Fjala e Tetë
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
اَللّهُ لاَ اِلهَ اِلاَّ هُوَ الْحَىُّ الْقَيُّومُ ❊ اِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللّهِ اْلاِسْلاَمُ
“Me Emrin e All-llahut, i Gjithëmëshirshmi, Mëshirëploti. All-llahu, Nuk ka zot tjetër përveç Atij, i Gjalli i Përjetshëm, Vetëekzistuesi i Pafillim e i Pambarim.”([1]) “Padyshim se feja tek All-llahu është Islami.”([2])
Në qoftë se dëshiron të kuptosh se ç’është dynjaja, cili është roli i shpirtit njerëzor në të, dhe cila është natyra dhe vlera e fesë brenda njeriut, dhe si në qoftë se nuk do të ekzistonte feja e vërtetë, do të transformohej dynjaja në një burg të tmerrshëm, dhe se njeriu pa fe bëhet më i mjeruari i krijesave, dhe se لَااِلٰهَ اِلَّااللّٰهُ dhe يَا اَللّٰهُ “Ja All-llah – O All-llah! Dhe “La ilahe il-lall-llah –Nuk ka Zot tjetër përveç All-llahut” janë ato që e zgjidhin dhe zbulojnë enigmën e kësaj bote dhe që e shpëtojnë shpirtin njerëzor nga errësira, dëgjoje dhe shqyrtoje këtë krahasim:
Në një kohë shumë të hershme, dy vëllezër u nisën për një udhëtim të gjatë. Ata të dy vazhduan në udhën e tyre derisa rruga u nda në dy drejtime. Tek ndarja e rrugës ata panë një burrë serioz, dhe e pyetën: “Cila nga të dyja rrugët është më e mira?”
Ai iu përgjigj: “Në rrugën nga e djathta njeriu është i detyruar të respektojë ligjin dhe rregullin, por brenda kësaj përgjegjësie ka siguri e lumturi. Ndërsa në rrugën nga e majta ka liri dhe jo kufizime, por brenda lirisë së saj qëndron rrezik e mjerim. Tani zgjedhja është e juaja.”
Pas dëgjimit të kësaj fjale, duke thënë: تَوَكَّلْتُ عَلَى اللّٰهِ “Unë e vë besimin tim tek All-llahu.”([3]) vëllai me karakter të mirë ndoqi rrugën nga e djathta dhe iu përmbajt ligjit dhe rregullave. Ndërsa vëllai tjetër, i cili ishte i pamoral e përtac, zgjodhi rrugën nga e majta thjesht për mospasjen e kufizimeve në të.
Dhe tani le ta ndjekim, me imagjinatën tonë, këtë njeri që ec në atë rrugë, e cila në pamje të jashtme duket e lehtë, por që në realitet është në një gjendje të rëndë.
Kështu, ky njeri kaloi nëpër gropa e sopa derisa u gjend në një shkretëtirë të vetmuar me pamje të trishtuar. Papritmas dëgjoi një zë të tmerrshëm dhe pa se një luan i madh u shfaq nga pylli dhe gati po e sulmonte. Ai iku prej tij. Ndërkohë ai ndeshi rastësisht një pus pa ujë gjashtëdhjetë metra të thellë, dhe nga frika u hodh brenda duke kërkuar shpëtim. Gjatë rënies, dora e tij hasi një pemë dhe u kap fort pas saj. Pema, e cila ishte rritur në muret e pusit, kishte dy rrënjë. Dy minj, njëri i bardhë dhe njëri i zi, po sulmonin e gërmisnin nëpër to. Ai ngriti kokën lartë dhe pa se luani po e priste në maje të pusit si një rojë. Pastaj ai e hodhi shikimin poshtë dhe pa një kuçedër të lemerishme, e cila ngriti kokën e saj dhe e afroi afër këmbëve të tij kur ai ishte tridhjetë metra larg. Ajo kishte një gojë aq të madhe sa gryka e pusit. Ndërkohë ai e hodhi vështrimin tek muret e pusit dhe pa se parazitë e insekte thumbues e helmues ishin grumbulluar rreth tij. Hodhi vështrimin në majë të pemës dhe pa se ajo ishte një pemë fiku. Por nuk ishte një pemë e zakonshme, ajo prodhonte fruta të pemëve të ndryshme duke filluar nga arrat e duke përfunduar tek shegat.
