The Seventeenth Word

In the Name of God, the Merciful, the Compassionate.

That which is on earth We have made as a glittering show for the earth, in order that We may test them, as to which of them are best in conduct * Verily what is on earth We shall make but as dust and dry soil. (*) * What is the life of this world but play and amusement? (*)

[This Word consists of two elevated Stations, and one brilliant Addendum.]

The All-Compassionate Creator, the Munificent Provider, the All-Wise Maker made this world in the form of a festival and celebration for the World of Spirits and spirit beings. Adorning it with the wondrous embroideries of all His Names, He clothes each spirit, great or small, elevated or lowly, in a body decked out with senses, suitable to it and appropriate for benefiting from the innumerable, various good things and bounties in the festival; He gives each a corporeal being and sends it to the spectacle once.

And He divides the festival, which is most extensive in regard to both time and space, into centuries, years, seasons, and even days and their parts, and makes them all exalted festivals in the form of parades for all the groups of His creatures with spirits and for His plant and vegetable artefacts.

Especially the face of the earth in spring and summer, it is a series of festivals for the groups of small beings so glittering it draws the gazes of the spirit beings and angels and the dwellers of the heavens in the high levels of the world. For those who think and contemplate it is a place for reflection so wonderful, the mind is powerless to describe it.

But in the face of the manifestations of the Divine Names of Most Merciful and Giver of Life in this Divine feast and dominical festival, the Names of Subduer and Dealer of Death appear with death and separation. And this is apparently unconformable with the all-embracing mercy of, My Mercy encompasses all things.(*) However, in reality there are several ways in which it is conformable, and one of these is as follows:

After each group of beings has completed its turn in the parade and the desired results have been obtained from it, in a compassionate way the Most Generous Maker and Compassionate Creator makes most of them feel weariness and disgust with the world, and bestows on them a desire for rest and a longing to migrate to another world. And when they are to be discharged from their duties of life, He awakens in their spirits a compelling desire for their original home.

Moreover, it is not far from the infinite mercy of the Most Merciful that just as He bestows the rank of martyrdom on a soldier who perishes on account of his duty while fighting, and rewards a sheep slaughtered as a sacrifice by giving it an eternal corporeal existence in the hereafter and the rank of being a mount for its owner on the Bridge of Sirat (*)

like Buraq, so too with other animals  and beings with spirits who perish while performing the dominical duties peculiar to their natures and in obeying the Divine commands, and

who suffer severe distress, – it is not unlikely that there should be for them in the inexhaustible treasuries of His mercy a sort of spiritual reward and kind of wage suitable to their capacities, and that they should not be unduly troubled at departing this world, indeed, that they should be pleased.

None knows the Unseen save God.

However, although man, the noblest of beings with spirits and the one who benefits most from the festivals with regard to both quality and quantity, is captivated by the world and absorbed in it, as a work of mercy, the Most Merciful induces in him a state of mind whereby he feels disgust at the world and a longing to travel to the eternal realm. A person whose humanity is not plunged in misguidance profits from that state of mind, and departs with a tranquil heart. Now, by way of example, we shall explain five of the aspects which produce that state of mind.

The First: By showing with the season of old age the stamp of transience and decline on the beautiful and inviting things of this world, and their bitter meaning, it makes a person feel disgust at the world and causes him to seek a permanent beloved in place of the transient.

The Second: Since ninety-nine per cent of all the friends to whom a person is attached have departed this world and settled in another, impelled by his heart-felt love, it bestows on him a longing for the place they have gone to, and makes him meet death and the appointed hour with joy.

The Third: By means of certain things, it makes a person realize the infinite weakness and impotence in man, and understand how heavy are the burdens of life and responsibilities of living, and awakens in him a serious wish for rest and a sincere desire to go to another world.

The Fourth: Through the light of belief, it shows to the heart of a believer that death is not execution, but a change of abode; that the grave is not the mouth of a dark well, but the door to light-filled worlds; and that for all its glitter, the world is like a prison in relation to the hereafter. To be released from the prison of this world and enter the gardens of Paradise, and pass from the troublesome turmoil of bodily life to the world of rest and the arena where spirits soar, and to slip free from the vexatious noise of creatures and go to the presence of the Most Merciful is a journey, indeed, a happiness, to be desired with a thousand lives.

The Fifth: By informing a person who heeds the Qur’an about the knowledge of reality it contains, and through the light of reality the world’s true nature, it makes him realize that love for the world and attachment to it are quite meaningless. That is, it says the following to man, and proves it:

‘The world is a book of the Eternally Besought One. Its letters and words point not to themselves but to the essence, attributes and Names of another. In which case, learn its meaning and grasp it, but ignore its decorations, then go!

‘The world is also a tillage; sow and reap your crop, and preserve it. Throw away the chaff, and give it no importance!...

‘The world is also a collection of mirrors which continuously pass on one after the other; so know the One Who is manifest in them, see His lights, understand the manifestations of the Names which appear in them and love the One they signify. Cease your attachment for the fragments of glass which are doomed to be broken and perish!...

‘The world is also a travelling place of trade. So do your commerce and come; do not chase in vain the caravans which flee from you and pay you no attention. Do not weary yourself for nothing!...

‘The world is also a temporary exhibition. So look at it and take lessons. Pay attention, not to its apparent, ugly face, but to its hidden, beautiful face which looks to the Eternal All-Beauteous One. Go for a pleasant and beneficial promenade, then return, and do not weep like a silly child at the disappearance of scenes displaying fine views and showing beautiful things, and do not be anxious!...

‘The world is also a guesthouse. So eat and drink within the limits permitted by the Generous Host Who made it, and offer thanks. Act and behave within the bounds of His law. Then leave it without looking behind you, and go. Do not interfere in it in a delirious or officious manner. Do not busy yourself for nothing with things which part from you and do not concern you. Do not attach yourself to passing things and drown!..’This Fifth Aspect shows the secrets in the world’s inner face through apparent truths like these, and greatly lightens the parting from it. Indeed, to those who are aware it makes parting desirable for them, and shows that there is a trace of mercy in everything and every aspect of it.

The Qur’an indicates these Five Aspects, and its verses point to other particular aspects.

Woe to that person who has no share of these five Aspects!

The Second Station of the Seventeenth Word

(*)

Cry not out at misfortune, O wretch, come, trust in God!

For know that crying out compounds the misfortune and is a great error.

Find misfortune’s Sender, and know it is a gift within gift, and pleasure.

Find misfortune’s Sender, and know it is a gift within gift, and pleasure.

If you find Him not, know the world is all pain within pain, transience and loss.

If you find Him not, know the world is all pain within pain, transience and loss.

Trust in God! Laugh in misfortune’s face; it too will laugh.

As it laughs, it will diminish; it will be changed and transformed.

Know, O arrogant one, happiness in this world is in abandoning it.

To know God is enough. Abandon the world; all things will be for you.

To be arrogant is total loss; whatever you do, all things will be against you.

So both states demand abandoning the world here.

Abandoning the world is to regard it as God’s property, with His permission, in His Name;

If you want to do trade, it lies in making this fleeting life eternal.

If you seek yourself, it is both rotten and without foundation.

If you seek yourself, it is both rotten and without foundation.

That means there is no value in taking it; the goods in this market are all rotten.

So pass on; the sound goods are all lined up beyond it.

A FRUIT OF THE BLACK MULBERRY

[The Old Said spoke this with the tongue of the New Said under the blessed mulberry tree.]

The one I’m addressing isn’t Ziya Pasha, it’s those enamoured of Europe.

