ДЕСЕТТО СЛОВО

Воскресението

БЕЛЕШКА

Причината да ги напишам овие посланија во вид на метафори, споредби и приказни е мојата желба да ја направам содржината што подостапна за разбирање, од една страна, и да откријам колку рационални, релевантни, оправдани и усогласени се исламските вистини (хакаик-и Исламије), од друга страна. Содржината на приказните се заклучува во вистините до кои тие стигнуваат и кои се индиректно посочени. Следствено, овие приказни не се никакви измислени имагинации, туку се праведни вистини.

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ

فَانْظُرْ اِلٰٓى آثَارِ رَحْمَتِ اللّٰهِ كَيْفَ يُحْيِي الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا

اِنَّ ذٰلِكَ لَمُحْيِي الْمَوْتٰى وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَىْءٍ قَد۪يرٌ

Брате, ако сакаш да ти бидат разјаснети на подостапен начин Воскресението и некои од проблемите на задгробниот живот, слушни ја заедно со мене следнава кратка приказна.

Еден ден, двајца луѓе отишле заедно во царство со префинета убавина како онаа на Рајот (тука се има предвид земниот живот). Забележале дека жителите не си ги заклучуваат вратите од нивните домови и продавници и дека не ги интересира нивната безбедност. Имотите и парите му биле достапни на секој и никој не ги чувал. Заведен од својата душа, едниот од двајцата патници започнал понекогаш да краде, а понекогаш и да ограбува со насилство вршејќи секакво угнетување и постапувајќи нагло.

Локалните жители не му обрнувале внимание, но неговиот другар му кажал:

„Тешко тебе, што правиш?! Ти ќе ја добиеш својата казна, а мене ќе ме вовлечеш во несреќи и испитувања. Овие имоти ѝ припаѓаат на државата, а локалните жители со своите семејства и деца станале нејзини војници или служители. Тие ги вршат овие функции како граѓани, затоа не ти обрнуваат посебно внимание. Но знај дека власта е тука строга! Царските посредници и шпиони се насекаде. Побрзај да се извиниш, пријателе, и да ја средиш ситуацијата!“

Но, неговиот неразумен другар бил инаетлив и рекол:

„Остави ме, пријателе, овие имоти не ѝ припаѓаат на државата, туку се општествени и немаат сопственик. Секој може да располага со нив како што сака. Не гледам што би ме спречило да имам полза и да ги користам овие убави работи расфрлани пред мене. Знај дека не верувам во нешто што не сум го видел со свои очи!“ И започнал да филозофира и да држи говор слично на софистите.

Меѓу двајцата се разгорел сериозен спор и разговорот се вжештил кога немарниот прашал:

„Но, каде е царот? За мене тој е непознат.“

Другарот му одговорил: „Ти неспорно знаеш дека нема село без кмет, дури ниту игла без производител и без сопственик, ниту буква без некој да ја напише. Како тогаш си дозволуваш да тврдиш дека тоа прекрасно, организирано и уредно царство нема ниту владетел, ниту управник? И како е можно овие огромни богатства и драгоцени имоти да немаат сопственик откако секој час од невидливото доаѓа воз1 натоварен со скапоцена благосостојба, се растоварува и си заминува? () Зарем не ги гледаш известувањата и објавите на овој владетел што се веат на секој агол од страните на неговото царство, и нели го гледаш неговиот личен печат и жиг на сите имоти? Како може вакво владеење да биде без управник? Изгледа си поднаучил малку туѓи јазици, но не можеш да ги прочиташ исламските писанија и не сакаш да ги прашаш оние што ги читаат и ги разбираат. Дојди да ти ги прочитам најважните известија и заповеди на владетелот!“

Неговиот инаетлив собеседник го прекинал со зборовите:

„Да претпоставиме дека постои владетел, но со што може да му наштети и да му ја оштети касата она што јас го присвојувам за себеси? Па, и не гледам тука казна како затвор или нешто слично.“

Другарот му одговорил вака:

„Човече, Царството што го гледаме е само поле за проверка и испитување, територија за обука и воени вежби. Тоа е и истовремено изложба на ремек-делата на владетелот, и гостилница за многу кратко време. Зарем не гледаш дека секојдневно еден карван пристигнува, а друг отпатува и исчезнува? Таква е состојбата во тоа расцветано царство – непрекинато се полни и се празни. Тоа конечно ќе се испразни и ќе биде заменето со друго, вечно и бесмртно. Таму ќе се преместат сите луѓе и ќе бидат или наградени, или казнети, секој според своите дела.“

Неговиот безверен и избезумен пријател се побунил уште еднаш: „Јас не верувам и сметам дека не е вистина. Можно ли е такво расцветано царство да биде уништено и неговите жители да отпатуваат во друго владеење?“

Тогаш неговиот советодавен и чесен сопатник му кажал:

„Пријателе, ти продолжуваш да бидеш инаетлив и да настојуваш на своето, затоа дојди да ти разјаснам безброј аргументи собрани во дванаесет аспекта, коишто потврдуваат дека навистина има Врховен Суд (Махкеме-и Ќубра) и дом за наградување и благосостојба, но истовремено и дом за казнување и затвор! Како што жителите на ова царство си одат ден по ден, така и ќе дојде ден кога сите дефинитивно ќе си заминат и тоа ќе биде целосно уништено.“

Прв аспект.

Можно ли е во некое царство, особено, пак, во толку големо, да нема ниту награда за оние што се потчинуваат ниту, пак, казна за оние непокорните?

Доколку тие недостасуваат во овој дом, значи има врховен суд во друг дом.

Втор аспект.

Расуди во текот на настаните и активностите, и како таму благосостојбата се распределува во задоволство дури и меѓу најслабите и најсиромашни суштества, и како се вложуваат комплетни грижи и постојано им се помага на болните, лишени од издршка! Види ја прекрасната храна, преубавите садници, скапоцените украси, везените одежди. Богатите трпези се распоредени на секое место. Види како сите умешно се справуваат со своите задолженија и функции, освен ти и слични малоумници на тебе. Никој дури ни милиметар не ги поминува своите граници. И најголемата личност ги исполнува задолженијата што ѝ се поверени со целосна скромност и исклучителна послушност под сенката на голем страв и инспирација.

Следствено, владетелот и управникот на тоа царство поседува грандиозна великодушност, сеопфатно милосрдие, горда моќ, видлива слава, љубомора, врвно достоинство. Познато е дека великодушноста изискува дарување, милосрдието не се постигнува без добротворство, моќта налага присуство на љубомора, врвното достоинство задолжително означува воспитување на навредливите. Истовремено, во царството не се презема и еден илјадити дел од дејствијата, коишто им доликуваат на тоа милосрдие и тоа достоинство. И угнетувачот отпатува со својата моќ и сила, и угнетениот отпатува со својата пониженост и покорност.

Следствено, проблемот се одложува за врховниот суд.

Трет аспект.

Види со каква извонредна мудрост и со каков беспрекорен ред се остваруваат делата, и расуди со каква вистинска справедливост и со каква точна мерка се гледа на односите. Познато е дека мудроста и проникливоста на раководството се заклучуваат во милосрдието и почитта кон оние што бараат заштита од него. Апсолутната справедливост изискува да се почитуваат правата на поданиците, за да се зачува достоинственоста на раководството и големината на државата.

Но, тука се презема само еден дел од илјадниците дејствија коишто ѝ доликуваат на оваа мудрост и оваа справедливост. Немарните луѓе, слични на тебе, ќе го напуштат царството, без мнозинството од нив да добие казна.

Следствено, нема никаков сомнеж дека проблемот се одложува за врховниот суд.

Четврти аспект.