Kështu, për shkak të konceptimit të gabuar dhe të marrëzisë, ky njeri nuk e kuptoi se kjo çështje nuk ishte e zakonshme, se këto gjëra nuk ishin këtu rastësisht, dhe se ndodheshin sekrete misterioze të fshehura në këto qënie të huaja. Dhe ai nuk e kuptoi se ishte një Autor i Madhërishëm që i drejtonte ato.
Tani, ndërsa zemra e këtij burri, shpirti, dhe mendja po qanin në mënyrë të fshehur, e po vajtonin me kujë për këtë situatë të trishtueshme, kur nefsi i tij urdhërues për të liga pretendoi se aty nuk ishte asgjë; ai i mbylli veshët e tij tek vajtimi i zemrës dhe i shpirtit, dhe duke mashtruar vetveten, filloi të hajë frutin e pemës sikur të ishte në një kopsht, pavarësisht se disa nga frutat ishin helmues e të dëmshëm.
All-llahu i Madhërishëm thotë në një hadith Kudsi:
اَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِي بِي
“Unë jam tek mendimi i shërbëtorit Tim për Mua.” Transmetojnë Buhariu dhe Muslimi.
Domethënë, Unë e trajtoj robin tim në mënyrën që ai më njeh Mua.
Kështu, për shkak të marrëzisë dhe të keqkuptimit, ky njeri fatkeq e mendoi atë çfarë pa si të ishte diçka e zakonshme, pa qëllim e pa urtësi si të ishte ajo pikërisht e vërteta. Dhe si pasojë, u trajtua kështu dhe kështu trajtohet dhe do të trajtohet!.. Dhe prandaj ai vazhdon të kthehet në zjarrin e torturës, ku as nuk mund të vdesë që të shpëtojë, dhe as nuk mund të jetojë. Dhe kështu, Ne do ta lemë këtë njeri ogurzi të rrotullohet e të kthehet në torturimin e tij, dhe le të mësojmë rreth situatës së vëllait tjetër.
Ky njeri fatbardhë e i zgjuar vazhdoi rrugën e tij pa vuajtur brenga e mjerime ashtu si vëllai i tij. Sepse, për shkak të sjelljeve të tij të larta, ai mendoi për gjëra të mira, dhe imagjinoi gjëra të bukura e të këndshme. Çdo gjë ishte miqësore dhe e njohur për të. Dhe nuk vuajti ndonjë vështirësi apo mundim si vëllai i tij, sepse e njihte rregullin dhe e ndoqi atë. Ai e gjeti atë të lehtë. Ai vazhdoi rrugën e tij i lirë dhe në paqe e siguri.
Atëherë, ai hasi rastësisht një kopsht në të cilin ndodheshin lule të bukura dhe fruta të shijshëm, megjithëse aty ndodheshin edhe kërma kafshësh dhe gjëra të kalbura e të ndyra të shpërndara sa andej këtej për shkak të moskujdesjes ndaj atij kopshti.
Vëllai i tij fatkeq kishte pas hyrë gjithashtu përpara në një kopsht të tillë, veçse ai u preokupua me shikimin e kërmave dhe të gjërave të ndyra ç’ka i çuan të përziera atij dhe ia pështirosën. Atëherë e la atë dhe vazhdoi rrugën pa qenë i mundur të pushonte fare. Sa për këtë vëlla, duke vepruar sipas rregullit, “Shiko tek ana e mirë e çdo gjëje”, ai nuk u dha aspak rëndësi kërmave dhe gjërave të kalbura. Ai kishte përfituar shumë nga gjërat e mira të kopshtit, dhe pasi kishte bërë një pushim të mirë, ishte larguar e kishte vazhduar në rrugën e tij.
Më vonë, gjithashtu, si vëllai i parë, ai kishte hyrë në një shkretëtirë të madhe dhe papritmas kishte dëgjuar vrumbullimën e një luani që po e sulmonte. U frikësua, por jo aq sa i vëllai..., sepse; morali i tij i bukur i ka dhënë mendim të mirë. Kurse mendimi i mirë, i tregon atij pamjen e bukur të çdo gjëje.