The one speaking isn’t my soul, it’s my heart in the name of the students of the Qur’an.

The previous words are all truth; beware, don’t lose course, don’t exceed their bounds!

Don’t heed the ideas of Europe and deviate, or they’ll make you regret it!

You see the most enlightened of them, in brilliance their standard-bearer,

Exclaim in bewilderment: Of whom, to whom can I complain?

The Qur’an says, and I say too – I won’t hold back:

I lodge my complaint with Him. I’m not confused, like you.

I cry out to the True God; I don’t slip away, like you.

I shout my cause from the ground to the skies; I don’t flee, like you.

For all the Qur’an’s cause is light upon light; I don’t renege, like you.

In the Qur’an is truth and wisdom; I’ll prove it. I count as nothing hostile philosophy.

In the Criterion are diamond truths; I take them to myself, not sell them, like you.

I journey from creation to Creator; I don’t lose the way, like you.

I pass over thorny paths, I don’t tread on them, like you.

From the earth to the Throne, I offer thanks; I don’t neglect it, like you.

I look on death and the appointed hour as a friend; I am not frightened, like you.

I’ll enter the grave smiling, not trembling, like you.

I don’t see it as a monster’s mouth, a beast’s lair, descending to nothingness, like you.

It joins me with my friends; I’m not vexed at the grave, like you.

It’s the door of Mercy, gate of Light, portal of Truth; I am not discomforted by it; I won’t retreat.

Saying: In the Name of God, I’ll knock on it.(*) I’ll not look behind me nor feel terror.

Saying: All Praise be to God!, I’ll lay down and find ease. I’ll suffer no trouble nor remain solitary.

Saying, God is Most Great!, I’ll hear the Call to the Resurrection and rise up,(*)I won’t hang back from the Great Gathering, or the Mighty Mosque.

I’ll feel no distress, thanks to Divine favour, the Qur’an’s light, and the effulgence of belief;

Not stopping, I’ll hasten, fly, to the shade of the Most Merciful’s Throne. God willing, I won’t go astray, like you.

A SUPPLICATION WHICH OCCURRED TO ME IN PERSIAN

هٰذِهِ ال۟مُنَاجَاةُ تَخَطَّرَت۟ فِى ال۟قَل۟بِ هٰكَذَا بِال۟بَيَانِ ال۟فَارِسٖى

[This supplication occurred to my heart in Persian, and was therefore written in that language.(*) It was first included in my published work, Hubab.]

يَارَب۟ بَشَش۟ جِهَت۟ نَظَر۟ مٖيكَر۟دَم۟ دَر۟دِ خُود۟رَا دَر۟مَان۟ نَمٖى دٖيدَم۟

O my Sustainer! Heedlessly not trusting in You but in my own power and will, I cast an eye over ‘the six aspects’ searching for a cure for my ills. Alas, I could find no cure for them, and I understood it was being said to me: ‘Are your ills not sufficient as cure for you?’

دَر۟رَاس۟ت۟ مٖى دٖيدَم۟ كِه دٖى رُوز۟ مَزَارِ پَدَرِ مَنَس۟ت۟

In heedlessness I looked to past time on my right to find solace, but I saw that yesterday appeared to be my father’s grave and past time as the huge tomb of all my forbears. It filled me with horror rather than consolation.(*)

(*) Belief shows that horrific vast grave to be a familiar and enlightened meeting and a gathering of friends.

وَ دَر۟ چَپ۟ دٖيدَم۟ كِه فَر۟دَا قَب۟رِ مَنَس۟ت۟

Then I looked to the future on the left, but again I could find no cure. For tomorrow appeared as my grave and the future as the vast tomb of my contemporaries and the forthcoming generations; it afforded not a feeling of familiarity, but one of fright.(*)

(*) Belief and the peace of belief shows that terrible huge grave to be a feast of the Most Merciful in delightful palaces of bliss.

وَ اٖيم۟رُوز۟ تَابُوتِ جِس۟مِ پُر۟ اِض۟طِرَابِ مَنَس۟ت۟

Since no good appeared from the left either, I looked at the present day, and I saw that it resembled a bier; it was bearing my desperately struggling corpse.(*)

(*) Belief shows the coffin to be a place of trade and a glittering guesthouse.

بَر۟ سَرِ عُم۟ر۟ جَنَازَۀِ مَن۟ اٖيس۟تَادَه اَس۟ت۟

Thus, I could find no cure from this aspect either, so I raised my head and looked at the top of the tree of my life. But I saw that its single fruit was my corpse; it was looking down on me from the tree-top.(*)

(*) Belief shows the tree’s fruit to be not the corpse, but the worn out home of my spirit, which will manifest eternal life and is destined for everlasting happiness, from which it has departed in order to travel among the stars.

دَر۟ قَدَم۟ اٰبِ خَاكِ خِل۟قَتِ مَن۟ وَ خَاكِس۟تَرِ عِظَامِ مَنَس۟ت۟

Despairing of that aspect too, I lowered my head. I looked and saw that the dust of my bones underfoot had mixed with the dust of my first creation. It afforded no cure, but added further pain to my ills.(*)

(*) Belief shows the dust to be the door leading to mercy and a curtain before the halls of Paradise.

چُون۟ دَر۟ پَس۟ مٖينِگَرَم۟ بٖينَم۟ اٖين۟ دُن۟يَاءِ بٖى بُن۟يَاد۟ هٖيچ۟ دَر۟ هٖيچَس۟ت۟

I turned away from that too and looked behind me, where I saw a transient world without foundation revolving and departing in the valleys of nothingness and the darkness of non-existence. It was no salve for my ills, it rather added the poison of horror and fright.(*)

(*) Belief shows the world revolving in darkness to consist of missives of the Eternally Besought One and pages of Divine inscriptions, which, having completed their duties and expressed their meanings, have left their results in existence in their place.

وَ دَر۟ پٖيش۟ اَن۟دَازَۀِ نَظَر۟ مٖيكُنَم۟ دَرِ قَبِر۟ كُشَادَه اَس۟ت۟

وَ رَاهِ اَبَد۟ بَدُورِ دِرَاز۟ بَدٖيدَارَس۟ت۟

Since I could see no good in that either, I switched my gaze to before me. I saw that the door of the grave stood open at the end of my road. The highway leading to eternity beyond it, struck my gaze from afar.(*)

(*) Since belief shows the door of the grave to open onto the world of light and the road to lead to eternal happiness, it was both a salve for my ills, and a cure.

مَرَا جُز۟ جُز۟ءِ اِخ۟تِيَارٖى چٖيزٖى نٖيس۟ت۟ دَر۟ دَس۟ت۟

Thus, rather than receiving consolation and a feeling of familiarity, I felt only horror and fear at these six aspects. And apart from the faculty of will I had nothing in my hand with which to withstand them and act in the face of them.(*)

(*) Belief gives a document for relying on an infinite power in place of the power of choice, which is like the smallest indivisible particle; indeed, belief itself is a document.

كِه اُو جُز۟ء۟ هَم۟ عَاجِز۟ هَم۟ كُوتَاهُ و هَم۟ كَم۟ عَيَارَس۟ت۟

But the human weapon called the faculty of will both lacks power and its range is short. And it is inaccurate. It cannot create, and apart from ‘acquiring,’ can do nothing.(*)

(*) Belief causes the faculty of will to be employed in God’s name, and makes it sufficient before everything it may face. Like when a soldier employs his insignificant strength on account of the state, he can perform deeds thousands of times greater than his own strength...

