FJALA E NJËZET E DY

Kjo Fjalë përbëhet nga dy Stacione

STACIONI I PARË

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ

Me Emrin e All-llahut, i Gjithëmëshirshmi, Mëshirëploti.

وَيَض۟رِبُ اللّٰهُ ال۟اَم۟ثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُم۟ يَتَذَكَّرُونَ ۝ وَ تِل۟كَ ال۟اَم۟ثَالُ نَض۟رِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُم۟ يَتَفَكَّرُونَ

“Kështu All-llahu sjell shembujt krahasues për njerëzit, me qëllim që ata të mund të përkujtojnë.”()

“Të tillë janë shembujt të cilët Ne ua sjellim njerëzve, me qëllim që se mbase mund të mendojnë.”()

Njëherë dy njerëz po laheshin në një pellg të madh uji. Nën disa ndikime të jashtëzakonshme ata humbën vetëdijen dhe kur hapën sytë, panë se ishin transportuar në një botë të çuditshme dhe krejtësisht e ndryshme nga ajo që jetonin më parë. Ishte e tillë që me rregullin e saj perfekt ajo ishte si një vend, ose si një qytet, ose si një pallat. Ata të dy shikuan përreth me habi të plotë; në qoftë se do të shikohej nga një këndvështrim, vendi dukej si një botë e madhe. Nga një këndvështrim tjetër, dukej si një vend i mirorganizuar... në qoftë se shikohej në një anë tjetër, dukej një qytet i bukur... dhe nëse do të vështrohej nga një këndvështrim tjetër, ai dukej një pallat që përfshinte një botë madhështore.

Duke udhëtuar rreth kësaj bote të çuditshme, ata të dy e soditën atë dhe shikuan se krijesat e një lloji po flisnin në një mënyrë, por ata nuk mundën ta kuptonin gjuhën e tyre. Megjithatë, kuptohej nga shenjat e tyre se ato po kryenin punë të rëndësishme dhe detyra të urta.

Njëri nga të dy personat i thotë shokut: “Kjo botë e çuditshme duhet patjetër të ketë dikë që ta rregulloje, kjo mbretëri e mirorganizuar duhet të ketë një Autor; ky qytet i bukur duhet të ketë një pronar dhe ky pallat i ndërtuar për bukuri duhet të ketë një ndërtues. Ne duhet të përpiqemi që ta njohim Atë, pasi kuptohet se është pikërisht Ai i cili na ka sjellë këtu. Në qoftë se nuk e njohim Atë, atëherë kush do të na ndihmojë? Çfarë mund të presim ne nga këto krijesa të pafuqishme, gjuhën e të cilave nuk e njohim dhe të cilat nuk na e vënë veshin? Për më tepër, sigurisht Ai i cili e bën këtë botë të gjërë në formën e një vendi, qyteti e pallati, që e mbush nga lart-poshtë me gjëra të mahnitshme, që e stolis me çdo lloj dekori, dhe që e zbukuron me mrekulli instruktive, sigurisht Ai dëshiron diçka nga ne dhe nga ata të cilët vijnë këtu. Ne duhet ta njohim mirë Atë dhe të zbulojmë se çfarë dëshiron.”

Personi tjetër tha: „Unë nuk e besoj se ndodhet një i tillë ashtu si Ai për të cilin ti flet, dhe se Ai e drejton vetë këtë botë të tërë.”

Shoku i tij iu përgjigj: “Në qoftë se ne nuk do ta njihnim Atë dhe nëse do të qëndronim indiferentë ndaj Tij, ne nuk do të kishim absolutisht asnjë dobi në të, dhe në qoftë se ajo do të ishte e dëmshme, dëmi i saj do të ishte shumë i madh. Ndërsa në qoftë se ne do të përpiqeshim që ta njihnim Atë, pak mundim ndodhet në këtë dhe, në qoftë se ka dobi, ajo do të ishte shumë e madhe. Prandaj, kurrësesi nuk do të ishte e perceptueshme që të mbetemi indiferentë ndaj Tij.”

Personi i marrë tha: “Unë e konsideroj të gjithë qetësinë e kënaqësinë time të mos mendoj për Të. Gjithashtu unë nuk kam ndërmend të shqetësohem me gjëra që mendja ime nuk i kap. Të gjitha këto janë objekte të ngatërruara të rastësisë, ato ndodhin nga vetvetja. Çfarë janë këto gjëra për mua!”

Shoku i tij i mençur iu përgjigj: “Kjo kryeneçësia jote, do të më shtyjë mua dhe shumë të tjerë për në katastrofë. Ndonjëherë ndodh që një vend i tërë dhe qytete të bukura shkatërrohen për shkak të një idioti fatkeq dhe për veprimet e një të shthururi.”

Përsëri njeriu i çmendur u kthye nga ai dhe i tha: “Ose më provo mua, në mënyrë vendimtare, se kjo mbretëri e madhe ka një Pronar të vetëm dhe një Autor të vetëm, ose më lër mua rehat!”

Shoku i tij iu përgjigj: “Kokëfortësia jote ka arritur shkallën e çmendurisë; dhe me atë kryeneçësi ti do të jesh shkak i ndonjë katastrofe që mund të na bie neve dhe madje edhe mbretërisë!”

Atëherë, unë do të të tregoj ty “Dymbëdhjetë Prova” të cilat demonstrojnë se kjo botë që është si një pallat dhe kjo mbretëri e cila është si një qytet, ka një Autor të vetëm dhe Ai është i Vetmi i Cili drejton dhe Administron gjithçka. Ai është krejtësisht i pastër dhe larg çdo mangësie. Ky Autor, i Cili nuk na shfaqet, na shikon neve dhe gjithçka si dhe i dëgjon fjalët e çdo gjëje. Të gjitha punët e Tij janë mrekulli dhe çudira. Të gjitha këto krijesa të cilat ne i shohim, por që gjuhët e të cilave ne nuk i kuptojmë, janë nëpunësit e Tij. ‟

PROVA E PARË

Eja shiko në çdo anë dhe shqyrto me vëmendje! Një dorë e fshehur vepron brenda të gjitha këtyre punëve, sepse diçka që nuk ka as një ons fuqi() mban mijëra tone peshë të rënda? Dhe ndonjë gjë tjetër e cila nuk ka as edhe një grimcë vetëdije() kryen vepra jashtëzakonisht të urta e të qëllimshme. Kjo do të thotë se ato nuk veprojnë nga vetvetja, porse një Zotërues i fshehur i Fuqisë i bën ato të veprojnë. Në qoftë se ato do të ishin të gjitha të pavarura, kjo do të bënte të domosdoshme që çdo punë këtu të ishte mrekulli dhe çdo gjë të ishte autorja e një mrekullie të jashtëzakonshme. Por kjo është një sofizëm që s'ka kuptim.

PROVA E DYTË

Eja, shikoji me vëmendje gjërat që i stolisin të gjitha këto fusha, rrafshina e vendbanime! Ndodhen shenja mbi secilën që tregojnë për Atë Autor të fshehur. Thjesht, secili jep lajme për Atë Autor të fshehur si të ishte një vulë apo një stampë. Atëherë, shiko përpara syve të tu: Çfarë bën Ai nga një ons peshe pambuku?()

Shiko se sa shumë dengje stofi, pëlhura të bukura dhe materiale me lule kanë dalë nga ai: Shiko se sa shumë kënaqësi të sheqerosura dhe sa ëmbëlsira në formë sferike janë duke u bërë, saqë sikur me mijëra njerëz si ne t‟i vishnim dhe t‟i hanin, ato përsëri do të ishin të mjaftueshme. Dhe shiko! Ai ka marrë në dorën e Tij të padukshme hekurin, ujin, dhèun, qymyrin, bakrin, argjendin dhe floririn, dhe ka bërë një copë mish() prej tyre. Hidhe vështrimin dhe shihe... Dhe kështu o njeri i çmendur! Këto vepra janë të veçanta për Një të Tillë, që e gjithë kjo mbretëri së bashku me të gjitha pjesët e saja janë nën fuqinë e Tij të mrekullueshme dhe të gjitha i janë nënshtruar dëshirës së Tij.

PROVA E TRETË

Eja, shikoji këto vepra të lëvizshme arti.() Secila është modeluar në një mënyrë të tillë saqë ajo është thjeshtë një shembull i zvogëluar i pallatit të madh. Çfarëdo që ndodhet në pallat, gjendet në këto makineri të vogla e të lëvizshme. A do të ishte e mundur që dikush tjetër përveç Autorit të pallatit, të mund ta vendoste dhe ta përfshinte pallatin e mahnitshëm në një makineri të vockël? Gjithashtu a do të ishte e mundur që, megjithëse Ai ka përfshirë një botë të tërë në një makineri me përmasën e një kutie, ndonjë gjë në të të ishte pa qëllim apo t'i atribuohej rastësisë?

Kjo do të thotë që, sado shumë makineri të modeluara me aftësi mjeshtërore që ti mund të shikosh, secila është si një vulë e Atij Autori të fshehur. Madje, secila është si një lajmëtare ose shpallje. Nëpërmjet gjuhëve të gjendjeve të prirjeve të tyre të natyrshme, ato janë duke thënë: “Ne jemi arti i Një të Vetmi të tillë i Cili e krijoi këtë botë fare lehtë dhe gjithashtu Ai na krijoi ne me një lehtësi absolute.”

PROVA E KATËRT

O shoku im kokëfortë! Eja, unë do të të tregoj diçka edhe më të çuditshme. Sodit! Të gjitha këto vepra dhe gjëra në këtë mbretëri kanë ndryshuar dhe janë duke ndryshuar. Ato nuk ndalojnë në ndonjë gjendje. Vëreji me kujdes, secili nga këto trupa të pajetë, dhe secila nga këto kutia të pandjeshme ka marrë një formë të të qënit absolutisht sunduese. Mjaft thjesht, është sikur secila t'i sundonte të gjitha të tjerat. Shikoje këtë makineri që është pranë nesh(); duket sikur ajo urdhëron dhe, ndërkohë të gjitha domosdoshmëritë dhe substancat e nevojshme për stolinë e saj dhe funksionin vijnë duke nxituar për tek ajo nga() vende të largëta. Hidhe vështrimin tek ai trup i pajetë , ai sikur po ua bën me shenjë dhe kështu i nënshtron e i bën trupat më të mëdhenj t‟i shërbejnë atij dhe të punojnë në vendin e tij të punës. Edhe ti mund të bësh analogji të tjera në të njëjtën mënyrë.

Thjesht, çdo gjë ia nënshtron vetvetes të gjitha krijesat në këtë botë. Në qoftë se ti nuk e pranon ekzistencën e Një të Vetmi të fshehur, i Cili drejton mbretërinë, ti duhet t‟ia atribuosh të gjitha aftësitë e Tij, artet dhe plotësimet krijesave edhe sikur ajo krijesë të jetë gurë, apo dhè, ose kafshë, ose njeri ose çdo krijesë tjetër e çfarëdollojshme.

Në qoftë se mendja jote e gjykon si të pamundur se një Autor i vetëm Mrekullibërës është pronari i kësaj mbretërie dhe se është Ai që e drejton atë, atëherë ti do të të duhej të pranoje miliona e miliona shpikësa e krijues si Ai, madje sa numri i krijesave, të cilat e kundërshtojnë njëra-tjetrën, janë të ngjashme dhe njëra brenda tjetrës, ndonëse rregulli perfekt kërkon mosndërhyrje, sepse po të kishte ndërhyrje sado pak dhe nga cilado qoftë dhe në cilëndo çështje të kësaj mbretërie të madhe, do të shfaqeshin qartë pasojat, pasi do të përziheshin çështjet dhe do të ngatërroheshin.

Në qoftë se do të kishte dy kryepleq në një fshat, dy guvernatorë në një qytet, ose dy mbretër në një mbretëri; rezultati do të ishte rrëmujë e kaos. Atëherë, si do të ishte e mundur që sundues të panumërt të ndërhynin në një mbretëri të harmonizuar të Një Sundimtari Absolut!

PROVA E PESTË

O shoku im dyshues! Eja, shikoji me kujdes mbishkrimet dhe skalitjet e këtij pallati të madh, vështroji të gjitha zbukurimet e këtij qyteti, sodite rregullin e kësaj mbretërie të tërë dhe reflekto mbi të gjitha veprat e artit në këtë botë! Shiko! Në qoftë se këto mbishkrime e skalitje nuk do të ishin punuar nga pena e një të Vetmi të fshehur i Cili zotëron mrekulli të pafundme dhe aftësi dhe, nëse do t‟u atribuoheshin shkaqeve të pavetëdijshme, rastësisë së verbër dhe natyrës së shurdhër, atëherë një gurë dhe çdo bimë në këtë mbretëri duhej të ishte një skalitës aq i mrekullueshëm saqë ato të mund të shkruanin një mijë libra në çdo shkronjë dhe të përfshinin miliona vepra arti në një skalitje të veçantë. Për shkak se ti e sheh që ky mbishkrim i cili është përpara teje mbi këto gurë() ku në secilin janë skalitjet e të gjithë pallatit, ligjet dhe sistemet e qytetit, dhe programet për organizimin e të gjithë mbretërisë, atëherë do të thotë se t‟i bësh këto skalitje e mbishkrime është aq e mrekullueshme, sa bërja e të gjithë mbretërisë. Kështu, çdo mbishkrim dhe çdo vepër arti, është një shpallje e Atij të Vetmi të fshehur dhe një vulë e Tij.

