniyeyi görüp şükretmek ve masnuatta kudret-i Rabbaniyenin mu’cizatını temaşa ederek nazar-ı ibretle tefekkür etmektir.

Ey dünya-perest ve hayat-ı dünyeviyeye âşık ve sırr-ı ahsen-i takvimden gafil insan! Şu hayat-ı dünyeviyenin hakikatini bir vakıa-i hayaliyede Eski Said görmüş. Onu Yeni Said’e döndürmüş olan şu vakıa-i temsiliyeyi dinle:

Gördüm ki ben bir yolcuyum. Uzun bir yola gidiyorum, yani gönderiliyorum. Seyyidim olan zat, bana tahsis ettiği altmış altından tedricen birer miktar para veriyordu. Ben de sarf edip pek eğlenceli bir hana geldim. O handa bir gece içinde on altını kumara mumara, eğlencelere ve şöhret-perestlik yoluna sarf ettim. Sabahleyin elimde hiçbir para kalmadı. Bir ticaret edemedim. Gideceğim yer için bir mal alamadım. Yalnız o paradan bana kalan elemler, günahlar ve eğlencelerden gelen yaralar, bereler, kederler benim elimde kalmıştı.

Birden ben o hazîn halette iken orada bir adam peyda oldu. Bana dedi: “Bütün bütün sermayeni zayi ettin. Tokada da müstahak oldun. Gideceğin yere de müflis olarak elin boş gideceksin. Fakat aklın varsa tövbe kapısı açıktır. Bundan sonra sana verilecek bâki kalan on beş altından her eline geçtikçe yarısını ihtiyaten muhafaza et. Yani gideceğin yerde sana lâzım olacak bazı şeyleri al.” Baktım, nefsim razı olmuyor. “Üçte birisini” dedi. Ona da nefsim itaat etmedi. Sonra “Dörtte birisini” dedi. Baktım, nefsim müptela olduğu âdetini terk edemiyor. O adam hiddetle yüzünü çevirdi, gitti.

Birden o hal değişti. Baktım ki ben, tünel içinde sukut eder gibi bir süratle giden bir şimendifer içindeyim. Telaş ettim. Fakat ne çare ki hiçbir tarafa kaçılmaz. Garaibden olarak o şimendiferin iki tarafında pek cazibedar çiçekler, leziz meyveler görünüyordu. Ben de akılsız acemiler gibi onlara bakıp elimi uzattım. O çiçekleri koparmak, o meyveleri almak için çalıştım. Fakat o çiçekler ve meyveler, dikenli mikenli, mülakatında elime batıyor, kanatıyor. Şimendiferin gitmesiyle müfarakatından elimi parçalıyorlar, bana pek pahalı düşüyorlardı. Birden şimendiferdeki bir hademe dedi: “Beş kuruş ver, sana o çiçek ve meyvelerden istediğin kadar vereceğim. Beş kuruş yerine elin parçalanmasıyla yüz kuruş zarar ediyorsun. Hem de ceza var, izinsiz koparamazsın.”

Birden sıkıntıdan ne vakit tünel bitecek diye başımı çıkarıp ileriye baktım. Gördüm ki tünel kapısı yerine çok delikler görünüyor. O uzun şimendiferden o deliklere adamlar atılıyorlar. Bana mukabil bir delik gördüm. İki tarafında iki mezar taşı dikilmiş. Merak ile dikkat ettim. O mezar taşında büyük harflerle “Said” ismi yazılmış gördüm. Teessüf ve hayretimden “Eyvah!” dedim. Birden o han kapısında bana nasihat eden zatın sesini işittim. Dedi: “Aklın başına geldi mi?” Dedim: “Evet geldi fakat kuvvet kalmadı, çare yok.” Dedi: “Tövbe et, tevekkül et.” Dedim: “Ettim!”

Ayıldım… Eski Said kaybolmuş. Yeni Said olarak kendimi gördüm.