Види ги безбројните и непроценливите богатства од ретки скапоцени камени, покажани на оваа изложба, и неспоредливите вкусни јадења што ги украсуваат трпезите! Тие ни откриваат дека владетелот на тоа царство поседува неограничени можности и преполни неисцрпни ризници. Но слична трајна благосостојба и таква непрекината каса безусловно изискуваат присуство на вечна и неуништлива гостилница, каде што има сè што ти сака душата, а истовремено и бесмртност за оние што се блажени и се насладуваат таму без да ја вкусат болката од разделбата и исчезнувањето, затоа што, како што исчезнувањето на болката носи наслада, така и исчезнувањето на насладата раѓа болка.

Види ги овие изложби! Прегледај ги овие објави! Слушни ги добро зборовите на гласниците коишто ги опишуваат и ги објавуваат волшебните производства на владетелот чудотворец, го откриваат неговото совршенство, ја прогласуваат неговата неповторлива убавина и напоменуваат за фините изјави на неговата скриена убавина. Следствено, Овој Владетел поседува сликовито совршенство и сјајна духовна убавина, коишто будат восхит.

Нема сомнеж дека скриеното совршенство, лишено од секаков порок и недостаток, наложува тоа да се манифестира пред очите на оние што му се восхитуваат и изискува да се открива пред погледите на оние што високо му ја оценуваат вредноста, велејќи машала. А, неспоредливата невидлива убавина исто така препорачува таа да биде одразена и да се манифестира, што означува набљудување на два начина. Првиот е индивидуално одразување на нејзината сопствена убавина во секое од различните огледала коишто ја одразуваат. Вториот е нејзиното одразување со погледите на оние што ја набљудуваат со љубов и восхит.

Тоа означува дека вечната убавина препорачува одразување и манифестирање, како и бескрајно набљудување и непрекинато присуство, а тоа од своја страна безусловно ги изискува оние што ја одразуваат со љубов и високо ја оценуваат, да бидат бесмртни – затоа што вечната убавина останува незадоволена од смртниот вљубеник и затоа што при мислата за исчезнувањето, љубовта на одразениот, осуден на смрт, се претвора во непријателство, неговиот восхит – во запоставување, неговата инспирација – во презир, доколку човек го мрази она што не го познава и коешто е недостапно за него. Сите ги напуштаат гостилниците брзо и се губат без да си ја угасат жедта за светлината на оваа убавина и совршенство, и дури е можно да видат само бледи сенки од неа за кратки мигови.

Следствено, патувањето продолжува кон трајно и вечно одразување.

Петти аспект.

И расуди за големото сочувство, коешто овој неспоредлив владетел го поседува и коешто се манифестира во вителот од настани и случки! Тој му пружа помош на паднатиот во беда, којшто замолил за поддршка, и одговара на повикувачот што побарал заштита. Штом ја долови и најмалата потреба кај својот најнезначителен поданик, тој ја задоволува со целосно милосрдие и сочувство. Дури и да е повредена ногата на некоја овцичка, тој за неа испраќа лек или ветеринар што ќе ја излечи.

Ајде, пријателе, да отидеме заедно на оној остров каде што се има собрано огромно множество и присуствуваат сите благородници од царството. Види го оној познат гласник на царот, закитен со највисоките и најголемите почести, коишто изговараат слова со некакви барања кон својот сочувствителен управник и сите присутни го поддржуваат, му веруваат и му ја упатуваат истата молба. Слушни што вели миленикот на големиот цар, којшто ги повикува исклучително љубезно и смирено:

„О, Ти, Којшто ги опсипуваш над нас Своите јавни и тајни дарови, Владетелу наш, покажи ни ги изворите и основите на обрасците и сенките што ни ги откриваш! Пренеси нè во пазувите на Својата власт и не погубувај нè оставајќи нè да потонеме во оваа пустина! Прими нè и извиши нè до средиштето на Своето присуство! И смили се над нас! И храни нè со благуните што и тука си ни дал да ги вкусиме! И не мачи нè со болката на оддалечувањето и прогонувањето од Тебе! Тоа се Твоите поданици, кои Те сакаат, благодарни Ти се и Ти се потчинуваат! Не оставај ги да се заблудуваат и да се губат! И не уништувај ги со смрт по којашто нема враќање!“

Пријателе, слушна ли што кажува?