Meqenëse një shkronjë nuk mund të ekzistojë pa treguar atë që e shkroi, dhe një skalitje artistike nuk mund të ekzistojë pa skalitësin, atëherë, si shpjegohet që Një skalitës i Cili shkruan një libër të madh në një shkronjë të vetme dhe që skalit një mijë mbishkrime në një mbishkrim të vetëm, të mos njihet nëpërmjet librit të tij dhe nëpërmjet skalitjeve të Tij!..

PROVA E GJASHTË

Eja, le të shkojmë tek kjo fushë e gjërë.() Në të ndodhet një mal i lartë, tek i cili ne do të ngjitemi në maje dhe kështu mund ta shikojmë gjithë vendin rretheqark. Gjithashtu do të marrim me vete një palë dylbi të bukura të cilat do ta sjellin çdo gjë afër, sepse këto gjëra të çuditshme po ndodhin në këtë tokë të çuditshme. Në çdo orë ndodhin gjëra të cilat ne nuk mund t‟i imagjinojmë. Shiko! Këto male, fusha e qytete po ndryshojnë menjëherë. Dhe si ndryshohen... në një mënyrë të tillë që me miliona gjëra janë duke ndryshuar në mënyrën më të rregullt e me organizim njëra brenda tjetrës. Transformimet më të mahnitshme janë duke u punuar e modeluar, sikur miliona nga tekstilet e ndryshme po enden së bashku njëra brenda tjetrës. Shiko! Këto gjëra të lulëzuara, të cilat ne i njohim dhe që u mësuam me to, po zhduken dhe të tjerat kanë ardhur në vendin e tyre në mënyrë të rregullt të cilat u ngjasojnë atyre në natyrë, por janë të ndryshme në formë. Mjaft thjesht, sikur kjo fushë dhe këto male të ishin secila një faqe, ku brenda tyre po shkruhen qindra e mijëra libra të ndryshëm. Dhe ato po shkruhen pa gabime e pa mangësi.

Kështu, është e pamundur njëqind herë që këto të ndodhin vetvetiu.

Po, është e pamundur një mijë herë që këto vepra të cilat janë modeluar me mjeshtëri dhe kujdes në një shkallë të pafundme të kenë ndodhur vetvetiu, pasi më shumë se vetveten, ato tregojnë Artistin i cili i punoi dhe i modeloi. Për më tepër, Ai i Cili e bëri këtë, shfaq mrekulli të tilla, që asgjë fare nuk mund të jetë e vështirë për Të. Për Të është aq e lehtë për të shkruar një mijë libra, sa lehtësia për të shkruar një libër të vetëm.

Dhe shiko rretheqark teje, Ai e ka vënë çdo gjë në vendin e saj të përshtatshëm me urtësi të plotë, dhe Ai me bujari i derdh mirësitë mbi cilindo për të cilat ata janë të denjë. Ai tërheq dhe hap perde të përgjithshme dhe dyer aq të bollshme e të begata, saqë dëshirat e gjithkujt përmbushen. Dhe Ai shtron tryeza me aq bujari, saqë një gosti mirësish u jepet të gjithë njerëzve dhe kafshëve të kësaj mbretërie; në të vërtetë, ajo është e veçantë dhe e përshtatshme për çdo grup e individ.

Kështu, a do të ndodhej ndonjë gjë më e pamundur në botë se sa t‟i atribuohej diçka rastësisë në këto çështje të cilat ne i shohim, apo ndonjë gjë të ishte pa dobi e kot, apo shumë duar të ndërhynin tek ato, që autori i tyre të mos ishte i aftë për gjithçka dhe çdo gjë të mos i nënshtrohej Atij? Dhe kështu, o shok, gjej një pretekst përballë këtyre, nëse ti mundesh!

PROVA E SHTATË

Eja, o shoku im! Tani ne do t'i lëmë gjërat e vogëla e të pjesshme dhe të kthejmë vëmendjen tonë tek gjendjet e vëna përballë njëra tjetrës të pjesëve të kësaj bote të çuditshme në formën e një pallati. Ja, shiko! Vepra universale po kryhen dhe revolucione të përgjithshme po ndodhin në këtë botë me një rregull të tillë sa që të gjithë shkëmbinjtë, dheu, pemët dhe gjithçka në këtë pallat vëzhgojnë sistemet universale në botë dhe në harmoni me ato sisteme të përgjithshme, sikur çdo gjë po vepron me dëshirë.

Gjërat që janë më të largëta, nxitojnë për të ndihmuar njëra-tjetrën. Tani shiko, një karvan() i çuditshëm është shfaqur duke ardhur nga e padukshmja. Ata që kanë hipur në të u ngjasojnë pemëve, bimëve dhe maleve. Secili mban një tabaka me furnizime në kokën e vet. Dhe shiko! Ato po sjellin furnizimin për kafshët e ndryshme që po i presin në këtë anë. Dhe shiko, ashtu si llamba() e fuqishme elektrike në atë kupë e cila i furnizon ato me dritë; ajo gjithashtu pjek të gjitha ushqimet e tyre, dhe ushqimet për t‟u pjekur janë secila të varura tek një spango() nga një dorë e së padukshmes dhe mbahen lart para saj. Dhe në këtë anë, shikoji këto kafshë të mjera, të dobëta, të pafuqishme e të vogëla: se si përpara kokave të tyre u janë bashkangjitur dy pompa() të vogëla plot me ushqim të butë e të hollë, si dy burime; do të ishte e mjaftueshme për ato krijesa të pafuqishme vetëm të ngjisin gojët e tyre me to.

Shkurtazi: Ashtu si të gjitha gjërat gjithandej botës që shikojnë njëra-tjetrën, po ashtu ato e ndihmojnë njëra-tjetrën. Dhe ashtu siç e shikojnë ato njëra-tjetrën, po ashtu ato bashkëpunojnë me njëra-tjerën. Dhe ashtu siç plotësojnë ato secila punët e tjetrës, po ashtu ato e mbështesin njëra-tjetrën, dhe duke qëndruar sup më sup, ato punojnë bashkë. Edhe ti bëj analogji me këtë për çdo gjë; ato kurrë nuk mbarojnë me numërim.

Kështu, të gjitha këto gjëra demonstrojnë në mënyrë aq vendimtare, si dy edhe dy bëjnë katër, se çdo gjë i nënshtrohet Autorit të këtij pallati të mahnitshëm, domethënë, Pronarit të kësaj bote të çuditshme. Çdo gjë është si një ushtar nën urdhrin e Tij. Çdo gjë kthehet nëpërmjet fuqisë së Tij. Gjithçka vepron nëpërmjet urdhrit të Tij dhe për llogari të Tij. Çdo gjë vendoset në rregull nëpërmjet urtësisë së Tij. Çdo gjë i ndihmon të tjerat nëpërmjet bujarisë së Tij. Çdo gjë shpejton për t‟u dhënë një asistencë të tjerave nëpërmjet mëshirës së Tij, domethënë ato janë bërë të nxitojnë drejt saj. Dhe kështu, o shoku im! Thuaj diçka përballë kësaj, nëse ti mundesh!

PROVA E TETË

Eja, o shoku im i pamend, që e pandeh nefsin tënd të arsyeshëm dhe që i ngjason nefsit tim urdhërues për të liga. Ti nuk dëshiron ta njohësh Pronarin e këtij pallati të madh! Por dëshmia e të gjitha këtyre gjërave e tregon Atë, dhe dëshmon për Të. Si mund ta mohosh ti dëshminë e të gjitha këtyre gjërave? Atëherë, ti do të të duhej të mohoje edhe pallatin gjithashtu dhe të thonje: „Nuk ka botë, nuk ka mbretëri dhe nuk ka gjë në ekzistencë‟. Madje të mohoje edhe veten tënde gjithashtu dhe ta konsideroje të paqenë! Ose ndryshe, eja në vete dhe më dëgjo mua!

Tani shiko! ka elemente të njëtrajtshme dhe minerale() brenda pallatit që kanë përfshirë tokën dhe që gjenden në të gjitha anët e saj. Thjesht, gjithçka që shfaqet në vend, bëhet nga ato elemente. Domethënë, kushdo që është Pronar i atyre elementeve dhe i mineraleve, gjithashtu Ai është pronari i çdo gjëje që prodhohet nga ato. Kush është pronari i një fushe a ferme, ai është pronari i të gjitha prodhimeve të saj gjithashtu. Dhe kush është pronari i detit, të gjitha gjërat brenda tij janë gjithashtu të tijat.

Pastaj shiko, o shoku im! Këto tekstile e pëlhura dhe këto materiale stofi të ngjyrosura e të zbukuruara me lule prodhohen nga një lëndë e vetme. Është e vetëkuptueshme se është vetëm një veprues Ai i Cili e sjell lëndën, e përgatit dhe e tjerr atë në fill, fije dhe ajo është një vepër e tillë që nuk e lejon pjesëmarrjen e të tjerëve. Atëherë të gjitha tekstilet e përsosura i përkasin vetëm Atij dhe janë të veçanta për Të.

Dhe shiko! Çdo lloj nga këto gjëra të endura, të përpunuara e të prodhuara gjenden në çdo anë të mbretërisë dhe janë të shpërndara gjërësisht, saqë ato prodhohen dhe enden së bashku dhe njëra brenda tjetrës, në të njëjtën kohë dhe në të njëjtin model. Kjo do të thotë se ato janë veprat e të njëjtit Autor dhe veprojnë nëpërmjet një urdhëri të vetëm. Ndryshe, bashkëpërgjigjja dhe përshtatja në të njëjtën kohë, me të njëjtin model, në të njëjtën formë, nga i njëjti lloj, në të gjitha anët, do të ishte e pamundur. Prandaj secila nga këto gjëra të punuara e të modeluara me mjeshtëri të hollë është si një shpallje për Atë të vetëm të fshehur të Cilin çdo gjë e tregon.

Çdo lloj stofi me lule, çdo makineri gjeniale e shkathët dhe çdo kafshatë e embël sikur të ishte një vulë e asaj mrekullie duke shfaqur Autorin; sikur të ishte një stampë e Tij, një shenjë, një zbukurim dhe sikur secila të thonte nëpërmjet gjuhës së gjendjes së saj:

“Vepra e kujtdo që jam unë, edhe arka dhe dyqanet tek të cilat unë gjendem janë prona e Tij. Çdo skalitje thotë: “Ai i cili më endi mua, gjithashtu endi edhe dengun e stofit në të cilin unë jam.” Çdo kafshatë e ëmbël thotë: “Ai i cili më bëri mua dhe më poqi, kazani në të cilin unë jam, është gjithashtu i Tij.” Dhe çdo makineri thotë: “Ai i cili më prodhoi mua, gjithashtu i prodhon të gjitha ato si unë që janë shpërndarë gjithandej tokës dhe që na bën të arrijmë në çdo anë të mbretërisë, është Ai. Kjo do të thotë se Pronari i mbretërisë është gjithashtu Ai. Prandaj, cilido që të jetë pronari i të gjithë kësaj mbretërie dhe pallati, vetëm Ai mund të jetë pronari ynë gjithashtu.” Për shembull, me qëllim që të jesh pronari i vërtetë i një gjerdani fishekësh ose madje i një kopseje që i përket uniformës ushtarake ku janë vendosur simbolet e shtetit sipër saj, duhet padyshim që ai të jetë pronari i të gjitha fabrikave në të cilat ato prodhohen. Në qoftë se një ushtar i parregullt e mburravec do të pretendonte ndryshe, atij do t‟i thuhej: “Ato janë pronë e shtetit.” Dhe ato do t'i merreshin atij, dhe ai do të dënohej.

Shkurtazi: Ashtu si elementet në këtë mbretëri të cilat janë lëndë të shpërndara në të gjitha anët, ku pronari i tyre është Një i Vetëm dhe i ka në pronësi të gjitha gjërat që ndodhen në të, po ashtu artet e përhapura gjithandej asaj mbretërie, meqenëse janë të ngjashme, ato shfaqin një shenjë apo një stampë të vetme dhe kështu të gjitha ato shpikje të shpërndara mbi faqen e mbretërisë tregojnë se Ai i Vetëm Sundon mbi ato arte dhe mbi gjithçka.

Dhe kështu, o shoku im! Ndodhet një shenjë Njësie, një stampë Uniteti, në këtë vend, domethënë, në këtë pallat madhështor, sepse ndërsa duke qenë të shumta, disa shfaqin unitetin ose ngjashmërinë, meqenëse ato i ngjasojnë njëra-tjetrës dhe gjenden gjithkund. Dhe meqenëse uniteti tregon të Vetmin, ashtu siç dihet, atëherë domosdoshmërisht Autori i këtyre gjërave dhe pronari i tyre duhet të jetë Një i vetëm.