نَه دَر۟ مَاضٖى مَجَالِ حُلُول۟ نَه دَر۟ مُس۟تَق۟بَل۟ مَدَارِ نُفُوذ۟ اَس۟ت۟

It can neither penetrate the past nor discern the future, and in regard to my hopes and fears concerning these, was of no benefit.(*)

(*) Belief takes its reins from the hand of the animal body and hands them over to the heart and the spirit, and may therefore penetrate the past and the future. For the sphere of life of the heart and spirit is broad.

مَي۟دَانِ اُو اٖين۟ زَمَانِ حَال۟ و يَك۟ اٰنِ سَيَّالَس۟ت۟

The arena of the faculty of will is brief present time and the passing present instant.

بَا اٖين۟ هَمَه فَق۟ر۟هَا وَ ضَع۟ف۟هَا قَلَمِ قُد۟رَتِ تُو اٰشِكَارَه نُوِش۟تَه اَس۟ت۟

دَر۟ فِط۟رَتِ مَا مَي۟لِ اَبَد۟ وَ اَمَلِ سَر۟مَد۟

Thus, despite all my needs and weakness, want and poverty, and my wretched state induced by the horrors and terrors arising from the six aspects, clearly written on the page of my being by the pen of power, and included in my nature, were desires stretching to eternity and hopes spreading through eternity.

بَل۟كِه هَر۟ چِه هَس۟ت۟ ، هَس۟ت۟

Indeed, whatever there is in the world, there are samples of it in my being. I am connected to everything. It is for them that I am caused to work.

دَائِرَۀِ اِح۟تِيَاج۟ مَانَن۟دِ دَائِرَۀِ مَدِّ نَظَر۟ بُزُر۟گٖى دَارَس۟ت۟

The sphere of need stretches as far as the eye can see.

خَيَال۟ كُدَام۟ رَسَد۟ اِح۟تِيَاج۟ نٖيز۟ رَسَد۟

دَر۟ دَس۟ت۟ هَر۟چِه نٖيس۟ت۟ دَر۟ اِح۟تِيَاج۟ هَس۟ت۟

In fact, wherever the imagination goes, the sphere of need extends that far. There is need there too. Whatever man lacks, he is in need of. That which he does not have, he needs. And what he lacks is endless.

دَائِرَۀِ اِق۟تِدَار۟ هَم۟چُو دَائِرَۀِ دَس۟تِ كُوتَاه۟ كُوتَاهَس۟ت۟

But then the extent of his power extends only as far as his short arm reaches.

پَس۟ فَق۟رُ و حَاجَاتِ مَا بَقَد۟رِ جِهَانَس۟ت۟

That means my want and needs are as great as the world.

وَ سَر۟مَايَۀِ مَا هَم۟ چُو جُز۟ءِ لَايَتَجَزَّا اَس۟ت۟

Whereas my capital is as infinitesimal as an indivisible particle.

اٖين۟ جُز۟ء۟ كُدَام۟ وَ اٖين۟ كَائِنَاتِ حَاجَات۟ كُدَامَس۟ت۟

So, of what use is the faculty of will, worth twopence in relation to my needs which encompass the world and can only be obtained for millions of liras? They cannot be bought with it, and cannot be gained by it. In which case, one has to search for another solution.

پَس۟ دَر۟ رَاهِ تُو اَز۟ اٖين۟ جُز۟ء۟ نٖيز۟ بَاز۟ مٖى گُذَش۟تَن۟ چَارَۀِ مَن۟ اَس۟ت۟

The solution is this: to forego one’s own will and leave matters to the Divine will; to give up one’s own power and strength, and seeking refuge in the power and strength of Almighty God, to adhere to true reliance on Him. ‘O my Sustainer! Since the way to be saved is this, I forego my own will in Your way, and I give up my egotism.

تَا عِنَايَتِ تُو دَس۟ت۟گٖيرِ مَن۟ شَوَد۟ رَح۟مَتِ بٖى نِهَايَتِ تُو پَنَاهِ مَن۟ اَس۟ت۟

Then Your grace may take me by the hand out of compassion for my impotence and weakness, and Your mercy may take pity on my need and indigence and be a support for me, and open its door for me.’

اٰن۟ كَس۟ كِه بَح۟رِ بٖى نِهَايَتِ رَح۟مَت۟ يَاف۟ت۟ اَس۟ت۟

تَك۟يَه نَه كُنَد۟ بَر۟ اٖين۟ جُز۟ءِ اِخ۟تِيَارٖى كِه يَك۟ قَط۟رَه سَرَابَس۟ت۟

Yes, whoever finds the boundless sea of mercy, surely does not rely on his own mirage-like will and choice; he does not abandon mercy and have recourse to his will.

اَي۟وَاه۟ اٖين۟ زِن۟دِگَانٖى هَم۟ چُو خَابَس۟ت۟

وٖين۟ عُم۟رِ بٖى بُن۟يَاد۟ هَم۟ چُو بَادَس۟ت۟

Alas! We have been deceived. We supposed the life of this world to be constant, and so have lost everything. Yes, this passing life is but a sleep; it passes like a dream. This frail life flies like the wind, and departs.

اِن۟سَان۟ بَزَوَال۟ دُن۟يَا بَفَنَا اَس۟ت۟ اٰمَال۟ بٖى بَقَا اٰلَام۟ بَبَقَا اَس۟ت۟

Arrogant man, who relies on himself and supposes he will live for ever, is doomed to die. He passes swiftly. The world, too, man’s house, tumbles into the darkness of non- existence. Hopes do not last, while pains endure in the spirit.

بِيَا اَى۟ نَف۟سِ نَافَر۟جَام۟ وُجُودِ فَانِىِ خُود۟رَا فَدَا كُن۟

خَالِقِ خُود۟رَا كِه اٖين۟ هَس۟تٖى وَدٖيعَه هَس۟ت۟

Since the reality is this, come, my wretched soul, which yearns for life, is enamoured of the world and afflicted with endless hopes and pains! Awake and come to your senses! As the fire-fly relies on its own miniscule light and remains in the boundless darkness of the night, and since it does not rely on itself, the honey-bee finds the sun of daytime, and gazes on its friends, the flowers, gilded with the sunlight; if you rely on yourself and your being and your ego, you will resemble the fire-fly. Whereas if you sacrifice your transient being in the way of the Creator Who gave it to you, you will find an unending light of existence. So sacrifice it! For your being is a trust given to you for safekeeping.

وَ مُل۟كِ اُو وَ اُو دَادَه فَنَا كُن۟ تَا بَقَا يَابَد۟

اَز۟ اٰن۟ سِرّٖى كِه ، نَف۟ىِ نَف۟ى۟ اِث۟بَات۟ اَس۟ت۟

Moreover, it is His property, and it is He Who bestowed it. So do not scorn it, sacrifice it unhesitatingly. Sacrifice it so that it will be made permanent. For negation of a negation is an affirmation. That is, if non-being is not, there is being. If non-being is negated, existence comes into being.

خُدَاىِ پُر۟كَرَم۟ خُود۟ مُل۟كِ خُود۟رَا مٖى خَرَد۟ اَز۟ تُو

بَهَاىِ بٖى كِرَان۟ دَادَه بَرَاىِ تُو نِگَاه۟ دَارَس۟ت۟

The All-Generous Creator buys His own property from you, and gives you the high price of Paradise in return. Also, He looks after that property well for you, and increases its value. And He will return it to you in both enduring and perfect form. O my soul! Do not delay! Do this trade which is profitable in five respects, and be saved from five losses; make a fivefold profit all at once!