„Што мислиш, можно ли е Владетелот, Кој поседува слична врховна моќ и ни го покажува целото тоа сеопфатно сочувство, да не ги исполнува молбите на Својот познат Гласник и да не одговара на највозвишените цели и најблагородните стремежи? А, Тој со огромно внимание ја задоволува и најситната потреба на најмалата индивидуа меѓу Своите поданици. Притоа, молбите на познатиот Гласник одговараат на желбите и копнежите на сите, и тие задолжително ќе бидат реализирани, коешто се налага од справедливоста, милосрдието и сочувството на Царот. И уште, за Него тоа е лесно за изведување и не е потешко од создавањето на обрасците, коишто ги покажал во парковите и изложбите на Своето царство.“ Штом потрошил такви неверојатни средства и за пет-шест дена ја создал оваа земја за повремена изложба на Своите експонати, би требало во средиштето на Неговата власт да бидат покажани Неговите вистински богатства, совршенства и чуда коишто го поразуваат умот.

Значи, оние што се наоѓаат во домот за проверка, не постојат напразно и не се оставени сами на себеси, туку ги очекуваат или дворците на вечното и бескрајно блаженство, или ужасните зандани на вековниот затвор...

Шести аспект.

Дојди види ги овие импресивни железнички композиции, овие натоварени авиони, овие огромни полни складови, овие восхитувачки и привлечни изложби! Погледни ги овие преземени акции и текот на работите! Сите тие откриваат дека навистина постои и управува голем владетел, скриен зад превез.()

Таква власт неизбежно изискува достојни поданици. Гледаш дека тие се собрале во оваа гостилница – земјата, но таму непрекинато едни од нив се збогуваат и напуштаат, а други пристигнуваат и се пречекуваат на тоа поле за проверка и испит, коешто се менува секој час. Остануваат за кратко на оваа голема изложба, се восхитуваат на скапоцените обрасци од добротворствата на Владетелот и на уникатните чуда создадени од Него. Но самата изложба се менува секоја минута, а патникот нема да се врати и новодојдениот исто така ќе си замине.

Овие факти на непобитен начин откриваат дека зад смртната гостилница, зад нетрајните површини, зад променливите изложби има вечни и неуништливи дворци, преубави и постојани живеалишта, градини исполнети со вистинските оригинали на земните обрасци, складови натоварени со нивните извори.

Значи, делата и постапките тука се вршат единствено заради тоа што е подготвено таму. Семожниот цар тука доделува обврски и таму определува награди. За секој има вид блаженство во зависност од неговите способности и од добрините што ги направил.

Седми аспект.

Дојди малку да се прошетаме меѓу овие цивилизирани луѓе за да видиме каква им е состојбата и што се случува наоколу. Погледни како на секој агол се поставени многубројни фотоапарати коишто сликаат, и насекаде има безброј писари што ги регистрираат и најситните факти.

Еве, дојди погледни кон онаа висока планина! На неа е издигната огромна камера којашто е наменета специјално за самиот Владетел.()

Таа снима сè што станува во царството. Владетелот ги задал Своите повелби да се регистрираат сите факти и да се запишат делата во Неговото царство. Тоа означува дека, имено, величествениот Управник е Оној Што ги диктира сите настани и заповедува тие да бидат снимани. Зад исклучителниот интерес и зад точното документирање на фактите несомнено се крие идејата за претстојна сметка.

Можно ли е Владетелот Којшто ги фиксира, без да ја испушти и најмалата потреба, делата на Своите најништожни поданици, да не ги запамети и да не ги запише големите дела на Своите големи поданици, да не им побара одговорност и да не им надомести за постапките што ја засегаат Неговата моќ, противречат на Неговата големина и се отфрлени од Неговото сеопфатно милосрдие?

Ако казната за нив не се добива тука, би требало тоа да биде одложено за Врховниот Суд.

Осми аспект.