İşte o vakıa-i hayaliyeyi –Allah hayretsin– bir iki kısmını ben tabir edeceğim, sair cihetleri sen kendin tabir et.

O yolculuk ise âlem-i ervahtan, rahm-ı maderden, gençlikten, ihtiyarlıktan, kabirden, berzahtan, haşirden, köprüden geçen ebedü’l-âbâd tarafına bir yolculuktur. O altmış altın ise altmış sene ömürdür ki bu vakıayı gördüğüm vakit kendimi kırk beş yaşında tahmin ediyordum. Senedim yok, fakat bâki kalan on beşinden yarısını âhirete sarf etmek için Kur’an-ı Hakîm’in hâlis bir tilmizi beni irşad etti. O han ise benim için İstanbul imiş. O şimendifer ise zamandır. Her bir yıl bir vagondur. O tünel ise hayat-ı dünyeviyedir. O dikenli çiçekler ve meyveler ise lezaiz-i nâmeşruadır ve lehviyat-ı muharremedir ki mülakat esnasında tasavvur-u zevaldeki elem, kalbi kanatıyor. Müfarakatında parçalıyor. Cezayı dahi çektiriyor. Şimendifer hademesi demişti: “Beş kuruş ver, onlardan istediğin kadar vereceğim.” Onun tabiri şudur ki insanın helâl sa’yiyle meşru dairede gördüğü zevkler, lezzetler keyfine kâfidir. Harama girmeye ihtiyaç bırakmaz. Sair kısımları sen tabir edebilirsin…

DÖRDÜNCÜ NÜKTE

İnsan, şu kâinat içinde pek nazik ve nâzenin bir çocuğa benzer. Zaafında büyük bir kuvvet ve aczinde büyük bir kudret vardır. Çünkü o zaafın kuvvetiyle ve aczin kudretiyledir ki şu mevcudat ona musahhar olmuş. Eğer insan zaafını anlayıp kālen, halen, tavren dua etse ve aczini bilip istimdad eylese; o teshirin şükrünü eda ile beraber matlubuna öyle muvaffak olur ve maksatları ona öyle musahhar olur ki iktidar-ı zatîsiyle onun öşr-i mi’şarına muvaffak olamaz. Yalnız bazı vakit lisan-ı hal duasıyla hasıl olan bir matlubunu yanlış olarak kendi iktidarına hamleder. Mesela, tavuğun yavrusunun zaafındaki kuvvet, tavuğu arslana saldırtır. Yeni dünyaya gelen arslanın yavrusu, o canavar ve aç arslanı kendine musahhar edip onu aç bırakıp kendi tok oluyor. İşte cây-ı dikkat zaaftaki bir kuvvet ve şâyan-ı temaşa bir cilve-i rahmet…

Nasıl ki nazdar bir çocuk ağlamasıyla ya istemesiyle ya hazîn haliyle matlublarına öyle muvaffak olur ve öyle kavîler ona musahhar olurlar ki o matlublardan binden birisine bin defa kuvvetçiğiyle yetişemez. Demek zaaf ve acz, onun hakkında şefkat ve himayeti tahrik ettikleri için küçücük parmağıyla kahramanları kendine musahhar eder. Şimdi böyle bir çocuk, o şefkati inkâr etmek ve o himayeti ittiham etmek suretiyle ahmakane bir gurur ile “Ben kuvvetimle bunları teshir ediyorum.” dese, elbette bir tokat yiyecektir.

İşte insan dahi Hâlık’ının rahmetini inkâr ve hikmetini ittiham edecek bir tarzda küfran-ı nimet suretinde Karun gibi اِنَّمَٓا اُوتٖيتُهُ عَلٰى عِل۟مٍ yani “Ben kendi ilmimle, kendi iktidarımla kazandım.” dese, elbette sille-i azaba kendini müstahak eder.