Ai mendoi me vete: ‘Kjo shkretëtirë ka një sundues, dhe ky luan mundet të jetë një shërbëtor nën urdhrin e sundimtarit’, dhe gjeti ngushëllim. Por megjithatë, ai iku deri sa hasi me një pus bosh gjashtëdhjetë metra i thellë. Ai u hodh në të. Ashtu si vëllai i tij, dora i kapi një pemë në mes të rrugës poshtë pusit dhe qëndroi i varur pezull në ajër. Ai hodhi vështrimin dhe pa dy kafshë duke brejtur përmes dy rrënjëve të pemës. Hodhi lart vështrimin dhe pa luanin, pastaj shikoi poshtë dhe pa kuçedrën. Ashtu si vëllai i tij, ai po shihte situatën më të çuditshme. U frikësua si ai, por frika e tij ishte një mijë herë më e vogël se sa frika e vëllait të tij..., sepse moralet e tij të mira i kishin dhënë atij mendime të mira, dhe mendimet e mira tregojnë anën e mirë të çdo gjëje. Kështu, për shkak të kësaj, ai mendoi si më poshtë:
“Këto ndodhi të çuditshme janë të lidhura me njëra-tjetrën. Gjithashtu, duket se ato veprojnë në përputhje me një urdhër. Prandaj, këto çështje përmbajnë një talisman. Po, ato kanë lidhje me urdhrin e një Sundimtari të fshehur. Prandaj, unë nuk jam i vetëm, Sundimtari i fshehur më shikon dhe Ai po më provon, Ai po më shtyn mua për tek ndonjë vend për ndonjë qëllim, dhe po më bën ftesë për atje.”
Një kureshtje lindi nga kjo frikë e këndshme dhe nga këto mendime të mira duke më nxitur të them: “Po kush është Ai i Cili po më provon, që dëshiron ta bëjë Vetveten të njohur dhe që po më shtyn për tek ndonjë qëllim në këtë rrugë të çuditshme?”
Dashuria për Pronarin e talismanit buroi nga dëshira për ta zgjidhur atë. Dhe nga ajo dëshirë lindi vullneti për të fituar cilësi të mira të cilat do ta kënaqnin Pronarin e talismanit.
Ndërkohë hodhi vështrimin tek pema dhe pa se ajo ishte një pemë fiku, në majën e degëve të saj kishte me mijëra fruta nga pemët e ndryshme. Kështu, e gjithë frika që pati kishte ikur përfundimisht prej tij, sepse ai e kuptoi me siguri se pema e fikut ishte si një listë, një indeks dhe si një ekspozitë. Sundimtari i fshehur duhet t’i ketë bashkangjitur pemës modelet e frutave që ndodhen në kopshtet e në pemishtet e tij me një urtësi të mrekullueshme dhe e ka stolisur atë pemë me ato, duke treguar secilin nga ushqimet që Ai ka përgatitur për miqtë e Tij. Përndryshe, kurrësesi nuk do të mundej një pemë e vetme të prodhonte frutat e mijëra pemëve të ndryshme.
Sonra niyaza başladı. Tâ tılsımın anahtarı ona ilham oldu. Bağırdı ki: “Ey bu yerlerin hâkimi! Senin bahtına düştüm. Sana dehalet ediyorum ve sana hizmetkârım ve senin rızanı istiyorum ve seni arıyorum.” Ve bu niyazdan sonra, birden kuyunun duvarı yarılıp şahane, nezih ve güzel bir bahçeye bir kapı açıldı. Belki ejderha ağzı, o kapıya inkılab etti ve arslan ve ejderha, iki hizmetkâr suretini giydiler ve onu içeriye davet ediyorlar. Hattâ o arslan, kendisine musahhar bir at şekline girdi.
İşte ey tembel nefsim ve ey hayalî arkadaşım! Geliniz, bu iki kardeşin vaziyetlerini muvazene edelim. Tâ iyilik, nasıl iyilik getirir ve fenalık, nasıl fenalık getirir; görelim, bilelim.
Bakınız, sol yolun bedbaht yolcusu, her vakit ejderhanın ağzına girmeye muntazırdır, titriyor. Ve şu bahtiyar ise meyvedar ve revnaktar bir bahçeye davet edilir. Hem o bedbaht, elîm bir dehşette ve azîm bir korku içinde kalbi parçalanıyor. Ve şu bahtiyar ise leziz bir ibret, tatlı bir havf, mahbub bir marifet içinde garib şeyleri seyir ve temaşa ediyor. Hem o bedbaht, vahşet ve meyusiyet ve kimsesizlik içinde azap çekiyor. Ve şu bahtiyar ise ünsiyet ve ümit ve iştiyak içinde telezzüz ediyor. Hem o bedbaht, kendini vahşi canavarların hücumuna maruz bir mahpus hükmünde görüyor. Ve şu bahtiyar ise bir aziz misafirdir ki misafiri olduğu Mihmandar-ı Kerîm’in acib hizmetkârları ile ünsiyet edip eğleniyor. Hem o bedbaht zâhiren leziz, manen zehirli yemişleri yemekle azabını tacil ediyor. Zira o meyveler, numunelerdir, tatmaya izin var, tâ asıllarına talip olup müşteri olsun. Yoksa hayvan gibi yutmaya izin yoktur. Ve şu bahtiyar ise tadar, işi anlar, yemesini tehir eder ve intizar ile telezzüz eder. Hem o bedbaht, kendi kendine zulmetmiş. Gündüz gibi güzel bir hakikati ve parlak bir vaziyeti, basîretsizliği ile kendisine muzlim ve zulümatlı bir evham, bir cehennem şekline getirmiş. Ne şefkate müstahaktır ve ne de kimseden şekvaya hakkı vardır.