In the Name of God, the Merciful, the Compassionate. But when it set, he said: ‘I love not those that set.(*)

لَقَد۟ اَب۟كَانٖى نَع۟ىُ ( لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ ) مِن۟ خَلٖيلِ اللّٰهِ

İbrahim aleyhisselâmdan sudûr ile kâinatın zeval ve ölümünü ilan eden na’y-ı لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ beni ağlattırdı.

فَصَبَّت۟ عَي۟نُ قَل۟بٖى قَطَرَاتٍ بَاكِيَاتٍ مِن۟ شُئُونِ اللّٰهِ

Onun için kalp gözü ağladı ve ağlayıcı katreleri döktü. Kalp gözü ağladığı gibi döktüğü her bir damlası da o kadar hazîndir, ağlattırıyor. Güya kendisi de ağlıyor. O damlalar, gelecek Farisî fıkralardır.

لِتَف۟سٖيرِ كَلَامٍ مِن۟ حَكٖيمٍ اَى۟ نَبِىٍّ فٖى كَلَامِ اللّٰهِ

İşte o damlalar ise Nebiyy-i Peygamber olan bir Hakîm-i İlahî’nin kelâmullah içinde bulunan bir kelâmının bir nevi tefsiridir.

نَمٖى زٖيبَاس۟ت۟ اُفُول۟دَه گُم۟ شُدَن۟ مَح۟بُوب۟

Güzel değil batmakla gaib olan bir mahbub. Çünkü zevale mahkûm, hakiki güzel olamaz. Aşk-ı ebedî için yaratılan ve âyine-i Samed olan kalp ile sevilmez ve sevilmemeli.

نَمٖى اَر۟زَد۟ غُرُوب۟دَه غَي۟ب۟ شُدَن۟ مَط۟لُوب۟

Bir matlub ki gurûbda gaybubet etmeye mahkûmdur; kalbin alâkasına, fikrin merakına değmiyor. Âmâle merci olamıyor. Arkasında gam ve kederle teessüf etmeye lâyık değildir. Nerede kaldı ki kalp ona perestiş etsin ve ona bağlansın kalsın.

نَمٖى خٰواهَم۟ فَنَادَه مَح۟و۟ شُدَن۟ مَق۟صُود۟

Bir maksud ki fenada mahvoluyor, o maksudu istemem. Çünkü fâniyim, fâni olanı istemem; neyleyeyim?

نَمٖى خٰوانَم۟ زَوَال۟دَه دَف۟ن۟ شُدَن۟ مَع۟بُود۟

Bir mabud ki zevalde defnoluyor; onu çağırmam, ona iltica etmem. Çünkü nihayetsiz muhtacım ve âcizim. Âciz olan, benim pek büyük dertlerime deva bulamaz. Ebedî yaralarıma merhem süremez. Zevalden kendini kurtaramayan nasıl mabud olur?

عَق۟ل۟ فَر۟يَاد۟ مٖى دَارَد۟ نِدَاءِ ( لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ ) مٖى زَنَد۟ رُوحَم۟

Evet, zâhire müptela olan akıl, şu keşmekeş kâinatta perestiş ettiği şeylerin zevalini görmek ile meyusane feryat eder ve bâki bir mahbubu arayan ruh dahi لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ feryadını ilan ediyor.

نَمٖى خٰواهَم۟ نَمٖى خٰوانَم۟ نَمٖى تَابَم۟ فِرَاقٖى

İstemem, arzu etmem, tâkat getirmem müfarakatı.

نَمٖى اَر۟زَد۟ مَرَاقَه اٖين۟ زَوَال۟ دَر۟ پَس۟ تَلَاقٖى

Der-akab zeval ile acılanan mülakatlar, keder ve meraka değmez. İştiyaka hiç lâyık değildir. Çünkü zeval-i lezzet, elem olduğu gibi zeval-i lezzetin tasavvuru dahi bir elemdir. Bütün mecazî âşıkların divanları, yani aşknameleri olan manzum kitapları, şu tasavvur-u zevalden gelen elemden birer feryattır. Her birinin bütün divan-ı eş’arının ruhunu eğer sıksan elemkârane birer feryat damlar.

اَز۟ اٰن۟ دَر۟دٖى گِرٖينِ ( لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ ) مٖى زَنَد۟ قَل۟بَم۟

İşte o zeval-âlûd mülakatlar, o elemli mecazî muhabbetler derdinden ve belasındandır ki kalbim İbrahimvari لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ ağlamasıyla ağlıyor ve bağırıyor.

دَر۟ اٖين۟ فَانٖى بَقَا خَازٖى بَقَا خٖيزَد۟ فَنَادَن۟

Eğer şu fâni dünyada beka istiyorsan beka, fenadan çıkıyor. Nefs-i emmare cihetiyle fena bul ki bâki olasın.

فَنَا شُد۟ هَم۟ فَدَا كُن۟ هَم۟ عَدَم۟ بٖين۟ كِه اَز۟ دُن۟يَا بَقَايَه رَاه۟ فَنَادَن۟

Dünya-perestlik esasatı olan ahlâk-ı seyyieden tecerrüd et, fâni ol. Daire-i mülkünde ve malındaki eşyayı, Mahbub-u Hakiki yolunda feda et. Mevcudatın adem-nüma âkıbetlerini gör. Çünkü şu dünyadan bekaya giden yol, fenadan gidiyor.

فِكِر۟ فٖيزَار۟ مٖى دَارَد۟ اَنٖينِ ( لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ ) مٖى زَنَد۟ وِج۟دَان۟

Esbab içine dalan fikr-i insanî, şu zelzele-i zeval-i dünyadan hayrette kalıp meyusane fîzar ediyor. Vücud-u hakiki isteyen vicdan, İbrahim­vari لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ enîniyle mahbubat-ı mecaziyeden ve mevcudat-ı zâileden kat-ı alâka edip Mevcud-u Hakiki’ye ve Mahbub-u Sermedî’ye bağlanıyor.

بِدَان۟ اَى۟ نَف۟سِ نَادَانَم۟ كِه دَر۟ هَر۟ فَر۟د۟ اَز۟ فَانٖى دُو رَاه۟ هَس۟ت۟

بَا بَاقٖى دُو سِرِّ جَانِ جَانَانٖى

Ey nâdan nefsim! Bil ki çendan dünya ve mevcudat fânidir. Fakat her fâni şeyde, bâkiye îsal eden iki yol bulabilirsin ve can-ı canan olan Mahbub-u Lâyezal’in tecelli-i cemalinden iki lem’ayı, iki sırrı görebilirsin. Ân şart ki suret-i fâniyeden ve kendinden geçebilirsen…

كِه دَر۟ نِع۟مَت۟هَا اِن۟عَام۟ هَس۟ت۟ وَ پَس۟ اٰثَار۟هَا اَس۟مَا بِگٖير۟ مَغ۟زٖى

وَ مٖيزَن۟ دَر۟ فَنَا اٰن۟ قِش۟رِ بٖى مَع۟نَا

Evet, nimet içinde in’am görünür; Rahman’ın iltifatı hissedilir. Nimetten in’ama geçsen Mün’im’i bulursun. Hem her eser-i Samedanî, bir mektup gibi bir Sâni’-i Zülcelal’in esmasını bildirir. Nakıştan manaya geçsen esma yoluyla müsemmayı bulursun. Madem şu masnuat-ı fâniyenin mağzını, içini bulabilirsin; onu elde et. Manasız kabuğunu, kışrını acımadan fena seyline atabilirsin.