Demek şu meşhud saltanat-ı insaniyet ve terakkiyat-ı beşeriye ve kemalât-ı medeniyet; celb ile değil, galebe ile değil, cidal ile değil, belki ona, onun zaafı için teshir edilmiş, onun aczi için ona muavenet edilmiş, onun fakrı için ona ihsan edilmiş, onun cehli için ona ilham edilmiş, onun ihtiyacı için ona ikram edilmiş. Ve o saltanatın sebebi, kuvvet ve iktidar-ı ilmî değil, belki şefkat ve re’fet-i Rabbaniye ve rahmet ve hikmet-i İlahiyedir ki eşyayı ona teshir etmiştir. Evet, bir gözsüz akrep ve ayaksız bir yılan gibi haşerata mağlup olan insana, bir küçük kurttan ipeği giydiren ve zehirli bir böcekten balı yediren; onun iktidarı değil, belki onun zaafının semeresi olan teshir-i Rabbanî ve ikram-ı Rahmanîdir.

Ey insan! Madem hakikat böyledir, gururu ve enaniyeti bırak. Uluhiyetin dergâhında acz ve zaafını, istimdad lisanıyla; fakr ve hâcatını, tazarru ve dua lisanıyla ilan et ve abd olduğunu göster. Ve حَس۟بُنَا اللّٰهُ وَنِع۟مَ ال۟وَكٖيلُ de, yüksel.

Hem deme ki: “Ben hiçim, ne ehemmiyetim var ki bu kâinat bir Hakîm-i Mutlak tarafından kasdî olarak bana teshir edilsin, benden bir şükr-ü küllî istenilsin?”

Çünkü sen, çendan nefsin ve suretin itibarıyla hiç hükmündesin. Fakat vazife ve mertebe noktasında, sen şu haşmetli kâinatın dikkatli bir seyircisi, şu hikmetli mevcudatın belâgatlı bir lisan-ı nâtıkı ve şu kitab-ı âlemin anlayışlı bir mütalaacısı ve şu tesbih eden mahlukatın hayretli bir nâzırı ve şu ibadet eden masnuatın hürmetli bir ustabaşısı hükmündesin.

Evet ey insan! Sen, nebatî cismaniyetin cihetiyle ve hayvanî nefsin itibarıyla sağir bir cüz, hakir bir cüz’î, fakir bir mahluk, zayıf bir hayvansın ki bütün dehşetli mevcudat-ı seyyalenin dalgaları içinde çalkanıp gidiyorsun. Fakat muhabbet-i İlahiyenin ziyasını tazammun eden imanın nuruyla münevver olan İslâmiyet’in terbiyesiyle tekemmül edip; insaniyet cihetinde, abdiyetin içinde bir sultansın ve cüz’iyetin içinde bir küllîsin, küçüklüğün içinde bir âlemsin ve hakaretin içinde öyle makamın büyük ve daire-i nezaretin geniş bir nâzırsın ki diyebilirsin: “Benim Rabb-i Rahîm’im dünyayı bana bir hane yaptı. Ay ve güneşi, o haneme bir lamba; ve baharı, bir deste gül; ve yazı, bir sofra-i nimet; ve hayvanı, bana hizmetkâr yaptı. Ve nebatatı, o hanemin ziynetli levazımatı yapmıştır.”

Netice-i kelâm: Sen eğer nefis ve şeytanı dinlersen esfel-i safilîne düşersin. Eğer Hak ve Kur’an’ı dinlersen a’lâ-yı illiyyîne çıkar, kâinatın bir güzel takvimi olursun.

BEŞİNCİ NÜKTE

İnsan, şu dünyaya bir memur ve misafir olarak gönderilmiş, çok ehemmiyetli istidat ona verilmiş. Ve o istidadata göre ehemmiyetli vazifeler tevdi edilmiş. Ve insanı, o gayeye ve o vazifelere çalıştırmak için şiddetli teşvikler ve dehşetli tehditler edilmiş. Başka yerde izah ettiğimiz vazife-i insaniyetin ve ubudiyetin esasatını şurada icmal edeceğiz. Tâ ki “ahsen-i takvim” sırrı anlaşılsın.