Për më tepër, shikoje me vëmendje këtë: Nga prapa perdes së të padukshmes një spango() e trashë është shfaqur. Vështro, tani me mijëra fije janë varur poshtë prej saj. Dhe shikoji majat e fijeve: një diamant, një dekoratë, një mirësi dhe një dhuratë i është bashkangjitur secilës. Dhurata të përshtatshme po i jepen gjithësecilës prej krijesave. A e di ti se sa veprim prej idioti do të ishte nëse nuk e njeh dhe nuk e falënderon Atë të Vetëm i Cili i shtrin nga prapa perdes së çuditshme të së padukshmes ato mirësi e dhurata të mahnitshme, sepse në qoftë se ti nuk e njeh Atë, ti do të detyroheshe të thonje: “Këto spango janë duke i bërë vetë diamantet dhe dhuratat e tjera në majat e tyre dhe i ofrojnë ato.” Atëherë ti do të të duhej t'ua atribuoje secilës spangoje kuptimin e një mbreti. Ndërsa para syve tanë një Dorë e padukshme është duke i bërë fijet dhe gjithashtu duke ua bashkangjitur atyre dhuratat.

Kjo do të thotë se çdo gjë në këtë pallat, tregon Autorin e saj të mrekullueshëm në mënyrë më të qartë se sa vetveten. Në qoftë se ti nuk e njeh Atë, ashtu siç duhet, atëherë ti do të bije një qind herë më poshtë se sa një kafshë, sepse ti do të detyroheshe t'i mohoje të gjitha këto gjëra.

PROVA E NËNTË

Eja o shoku im i paarsyeshëm! Ti nuk e njeh Pronarin e këtij pallati, dhe ti nuk dëshiron që ta njohësh Atë, sepse e vlerëson të pagjasë ekzistencën e Tij. Ti po shmangesh në mohim sepse nuk mund t‟i perceptosh me trurin tënd të ngushtë artet dhe veprat e Tij të mrekullueshme. Ndërsa pagjasia, pamundësia e vërtetë, vështirësitë reale dhe mundimet e mëdha qëndrojnë në mosnjohjen e Tij,

sepse në qoftë se ne e njohim Atë, ky pallat i tërë, dhe kjo gjithësi, bëhet aq e lehtë dhe pa shqetësim, ashtu si një gjë e vetme; Ajo do të bëhej mjet për bollëkun dhe begatinë rreth nesh.

Në qoftë se ne nuk e njohim atë dhe në qoftë se Ai nuk do të ekzistonte, atëherë çdo gjë do të bëhej aq e vështirë sa i gjithë ky pallat, sepse çdo gjë është bërë aq me mjeshtëri ashtu si pallati. Atëherë as bollëku, as begatia nuk do të mbeteshin. Në të vërtetë asnjë nga këto gjëra të cilat ne i shohim nuk do të kalonte në dorën tonë dhe në asnjë dorë tjetër. Shiko vetëm kavanozin e konservës së ëmbël, që i është bashkangjitur kësaj spangoje.() Në qoftë se ai nuk do të ishte shfaqur nga kuzhina e Tij e mrekullueshme e fshehur, ne nuk do të kishim mundur ta blenim atë as me njëqind dollarë, megjithëse ne e blejmë atë tani me dyzet qindarka.

Po, e gjithë pamundësia, vështirësia, shqetësimi dhe mundimi, dhe në të vërtetë, gjithë pagjasia, qëndron në mosnjohjen e Tij. Sepse një peme i jepet jetë nga një rrënjë nëpërmjet një ligji në një qendër, dhe formimi i mijëra frutave është aq i lehtë sa ai i një fruti të vetëm. Por në qoftë se frutat e asaj peme do të kishin qenë lidhur me qendra e rrënjë të ndryshme dhe me ligje të ndryshme, atëherë çdo frut do të kishte qenë aq i vështirë për t‟u prodhuar, aq sa pema.

Në qoftë se pajisja e një ushtrie të tërë do të ishte nga një qendër, nëpërmjet një ligji, dhe nga një fabrikë, për sa ka të bëjë me sasinë, ajo është aq e lehtë sa pajisja e një ushtari të vetëm. Ndërsa në qoftë se çdo ushtar do të pajisej nga vende të ndryshme, atëherë për të pajisur një ushtar duhet të kishte aq shumë fabrika sa për të pajisur të gjithë ushtrinë.

Ashtu si këto dy shembuj, në qoftë se në këtë pallat të mirorganizuar në këtë qytet të bukur, në këtë mbretëri të përparuar, në këtë botë madhështore, krijimi i të gjitha këtyre gjërave do t‟i atribuohej një Autori të Vetëm, kjo do të bëhej aq e lehtë, aq e kollajt, saqë ajo bëhet arsyeja për bollëkun e pafund, për dobishmërinë dhe për bujarinë që ne e shohim. Përndryshe, secila gjë do të bëhej aq e shtrenjtë dhe aq e vështirë, saqë sikur e gjithë bota, nëse do t‟i jepej si çmim për të, ajo nuk do të përfitohej.

PROVA E DHJETË

Eja, o shoku im, që ke ardhur pak në vete! Ne tashmë kemi qenë këtu pesëmbëdhjetë ditë() Në qoftë se nuk i njohim rregullat e kësaj bote dhe nuk e njohim mbretin e saj, ne do të meritojmë ndëshkim. Ne nuk kemi më justifikim, sepse për pesëmbëdhjetë ditë, sikur ne na u dha një afat lirie dhe u pezullua përkohësisht vendimi; këta nuk na prekin neve. Natyrisht ne nuk jemi lënë të vetëm në dëshirat tona. Ne nuk mund të bredhim si një kafshë midis këtyre krijesave delikate, të mirëbalancuara, të holla, të punuara me mjeshtëri dhe instruktuese, e t‟i prishim; ato nuk do të na lejojnë neve t‟i dëmtojmë. Gjithashtu ndëshkimet e mbretit madhështor të kësaj mbretërie janë shumë të rrepta gjithashtu.

Ti mund ta kuptosh nga kjo se sa i fuqishëm dhe sa madhështor është mbreti. Ai e organizon këtë botë të madhe sikur të ishte një pallat dhe e bën atë të rrotullohet si një makineri. Ai e administron këtë mbretëri të madhe si një shtëpi, duke mos humbur asgjë. Shiko se si mbushet ena dhe si zbrazet; Ai, në mënyrë të vazhdueshme, e mbush këtë pallat, këtë mbretëri, këtë qytet, me rregullin më të plotë dhe e boshatis atë me urtësinë më të plotë. Ashtu si duke i shtruar tryezat dhe pastaj duke i hequr, shumëllojshmëritë e ushqimeve sillen me radhë dhe u jepen për t'i ngrënë në formën e një shumëllojshmërie të madhe tryezash() duke u shtruar nëpërmjet një Dore nga e padukshmja në çdo anë të mbretërisë së Tij të gjërë dhe pastaj duke u ngritur, Dora e së padukshmes e ngre atë, pastaj sjell një tjetër në vend të saj. Ti e shikon këtë gjithashtu, dhe në qoftë se e përdor arsyen tënde, ti do të kuptoje se brenda asaj madhështie të lartë ndodhet një bujari dhe një zemërgjërësi e pafundme.

Hem de bak ki o gaybî zatın saltanatına, birliğine bütün bu şeyler şehadet ettiği gibi öyle de kafile kafile arkasından gelip geçen, o hakiki perde perde arkasından açılıp kapanan bu inkılablar, bu tahavvülatlar; o zatın devamına, bekasına şehadet eder. Çünkü zeval bulan eşya ile beraber esbabları dahi kayboluyor. Halbuki onların arkasından onlara isnad ettiğimiz şeyler, tekrar oluyor. Demek, o eserler, onların değilmiş; belki zevalsiz birinin eserleri imiş.

Nasıl ki bir ırmağın kabarcıkları gidiyor, arkasından gelen kabarcıklar, gidenler gibi parladığından anlaşılıyor ki onları parlattıran, daimî ve yüksek bir ışık sahibidir. Öyle de bu işlerin süratle değişmesi, arkalarından gelenlerin aynı renk alması gösteriyor ki zevalsiz daimî bir tek zatın cilveleridir, nakışlarıdır, âyineleridir, sanatlarıdır.

ON BİRİNCİ BÜRHAN

Gel, ey arkadaş! Şimdi sana geçmiş olan on bürhan kuvvetinde kat’î bir bürhan daha göstereceğim. Gel, bir gemiye bineceğiz; (Hâşiye-1) şu uzakta bir cezire var, oraya gideceğiz. Çünkü bu tılsımlı âlemin anahtarları orada olacak. Hem herkes o cezireye bakıyor, oradan bir şeyler bekliyor, oradan emir alıyorlar.

İşte bak, gidiyoruz. Şimdi şu cezireye çıktık. Bak, pek büyük bir içtima var. Şu memleketin bütün büyükleri buraya toplanmış gibi mühim ihtifal görünüyor. İyi dikkat et. Bu cemiyet-i azîmenin bir reisi var. Gel daha yakın gideceğiz. O reisi tanımalıyız.

İşte bak, ne kadar parlak ve binden (Hâşiye-2) ziyade nişanları var. Ne kadar kuvvetli söylüyor. Ne kadar tatlı bir sohbet ediyor. Şu on beş gün zarfında, bunların dediklerini ben bir parça öğrendim. Sen de benden öğren. Bak o zat, şu memleketin mu’ciz-nüma sultanından bahsediyor. O sultan-ı zîşan, beni sizlere gönderdi söylüyor. Bak, öyle hârikalar gösteriyor; şüphe bırakmıyor ki bu zat o padişahın bir memur-u mahsusudur. Sen dikkat et ki bu zatın söylediği sözü, değil yalnız şu ceziredeki mahluklar dinliyorlar, belki hârikulâde suretinde bütün memlekete işittiriyor. Çünkü uzaktan uzağa herkes buradaki nutkunu işitmeye çalışıyor. Değil yalnız insanlar dinliyor, belki hayvanlar da hattâ bak dağlar da onun getirdiği emirlerini dinliyorlar ki yerlerinden kımıldanıyorlar. Şu ağaçlar, işaret ettiği yere gidiyorlar. Nerede istese su çıkarıyor. Hattâ parmağını da bir âb-ı kevser memesi gibi yapar, ondan âb-ı hayat içiriyor. Bak, şu sarayın kubbe-i âlîsinde mühim lamba, (Hâşiye-1) onun işaretiyle, bir iken ikileşiyor.

Demek, bu memleket bütün mevcudatıyla onun memuriyetini tanıyor. Onu, gaybî bir zat-ı mu’ciz-nümanın en has ve doğru bir tercümanıdır, bir dellâl-ı saltanatı ve tılsımının keşşafı ve evamirinin tebliğine emin bir elçisi olduğunu biliyor gibi onu dinleyip itaat ediyorlar.

İşte bu zatın her söylediği sözü, etrafındaki bütün aklı başında olanlar: “Evet, evet doğrudur.” derler, tasdik ederler. Belki şu memlekette dağlar, ağaçlar, bütün memleketleri ışıklandıran büyük nur lambası, (Hâşiye-2) o zatın işaret ve emirlerine baş eğmesiyle, “Evet, evet her dediğin doğrudur.” derler.

İşte ey sersem arkadaş! Şu padişahın hazine-i hâssasına mahsus bin nişan taşıyan şu nurani ve muhteşem ve pek ciddi zatın bütün kuvvetiyle bütün memleketin ileri gelenlerinin taht-ı tasdikinde bahsettiği bir Zat-ı Mu’ciz-nümadan ve zikrettiği evsafından ve tebliğ ettiği evamirinde, hiçbir vecihle hilaf ve hile bulunabilir mi? Bunda hilaf-ı hakikat kabilse; şu sarayı, şu lambaları, şu cemaati hem vücudlarını hem hakikatlerini tekzip etmek lâzım gelir. Eğer haddin varsa buna karşı itiraz parmağını uzat. Gör, nasıl parmağın bürhan kuvvetiyle kırılıp senin gözüne sokulacak.

ON İKİNCİ BÜRHAN

Gel, ey bir parça aklı başına gelen birader! Bütün on bir bürhan kuvvetinde bir bürhan daha göstereceğim. İşte bak, yukarıdan inen ve herkes ona hayretinden veya hürmetinden kemal-i dikkatle bakan, şu nurani fermana (Hâşiye) bak. O bin nişanlı zat, onun yanına durmuş, o fermanın mealini umuma beyan ediyor.

İşte şu fermanın üslupları öyle bir tarzda parlıyor ki herkesin nazar-ı istihsanını celbediyor ve öyle ciddi, ehemmiyetli meseleleri zikrediyor ki herkes kulak vermeye mecbur oluyor. Çünkü bütün bu memleketi idare eden ve bu sarayı yapan ve bu acayibi izhar eden zatın şuunatını, ef’alini, evamirini, evsafını birer birer beyan ediyor. O fermanın heyet-i umumiyesinde bir turra-i a’zam olduğu gibi bak her bir satırında, her bir cümlesinde taklit edilmez bir turra olduğu misillü, ifade ettiği manalar, hakikatler, emirler, hikmetler üstünde dahi o zata mahsus birer manevî hâtem hükmünde ona has bir tarz görünüyor.

Elhasıl, o ferman-ı a’zam, güneş gibi o zat-ı a’zamı gösterir; kör olmayan görür.

İşte ey arkadaş! Aklın başına gelmiş ise bu kadar kâfi. Eğer bir sözün varsa şimdi söyle.