Mesela bir adam; güzel bir bahçede, ahbaplarının ortasında, yaz mevsiminde, hoş bir ziyafetteki keyfe kanaat etmeyip kendini pis müskirlerle sarhoş edip; kendisini kış ortasında, canavarlar içinde aç, çıplak tahayyül edip bağırmaya ve ağlamaya başlasa, nasıl şefkate lâyık değil, kendi kendine zulmediyor. Dostlarını canavar görüp tahkir ediyor. İşte bu bedbaht dahi öyledir. Ve şu bahtiyar ise hakikati görür. Hakikat ise güzeldir. Hakikatin hüsnünü derk etmekle hakikat sahibinin kemaline hürmet eder, rahmetine müstahak olur. İşte “Fenalığı kendinden, iyiliği Allah’tan bil.” olan hükm-ü Kur’anînin sırrı zâhir oluyor.
Daha bunlar gibi sair farkları muvazene etsen anlayacaksın ki evvelkisinin nefs-i emmaresi, ona bir manevî cehennem ihzar etmiş. Ve ötekisinin hüsn-ü niyeti ve hüsn-ü zannı ve hüsn-ü hasleti ve hüsn-ü fikri, onu büyük bir ihsan ve saadete ve parlak bir fazilete ve feyze mazhar etmiş.
Ey nefsim ve ey nefsimle beraber bu hikâyeyi dinleyen adam! Eğer bedbaht kardeş olmak istemezsen ve bahtiyar kardeş olmak istersen, Kur’an’ı dinle ve hükmüne mutî ol ve ona yapış ve ahkâmıyla amel et.
Şu hikâye-i temsiliyede olan hakikatleri eğer fehmettin ise hakikat-i dini ve dünyayı ve insanı ve imanı ona tatbik edebilirsin. Mühimlerini ben söyleyeceğim, incelerini sen kendin istihraç et.
İşte bak! O iki kardeş ise biri ruh-u mü’min ve kalb-i salihtir. Diğeri, ruh-u kâfir ve kalb-i fâsıktır.
Ve o iki tarîkten sağ ise tarîk-i Kur’an ve imandır, sol ise tarîk-i isyan ve küfrandır.
Ve o yoldaki bahçe ise cemiyet-i beşeriye ve medeniyet-i insaniye içinde muvakkat hayat-ı içtimaiyedir ki hayır ve şer, iyi ve fena, temiz ve pis şeyler beraber bulunur. Âkıl odur ki: خُذْ مَا صَفَا دَعْ مَا كَدَرْ kaidesiyle amel eder, selâmet-i kalp ile gider.
Ve o sahra ise şu arz ve dünyadır. Ve o arslan ise ölüm ve eceldir. Ve o kuyu ise beden-i insan ve zaman-ı hayattır. Ve o altmış arşın derinlik ise ömr-ü vasatî ve ömr-ü galibî olan altmış seneye işarettir. Ve o ağaç ise müddet-i ömür ve madde-i hayattır. Ve o siyah ve beyaz iki hayvan ise gece ve gündüzdür.
Ve o ejderha ise ağzı kabir olan tarîk-i berzahiye ve revak-ı uhrevîdir. Fakat o ağız, mü’min için zindandan bir bahçeye açılan bir kapıdır.
Ve o haşerat-ı muzırra ise musibat-ı dünyeviyedir. Fakat mü’min için gaflet uykusuna dalmamak için tatlı ikazat-ı İlahiye ve iltifatat-ı Rahmaniye hükmündedir.
Ve o ağaçtaki yemişler ise dünyevî nimetlerdir ki Cenab-ı Kerîm-i Mutlak, onları âhiret nimetlerine bir liste hem ihtar edici hem müşabihleri hem cennet meyvelerine müşterileri davet eden numuneler suretinde yapmış.