بَلٖى اٰثَار۟هَا گُويَن۟د۟ زِاَس۟مَا لَف۟ظِ پُر۟ مَع۟نَا بِخَان۟ مَع۟نَا

وَ مٖيزَن۟ دَر۟ هَوَا اٰن۟ لَف۟ظِ بٖى سَو۟دَا

Evet, masnuatta hiçbir eser yok ki çok manalı bir lafz-ı mücessem olmasın, Sâni’-i Zülcelal’in çok esmasını okutturmasın. Madem şu masnuat elfazdır, kelimat-ı kudrettir; manalarını oku, kalbine koy. Manasız kalan elfazı, bilâ-perva zevalin havasına at. Arkalarından alâkadarane bakıp meşgul olma.

عَق۟ل۟ فَر۟يَاد۟ مٖى دَارَد۟ غِيَاثِ ( لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ ) مٖيزَن۟ اَى۟ نَف۟سَم۟

İşte zâhir-perest ve sermayesi âfakî malûmattan ibaret olan akl-ı dünyevî, böyle silsile-i efkârı hiçe ve ademe incirar ettiğinden, hayretinden ve haybetinden meyusane feryat ediyor. Hakikate giden bir doğru yol arıyor. Madem ufûl edenlerden ve zeval bulanlardan ruh elini çekti. Kalp dahi mecazî mahbublardan vazgeçti. Vicdan dahi fânilerden yüzünü çevirdi. Sen dahi bîçare nefsim, İbrahimvari لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ gıyasını çek, kurtul.

چِه خُوش۟ گُويَد۟ اُو شَي۟دَا جَامٖى عِش۟ق۟ خُوى۟

Fıtratı aşkla yoğrulmuş gibi sermest-i câm-ı aşk olan Mevlana Câmî, kesretten vahdete yüzleri çevirmek için bak ne güzel söylemiş:

6يَكٖى خٰواه۟1 يَكٖى خٰوان۟2 يَكٖى جُوى۟3 يَكٖى بٖين۟4 يَكٖى دَان۟5 يَكٖى گُوى۟

demiştir. (Hâşiye)

1 - Yani yalnız biri iste, başkaları istenmeye değmiyor.

2 - Biri çağır, başkaları imdada gelmiyor.

3 - Biri talep et, başkalar lâyık değiller.

4 - Biri gör, başkalar her vakit görünmüyorlar, zeval perdesinde saklanıyorlar.

5 - Biri bil, marifetine yardım etmeyen başka bilmekler faydasızdır.

6 - Biri söyle, ona ait olmayan sözler malayani sayılabilir.

نَعَم۟ صَدَق۟تَ اَى۟ جَامٖى هُوَ ال۟مَط۟لُوبُ ۝ هُوَ ال۟مَح۟بُوبُ ۝ هُوَ ال۟مَق۟صُودُ ۝ هُوَ ال۟مَع۟بُودُ

Evet Câmî, pek doğru söyledin. Hakiki mahbub, hakiki matlub, hakiki maksud, hakiki mabud; yalnız odur.

كِه لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُو بَرَابَر۟ مٖيزَنَد۟ عَالَم۟

Çünkü bu âlem bütün mevcudatıyla muhtelif dilleriyle, ayrı ayrı nağamatıyla zikr-i İlahînin halka-i kübrasında beraber لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُو der, vahdaniyete şehadet eder. لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ in açtığı yaraya merhem sürüyor ve alâkayı kestiği mecazî mahbublara bedel, bir Mahbub-u Lâyezalî’yi gösteriyor.

* * *

Bundan yirmi beş sene kadar evvel İstanbul Boğazı’ndaki Yuşa Tepesi’nde, dünyanın terkine karar verdiğim bir zamanda, bir kısım mühim dostlarım beni dünyaya, eski vaziyetime döndürmek için yanıma geldiler. Dedim: “Yarına kadar beni bırakınız, istihare edeyim.” Sabahleyin kalbime bu iki levha hutur etti. Şiire benzer fakat şiir değiller. O mübarek hatıranın hatırı için ilişmedim. Geldiği gibi muhafaza edildi.

Yirmi Üçüncü Söz’ün âhirine ilhak edilmişti. Makam münasebetiyle buraya alındı.

Birinci Levha

Ehl-i gaflet dünyasının hakikatini tasvir eder levhadır.

Beni dünyaya çağırma Ona geldim fena gördüm.

Demâ gaflet hicab oldu Ve nur-u Hak nihan gördüm.

Bütün eşya-yı mevcudat Birer fâni muzır gördüm.

Vücud desen onu giydim Âh ademdi çok bela gördüm.

Hayat desen onu tattım Azap-ender azap gördüm.

Akıl ayn-ı ikab oldu Bekayı bir bela gördüm.

Ömür ayn-ı heva oldu Kemal ayn-ı heba gördüm.

Amel ayn-ı riya oldu Emel ayn-ı elem gördüm.

Visal nefs-i zeval oldu Devayı ayn-ı dâ’ gördüm.

Bu envar zulümat oldu Bu ahbabı yetim gördüm.

Bu savtlar na’y-ı mevt oldu Bu ahyayı mevat gördüm.

Ulûm evhama kalboldu Hikemde bin sekam gördüm.

Lezzet ayn-ı elem oldu Vücudda bin adem gördüm.

Habib desen onu buldum Âh firakta çok elem gördüm.

İkinci Levha

Ehl-i hidayet ve huzurun hakikat-i dünyalarına işaret eder levhadır.

Demâ gaflet zeval buldu Ve nur-u Hak ayân gördüm.

Vücud bürhan-ı Zat oldu Hayat mir’at-ı Hak’tır gör.

Akıl miftah-ı kenz oldu Fena bab-ı bekadır gör.

Kemalin lem’ası söndü Fakat şems-i Cemal var gör.

Zeval ayn-ı visal oldu Elem ayn-ı lezzettir gör.

Ömür nefs-i amel oldu Ebed ayn-ı ömürdür gör.

Zalâm zarf-ı ziya oldu Bu mevtte hak hayat var gör.

Bütün eşya enis oldu Bütün asvat zikirdir gör.

Bütün zerrat-ı mevcudat Birer zâkir, müsebbih gör.

Fakrı kenz-i gına buldum Aczde tam kuvvet var gör.

Eğer Allah’ı buldunsa Bütün eşya senindir gör.

Eğer Mâlik-i Mülk’e memlûk isen Onun mülkü senindir gör.

Eğer hodbin ve kendi nefsine mâlik isen Bilâ-addin beladır gör,

Bilâ-haddin azaptır tat Bilâ-gayet ağırdır gör.

Eğer hakiki abd-i hudâbin isen Hudutsuz bir safadır gör,

Hesapsız bir sevap var tat Nihayetsiz saadet gör.

* * *

Yirmi beş sene evvel ramazanda ikindiden sonra Şeyh-i Geylanî’nin (ks) Esma-i Hüsna manzumesini okudum. Bana bir arzu geldi ki esma-i hüsna ile bir münâcat yazayım. Fakat o vakit bu kadar yazıldı. O kudsî üstadımın mübarek münâcat-ı esmaiyesine bir nazire yapmak istedim. Heyhat! Nazma istidadım yok. Yapamadım, noksan kaldı.