O inatçı adam cevaben dedi ki: “Ben, senin bu bürhanlarına karşı yalnız derim, Elhamdülillah inandım. Hem güneş gibi parlak ve gündüz gibi aydın bir tarzda inandım ki şu memleketin tek bir mâlik-i zülkemali, şu âlemin tek bir sahib-i zülcelali, şu sarayın tek bir sâni’-i zülcemali bulunduğunu kabul ettim. Allah senden razı olsun ki beni eski inadımdan ve divaneliğimden kurtardın. Getirdiğin bürhanların her birisi tek başıyla bu hakikati göstermeye kâfi idi. Fakat her bir bürhan geldikçe daha revnaktar daha şirin daha hoş daha nurani daha güzel marifet tabakaları, tanımak perdeleri, muhabbet pencereleri açıldığı için bekledim, dinledim.”

Tevhidin hakikat-i uzmasına ve “âmentü billah” imanına işaret eden hikâye-i temsiliye tamam oldu. Fazl-ı Rahman, feyz-i Kur’an, nur-u iman sayesinde tevhid-i hakikinin güneşinden, hikâye-i temsiliyedeki on iki bürhana mukabil, on iki lem’a ile bir mukaddimeyi göstereceğiz.

وَ مِنَ اللّٰهِ التَّو۟فٖيقُ وَ ال۟هِدَايَةُ

YİRMİ İKİNCİ SÖZ’ÜN İKİNCİ MAKAMI

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ

اَللّٰهُ خَالِقُ كُلِّ شَى۟ءٍ وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَى۟ءٍ وَكٖيلٌ ۝ لَهُ مَقَالٖيدُ السَّمٰوَاتِ وَ ال۟اَر۟ضِ ۝ فَسُب۟حَانَ الَّذٖى بِيَدِهٖ مَلَكُوتُ كُلِّ شَى۟ءٍ وَاِلَي۟هِ تُر۟جَعُونَ ۝ وَ اِن۟ مِن۟ شَى۟ءٍ اِلَّا عِن۟دَنَا خَزَٓائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُٓ اِلَّا بِقَدَرٍ مَع۟لُومٍ ۝ مَا مِن۟ دَٓابَّةٍ اِلَّا هُوَ اٰخِذٌ بِنَاصِيَتِهَا اِنَّ رَبّٖى عَلٰى صِرَاطٍ مُس۟تَقٖيمٍ

MUKADDİME

Erkân-ı imaniyenin kutb-u a’zamı olan iman-ı billaha dair Katre Risalesi’nde, şu mevcudatın her birisi, elli beş lisanla Cenab-ı Hakk’ın vücub-u vücuduna ve vahdaniyetine delâlet ve şehadetlerini icmalen beyan etmişiz. Hem Nokta Risalesi’nde, Cenab-ı Hakk’ın delail-i vücub ve vahdaniyetinden, her birisi bin bürhan kuvvetinde dört bürhan-ı küllî zikretmişiz. Hem on iki kadar Arabî risalelerimde, Cenab-ı Hakk’ın vücub-u vücudunu ve vahdaniyetini gösteren yüzler kat’î bürhanları zikrettiğimizden, şimdi onlara iktifaen derin tetkikata girişmeyeceğiz. Yalnız şu Yirmi İkinci Söz’de Risaletü’n-Nur’da icmalen yazdığım on iki lem’ayı, iman-ı billah güneşinden göstermeye çalışacağız.

BİRİNCİ LEM’A

Tevhid iki kısımdır. Mesela, nasıl ki bir çarşıya ve bir şehre büyük bir zatın mütenevvi malları gelse iki çeşitle onun malı olduğu bilinir. Biri; icmalî, âmiyanedir ki “Bu kadar azîm mal, ondan başka kimsenin haddi değil ki sahip olabilsin.” Fakat böyle âmî bir adamın nezaretinde çok hırsızlık olabilir. Parçalarına çok adamlar sahip çıkabilir. İkinci çeşit odur ki her denk üzerinde yazıyı okur, her bir top üstünde turrayı tanır, her bir ilan üstünde mührünü bilir bir surette “Her şey o zatındır.” der. İşte şu halde her bir şey, o zatı manen gösterir.

Aynen öyle de tevhid dahi iki çeşittir:

Biri: Tevhid-i âmî ve zâhirîdir ki “Cenab-ı Hak birdir, şeriki naziri yoktur, bu kâinat onundur.”

İkincisi: Tevhid-i hakikidir ki her şey üstünde sikke-i kudretini ve hâtem-i rububiyetini ve nakş-ı kalemini görmekle doğrudan doğruya her şeyden onun nuruna karşı bir pencere açıp onun birliğine ve her şey onun dest-i kudretinden çıktığına ve uluhiyetinde ve rububiyetinde ve mülkünde hiçbir vechile, hiçbir şeriki ve muîni olmadığına, şuhuda yakın bir yakîn ile tasdik edip iman getirmektir ve bir nevi huzur-u daimî elde etmektir. Biz dahi şu Söz’de, o hâlis ve âlî tevhid-i hakikiyi gösterecek şuâları zikredeceğiz.

Birinci nükte içinde bir ihtar

Ey esbab-perest gafil! Esbab, bir perdedir. Çünkü izzet ve azamet öyle ister. Fakat iş gören, kudret-i Samedaniyedir. Çünkü tevhid ve celal öyle ister ve istiklali iktiza eder. Sultan-ı Ezelî’nin memurları, saltanat-ı rububiyetin icraatçıları değillerdir. Belki o saltanatın dellâllarıdırlar ve o rububiyetin temaşager nâzırlarıdırlar. Ve o memurlar, o vasıtalar; kudretin izzetini, rububiyetin haşmetini izhar içindir. Tâ umûr-u hasise ile kudretin mübaşereti görünmesin. Acz-âlûd, fakr-pîşe olan insanî bir sultan gibi acz ve ihtiyaç için memurları şerik-i saltanat etmiş değildir.

Demek esbab vaz’edilmiş, tâ aklın nazar-ı zâhirîsine karşı kudretin izzeti muhafaza edilsin. Zira âyinenin iki vechi gibi her şeyin bir “mülk” ciheti var ki âyinenin mülevven yüzüne benzer. Muhtelif renklere ve hâlâta medar olabilir. Biri “melekût”tur ki âyinenin parlak yüzüne benzer. Mülk ve zâhir vechinde, kudret-i Samedaniyenin izzetine ve kemaline münafî hâlât vardır. Esbab, o hâlâta hem merci hem medar olmak için vaz’edilmişler. Fakat melekûtiyet ve hakikat canibinde her şey şeffaftır, güzeldir. Kudretin bizzat mübaşeretine münasiptir, izzetine münafî değildir. Onun için esbab sırf zâhirîdir, melekûtiyette ve hakikatte tesir-i hakikileri yoktur.

Hem esbab-ı zâhiriyenin diğer bir hikmeti şudur ki haksız şekvaları ve bâtıl itirazları Âdil-i Mutlak’a tevcih etmemek için o şekvalara, o itirazlara hedef olacak esbab vaz’edilmiştir. Çünkü kusur onlardan çıkıyor, onların kabiliyetsizliğinden ileri geliyor. Bu sırra bir misal-i latîf suretinde bir temsil-i manevî rivayet ediliyor ki:

Hazret-i Azrail aleyhisselâm, Cenab-ı Hakk’a demiş ki: “Kabz-ı ervah vazifesinde senin ibadın benden şekva edecekler, benden küsecekler.” Cenab-ı Hak lisan-ı hikmetle ona demiş ki: “Seninle ibadımın ortasında musibetler, hastalıklar perdesini bırakacağım. Tâ şekvaları onlara gidip senden küsmesinler.”

İşte bak, nasıl hastalıklar perdedir; ecelde tevehhüm olunan fenalıklara mercidirler ve kabz-ı ervahta hakikat olarak olan hikmet ve güzellik, Azrail aleyhisselâmın vazifesine mütealliktir. Öyle de Hazret-i Azrail dahi bir perdedir. Kabz-ı ervahta zâhiren merhametsiz görünen ve rahmetin kemaline münasip düşmeyen bazı hâlâta merci olmak için o memuriyete bir nâzır ve kudret-i İlahiyeye bir perdedir.

Evet, izzet ve azamet ister ki esbab perdedar-ı dest-i kudret ola aklın nazarında. Tevhid ve celal ister ki esbab ellerini çeksinler tesir-i hakikiden.

İKİNCİ LEM’A

Bak şu kâinat bostanına, şu zeminin bağına, şu semanın yıldızlarla yaldızlanmış güzel yüzüne dikkat et! Göreceksin ki bir Sâni’-i Zülcelal’in, bir Fâtır-ı Zülcemal’in o serilmiş ve serpilmiş masnuattan her bir masnû üstünde Hâlık-ı külli şey’e mahsus bir sikkesi ve her bir mahluku üstünde Sâni’-i külli şey’e has bir hâtemi ve kalem-i kudretin birer menşuru olan sahaif-i leyl ve nehar, yaz ve baharda yazılan tabakat-ı mevcudat üstünde taklit kabul etmez bir turra-i garrası vardır. Şimdi o sikkelerden, o hâtemlerden, o turralardan numune olarak birkaçını zikredeceğiz.

Mesela, hesapsız sikkelerinden, hayat üzerinde koyduğu çok sikkelerinden şu sikkeye bak ki “Bir şeyden her şey yapar hem her şeyden bir tek şey yapar.” Çünkü nutfe suyundan ve hem içilen basit bir sudan, hesapsız aza ve cihazat-ı hayvaniyeyi yapar. İşte bir şeyi her şey yapmak elbette bir Kadîr-i Mutlak’ın işidir. Hem yenilen hadsiz taamlardan –o taam ise hayvanî olsun, nebatî olsun– o müteaddid maddeleri, has bir cisme kemal-i intizam ile çeviren ve ondan mahsus bir cilt nesceden ve ondan basit cihazları yapan elbette bir Kadîr-i külli şey’dir ve Alîm-i Mutlak’tır.

Evet, Hâlık-ı mevt ve hayat, şu destgâh-ı dünyada, hikmetiyle hayatı öyle bir kanun-u emriye-i mu’ciz-nüma ile idare ediyor ki o kanunu tatbik ve icra etmek; bütün kâinatı kabza-i tasarrufunda tutan bir zata mahsustur.

İşte eğer aklın sönmemiş ise kalbin kör olmamış ise anlarsın ki bir şeyi kemal-i suhulet ve intizamla her şey yapan ve her şeyi kemal-i mizan ve intizamla sanatkârane bir tek şey yapan, her şeyin Sâni’ine has ve Hâlık-ı külli şey’e mahsus bir sikkedir.

Mesela, görsen hârika-pîşe bir zat, bir dirhem pamuktan yüz top çuha ve ipek veya patiska gibi mütenevvi sair kumaşları o tek dirhem pamuktan nescetmekle beraber; helva, baklava gibi çok taamları dahi ondan yapıyor. Sonra görsen ki o zat, demiri ve taşı, balı ve yağı, suyu ve toprağı avucuna alır, bir güzel altın yapar. Elbette kat’iyen hükmedeceksin ki o zat, öyle kendine has bir sanata mâliktir; bütün anâsır-ı arziye, onun emrine musahhar ve bütün mevalid-i türabiye, onun hükmüne bakar.

Evet, hayattaki tecelli-i kudret ve hikmet, bu misalden bin derece daha acibdir. İşte hayat üstündeki çok sikkelerden bir tek sikke…

ÜÇÜNCÜ LEM’A

Bak, şu kâinat-ı seyyalede, şu mevcudat-ı seyyarede cevelan eden zîhayatlara! Göreceksin ki bütün zîhayatlardan her bir zîhayat üstünde Hayy-ı Kayyum’un koyduğu çok hâtemleri vardır. O hâtemlerden bir hâtemi şudur ki:

O zîhayat, mesela şu insan, âdeta kâinatın bir misal-i musağğarı, şecere-i hilkatin bir semeresi ve şu âlemin bir çekirdeği gibi ki enva-ı âlemin ekser numunelerini câmi’dir. Güya o zîhayat, bütün kâinattan gayet hassas mizanlarla süzülmüş bir katredir. Demek, şu zîhayatı halk etmek ve ona Rab olmak, bütün kâinatı kabza-i tasarrufunda tutmak lâzım gelir.

İşte eğer aklın evhamda boğulmamış ise anlarsın ki bir kelime-i kudreti mesela, “bal arısı”nı ekser eşyaya bir nevi küçük fihriste yapmak ve bir sahifede mesela, “insan”da şu kitab-ı kâinatın ekser meselelerini yazmak hem bir noktada mesela, küçücük “incir çekirdeği”nde koca incir ağacının programını dercetmek ve bir harfte mesela, “kalb-i beşer”de şu âlem-i kebirin safahatında tecelli ve ihata eden bütün esmanın âsârını göstermek ve bir mercimek tanesi kadar mevki tutan “kuvve-i hâfıza-i insaniyede” bir kütüphane kadar yazı yazdırmak ve bütün hâdisat-ı kevniyenin mufassal fihristesini o kuvvecikte dercetmek, elbette ve elbette Hâlık-ı külli şey’e has ve bu kâinatın Rabb-i Zülcelal’ine mahsus bir hâtemdir.

İşte zîhayat üstünde olan pek çok hâtem-i Rabbanîden bir tek hâtem, böyle nurunu gösterse ve onun âyâtını şöyle okuttursa acaba birden bütün o hâtemlere bakabilsen, görebilsen سُب۟حَانَ مَنِ اخ۟تَفٰى بِشِدَّةِ ظُهُورِهٖ demeyecek misin?