Дојди да ти ги прочитам повелбите издадени од Владетелот! Види, Тој го повторува Своето ветување и закана велејќи: „Навистина ќе ве одведам во пазувите на Својата власт, ќе ги усреќам покорните меѓу вас, ќе ги фрлам во зандана непокорните, ќе го срушам ова повремено живеалиште, ќе создадам друго царство каде што има вечни дворци и затвори.“ А, за Него е лесно да Си го одржи ветувањето што е многу значајно за Неговите поданици. Измени на дадениот збор е нешто што целосно противречи на Неговата способност и моќ.

Види, немарен човеку, ти веруваш во лагите измислени од твојот стравопочит, на бладањата на својот разум, на измамите на својата душа, а го отфрлаш Оној Кој воопшто нема потреба од нарушување на Своето ветување и најпрвин тоа не доликува на Неговата преданост и моќ, и за Којшто сите нешта сведочат дека е справедлив. Ти без сомнеж ја заслужуваш големата казна, затоа што личиш на патник што си ги затвора очите пред сончевата светлина, а се раководи од својата имагинација и сака да си го осветли страшниот пат со молњата на својот ум, кој не трепка повеќе од светулка.

Штом ветил, Тој неизбежно ќе Си го исполни Своето ветување, затоа што за Него тоа е лесно, се изискува од Неговата власт и е многу потребно и за нас, и за секое нешто.

Значи, има Врховен Суд и најголемо блаженство.

Деветти аспект.

Дојди да ги видиме раководителите на овие установи,() дел од коишто имаат директна врска со големиот Владетел од специјален телефон, а другиот дел се искачува до кабинетот на Неговата светост. Види што кажуваат... Сите тие нè известуваат дека Владетелот подготвил чудесно преубаво место за награда на доброчинителите, и друго – ужасно место, за казна на злосторниците. И уште нè информираат дека Тој дава солидно ветување и упатува сурова закана, и дека е Најмоќниот и Најголемиот Којшто не може да се снижи до таму, што да не ги исполни Своето ветување и Својата закана.

Истовремено треба да се знае дека достигнатите до нас сведоштва на гласниците се толку многу, што доаѓале непрекинато едноподруго и се толку категорични, што се соопштувани со потполна едногласност и согласност. Сите тие нè известуваат дека средиштето на големото владеење, траги коишто се гледаат и тука, е друго далечно царство и дека зградите во сегашното поле за проверка се повремени градби и тие ќе бидат заменети со вечни дворци и денешната земја ќе биде заменета со друга. Затоа што господарството на она моќно и бесмртно владеење, големината која се познава по неговите траги, не би можела да се ограничи единствено во слични смртни работи – нетрајни, непостојани, несовршени, нестабилни, ништожни, неодржливи, а би требало непоколебливо да се основа на нешта што потсетуваат на него и на неговата големина, и коишто се одликуваат со долговечност, совршенство и колосалност.

Значи, следува друг дом и сигурно ќе се отпатува кон она средиште на царството.

Десетти аспект.

Дојди, пријателе мој, денешниот ден е голем царски празник.() Ќе се случат промени и ќе настапат чуда. Да тргнеме заедно да се прошетаме низ оваа пустина нагиздена со убави цвеќиња. Ете, гледај, луѓето се упатуваат натаму! Види нешто неверојатно и чудно – сите згради се рушат и добиваат друга форма! Навистина тоа е нешто чудно, затоа што урнатите градби веднаш се обновуваат и голата пустина се претвора во населен град. Види, секој час таа ти покажува нова слика и добива форма различна од претходната, небаре е филмски екран. Погледни внимателно и ќе ја забележиш убавината на беспрекорниот ред што царува на екранот. На него се мешаат и бргу се менуваат многубројни кадри. Тоа се реални слики и секое нешто во нив си го зазема реалното место со исклучителна прецизност и хармонија. Дури и кадрите родени од имагинацијата не достигнуваат толку висок степен на организираност, убавина и беспрекорност. И милиони вешти волшебници не можат да направат слични генијални дела. Следствено, невидливиот за нас голем владетел создава многу чуда.