Bu münâcat, Otuz Üçüncü Söz’ün Otuz Üçüncü Mektup’u olan Pencereler Risalesi’ne ilhak edilmişti. Makam münasebetiyle buraya alındı.

هُوَ ال۟بَاقٖى

حَكٖيمُ ال۟قَضَايَا نَح۟نُ فٖى قَب۟ضِ حُك۟مِهٖ ۝ هُوَ ال۟حَكَمُ ال۟عَد۟لُ لَهُ ال۟اَر۟ضُ وَ السَّمَاءُ

عَلٖيمُ ال۟خَفَايَا وَ ال۟غُيُوبِ فٖى مُل۟كِهٖ ۝ هُوَ ال۟قَادِرُ ال۟قَيُّومُ لَهُ ال۟عَر۟شُ وَ الثَّرَاءُ

لَطٖيفُ ال۟مَزَايَا وَ النُّقُوشِ فٖى صُن۟عِهٖ ۝ هُوَ ال۟فَاطِرُ ال۟وَدُودُ لَهُ ال۟حُس۟نُ وَ ال۟بَهَاءُ

جَلٖيلُ ال۟مَرَايَا وَ الشُّؤُنِ فٖى خَل۟قِهٖ ۝ هُوَ ال۟مَلِكُ ال۟قُدُّوسُ لَهُ ال۟عِزُّ وَ ال۟كِب۟رِيَاءُ

بَدٖيعُ ال۟بَرَايَا نَح۟نُ مِن۟ نَق۟شِ صُن۟عِهٖ ۝ هُوَ الدَّائِمُ ال۟بَاقٖى لَهُ ال۟مُل۟كُ وَ ال۟بَقَاءُ

كَرٖيمُ ال۟عَطَايَا نَح۟نُ مِن۟ رَك۟بِ ضَي۟فِهٖ ۝ هُوَ الرَّزَّاقُ ال۟كَافٖى لَهُ ال۟حَم۟دُ وَ الثَّنَاءُ

جَمٖيلُ ال۟هَدَايَا نَح۟نُ مِن۟ نَس۟جِ عِل۟مِهٖ ۝ هُوَ ال۟خَالِقُ ال۟وَافٖى لَهُ ال۟جُودُ وَ ال۟عَطَاءُ

سَمٖيعُ الشَّكَايَا وَ الدُّعَاءِ لِخَل۟قِهٖ ۝ هُوَ الرَّاحِمُ الشَّافٖى لَهُ الشُّك۟رُ وَ الثَّنَاءُ

غَفُورُ ال۟خَطَايَا وَ الذُّنُوبِ لِعَب۟دِهٖ ۝ هُوَ ال۟غَفَّارُ الرَّحٖيمُ لَهُ ال۟عَف۟وُ وَ الرِّضَاءُ

Ey nefsim! Kalbim gibi ağla ve bağır ve de ki:

“Fâniyim, fâni olanı istemem.

Âcizim, âciz olanı istemem.

Ruhumu Rahman’a teslim eyledim, gayr istemem.

İsterim fakat bir yâr-ı bâki isterim.

Zerreyim fakat bir şems-i sermed isterim.

Hiç-ender hiçim fakat bu mevcudatı umumen isterim.”

Barla Yaylası Çam, Katran, Ardıç, Karakavağın Bir Meyvesidir

(Makam münasebetiyle buraya alınmış, On Birinci Mektup’un bir parçasıdır.)

Bir vakit esaretimde dağ başında azametli çam ve katran ve ardıç ağaçlarının heybet-nüma suretlerini, hayret-feza vaziyetlerini temaşa ederken pek latîf bir rüzgâr esti. O vaziyeti pek muhteşem ve şirin, velvele-âlûd bir zelzele-i raks-nüma, bir tesbihat-ı cezbe-eda suretine çevirdiğinden eğlence temaşası, nazar-ı ibrete ve sem’-i hikmete döndü. Birden Ahmed-i Cezerî’nin Kürtçe şu fıkrası:

هَر۟كَس۟ بِتَمَاشَاگَهِ حُس۟نَاتَه زِهَر۟ جَاى۟ تَش۟بٖيهِ نِگَارَان۟ بِجَمَالَاتَه دِنَازِن۟ hatırıma geldi. Kalbim, ibret manalarını ifade için şöyle ağladı:

يَا رَب۟ هَر۟ حَى۟ بِتَمَاشَاگَهِ صُن۟عِ تُو زِهَر۟جَاى۟ بَتَازٖى ۝ زِنِشٖيبُ اَز۟ فِرَازٖى مَانَن۟دِ دَلَّالَان۟ بِنِدَاءِ بِاٰوَازٖى ۝ دَم۟ دَم۟ زِجَمَالِ نَق۟شِ تُو دَر۟ رَق۟ص۟ بَازٖى ۝ زِكَمَالِ صُن۟عِ تُو خُوش۟ خُوش۟ بِگَازٖى ۝ زِشٖيرٖينٖى اٰوَازِ خُود۟ هَى۟ هَى۟ دِنَازٖى ۝ اَز۟وَى۟ رَق۟صَ اٰمَد۟ جَذ۟بَه خَازٖى ۝ اَزٖين۟ اٰثَارِ رَح۟مَت۟ يَاف۟ت۟ هَر۟ حَى۟ دَر۟سِ تَس۟بٖيحُ نَمَازٖى ۝ اٖيس۟تَادَس۟ت۟ هَر۟ يَكٖى بَر۟ سَن۟گِ بَالَا سَر۟فِرَازٖى ۝ دِرَاز۟ كَر۟دَس۟ت۟ دَس۟ت۟هَارَا بَدَر۟گَاهِ اِلٰهٖى هَم۟ چُو شَه۟بَازٖى ۝ بِجُن۟بٖيدَس۟ت۟ زُل۟ف۟هَارَا بَشَو۟ق۟ اَن۟گٖيزِ شَه۟نَازٖى ۝ بَبَالَا مٖيزَنَن۟د۟ اَز۟ پَر۟دَه هَاىِ هَاىِ هُوىِ عِش۟ق۟ بَازٖى ۝ مٖيدِهَد۟ هُوشَه گِرٖين۟هَاىِ دَرٖين۟هَاىِ زَوَالٖى اَز۟ حُبِّ مَجَازٖى ۝ بَر۟ سَرِ مَح۟مُود۟هَا نَغ۟مَهَاىِ حُز۟ن۟ اَن۟گٖيزِ اَيَازٖى ۝ مُر۟دَهَارَا نَغ۟مَهَاىِ اَزَلٖى اَز۟ حُز۟ن۟ اَن۟گٖيزِ نَوَازٖى ۝ رُوحَه مٖى اٰيَد۟ اَزُو زَم۟زَمَۀِ نَازُ نِيَازٖى ۝ قَل۟ب۟ مٖيخٰوانَد۟ اَزٖين۟ اٰيَات۟هَا سِرِّ تَو۟حٖيد۟ زِعُلُوِّ نَظ۟مِ اِع۟جَازٖى ۝ نَف۟س۟ مٖيخٰواهَد۟ دَر۟ اٖين۟ وَل۟وَلَهَا زَل۟زَلَهَا ذَو۟قِ بَاقٖى دَر۟ فَنَاىِ دُن۟يَا بَازٖى ۝ عَق۟ل۟ مٖيبٖينَد۟ اَزٖين۟ زَم۟زَمَهَا دَم۟دَمَهَا نَظ۟مِ خِل۟قَت۟ نَق۟شِ حِك۟مَت۟ كَن۟زِ رَازٖى ۝ اٰر۟زُو مٖيدَارَد۟ هَوَا اَزٖين۟ هَم۟هَمَهَا هَو۟هَوَهَا مَر۟گِ خُود۟ دَر۟ تَر۟كِ اَذ۟وَاقِ مَجَازٖى ۝ خَيَال۟ بٖينَد۟ اَزٖين۟ اَش۟جَار۟ مَلَائِك۟ رَا جَسَد۟ اٰمَد۟ سَمَاوٖى بَاهَزَارَان۟ نَى۟ ۝ اَزٖين۟ نَي۟هَا شُنٖيدَت۟ هُوش۟ سِتَايِش۟هَاىِ ذَاتِ حَى۟ ۝ وَرَق۟هَارَا زَبَان۟ دَارَن۟د۟ هَمَه هُو هُو ذِك۟ر۟ اٰرَن۟د۟ بَدَر۟ مَع۟نَاىِ حَىُّ حَى۟ ۝ چُو لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُو بَرَابَر۟ مٖيزَنَد۟ هَر۟ شَى۟ ۝ دَمَادَم۟ جُويَدَن۟د۟ يَا حَق۟ سَرَاسَر۟ گُويَدَن۟د۟ يَا حَى۟ بَرَابَر۟ مٖيزَنَن۟د۟ اَللّٰه۟ ۝ فَيَا حَىُّ يَا قَيُّومُ بِحَقِّ اِس۟مِ حَىِّ قَيُّومِ ۝ حَيَاتٖى دِه۟ بَاٖين۟ قَل۟بِ پَرٖيشَان۟ رَا اِس۟تِقَامَت۟ دِه۟ بَاٖين۟ عَق۟لِ مُشَوَّش۟ رَا ۝ اٰمٖين۟