DÖRDÜNCÜ LEM’A

Bak, şu semavatın denizinde yüzen ve şu zeminin yüzünde serpilen rengârenk mevcudata ve çeşit çeşit masnuata dikkat et! Göreceksin ki her biri üstünde Şems-i Ezelî’nin taklit kabul etmez turraları vardır. Nasıl hayatta sikkeleri, zîhayatta hâtemleri görünüyor ve bir ikisini gördük. İhya üstünde dahi öyle turraları vardır. Temsil, derin manaları fehme yakınlaştırdığından bir temsil ile şu hakikati göstereceğiz.

Mesela, güneş seyyarelerden tut tâ katrelere kadar, tâ camın küçük parçalarına kadar ve karın parlak zerreciklerine kadar şu güneşin misaliyesinden ve in’ikasından bir turrası, güneşe mahsus bir eser-i nuranisi görünüyor. Şayet o hadsiz şeylerde görünen güneşçiklerini, güneşin cilve-i in’ikası ve tecelli-i aksi olduğunu kabul etmezsen, o vakit her bir katrede ve ziyaya maruz her bir cam parçasında ve ışığa mukabil her şeffaf bir zerrecikte tabiî, hakiki bir güneşin vücudunu bi’l-asale kabul etmek gibi gayet derece bir divanelikle, nihayetsiz bir belâhete düşmekliğin lâzım gelir.

Öyle de Şems-i Ezelî’nin tecelliyat-ı nuraniyesinden “ihya” yani “hayat vermek” cihetinde, her bir zîhayat üstünde öyle bir turrası vardır ki faraza bütün esbab toplansa ve birer fâil-i muhtar kesilseler, yine o turrayı taklit edemezler. Zira her biri birer mu’cize-i kudret olan zîhayatlar, her biri o Şems-i Ezelî’nin şuâları hükmünde olan esmasının nokta-i mihrakıyesi suretindedir.

Eğer zîhayat üstünde görünen o nakş-ı acib-i sanatı, o nazm-ı garib-i hikmeti ve o tecelli-i sırr-ı ehadiyeti, Zat-ı Ehad-i Samed’e verilmediği vakit; her bir zîhayatta, hattâ bir sinekte, bir çiçekte nihayetsiz bir kudret-i Fâtıra içinde saklandığını ve her şeyi muhit bir ilim bulunduğunu ve kâinatı idare edecek bir irade-i mutlaka onda mevcud olduğunu, belki Vâcibü’l-vücud’a mahsus bâki sıfatları dahi onların içinde bulunduğunu kabul etmek, âdeta o çiçeğin, o sineğin her bir zerresine bir uluhiyet vermek gibi dalaletin en eblehçesine, hurafatın en ahmakçasına bir derekesine düşmek lâzım gelir.

Zira o şeyin zerrelerine, hususan tohum olsalar, öyle bir vaziyet verilmiş ki o zerre, cüzü olduğu zîhayata bakar, onun nizamına göre vaziyet alır. Belki o zîhayatın bütün nevine bakar gibi o nev’in devamına yarayacak her yerde zer’etmek ve nevinin bayrağını dikmek için kanatçıklarla kanatlanmak gibi bir keyfiyet alır. Belki o zîhayat alâkadar ve muhtaç olduğu bütün mevcudata karşı muamelatını ve münasebat-ı rızkıyesini devam ettirecek bir vaziyet tutuyor.

İşte eğer o zerre, bir Kadîr-i Mutlak’ın memuru olmazsa ve nisbeti o Kadîr-i Mutlak’tan kesilse o vakit o zerreye, her şeyi görür bir göz, her şeye muhit bir şuur vermek lâzımdır.

Elhasıl, nasıl şu katrelerde ve camın zerreciklerinde olan güneşçikler ve çeşit çeşit renkler, güneşin cilve-i aksine ve in’ikasının tecellisine verilmezse bir tek güneşe mukabil nihayetsiz güneşleri kabul etmek lâzım gelir. Muhal-ender muhal bir hurafeyi kabul etmek iktiza eder. Aynen bunun gibi eğer her şey Kadîr-i Mutlak’a verilmezse bir tek Allah’a mukabil nihayetsiz belki zerrat-ı kâinat adedince ilahları kabul etmek gibi yüz derece muhal içindeki bir muhali mevcud kabul etmek gibi bir divanelik hezeyanına düşmek lâzım gelir.

Elhasıl: Her bir zerreden üç pencere, Şems-i Ezelî’nin nur-u vahdaniyetine ve vücub-u vücuduna açılır:

Birinci Pencere: Her bir zerre; bir nefer gibi askerî dairelerinin her birinde yani takımında, bölüğünde, taburunda, alayında, fırkasında, ordusunda her birisinde bir nisbeti, o nisbete göre bir vazifesi ve o vazifeye göre nizamı dairesinde bir hareketi olduğu gibi…

Hem mesela, senin göz bebeğindeki o camid zerrecik dahi senin gözünde, başında, vücudunda ve kuvve-i müvellide, kuvve-i cazibe, kuvve-i dâfia, kuvve-i musavvire gibi deveran-ı deme ve his ve harekeye hizmet eden evride ve şerayin ve sair âsablarda hem senin nevinde, ilâ âhir; birer nisbeti, birer vazifesi bulunduğunu, bilbedahe bir Kadîr-i Ezelî’nin eser-i sun’u ve memur-u muvazzafı ve taht-ı tedbirinde olduğunu kör olmayan göze gösterir.

İkinci Pencere: Havadaki her bir zerre; her bir çiçeği, her bir meyveyi ziyaret edebilir. Hem her çiçeğe, her meyveye girer, işleyebilir. Eğer her şeyi görür ve bilir bir Kadîr-i Mutlak’ın memur-u musahharı olmasa; o serseri zerre, bütün meyvelerin, çiçeklerin cihazatını ve yapılmasını ve ayrı ayrı sanatlarını ve onlara giydirilen suretlerin terziliğini ve hıyatet-i kâmile-i muhita-i sanatını bilmek lâzım gelir. İşte şu zerre, bir güneş gibi bir nur-u tevhidin şuâını gösteriyor. Ziyayı, havaya; mâi, türaba kıyas et.

Zaten eşyanın asıl menşeleri, şu dört maddedir: Yeni hikmetle müvellidü’l-mâ, müvellidü’l-humuza, karbon, azottur ki bu anâsır evvelki unsurların eczalarıdır.

Üçüncü Pencere: Zerrelerden mürekkeb bir parça toprak, her bir çiçekli ve meyveli nebatatın neşv ü nemasına menşe olabilir bir kâseyi o zerreciklerden doldursan bütün dünyadaki her nevi çiçek ve meyveli nebatatın tohumcukları ki o tohumcuklar hayvanatın nutfeleri gibi ayrı ayrı şeyler değil, nutfeler bir su olduğu gibi o tohumlar da karbon, azot, müvellidü’l-mâ, müvellidü’l-humuzadan mürekkeb, mahiyetçe birbirinin misli, keyfiyetçe birbirinden ayrı, yalnız kader kalemiyle sırf manevî olarak aslının programı tevdi edilmiş. İşte o tohumları nöbetle o kâseye koysak her biri hârika cihazatıyla, eşkâl ve vaziyetiyle zuhur edeceğini, vuku bulmuş gibi inanırsın.

Eğer o zerreler her bir şeyin her bir hal ve vaziyetini bilen ve her şeye (ona) lâyık vücudu ve vücudun levazımatını vermeye kadîr ve kudretine nisbeten her şey kemal-i suhuletle musahhar olan bir zatın memuru ve emirber bir vazifedarı olmazlarsa, o toprağın her bir zerresinde, ya bütün çiçekli ve meyvedarların adedince manevî fabrikalar ve matbaalar içinde bulunması lâzım gelir ki o cihazatları ve eşkâlleri birbirinden uzak ve birbirinden ayrı mevcudat-ı muhtelifeye menşe olabilsin. Veya bütün o mevcudata muhit bir ilim ve bütün onların teşkilatına muktedir olacak bir kudret vermek lâzımdır. Tâ bütün onların teşkilatına medar olsun.

Demek, Cenab-ı Hak’tan nisbet kesilse toprağın zerratı adedince ilahlar kabul edilmesi lâzım gelir. Bu ise bin defa muhal içinde muhal bir hurafedir.

Fakat memur oldukları vakit çok kolaydır. Nasıl bir sultan-ı azîmin bir âdi neferi, o padişahın namıyla ve onun kuvvetiyle bir memleketi hicret ettirebilir, iki denizi birleştirebilir, bir şahı esir edebilir. Öyle de ezel ve ebed Sultanı’nın emriyle, bir sinek bir Nemrut’u yere serer, bir karınca bir Firavun’un sarayını harap eder, yere atar. Bir incir çekirdeği, bir incir ağacını yüklenir.

Hem her bir zerrede, vücub ve vahdet-i Sâni’e iki şahid-i sadık daha var.

Birisi; her bir zerre, acz-i mutlakıyla beraber pek büyük ve pek mütenevvi vazifeleri kaldırıyor. Ve cümudiyeti ile beraber bir şuur-u küllî gösteren intizam-perverane nizam-ı umumîye tevfik-i hareket eder. Demek, her bir zerre, lisan-ı acziyle Kadîr-i Mutlak’ın vücub-u vücuduna ve nizam-ı âlemi gözetmesiyle vahdetine şehadet eder.

كَمَا اَنَّ فٖى كُلِّ ذَرَّةٍ شَاهِدَانِ عَلٰى اَنَّهُ وَاجِبٌ وَاحِدٌ كَذٰلِكَ فٖى كُلِّ حَىٍّ لَهُ اٰيَتَانِ عَلٰى اَنَّهُ اَحَدٌ صَمَدٌ

Evet, her bir zîhayatta biri ehadiyet sikkesi, diğeri samediyet turrası bulunuyor. Zira bir zîhayat ekser kâinatta cilveleri görünen esmayı birden kendi âyinesinde gösteriyor. Âdeta bir nokta-i mihrakıye hükmünde, Hayy-ı Kayyum’un tecelli-i ism-i a’zamını gösteriyor. İşte ehadiyet-i zatiyeyi, Muhyî perdesi altında bir nevi gölgesini gösterdiğinden bir sikke-i ehadiyeti taşıyor.

Hem o zîhayat, bu kâinatın bir misal-i musağğarı ve şecere-i hilkatin bir meyvesi hükmünde olduğu için kâinat kadar ihtiyacatını birden kolaylıkla küçücük daire-i hayatına yetiştirmek, samediyet turrasını gösteriyor. Yani o hal gösteriyor ki onun öyle bir Rabb’i var ki ona, her şeye bedel bir teveccühü var ve bütün eşyanın yerini tutar bir nazarı var. Bütün eşya, onun bir teveccühünün yerini tutamaz.

نَعَم۟ يَك۟فٖى لِكُلِّ شَى۟ءٍ شَى۟ءٌ عَن۟ كُلِّ شَى۟ءٍ وَ لَا يَك۟فٖى عَن۟هُ كُلُّ شَى۟ءٍ وَ لَو۟ لِشَى۟ءٍ وَاحِدٍ

Hem o hal gösteriyor ki onun o Rabb’i, hiçbir şeye muhtaç olmadığı gibi hazinesinden hiçbir şey eksilmez ve kudretine de hiçbir şey ağır gelmez. İşte samediyetin gölgesini gösteren bir nevi turrası…

Demek, her bir zîhayatta bir sikke-i ehadiyet, bir turra-i samediyet vardır. Evet, her bir zîhayat, hayat lisanıyla قُل۟ هُوَ اللّٰهُ اَحَدٌ ۝ اَللّٰهُ الصَّمَدُ okuyor. Bu iki sikkeden başka, birkaç pencere-i mühimme de var. Başka bir yerde tafsil edildiği için burada ihtisar edildi.

Madem şu kâinatın her bir zerresi, böyle üç pencereyi ve iki deliği ve hayat dahi iki kapıyı birden Vâcibü’l-vücud’un vahdaniyetine açıyor; zerreden tâ şemse kadar tabakat-ı mevcudat, Zat-ı Zülcelal’in envar-ı marifetini ne suretle neşrettiğini kıyas edebilirsin.

İşte marifetullahta terakkiyat-ı maneviyenin derecatını ve huzurun meratibini bundan anla ve kıyas et.

BEŞİNCİ LEM’A

Nasıl ki bir kitap eğer yazma ve mektup olsa onun yazmasına bir kalem kâfidir. Eğer basma ve matbu olsa o kitabın hurufatı adedince kalemler, yani demir harfler lâzımdır, tâ o kitap tabedilip vücud bulsun. Eğer o kitabın bazı harflerinde gayet ince bir hat ile o kitabın ekseri yazılmış ise –Sure-i Yâsin, lafz-ı Yâsin’de yazıldığı gibi– o vakit bütün o demir harflerin küçücükleri, o tek harfe lâzımdır, tâ tabedilsin.

Aynen öyle de şu kitab-ı kâinatı, kalem-i kudret-i Samedaniyenin yazması ve Zat-ı Ehadiyet’in mektubu desen, vücub derecesinde bir suhulet ve lüzum derecesinde bir makuliyet yoluna gidersin. Eğer tabiata ve esbaba isnad etsen, imtina derecesinde suubetli ve muhal derecesinde müşkülatlı ve hiçbir vehim kabul etmeyen hurafatlı şöyle bir yola gidersin ki tabiat için her bir cüz toprakta, her bir katre suda, her bir parça havada, milyarlarca madenî matbaalar ve hadsiz manevî fabrikalar bulunması lâzım. Tâ ki hesapsız çiçekli, meyveli masnuatın teşekkülatına mazhar olabilsin. Yahut her şeye muhit bir ilim, her şeye muktedir bir kuvvet, onlarda kabul etmek lâzım gelir, tâ şu masnuata hakiki masdar olabilsin.