Немарен човеку, ти си велиш: „Како може слично огромно царство да биде урнато и одново изградено на друго место?!“

Пред твоите очи настануваат бројни промени и поразувачки трансформации коишто твојот ум не може да ги восприми. Брзината на собирањето и разделбата, промената и претворањето од едно во друго, изградбата и рушењето – сето тоа известува за определена цел и содржи крајна намера, затоа што за собирање во текот на само еден час се трошат напори колку за десет години. Следствено, смислата на овие напори не се заклучува во самите нив, туку тие се примери и обрасци наменети да бидат покажани тука. Владетелот си ги завршува делата на чудотворен начин, за да придобијат свој образ, да се запаметат резултатите од нив и да се регистрираат, како што се запишува и фиксира сè при бојните полиња. Следствено, нештата и дејствата ќе се случат и при најголемото собирање и ќе продолжат во соодветство со она што произлегло од тука. Тие ќе бидат покажани на постојана изложба во најголемиот спектакл и најголемата експозиција. Следствено, таму овие минливи услови даваат трајни плодови и раѓаат вечни образи.

Целта на овие должности е да се достигне голема среќа, Врховен Суд и високи цели скриени од нас.

Единаесетти аспект.

Дојди, инаетлив пријателе, да се качиме во авион или воз, да отидеме на исток или на запад, односно во минатото или во иднината за да станеме сведоци на разновидните чуда, коишто Владетелот ги манифестирал насекаде! Неверојатните работи што ги гледаме тука на изложбата, или на плоштадот, или во дворецот, имаат обрасци на секое место, но се различни по форма и структура. Загледај се во тоа, сопатнику, за да видиш колку е манифестиран редот на мудроста, колку се јасни знаците на загриженоста, колку се јасни белезите на справедливоста и до каков степен се откриваат плодовите на сеопфатното милосрдие во овие дворци што се менуваат, по овие плоштади што се рушат, во овие изложби што исчезнуваат. Кој не си го изгубил видот, категорично разбира дека не постои и не е можно да си претставиме посовршена мудрост од оваа на Владетелот, ниту грижа поубава од Неговата, ниту справедливост повеличествена од Неговата.

Но, ако тоа царство, како што се знае, е неспособно да ги манифестира вистините на оваа мудрост, загриженост, милосрдие и справедливост, и ако таму во средиштето на Неговото владеење, како што си замислуваш, не постојат вечни дворци, забележителни места, пријатни вечни живеалишта, засекогаш сместени жители, блажени поданици преку кои мудроста, загриженоста, милосрдието и справедливоста да се реализираат, тогаш би требало да ја одречеме мудроста што ја гледаме, да ја одречеме загриженоста што ја набљудуваме, да го одречеме милосрдието на коешто сме сведоци, да ги одречеме знаците и белезите на јасната и очигледна справедливост. Тоа би било иста таква искрена глупост, како некој да ја гледа сончевата светлина, но да го одрекува самото сонце по пладне. Би следувало тогаш да стигнеме и до заклучокот дека Извршителот на сè што гледаме – мерките, кои се одликуваат со мудрост, делата насочени кон благородни цели, добротворствата преисполнети со милосрдие – всушност, само се забавува, си игра и мами. Бог да чува, Бог да чува и да брани, така вистините се претвораат во својата спротивност! Разумните луѓе се едногласни дека тоа е невозможно. Исклучок прави само глупавиот софист, којшто го одрекува постоењето на нештата, па дури и сопственото постоење.

Следствено, има и други освен овие домови и во нив се наоѓа врховен суд, виша судска комора, големо средиште на великодушност, за да може целото тоа милосрдие, мудрост, загриженост и справедливост да се манифестира јасно и очигледно.

Дванаесетти аспект.

Дојди сега да се вратиме, другар, за да се сретнеме со водачите и офицерите на овие групи! Види ја нивната лична опрема! Дали тие се снабдени со неа за да поминат краток период од време во овој тренинг камп, или им е дарено за да водат долг среќен живот на друго место? И бидејќи не можеме да се сретнеме со секој посебно, и не е во наша моќ да се запознаеме со сите нивни припадници и тимови, ќе се обидеме да добиеме информација за личната карта и за досието само на еден од нив, којшто ќе ни служи за модел и образец.