İşte insan, şu kâinata geldikten sonra iki cihet ile ubudiyeti var: Bir ciheti; gaibane bir surette bir ubudiyeti, bir tefekkürü var. Diğeri; hazırane, muhataba suretinde bir ubudiyeti, bir münâcatı vardır.

Birinci vecih şudur ki: Kâinatta görünen saltanat-ı rububiyeti, itaatkârane tasdik edip kemalâtına ve mehasinine hayretkârane nezaretidir.

Sonra, esma-i kudsiye-i İlahiyenin nukuşlarından ibaret olan bedî’ sanatları, birbirinin nazar-ı ibretlerine gösterip dellâllık ve ilancılıktır.

Sonra, her biri birer gizli hazine-i maneviye hükmünde olan esma-i Rabbaniyenin cevherlerini idrak terazisiyle tartmak, kalbin kıymet-şinaslığı ile takdirkârane kıymet vermektir.

Sonra, kalem-i kudretin mektubatı hükmünde olan mevcudat sahifelerini, arz ve sema yapraklarını mütalaa edip hayretkârane tefekkürdür.

Sonra, şu mevcudattaki ziynetleri ve latîf sanatları istihsankârane temaşa etmekle onların Fâtır-ı Zülcemal’inin marifetine muhabbet etmek ve onların Sâni’-i Zülkemal’inin huzuruna çıkmaya ve iltifatına mazhar olmaya bir iştiyaktır.

İkinci vecih, huzur ve hitap makamıdır ki eserden müessire geçer, görür ki: Bir Sâni’-i Zülcelal, kendi sanatının mu’cizeleri ile kendini tanıttırmak ve bildirmek ister. O da iman ile marifet ile mukabele eder.

Sonra görür ki bir Rabb-i Rahîm, rahmetinin güzel meyveleriyle kendini sevdirmek ister. O da ona hasr-ı muhabbetle, tahsis-i taabbüdle kendini ona sevdirir.

Sonra görüyor ki bir Mün’im-i Kerîm, maddî ve manevî nimetlerin lezizleriyle onu perverde ediyor. O da ona mukabil; fiiliyle, haliyle, kāliyle, hattâ elinden gelse bütün hâsseleri ile cihazatı ile şükür ve hamd ü sena eder.

Sonra görüyor ki bir Celil-i Cemil, şu mevcudatın âyinelerinde kibriya ve kemalini ve celal ve cemalini izhar edip nazar-ı dikkati celbediyor. O da ona mukabil, “Allahu ekber, Sübhanallah” deyip mahviyet içinde hayret ve muhabbet ile secde eder.

Sonra görüyor ki bir Ganiyy-i Mutlak, bir sehavet-i mutlak içinde nihayetsiz servetini, hazinelerini gösteriyor. O da ona mukabil, tazim ve sena içinde kemal-i iftikar ile sual eder ve ister.

Sonra görüyor ki o Fâtır-ı Zülcelal, yeryüzünü bir sergi hükmünde yapmış. Bütün antika sanatlarını orada teşhir ediyor. O da ona mukabil, “Mâşâallah” diyerek takdir ile “Bârekellah” diyerek tahsin ile “Sübhanallah” diyerek hayret ile “Allahu ekber” diyerek istihsan ile mukabele eder.

Sonra görüyor ki bir Vâhid-i Ehad, şu kâinat sarayında taklit edilmez sikkeleriyle, ona mahsus hâtemleriyle, ona münhasır turralarıyla, ona has fermanlarıyla bütün mevcudata damga-i vahdet koyuyor ve tevhidin âyâtını nakşediyor. Ve âfak-ı âlemin aktarında vahdaniyetin bayrağını dikiyor ve rububiyetini ilan ediyor. O da ona mukabil, tasdik ile iman ile tevhid ile iz’an ile şehadet ile ubudiyet ile mukabele eder.