Barla yaylası Tepelice’de çam, katran, ardıç, karakavak meyvesi hakkında yazılan Farisî beyitlerin manası:

هَر۟كَس۟ بِتَمَاشَاگَهِ حُس۟نَاتَه زِهَر۟ جَاى۟ تَش۟بٖيهِ نِگَارَان۟ بِجَمَالَاتَه دِنَازِن۟

Hatırıma geldi. Kalbim dahi ibret manalarını ifade için şöyle ağladı:

Yani senin temaşageh-i hüsnüne, herkes her yerden koşup gelmiş. Senin cemalinle nazdarlık ediyorlar.

يَا رَب۟ هَر۟ حَى۟ بِتَمَاشَاگَهِ صُن۟عِ تُو زِهَر۟جَاى۟ بَتَازٖى

Her zîhayat, senin temaşageh-i sanatın olan zemin yüzüne her yerden çıkıp bakıyorlar.

زِنِشٖيبُ اَز۟ فِرَازٖى مَانَن۟دِ دَلَّالَان۟ بِنِدَاءِ بِاٰوَازٖى

Aşağıdan, yukarıdan dellâllar gibi çıkıp bağırıyorlar.

دَم۟ دَم۟ زِجَمَالِ نَق۟شِ تُو ( نُس۟خَه: زِهَوَاىِ شَو۟قِ تُو ) دَر۟ رَق۟ص۟ بَازٖى

Senin cemal-i nakşından keyiflenip o dellâl-misal ağaçlar oynuyorlar.

زِكَمَالِ صُن۟عِ تُو خُوش۟ خُوش۟ بِگَازٖى

Senin kemal-i sanatından neşelenip güzel güzel sadâ veriyorlar.

زِشٖيرٖينٖى اٰوَازِ خُود۟ هَى۟ هَى۟ دِنَازٖى

Güya sadâlarının tatlılığı, onları da neşelendirip nâzeninane bir naz ettiriyor.

اَز۟وَى۟ رَق۟صَه اٰمَد۟ جَذ۟بَه خَازٖى

İşte ondandır ki şu ağaçlar raksa gelmiş, cezbe istiyorlar.

اَزٖين۟ اٰثَارِ رَح۟مَت۟ يَاف۟ت۟ هَر۟ حَى۟ دَر۟سِ تَس۟بٖيحُ نَمَازٖى

Şu rahmet-i İlahiyenin âsârıyladır ki her zîhayat, kendine mahsus tesbih ve namazın dersini alıyorlar.

اٖيس۟تَادَس۟ت۟ هَر۟ يَكٖى بَر۟ سَن۟گِ بَالَا سَر۟فِرَازٖى

Ders aldıktan sonra her bir ağaç, yüksek bir taş üstünde arşa başını kaldırıp durmuşlar.

دِرَاز۟ كَر۟دَس۟ت۟ دَس۟ت۟هَارَا بَدَر۟گَاهِ اِلٰهٖى هَم۟ چُو شَه۟بَازٖى

Her birisi, yüzler ellerini Şehbaz-ı Kalender (Hâşiye) gibi dergâh-ı İlahîye uzatıp muhteşem bir ibadet vaziyetini almışlar.

بِجُن۟بٖيدَس۟ت۟ زُل۟ف۟هَارَا بَشَو۟ق۟ اَن۟گٖيزِ شَه۟نَازٖى (Hâşiye)

Oynattırıyorlar, zülüfvari küçük dallarını ve onunla, temaşa edenlere de latîf şevklerini ve ulvi zevklerini ihtar ediyorlar.

بَبَالَا مٖيزَنَن۟د۟ اَز۟ پَر۟دَه هَاىِ هَاىِ هُوىِ عِش۟ق۟ بَازٖى

Aşkın “Hây Hûy” perdelerinden en hassas tellere, damarlara dokunuyor gibi sadâ veriyorlar. (Nüsha)

مٖيدِهَد۟ هُوشَه گِرٖين۟هَاىِ دَرٖين۟هَاىِ زَوَالٖى اَز۟ حُبِّ مَجَازٖى

Fikre şu vaziyetten şöyle bir mana geliyor: Mecazî muhabbetlerin zeval elemiyle gelen ağlayış hem derinden derine hazîn bir enîni ihtar ediyorlar.

بَر۟ سَرِ مَح۟مُود۟هَا نَغ۟مَهَاىِ حُز۟ن۟ اَن۟گٖيزِ اَيَازٖى

Mahmudların, yani Sultan Mahmud gibi mahbubundan ayrılmış bütün âşıkların başlarında, hüzün-âlûd mahbublarının nağmesinin tarzını işittiriyorlar.

مُر۟دَهَارَا نَغ۟مَهَاىِ اَزَلٖى اَز۟ حُز۟ن۟ اَن۟گٖيزِ نَوَازٖى

Dünyevî sadâların ve sözlerin dinlemesinden kesilmiş olan ölmüşlere; ezelî nağmeleri, hüzün-engiz sadâları işittiriyor gibi bir vazifesi var görünüyorlar.

رُوحَه مٖى اٰيَد۟ اَزُو زَم۟زَمَۀِ نَازُ نِيَازٖى

Ruh ise şu vaziyetten şöyle anladı ki eşya, tesbihat ile Sâni’-i Zülcelal’in tecelliyat-ı esmasına mukabele edip bir naz niyaz zemzemesidir, geliyor.

قَل۟ب۟ مٖيخٰوانَد۟ اَزٖين۟ اٰيَات۟هَا سِرِّ تَو۟حٖيد۟ زِعُلُوِّ نَظ۟مِ اِع۟جَازٖى

Kalp ise şu her biri birer âyet-i mücesseme hükmünde olan şu ağaçlardan sırr-ı tevhidi, bu i’cazın ulüvv-ü nazmından okuyor. Yani, hilkatlerinde o derece hârika bir intizam, bir sanat, bir hikmet vardır ki bütün esbab-ı kâinat birer fâil-i muhtar farz edilse ve toplansalar taklit edemezler.