Çünkü toprağın ve suyun ve havanın her bir cüzü, ekser nebatata menşe olabilir. Halbuki her bir nebat –meyveli olsa, çiçekli olsa teşekkülatı o kadar muntazamdır, o kadar mevzundur, o kadar birbirinden mümtazdır, o kadar keyfiyetçe birbirinden ayrıdır ki her birisine, yalnız ona mahsus birer ayrı manevî fabrika veya ayrı birer matbaa lâzımdır.

Demek tabiat, mistarlıktan masdarlığa çıksa her bir şeyde bütün şeylerin makinelerini bulundurmaya mecburdur. İşte bu tabiat-perestlik fikrinin esası, öyle bir hurafattır ki hurafeciler dahi ondan utanıyorlar. Kendini âkıl zanneden ehl-i dalaletin, nasıl nihayetsiz hezeyanlı bir akılsızlık iltizam ettiklerini gör, ibret al!

Elhasıl: Nasıl bir kitabın her bir harfi, kendi nefsini bir harf kadar gösterip ve kendi vücuduna tek bir suretle delâlet ediyor ve kendi kâtibini on kelime ile tarif eder ve çok cihetlerle gösterir. Mesela “Benim kâtibimin hüsn-ü hattı var, kalemi kırmızıdır, şöyledir, böyledir.” der.

Aynen öyle de şu kitab-ı kebir-i âlemin her bir harfi, kendine cirmi kadar delâlet eder ve kendi sureti kadar gösterir. Fakat Nakkaş-ı Ezelî’nin esmasını, bir kaside kadar tarif eder ve keyfiyetleri adedince işaret parmaklarıyla o esmayı gösterir, müsemmasına şehadet eder.

Demek, hem kendini hem bütün kâinatı inkâr eden sofestaî gibi bir ahmak, yine Sâni’-i Zülcelal’in inkârına gitmemek gerektir.

ALTINCI LEM’A

Hâlık-ı Zülcelal’in nasıl ki mahlukatının her bir ferdinin başında ve masnuatının her bir cüzünün cephesinde, ehadiyetinin sikkesini koymuştur. (Nasıl ki geçmiş lem’alarda bir kısmını gördün.) Öyle de her bir nev’in üstünde çok sikke-i ehadiyet, her bir küll üstünde müteaddid hâtem-i vâhidiyet, tâ mecmu-u âlem üstünde mütenevvi turra-i vahdet, gayet parlak bir surette koymuştur. İşte pek çok sikkelerden ve hâtemlerden ve turralardan, sath-ı arz sahifesinde bahar mevsiminde vaz’edilen bir sikke, bir hâtemi göstereceğiz. Şöyle ki:

Nakkaş-ı Ezelî, zeminin yüzünde yaz, bahar zamanında en az üç yüz bin nebatat ve hayvanatın envaını, nihayetsiz ihtilat, karışıklık içinde nihayet derecede imtiyaz ve teşhis ile ve gayet derecede intizam ve tefrik ile haşir ve neşretmesi, bahar gibi zâhir ve bâhir parlak bir sikke-i tevhiddir.

Evet, bahar mevsiminde ölmüş arzın ihyası içinde, üç yüz bin haşrin numunelerini kemal-i intizam ile icad etmek ve arzın sahifesinde birbiri içinde üç yüz bin muhtelif envaın efradını hatasız ve sehivsiz, galatsız, noksansız, gayet mevzun, manzum, gayet muntazam ve mükemmel bir surette yazmak, elbette nihayetsiz bir kudrete ve muhit bir ilme ve kâinatı idare edecek bir iradeye mâlik bir Zat-ı Zülcelal’in, bir Kadîr-i Zülkemal’in ve bir Hakîm-i Zülcemal’in sikke-i mahsusası olduğunu zerre miktar şuuru bulunanın derk etmesi lâzım gelir.

Kur’an-ı Hakîm ferman ediyor ki: فَان۟ظُر۟ اِلٰٓى اٰثَارِ رَح۟مَتِ اللّٰهِ كَي۟فَ يُح۟يِى ال۟اَر۟ضَ بَع۟دَ مَو۟تِهَا اِنَّ ذٰلِكَ لَمُح۟يِى ال۟مَو۟تٰى وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَى۟ءٍ قَدٖيرٌ

Evet, zeminin diriltilmesinde, üç yüz bin haşrin numunelerini, birkaç gün zarfında yapan, gösteren kudret-i Fâtıraya; elbette insanın haşri ona göre kolay gelir. Mesela, Gelincik Dağı’nı ve Sübhan Dağı’nı bir işaretle kaldıran bir Zat-ı Mu’ciz-nüma’ya “Şu dereden, yolumuzu kapayan şu koca taşı kaldırabilir misin?” denilir mi? Öyle de gök ve dağ ve yeri altı günde icad eden ve onları vakit be-vakit doldurup boşaltan bir Kadîr-i Hakîm’e, bir Kerîm-i Rahîm’e “Ebed tarafından ihzar edilip serilmiş, kendi ziyafetine gidecek yolumuzu seddeden şu toprak tabakasını üstümüzden kaldırabilir misin? Yeri düzeltip bizi ondan geçirebilir misin?” istib’ad suretinde söylenir mi?

Şu zeminin yüzünde yaz zamanında bir sikke-i tevhidi gördün. Şimdi bak, gayet basîrane ve hakîmane zeminin yüzündeki şu tasarrufat-ı azîme-i bahariye üstünde, bir hâtem-i vâhidiyet gayet aşikâre görünüyor. Çünkü şu icraat, bir vüs’at-i mutlaka içinde ve o vüs’atle beraber bir sürat-i mutlaka ile ve o sürat ile beraber bir sehavet-i mutlaka içinde görünen intizam-ı mutlak ve kemal-i hüsn-ü sanat ve mükemmeliyet-i hilkat; öyle bir hâtemdir ki gayr-ı mütenahî bir ilim ve nihayetsiz bir kudret sahibi ona sahip olabilir.

Evet, görüyoruz ki bütün yeryüzünde bir vüs’at-i mutlaka içinde bir icad, bir tasarruf, bir faaliyet var.

Hem o vüs’at içinde, bir sürat-i mutlaka ile işleniyor.

Hem o sürat ve vüs’atle beraber bir suhulet-i mutlaka içinde işler yapılıyor.

Hem o suhulet, sürat ve vüs’atle beraber teksir-i efradda bir sehavet-i mutlaka görünüyor.

Hem o sehavet ve suhulet ve sürat ve vüs’atle beraber; her bir nevide, her bir fertte görünen bir intizam-ı mutlak ve gayet mümtaz bir hüsn-ü sanat ve gayet müstesna bir mükemmeliyet-i hilkat ile beraber gayet sehavet içinde bir intizam-ı tam var.

Ve o teksir-i efrad içinde bir mükemmeliyet ve gayet bir sürat içinde bir hüsn-ü sanat ve nihayet ihtilat içinde bir imtiyaz-ı etem ve gayet mebzuliyet içinde gayet kıymettar eserler ve gayet geniş daire içinde tam bir muvafakat ve gayet suhulet içinde gayet sanatkârane bedîaları icad etmek, bir anda, her yerde, bir tarzda, her fertte bir sanat-ı hârika, bir faaliyet-i mu’ciz-nüma göstermek; elbette ve elbette öyle bir zatın hâtemidir ki hiçbir yerde olmadığı halde, her yerde hazır, nâzırdır. Hiçbir şey ondan gizlenmediği gibi hiçbir şey ona ağır gelmez. Zerrelerle yıldızlar, onun kudretine nisbeten müsavidirler.

Mesela, o Rahîm-i Zülcemal’in bağistan-ı kereminden, mu’cizatının salkımlarından bir tanecik hükmünde gördüğüm iki parmak kalınlığında bir üzüm asmasına asılmış olan salkımları saydım, yüz elli beş çıktı. Bir salkımın tanesini saydım yüz yirmi kadar oldu. Düşündüm, dedim: Eğer bu asma çubuğu, ballı su musluğu olsa daim su verse şu hararete karşı o yüzer rahmetin şurup tulumbacıklarını emziren salkımlara ancak kifayet edecek. Halbuki, bazen az bir rutubet ancak eline geçer. İşte bu işi yapan, her şeye kādir olmak lâzım gelir.

سُب۟حَانَ مَن۟ تَحَيَّرَ فٖى صُن۟عِهِ ال۟عُقُولُ

YEDİNCİ LEM’A

Bak, nasıl sahife-i arz üstünde Zat-ı Ehad-i Samed’in hâtemlerini az dikkatle görebilirsin. Başını kaldır, gözünü aç, şu kâinat kitab-ı kebirine bir bak; göreceksin ki o kâinatın heyet-i mecmuası üstünde, büyüklüğü nisbetinde bir vuzuh ile hâtem-i vahdet okunuyor. Çünkü şu mevcudat bir fabrikanın, bir kasrın, bir muntazam şehrin eczaları ve efradları gibi bel bele verip, birbirine karşı muavenet elini uzatıp birbirinin sual-i hâcetine “Lebbeyk! Baş üstüne.” derler. El ele verip bir intizam ile çalışırlar. Baş başa verip zevi’l-hayata hizmet ederler. Omuz omuza verip bir gayeye müteveccihen bir Müdebbir-i Hakîm’e itaat ederler.

Evet, güneş ve aydan, gece ve gündüzden, kış ve yazdan tut, tâ nebatatın muhtaç ve aç hayvanların imdadına gelmelerinde ve hayvanların zayıf, şerif insanların imdadına koşmalarında, hattâ mevadd-ı gıdaiyenin latîf, nahif yavruların ve meyvelerin imdadına uçmalarında, tâ zerrat-ı taamiyenin hüceyrat-ı beden imdadına geçmelerinde cari olan bir düstur-u teavünle hareketleri, bütün bütün kör olmayana gösteriyorlar ki gayet kerîm bir tek Mürebbi’nin kuvvetiyle, gayet hakîm bir tek Müdebbir’in emriyle hareket ediyorlar.

İşte şu kâinat içinde cari olan bu tesanüd, bu teavün, bu tecavüb, bu teanuk, bu musahhariyet, bu intizam, bir tek Müdebbir’in tertibiyle idare edildiklerine ve bir tek Mürebbi’nin tedbiriyle sevk edildiklerine kat’iyen şehadet etmekle beraber; şu bilbedahe sanat-ı eşyada görünen hikmet-i âmme içindeki inayet-i tamme ve o inayet içinde parlayan rahmet-i vâsia ve o rahmet üstünde serilen ve rızka muhtaç her bir zîhayata onun hâcetine lâyık bir tarzda iaşe etmek için serpilen erzak ve iaşe-i umumî, öyle parlak bir hâtem-i tevhiddir ki bütün bütün aklı sönmeyen anlar ve bütün bütün kör olmayan görür.

Evet, kasd ve şuur ve iradeyi gösteren bir perde-i hikmet, umum kâinatı kaplamış ve o perde-i hikmet üstünde lütuf ve tezyin ve tahsin ve ihsanı gösteren bir perde-i inayet serilmiştir ve o müzeyyen perde-i inayet üstünde kendini sevdirmek ve tanıttırmak, in’am ve ikram etmek lem’alarını gösteren bir hulle-i rahmet, kâinatı içine almıştır. Ve o münevver perde-i rahmet-i âmme üstüne serilen ve terahhumu ve ihsan ve ikramı ve kemal-i şefkat ve hüsn-ü terbiyeyi ve lütf-u rububiyeti gösteren bir sofra-i erzak-ı umumiye dizilmiştir.

Evet şu mevcudat, zerrelerden güneşlere kadar; fertler olsun neviler olsun, küçük olsun büyük olsun, semerat ve gayatla ve faydalar ve maslahatlarla münakkaş bir kumaş-ı hikmetten muhteşem bir gömlek giydirilmiş ve o hikmet-nüma suret gömleği üstünde lütuf ve ihsan çiçekleriyle müzeyyen bir hulle-i inayet her şeyin kametine göre biçilmiş ve o müzeyyen hulle-i inayet üzerine tahabbüb ve ikram ve tahannün ve in’am lem’alarıyla münevver rahmet nişanları takılmış ve o münevver ve murassa nişanları ihsan etmekle beraber, zeminin yüzünde bütün zevi’l-hayatın taifelerine kâfi, bütün hâcetlerine vâfi bir sofra-i rızk-ı umumî kurulmuştur.

İşte şu iş, güneş gibi aşikâre, nihayetsiz Hakîm, Kerîm, Rahîm, Rezzak bir Zat-ı Zülcemal’e işaret edip gösteriyor.

Öyle mi? Her şey rızka muhtaç mıdır?