İşte bu çeşit ibadat ve tefekküratla hakiki insan olur, ahsen-i takvimde olduğunu gösterir. İmanın yümnüyle emanete lâyık, emin bir halife-i arz olur.

Ey ahsen-i takvimde yaratılan ve sû-i ihtiyarıyla esfel-i safilîn tarafına giden insan-ı gafil! Beni dinle. Ben de senin gibi gençlik sarhoşluğuyla gaflet içinde dünyayı hoş ve güzel gördüğüm halde, gençlik sarhoşluğundan ihtiyarlık sabahında ayıldığım dakikada, o güzel zannettiğim âhirete müteveccih olmayan dünyanın yüzünü nasıl çirkin gördüğümü ve âhirete bakan hakiki yüzü ne kadar güzel olduğunu, On Yedinci Söz’ün İkinci Makamı’nın 233-234’üncü sahifelerinde yazılan iki levha-i hakikate bak, sen de gör:

Birinci Levha: Ehl-i dalalet gibi fakat sarhoş olmadan gaflet perdesiyle eskiden gördüğüm ehl-i gaflet dünyasının hakikatini tasvir eder.

İkinci Levha: Ehl-i hidayet ve huzurun hakikat-i dünyalarına işaret eder. Eskiden ne tarzda yazılmış, o tarzda bıraktım. Şiire benzer fakat şiir değillerdir.

سُب۟حَانَكَ لَا عِل۟مَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّم۟تَنَٓا اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟عَلٖيمُ ال۟حَكٖيمُ

رَبِّ اش۟رَح۟ لٖى صَد۟رٖى ۝ وَيَسِّر۟ لٖٓى اَم۟رٖى ۝ وَاح۟لُل۟ عُق۟دَةً مِن۟ لِسَانٖى ۝ يَف۟قَهُوا قَو۟لٖى

اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَ سَلِّم۟ عَلَى الذَّاتِ ال۟مُحَمَّدِيَّةِ اللَّطٖيفَةِ ال۟اَحَدِيَّةِ شَم۟سِ سَمَاءِ ال۟اَس۟رَارِ وَ مَظ۟هَرِ ال۟اَن۟وَارِ وَ مَر۟كَزِ مَدَارِ ال۟جَلَالِ وَ قُط۟بِ فَلَكِ ال۟جَمَالِ اَللّٰهُمَّ بِسِرِّهٖ لَدَي۟كَ وَ بِسَي۟رِهٖ اِلَي۟كَ اٰمِن۟ خَو۟فٖى وَ اَقِل۟ عُث۟رَتٖى وَ اَذ۟هِب۟ حُز۟نٖى وَ حِر۟صٖى وَ كُن۟ لٖى وَ خُذ۟نٖى اِلَي۟كَ مِنّٖى وَ ار۟زُق۟نِى ال۟فَنَاءَ عَنّٖى وَ لَا تَج۟عَل۟نٖى مَف۟تُونًا بِنَف۟سٖى مَح۟جُوبًا بِحِسّٖى وَاك۟شِف۟ لٖى عَن۟ كُلِّ سِرٍّ مَك۟تُومٍ يَا حَىُّ يَا قَيُّومُ يَا حَىُّ يَا قَيُّومُ يَا حَىُّ يَا قَيُّومُ وَ ار۟حَم۟نٖى وَار۟حَم۟ رُفَقَائٖى وَ ار۟حَم۟ اَه۟لَ ال۟اٖيمَانِ وَ ال۟قُر۟اٰنِ اٰمٖينَ يَا اَر۟حَمَ الرَّاحِمٖينَ وَ يَا اَك۟رَمَ ال۟اَك۟رَمٖينَ

وَ اٰخِرُ دَع۟وٰيهُم۟ اَنِ ال۟حَم۟دُ لِلّٰهِ رَبِّ ال۟عَالَمٖينَ

---

Yirmi İkinci Söz ⇐ | Sözler | ⇒ Yirmi Dördüncü Söz

---