Ve o ağacın birliğiyle beraber muhtelif başka başka meyveler vermesi ise kudret-i Samedaniyenin sikkesine ve rububiyet-i İlahiyenin hâtemine ve saltanat-ı uluhiyetin turrasına işarettir. Çünkü “Bir tek şeyden her şeyi yapmak” yani bir topraktan bütün nebatat ve meyveleri yapmak, hem bir sudan bütün hayvanatı halk etmek, hem basit bir yemekten bütün cihazat-ı hayvaniyeyi icad etmek; bununla beraber “Her şeyi bir tek şey yapmak” yani zîhayatın yediği gayet muhtelifü’l-cins taamlardan o zîhayata bir lahm-ı mahsus yapmak, bir cild-i basit dokumak gibi sanatlar; Zat-ı Ehad-i Samed olan Sultan-ı ezel ve ebed’in sikke-i hâssasıdır, hâtem-i mahsusudur, taklit edilmez bir turrasıdır. Evet, bir şeyi her şey ve her şeyi bir şey yapmak; her şeyin Hâlık’ına has ve Kādir-i külli şey’e mahsus bir nişandır, bir âyettir.
Ve o tılsım ise sırr-ı iman ile açılan sırr-ı hikmet-i hilkattir ve o miftah ise يَا اَللّٰهُ ❀ لَااِلٰهَ اِلَّااللّٰهُ ❀ اَللّٰهُ لااِلٰهَ اِلَّاهُوَ الْحَىُّ الْقَيُّومُ dur.
Ve o ejderha ağzı bahçe kapısına inkılab etmesi ise işarettir ki kabir ehl-i dalalet ve tuğyan için vahşet ve nisyan içinde, zindan gibi sıkıntılı ve bir ejderha batnı gibi dar bir mezara açılan bir kapı olduğu halde, ehl-i Kur’an ve iman için zindan-ı dünyadan bostan-ı bekaya ve meydan-ı imtihandan ravza-i cinana ve zahmet-i hayattan rahmet-i Rahman’a açılan bir kapıdır. Ve o vahşi arslanın dahi munis bir hizmetkâra dönmesi ve musahhar bir at olması ise işarettir ki mevt, ehl-i dalalet için bütün mahbubatından elîm bir firak-ı ebedîdir. Hem kendi cennet-i kâzibe-i dünyeviyesinden ihraç ve vahşet ve yalnızlık içinde zindan-ı mezara idhal ve hapis olduğu halde, ehl-i hidayet ve ehl-i Kur’an için öteki âleme gitmiş eski dost ve ahbaplarına kavuşmaya vesiledir. Hem hakiki vatanlarına ve ebedî makam-ı saadetlerine girmeye vasıtadır. Hem zindan-ı dünyadan bostan-ı cinana bir davettir. Hem Rahman-ı Rahîm’in fazlından kendi hizmetine mukabil ahz-ı ücret etmeye bir nöbettir. Hem vazife-i hayat külfetinden bir terhistir. Hem ubudiyet ve imtihanın talim ve talimatından bir paydostur.
Elhasıl: Her kim hayat-ı fâniyeyi esas maksat yapsa zâhiren bir cennet içinde olsa da manen cehennemdedir. Ve her kim hayat-ı bâkiyeye ciddi müteveccih ise saadet-i dâreyne mazhardır. Dünyası ne kadar fena ve sıkıntılı olsa da dünyasını, cennetin intizar salonu hükmünde gördüğü için hoş görür, tahammül eder, sabır içinde şükreder.
اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنَا مِنْ اَهْلِ السَّعَادَةِ وَالسَّلَامَةِ وَالْقُرْآنِ وَالْاِيمَانِ آمِينَ ❀ اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَسَلِّمْ عَلٰى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَعَلٰى آلِهِ وَصَحْبِهِ بِعَدَدِ جَمِيعِ الْحُرُوفَاتِ الْمُتَشَكِّلَةِ فِي جَمِيعِ الْكَلِمَاتِ الْمُتَمَثِّلَةِ بِاِذْنِ الرَحْمٰنِ فِي مَرَايَا تَمَوُّجَاتِ الْهَوَاءِ عِنْدَ قِرَائَةِ كُلِّ كَلِمَةٍ مِنَ الْقُرْآنِ مِنْ كُلِّ قَارِئٍ مِنْ اَوَّلِ النُّزُولِ اِلٰى آخِرِ الزَّمَانِ وَارْحَمْنَا وَوَالِدَيْنَا وَارْحَمِ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِعَدَدِهَا بِرَحْمَتِكَ يَا اَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ ❀ آمِينَ وَالْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