نَف۟س۟ مٖيخٰواهَد۟ دَر۟ اٖين۟ وَل۟وَلَهَا زَل۟زَلَهَا ذَو۟قِ بَاقٖى دَر۟ فَنَاىِ دُن۟يَا بَازٖى

Nefis ise şu vaziyeti gördükçe, bütün rûy-i zemin, velvele-âlûd bir zelzele-i firakta yuvarlanıyor gibi gördü, bir zevk-i bâki aradı. “Dünya-perestliğin terkinde bulacaksın.” manasını aldı.

عَق۟ل۟ مٖيبٖينَد۟ اَزٖين۟ زَم۟زَمَهَا دَم۟دَمَهَا نَظ۟مِ خِل۟قَت۟ نَق۟شِ حِك۟مَت۟ كَن۟زِ رَازٖى

Akıl ise şu zemzeme-i hayvan ve eşcardan ve demdeme-i nebat ve havadan gayet manidar bir intizam-ı hilkat, bir nakş-ı hikmet, bir hazine-i esrar buluyor. Her şey, çok cihetlerle Sâni’-i Zülcelal’i tesbih ettiğini anlıyor.

اٰر۟زُو مٖيدَارَد۟ هَوَا اَزٖين۟ هَم۟هَمَهَا هَو۟هَوَهَا مَر۟گِ خُود۟ دَر۟ تَر۟كِ اَذ۟وَاقِ مَجَازٖى

Heva-yı nefis ise şu hemheme-i hava ve hevheve-i yapraktan öyle bir lezzet alıyor ki bütün ezvak-ı mecazîyi ona unutturup o heva-yı nefsin hayatı olan zevk-i mecazîyi terk etmekle bu zevk-i hakikatte ölmek istiyor.

خَيَال۟ بٖينَد۟ اَزٖين۟ اَش۟جَار۟ مَلَائِك۟ رَا جَسَد۟ اٰمَد۟ سَمَاوٖى بَاهَزَارَان۟ نَى۟

Hayal ise görüyor, güya şu ağaçların müekkel melâikeleri içlerine girip her bir dalında çok neyler takılan ağaçları ceset olarak giymişler. Güya Sultan-ı Sermedî, binler ney sadâsıyla muhteşem bir resm-i küşadda onlara onları giydirmiş ki o ağaçlar camid, şuursuz cisim gibi değil belki gayet şuurkârane manidar vaziyetleri gösteriyorlar.

اَزٖين۟ نَي۟هَا شُنٖيدَت۟ هُوش۟ سِتَايِش۟هَاىِ ذَاتِ حَى۟

İşte o neyler; semavî, ulvi bir musikîden geliyor gibi safi ve müessirdirler. Fikir, o neylerden başta Mevlana Celaleddin-i Rumî olarak bütün âşıkların işittikleri elemkârane teşekkiyat-ı firakı işitmiyor. Belki Zat-ı Hayy-ı Kayyum’a karşı takdim edilen teşekkürat-ı Rahmaniyeyi ve tahmidat-ı Rabbaniyeyi işitiyor.

وَرَق۟هَارَا زَبَان۟ دَارَن۟د۟ هَمَه هُو هُو ذِك۟ر۟ اٰرَن۟د۟ بَدَر۟ مَع۟نَاىِ حَىُّ حَى۟

Madem ağaçlar, birer ceset oldu. Bütün yapraklar dahi diller oldu. Demek her biri, binler dilleriyle havanın dokunmasıyla “Hû Hû” zikrini tekrar ediyorlar. Hayatlarının tahiyyatıyla Sâni’inin Hayy-ı Kayyum olduğunu ilan ediyorlar.

چُو لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُو بَرَابَر۟ مٖيزَنَد۟ هَر۟ شَى۟

Çünkü bütün eşya لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُو deyip kâinatın azîm halka-i zikrinde beraber zikrederek çalışıyorlar.

دَمَادَم۟ جُويَدَن۟د۟ يَا حَق۟ سَرَاسَر۟ گُويَدَن۟د۟ يَا حَى۟ بَرَابَر۟ مٖيزَنَن۟د۟ اَللّٰه۟

Vakit be-vakit lisan-ı istidat ile Cenab-ı Hak’tan hukuk-u hayatını “Yâ Hak” deyip hazine-i rahmetten istiyorlar. Baştan başa da hayata mazhariyetleri lisanıyla “Yâ Hay” ismini zikrediyorlar.

فَيَا حَىُّ يَا قَيُّومُ بِحَقِّ اِس۟مِ حَىِّ قَيُّومِ

حَيَاتٖى دِه۟ بَاٖين۟ قَل۟بِ پَرٖيشَان۟ رَا اِس۟تِقَامَت۟ دِه۟ بَاٖين۟ عَق۟لِ مُشَوَّش۟ رَا اٰمٖين۟

Bir vakit Barla’da Çam Dağı’nda yüksek bir mevkide, gecede semanın yüzüne baktım. Gelecek fıkralar, birden hutur etti. Yıldızların lisan-ı hal ile konuşmalarını hayalen işittim gibi bu yazıldı. Nazım ve şiir bilmediğim için şiir kaidesine girmedi. Tahattur olduğu gibi yazılmış.

Dördüncü Mektup ile Otuz İkinci Söz’ün Birinci Mevkıfı’nın âhirinden alınmıştır.

Yıldızları Konuşturan Bir Yıldızname

Dinle de yıldızları şu hutbe-i şirinine

Name-i nurîn-i hikmet, bak ne takrir eylemiş.

Hep beraber nutka gelmiş, hak lisanıyla derler:

“Bir Kadîr-i Zülcelal’in haşmet-i sultanına

Birer bürhan-ı nur-efşanız vücud-u Sâni’a

Hem vahdete hem kudrete şahitleriz biz.

Şu zeminin yüzünü yaldızlayan

Nâzenin mu’cizatı çün melek seyranına.

Bu semanın arza bakan, cennete dikkat eden

Binler müdakkik gözleriz biz. (Hâşiye)

Tûba-i hilkatten semavat şıkkına, hep Kehkeşan ağsanına

Bir Cemil-i Zülcelal’in, dest-i hikmetle takılmış pek güzel meyveleriyiz biz.

Şu semavat ehline birer mescid-i seyyar, birer hane-i devvar, birer ulvi âşiyane

Birer misbah-ı nevvar, birer gemi-i cebbar, birer tayyareleriz biz.

Bir Kadîr-i Zülkemal’in, bir Hakîm-i Zülcelal’in birer mu’cize-i kudret, birer hârika-i sanat-ı Hâlıkane,

Birer nadire-i hikmet, birer dâhiye-i hilkat, birer nur âlemiyiz biz.

Böyle yüz bin dil ile yüz bin bürhan gösteririz, işittiririz insan olan insana.

Kör olası dinsiz gözü, görmez oldu yüzümüzü hem işitmez sözümüzü, hak söyleyen âyetleriz biz.

Sikkemiz bir, turramız bir, Rabb’imize musahharız. Müsebbihiz, zikrederiz abîdane.

Kehkeşan’ın halka-i kübrasına mensup birer meczuplarız biz.”

dediklerini hayalen dinledim.

---

On Altıncı Söz ⇐ | Sözler | ⇒ On Sekizinci Söz

---