Evet, bir fert rızka ve devam-ı hayata muhtaç olduğu gibi görüyoruz ki bütün mevcudat-ı âlem, bâhusus zîhayat olsa, küllî olsun cüz’î olsun, küll olsun cüz olsun; vücudunda, bekasında, hayatında ve idame-i hayatta maddeten ve manen çok metalibi var, çok levazımatı var. İftikaratı ve ihtiyacatı öyle şeylere var ki en ednasına o şeyin eli yetişmediği, en küçük matlubuna o şeyin kuvveti kâfi gelmediği bir halde, görüyoruz ki bütün metalibi ve erzak-ı maddiye ve maneviyesi مِن۟ حَي۟ثُ لَا يَح۟تَسِبُ ummadığı yerlerden kemal-i intizamla ve vakt-i münasipte ve lâyık bir tarzda kemal-i hikmetle ellerine veriliyor.

İşte bu iftikar ve ihtiyac-ı mahlukat ve bu tarzda imdat ve iane-i gaybiye, acaba güneş gibi bir Mürebbi-i Hakîm-i Zülcelal’i, bir Müdebbir-i Rahîm-i Zülcemal’i göstermiyor mu?

SEKİZİNCİ LEM’A

Nasıl ki bir tarlada ekilen bir nevi tohum delâlet eder ki o tarla herhalde tohum sahibinin taht-ı tasarrufunda olduğunu, hem o tohumu dahi tarla mutasarrıfının taht-ı tasarrufunda olduğunu gösterir. Öyle de şu anâsır denilen mezraa-i masnuat, vâhidiyet ve besatet ile beraber, külliyet ve ihataları ve şu mahlukat denilen semerat-ı rahmet ve mu’cizat-ı kudret ve kelâmat-ı hikmet olan nebatat ve hayvanat, mümaselet ve müşabehetleriyle beraber çok yerlerde intişarı, her tarafta bulunup tavattunları; tek bir Sâni’-i Mu’ciz-nüma’nın taht-ı tasarrufunda olduklarını öyle bir tarzda gösteriyor ki güya her bir çiçek, her bir semere, her bir hayvan, o Sâni’in birer sikkesidir, birer hâtemidir, birer turrasıdır. Her nerede bulunsa lisan-ı haliyle her birisi der ki “Ben kimin sikkesiyim, bu yer dahi onun masnuudur. Ben kimin hâtemiyim, bu mekân dahi onun mektubudur. Ben kimin turrasıyım, bu vatanım dahi onun mensucudur.”

Demek, en edna bir mahluka rububiyet; bütün anâsırı kabza-i tasarrufunda tutana mahsustur ve en basit bir hayvanı tedbir ve tedvir etmek; bütün hayvanatı, nebatatı, masnuatı kabza-i rububiyetinde terbiye edene has olduğunu kör olmayan görür.

Evet her bir fert, sair efrada mümaselet ve misliyet lisanı ile der: “Kim bütün nevime mâlik ise bana mâlik olabilir, yoksa yok.” Her nevi, sair nevilerle beraber yeryüzünde intişarı lisanıyla der: “Kim bütün sath-ı arza mâlik ise bana mâlik olabilir; yoksa yok.” Arz, sair seyyarat ile bir güneşe irtibatı ve semavat ile tesanüdü lisanıyla der: “Kim bütün kâinata mâlik ise bana mâlik o olabilir, yoksa yok.”

Evet, faraza zîşuur bir elmaya biri dese: “Sen benim sanatımsın.” O elma lisan-ı hal ile ona “Sus!” diyecek. “Eğer bütün yeryüzünde bütün elmaların teşkiline muktedir olabilirsen belki yeryüzünde münteşir bütün hemcinsimiz olan bütün meyvedarlara, belki bütün bahar sefinesiyle hazine-i rahmetten gelen bütün hedâyâ-yı Rahmaniyeye mutasarrıf olabilirsen bana rububiyet dava et.” O tek elma böyle diyecek ve o ahmağın ağzına bir tokat vuracak.

DOKUZUNCU LEM’A

Cüzde cüz’îde, küllde küllîde, küll-i âlemde, hayatta, zîhayatta, ihyada olan sikkelerden, hâtemlerden, turralardan bazılarına işaret ettik. Şimdi, nevilerde hesapsız sikkelerden bir sikkeye işaret edeceğiz.

Evet, nasıl ki meyvedar bir ağacın hesapsız semereleri, bir terbiye-i vâhide, bir kanun-u vahdetle, bir tek merkezden idare edildiklerinden külfet ve meşakkat ve masraf, o kadar suhulet peyda eder ki kesretle terbiye edilen tek bir semereye müsavi olurlar. Demek, kesret ve taaddüd-ü merkez, her semere için kemiyetçe bütün ağaç kadar külfet ve masraf ve cihazat ister. Fark yalnız keyfiyetçedir. Nasıl ki bir tek nefere lâzım teçhizat-ı askeriyeyi yapmak için orduya lâzım bütün fabrikalar kadar fabrikalar lâzımdır.

Demek iş, vahdetten kesrete geçse efrad adedince –kemiyet cihetiyle– külfet ziyadeleşir. İşte, her nevide bilmüşahede görünen suhulet-i fevkalâde, elbette vahdetten, tevhidden gelen bir yüsr ve suhuletin eseridir.

Elhasıl, bir cinsin bütün envaı, bir nev’in bütün efradı aza-yı esasîde muvafakat ve müşabehetleri nasıl ispat ederler ki tek bir Sâni’in masnularıdır. Çünkü vahdet-i kalem ve ittihad-ı sikke öyle ister. Öyle de bu meşhud suhulet-i mutlaka ve külfetsizlik, vücub derecesinde icab eder ki bir Sâni’-i Vâhid’in eserleri olsun. Yoksa imtina derecesine çıkan bir suubet, o cinsi in’idama ve o nev’i ademe götürecekti.

Velhasıl: Cenab-ı Hakk’a isnad edilse bütün eşya, bir tek şey gibi bir suhulet peyda eder. Eğer esbaba isnad edilse her bir şey, bütün eşya kadar suubet peyda eder. Madem öyledir; kâinatta şu görünen fevkalâde ucuzluk ve şu göz önündeki hadsiz mebzuliyet, sikke-i vahdeti güneş gibi gösterir. Eğer gayet mebzuliyetle elimize geçen şu sanatlı meyveler, Vâhid-i Ehad’in malı olmazsa bütün dünyayı verse idik, bir tek narı yiyemezdik.

ONUNCU LEM’A

Tecelli-i cemaliyeyi gösteren hayat; nasıl bir bürhan-ı ehadiyettir, belki bir çeşit tecelli-i vahdettir. Tecelli-i celali izhar eden memat dahi bir bürhan-ı vâhidiyettir.

Evet, mesela وَ لِلّٰهِ ال۟مَثَلُ ال۟اَع۟لٰى nasıl ki güneşe karşı parlayan ve akan büyük bir ırmağın kabarcıkları ve zemin yüzünün mütelemmi’ şeffafatı, güneşin aksini ve ışığını göstermek suretiyle güneşe şehadet ettikleri gibi o kataratın ve şeffafatın gurûbuyla, gitmeleriyle beraber arkalarından yeni gelen katarat taifeleri ve şeffafat kabileleri üstünde yine güneşin cilveleri haşmetle devamı ve ışığının tecellisi ve noksansız istimrarı kat’iyen şehadet eder ki: Sönüp yanan, değişip tazelenen, gelip parlayan misalî güneşçikler ve ışıklar ve nurlar; bir bâki, daimî, âlî, tecellisi zevalsiz bir tek güneşin cilveleridir. Demek, o parlayan kataratlar, zuhuruyla ve gelmeleriyle güneşin vücudunu gösterdikleri gibi; gurûblarıyla, zevalleriyle, güneşin bekasını ve devamını ve birliğini gösteriyorlar.

Aynen öyle de şu mevcudat-ı seyyale, vücudlarıyla ve hayatlarıyla Vâcibü’l-vücud’un vücub-u vücuduna ve ehadiyetine şehadet ettikleri gibi; zevalleriyle, ölümleriyle o Vâcibü’l-vücud’un ezeliyetine, sermediyetine ve ehadiyetine şehadet ederler.

Evet gece gündüz, kış ve yaz, asırlar ve devirlerin değişmesiyle gurûb ve ufûl içinde teceddüd eden ve tazelenen masnuat-ı cemile, mevcudat-ı latîfe, elbette bir âlî ve sermedî ve daimü’t-tecelli bir cemal sahibinin vücud ve beka ve vahdetini gösterdikleri gibi; o masnuat, esbab-ı zâhiriye-i süfliyeleriyle beraber zeval bulup ölmeleri, o esbabın hiçliğini ve bir perde olduğunu gösteriyorlar. Şu hal kat’iyen ispat eder ki şu sanatlar, şu nakışlar, şu cilveler; bütün esması kudsiye ve cemile olan bir Zat-ı Cemil-i Zülcelal’in tazelenen sanatlarıdır, tahavvül eden nakışlarıdır, taharrük eden âyineleridir, birbiri arkasından gelen sikkeleridir, hikmetle değişen hâtemleridir.

Elhasıl, şu kitab-ı kebir-i kâinat, nasıl ki vücud ve vahdete dair âyât-ı tekviniyeyi bize ders veriyor. Öyle de o Zat-ı Zülcelal’in bütün evsaf-ı kemaliye ve cemaliye ve celaliyesine de şehadet eder. Ve kusursuz ve noksansız kemal-i zatîsini ispat ederler. Çünkü bedihîdir ki bir eserde kemal, o eserin menşe ve mebdei olan fiilin kemaline delâlet eder. Fiilin kemali ise ismin kemaline ve ismin kemali, sıfatın kemaline ve sıfatın kemali, şe’n-i zatînin kemaline ve şe’nin kemali, o zat-ı zîşuunun kemaline, hadsen ve zarureten ve bedaheten delâlet eder.

Mesela, nasıl ki kusursuz bir kasrın mükemmel olan nukuş ve tezyinatı, arkalarında bir usta ef’alinin mükemmeliyetini gösterir. O ef’alin mükemmeliyeti, o fâil ustanın rütbelerini gösteren unvanları ve isimlerinin mükemmeliyetini gösterir. Ve o esma ve unvanlarının mükemmeliyeti, o ustanın sanatına dair sıfatlarının mükemmeliyetini gösterir. Ve o sanat ve sıfatlarının mükemmeliyeti, o sanat sahibinin şuun-u zatiye denilen kabiliyet ve istidad-ı zatiyesinin mükemmeliyetini gösterir. Ve o şuun ve kabiliyet-i zatiyenin mükemmeliyeti, o ustanın mahiyet-i zatiyesinin mükemmeliyetini gösterdiği misillü…

Aynen öyle de şu kusursuz, futursuz هَل۟ تَرٰى مِن۟ فُطُورٍ sırrına mazhar olan şu âsâr-ı meşhude-i âlem, şu mevcudat-ı muntazama-i kâinatta olan sanat ise bilmüşahede bir müessir-i zi’l-iktidarın kemal-i ef’aline delâlet eder. O kemal-i ef’al ise bilbedahe o fâil-i zülcelalin kemal-i esmasına delâlet eder. O kemal-i esma ise bizzarure o esmanın müsemma-i zülcemalinin kemal-i sıfâtına delâlet ve şehadet eder. O kemal-i sıfât ise bi’l-yakîn o mevsuf-u zülkemalin kemal-i şuununa delâlet ve şehadet eder. O kemal-i şuun ise bihakkalyakîn o zîşuunun kemal-i zatına öyle delâlet eder ki bütün kâinatta görünen bütün enva-ı kemalât, onun kemaline nisbeten sönük bir zıll-i zayıf suretinde bir Zat-ı Zülkemal’in âyât-ı kemali ve rumuz-u celali ve işarat-ı cemali olduğunu gösterir.

GÜNEŞLER KUVVETİNDE ON BİRİNCİ LEM’A

On Dokuzuncu Söz’de tarif edilen ve kitab-ı kebirin âyet-i kübrası ve o Kur’an-ı kebirdeki ism-i a’zamı ve o şecere-i kâinatın çekirdeği ve en münevver meyvesi ve o saray-ı âlemin güneşi ve âlem-i İslâm’ın bedr-i münevveri ve rububiyet-i İlahiyenin dellâl-ı saltanatı ve tılsım-ı kâinatın keşşaf-ı zîhikmeti olan Seyyidimiz Muhammedü’l-Emin aleyhissalâtü vesselâm, bütün enbiyayı sayesi altına alan risalet cenahı ve bütün âlem-i İslâm’ı himayesine alan İslâmiyet cenahlarıyla hakikatin tabakatında uçan ve bütün enbiya ve mürselîni, bütün evliya ve sıddıkîni ve bütün asfiya ve muhakkikîni arkasına alıp bütün kuvvetiyle vahdaniyeti gösterip arş-ı ehadiyete yol açıp gösterdiği iman-ı billah ve ispat ettiği vahdaniyet-i İlahiyeyi hiç vehim ve şüphenin haddi var mı ki kapatabilsin ve perde olabilsin?

Madem On Dokuzuncu Söz’de ve On Dokuzuncu Mektup’ta o bürhan-ı kātı’ın âbü’l-hayat-ı marifetinden on dört reşha ve on dokuz işarat ile o zat-ı mu’ciz-nümanın enva-ı mu’cizatıyla beraber, icmalen bir derece tarif ve beyan etmişiz. Şurada şu işaret ile iktifa edip o vahdaniyetin bürhan-ı kātı’ını tezkiye eden ve sıdkına şehadet eden esasata işaret suretinde bir salavat-ı şerife ile hatmederiz.

اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلٰى مَن۟ دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِكَ وَ وَح۟دَانِيَّتِكَ وَ شَهِدَ عَلٰى جَلَالِكَ وَ جَمَالِكَ وَ كَمَالِكَ الشَّاهِدُ الصَّادِقُ ال۟مُصَدَّقُ وَ ال۟بُر۟هَانُ النَّاطِقُ ال۟مُحَقَّقُ سَيِّدُ ال۟اَن۟بِيَاءِ وَ ال۟مُر۟سَلٖينَ اَل۟حَامِلُ سِرَّ اِج۟مَاعِهِم۟ وَ تَص۟دٖيقِهِم۟ وَ مُع۟جِزَاتِهِم۟ وَ اِمَامُ ال۟اَو۟لِيَاءِ وَ الصِّدّٖيقٖينَ اَل۟حَاوٖى سِرَّ اِتِّفَاقِهِم۟ وَ تَح۟قٖيقِهِم۟ وَ كَرَامَاتِهِم۟ ذُو ال۟مُع۟جِزَاتِ ال۟بَاهِرَةِ وَ ال۟خَوَارِقِ الظَّاهِرَةِ وَ الدَّلَائِلِ ال۟قَاطِعَةِ ال۟مُحَقَّقَةِ ال۟مُصَدَّقَةِ لَهُ ذُو ال۟خِصَالِ ال۟غَالِيَةِ فٖى ذَاتِهٖ وَ ال۟اَخ۟لَاقِال۟عَالِيَةِ فٖى وَظٖيفَتِهٖ وَ السَّجَايَا السَّامِيَةِ فٖى شَرٖيعَتِهِ اَل۟مُكَمَّلَةِ ال۟مُنَزَّهَةِ لَهُ عَنِ ال۟خِلَافِ مَه۟بِطُ ال۟وَح۟ىِ الرَّبَّانِىِّ بِاِج۟مَاعِ ال۟مُن۟زِلِ وَ ال۟مُن۟زَلِ وَ ال۟مُن۟زَلِ عَلَي۟هِ سَيَّارُ عَالَمِ ال۟غَي۟بِ وَ ال۟مَلَكُوتِ مُشَاهِدُ ال۟اَر۟وَاحِ وَ مُصَاحِبُ ال۟مَلٰئِكَةِ اَن۟مُوذَجُ كَمَالِ ال۟كَائِنَاتِ شَخ۟صًا وَ نَو۟عًا وَ جِن۟سًا ( اَن۟وَرُ ثَمَرَاتِ شَجَرَةِ ال۟خِل۟قَةِ ) سِرَاجُ ال۟حَقِّ بُر۟هَانُ ال۟حَقٖيقَةِ تِم۟ثَالُ الرَّح۟مَةِ مِثَالُ ال۟مَحَبَّةِ كَشَّافُ طِل۟سِمِ ال۟كَائِنَاتِ دَلَّالُ سَل۟طَنَةِ الرُّبُوبِيَّةِ ال۟مُر۟مِزُ بِعُل۟وِيَّةِ شَخ۟صِيَّتِهِ ال۟مَع۟نَوِيَّةِ اِلٰى اَنَّهُ نُص۟بُ عَي۟نِ فَاطِرِ ال۟عَالَمِ فٖى خَل۟قِ ال۟كَائِنَاتِ ذُو الشَّرٖيعَةِ الَّتٖى هِىَ بِوُس۟عَةِ دَسَاتٖيرِهَا وَ قُوَّتِهَا تُشٖيرُ اِلٰى اَنَّهَا نِظَامُ نَاظِمِ ال۟كَو۟نِ وَ وَض۟عُ خَالِقِ ال۟كَائِنَاتِ نَعَم۟ اِنَّ نَاظِمَ ال۟كَائِنَاتِ بِهٰذَا النِّظَامِ ال۟اَتَمِّ ال۟اَك۟مَلِ هُوَ نَاظِمُ هٰذَا الدّٖينِ بِهٰذَا النِّظَامِ ال۟اَح۟سَنِ ال۟اَج۟مَلِ سَيِّدُنَا نَح۟نُ مَعَاشِرَ بَنٖى اٰدَمَ وَ مُه۟دٖينَا اِلَى ال۟اٖيمَانِ نَح۟نُ مَعَاشِرَ ال۟مُؤ۟مِنٖينَ مُحَمَّدٍ ب۟نِ عَب۟دِ اللّٰهِ ب۟نِ عَب۟دِ ال۟مُطَّلِبِ عَلَي۟هِ اَف۟ضَلُ الصَّلَوَاتِ وَ اَتَمُّ التَّس۟لٖيمَاتِ مَا دَامَتِ ال۟اَر۟ضُ وَ السَّمٰوَاتُ فَاِنَّ ذٰلِكَ الشَّاهِدَ الصَّادِقَ ال۟مُصَدَّقَ يَش۟هَدُ عَلٰى رُؤُسِ ال۟اَش۟هَادِ مُنَادِيًا وَ مُعَلِّمًا لِاَج۟يَالِ ال۟بَشَرِ خَل۟فَ ال۟اَع۟صَارِ وَ ال۟اَق۟طَارِ نِدَاءً عُل۟وِيًّا بِجَمٖيعِ قُوَّتِهٖ وَ بِغَايَةِ جِدِّيَّتِهٖ وَ بِنِهَايَةِ وُثُوقِهٖ وَ بِقُوَّةِ اِط۟مِئ۟نَانِهٖ وَ بِكَمَالِ اٖيمَانِهٖ بِاَش۟هَدُ اَن۟ لَٓا اِلٰهَ اِلَّا اللّٰهُ وَح۟دَهُ لَا شَرٖيكَ لَهُ

GÜNEŞLER KUVVETİNDE ON İKİNCİ LEM’A

Şu Yirmi İkinci Söz’ün On İkinci Lem’a’sı, öyle bir bahr-i hakaiktir ki bütün yirmi iki Söz ancak onun yirmi iki katresi ve öyle bir menba-ı envardır ki şu yirmi iki Söz, o güneşten ancak yirmi iki lem’asıdır. Evet, o yirmi iki adet Sözlerin her birisi, sema-i Kur’an’da parlayan bir tek necm-i âyetin bir lem’ası ve bahr-i Furkan’dan akan bir âyetin ırmağından tek bir katresi ve bir kenz-i a’zam-ı Kitabullah’ta her biri bir sandukça-i cevahir olan âyetlerin bir tek âyetinin bir tek incisidir.

İşte On Dokuzuncu Söz’ün On Dördüncü Reşha’sında bir nebze tarif edilen o Kelâmullah; ism-i a’zamdan, arş-ı a’zamdan, rububiyetin tecelli-i a’zamından nüzul edip ezeli ebede rabtedecek, ferşi arşa bağlayacak bir vüs’at ve ulviyet içinde bütün kuvvetiyle ve âyâtının bütün kat’iyetiyle mükerreren لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ der, bütün kâinatı işhad eder ve şehadet ettirir. Evet لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ بَرَابَر۟ مٖيزَنَد۟ عَالَم۟

Evet, o Kur’an’a selim bir kalp gözüyle baksan göreceksin ki cihat-ı sittesi öyle parlıyor, öyle şeffaftır ki hiçbir zulmet, hiçbir dalalet, hiçbir şüphe ve rayb, hiçbir hile içine girmeye ve daire-i ismetine duhûle fürce bulamaz. Çünkü üstünde sikke-i i’caz, altında bürhan ve delil, arkasında nokta-i istinadı mahz-ı vahy-i Rabbanî, önünde saadet-i dâreyn, sağında aklı istintak edip tasdikini temin, solunda vicdanı istişhad ederek teslimini tesbit, içi bilbedahe safi hidayet-i Rahmaniye, üstü bilmüşahede hâlis envar-ı imaniye, meyveleri biaynelyakîn kemalât-ı insaniye ile müzeyyen asfiya ve muhakkikîn, evliya ve sıddıkîn olan o lisan-ı gaybın sinesine kulağını yapıştırıp dinlesen; derinden derine, gayet munis ve mukni, nihayet ciddi ve ulvi ve bürhan ile mücehhez bir sadâ-yı semavî işiteceksin ki öyle bir kat’iyetle لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ der ve tekrar eder ki hakkalyakîn derecesinde söylediğini, aynelyakîn gibi bir ilm-i yakîni sana ifade ve ifaza ediyor.

Elhasıl: Her birisi birer güneş olan, Resul-i Ekrem aleyhissalâtü vesselâm ile Furkan-ı Ahkem ki:

Biri; âlem-i şehadetin lisanı olarak bin mu’cizat içinde bütün enbiya ve asfiyanın taht-ı tasdiklerinde İslâmiyet ve risalet parmaklarıyla işaret ederek bütün kuvvetiyle gösterdiği bir hakikati…

Diğeri; âlem-i gaybın lisanı hükmünde, kırk vücuh-u i’caz içinde, kâinatın bütün âyât-ı tekviniyesinin taht-ı tasdiklerinde, hakkaniyet ve hidayet parmaklarıyla işaret edip bütün ciddiyetle gösterdiği aynı hakikati… Acaba o hakikat, güneşten daha bâhir, gündüzden daha zâhir olmaz mı?

Ey dalalet-âlûd mütemerrid insancık! (Hâşiye) Ateş böceğinden daha sönük kafa fenerinle nasıl şu güneşlere karşı gelebilirsin? Onlardan istiğna edebilirsin? Üflemekle onları söndürmeye çalışırsın? Tuuuh, tuf, senin o münkir aklına! Nasıl o iki lisan-ı gayb ve şehadet, bütün âlemlerin Rabb’i ve şu kâinatın sahibi namına ve onun hesabına söyledikleri sözleri ve davaları inkâr edebilirsin? Ey bîçare ve sinekten daha âciz daha hakir! Sen necisin ki şu kâinatın Sahib-i Zülcelal’ini tekzibe yelteniyorsun?

HÂTİME

Ey aklı hüşyar, kalbi müteyakkız arkadaş! Eğer şu Yirmi İkinci Söz’ün başından buraya kadar fehmetmişsen on iki lem’ayı birden elinde tut. Binler elektrik kuvvetinde bir sirac-ı hakikat bularak arş-ı a’zamdan uzatılıp gelen âyât-ı Kur’aniyeye yapış. Burak-ı tevfike bin, semavat-ı hakaikte urûc et, arş-ı marifetullaha çık.

اَش۟هَدُ اَن۟ لَٓا اِلٰهَ اِلَّا اَن۟تَ وَح۟دَكَ لَا شَرٖيكَ لَكَ de. Hem لَٓا اِلٰهَ اِلَّا اللّٰهُ وَح۟دَهُ لَا شَرٖيكَ لَهُ لَهُ ال۟مُل۟كُ وَ لَهُ ال۟حَم۟دُ يُح۟يٖى وَ يُمٖيتُ وَ هُوَ حَىٌّ لَا يَمُوتُ بِيَدِهِ ال۟خَي۟رُ وَ هُوَ عَلٰى كُلِّ شَى۟ءٍ قَدٖيرٌ diyerek bütün mevcudat-ı kâinatın başları üstünde ve mescid-i kebir-i âlemde vahdaniyeti ilan et.

سُب۟حَانَكَ لَا عِل۟مَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّم۟تَنَٓا اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟عَلٖيمُ ال۟حَكٖيمُ

رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذ۟نَٓا اِن۟ نَسٖينَٓا اَو۟ اَخ۟طَا۟نَا رَبَّنَا وَلَا تَح۟مِل۟ عَلَي۟نَٓا اِص۟رًا كَمَا حَمَل۟تَهُ عَلَى الَّذٖينَ مِن۟ قَب۟لِنَا رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّل۟نَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهٖ وَاع۟فُ عَنَّا وَاغ۟فِر۟لَنَا وَار۟حَم۟نَا اَن۟تَ مَو۟لٰينَا فَان۟صُر۟نَا عَلَى ال۟قَو۟مِ ال۟كَافِرٖينَ ۝ رَبَّنَا لَا تُزِغ۟ قُلُوبَنَا بَع۟دَ اِذ۟ هَدَي۟تَنَاوَهَب۟ لَنَا مِن۟ لَدُن۟كَ رَح۟مَةًاِنَّكَ اَن۟تَ ال۟وَهَّابُ ۝ رَبَّنَٓا اِنَّكَ جَامِعُ النَّاسِ لِيَو۟مٍ لَا رَي۟بَ فٖيهِ اِنَّ اللّٰهَ لَا يُخ۟لِفُ ال۟مٖيعَادَ ۝

اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَ سَلِّم۟ عَلٰى مَن۟ اَر۟سَل۟تَهُ رَح۟مَةً لِل۟عَالَمٖينَ وَ عَلٰى اٰلِهٖ وَ صَح۟بِهٖ اَج۟مَعٖينَ وَار۟حَم۟نَا وَ ار۟حَم۟ اُمَّتَهُ بِرَح۟مَتِكَ يَا اَر۟حَمَ الرَّاحِمٖينَ اٰمٖينَ

وَ اٰخِرُ دَع۟وٰيهُم۟ اَنِ ال۟حَم۟دُ لِلّٰهِ رَبِّ ال۟عَالَمٖينَ

---

Yirmi Birinci Söz ⇐ | Sözler | ⇒ Yirmi Üçüncü Söz

---