Во личната карта му го откриваме офицерскиот чин, неговата плата, задачата, привилегиите, сферата на дејност и сè што е поврзано со неговата положба. Забележи дека неговиот ранг не е за неколку дена, туку за долг период! Во личната карта му пишува дека ќе ја добие платата од специјалната каса на некојси датум, но овој ден е многу далечен и ќе настапи дури откако ќе завршат задачите по вежбањето во кампот. Неговата функција не соодветствува на овој привремен полигон и не е во хармонија со него, туку има за цел да биде освоена вечна среќа на одредено место кај Семожниот Цар. Неговите должности исто така не можат да бидат поврзани со поминувањето неколку дена во оваа гостилница, туку се насочени кон друг, вечен и блажен живот. Од неговата лична карта станува потполно јасно дека нејзиниот носител е подготвен за друго место и се стреми кон друг свет.

Види ги сега овие регистри во кои се определуваат начинот на користење на опремата и одговорностите произлезени од тоа. Ако некаде не постоеше друга издигната и вечна положба освен сегашното место, не би имале смисла ниту прецизната лична карта, ниту подредениот регистар, и уважениот офицер, и почитуваниот војвода, и водачот пречекан со стравопочит би испаднале на дното и би доживеале несреќа, понижение, срам, неволја, изнемоштеност, беда. Направи и други паралели – каде и да погледнеш расудувајќи, погледот и мислата ќе те одведат до заклучокот: по оваа смртност има вечност...

Еј, пријателе,

тоа привремено царство е само слично на поле со насади, на место за обука, на пазар за трговија. Сигурно по него ќе дојде врховен суд и голема среќа. Ако го одречеш тоа, ќе бидеш принуден да ги отфрлиш сите офицерски лични карти и регистри, целата лична опрема и алатки, сите насоки, а ќе треба да се одречеш од сите институции во царството, и на крајот – постоењето на самата држава. Притоа, сигурно ќе треба да ги побиеш и сите произлезени активности. Тогаш не би можел да се наречеш продуховен човек, туку ќе бидеш поглупав и од софистите.

Чувај се, чувај се да не претпоставиш дека аргументите и знаците за претворањето на тоа царство во друго се ограничуваат во дванаесетте споменати аспекта, затоа што постојат безбројни и небројни факти и докази коишто покажуваат дека променливото и исчезнувачко царство ќе се претвори во друго, трајно и вечно, и многуте признаци и факти категорично потврдуваат дека луѓето ќе бидат префрлени од привремената и минлива гостилница во вечното и трајно средиште на власта.

Дојди, другар, за да формулирам пред тебе уште посилен и јасен доказ во споредба со дванаесетте аргументи споменати во претходните аспекти.

Дојди и види го благородниот Гласник, носител на високи признанија, којшто порано го сретнавме на островот. Тој нешто им соопштува на огромните мноштва коишто ги гледаме оддалеку. Да отидеме и да го чуеме. Слушај, еве тој толкува пред насобраните луѓе врховен царски декрет и го разјаснува со зборовите:

„Подгответе се! Вие ќе отпатувате во друго, вечно царство. Колку е тоа големо и преубаво! Нашето сегашно владеење изгледа како затвор во споредба со другото. Ако ја слушате оваа ситуација, увидете ја и вешто исполнете ја, ќе бидете достојни за милосрдието и добротворството на нашиот Владетел во Неговото средиште, каде што сите ќе се насочите. Инаку, страшни зандани ќе бидат вашето обесштетување за вашата непослушност и немарност.“

Таков декрет им предава тој на присутните, а ти гледаш дека овој голем документ е внесен со неговиот неповторлив печат. Уште штом ги погледнат високите признанија со коишто Гласникот е овенчан, сите, со исклучок на слепците како тебе, категорично сфаќаат дека тој совесно ги известува повелбите на Владетелот.

Што мислиш, можно ли е да се спротивставиме на прашањето за преминувањето од едно во друго царство – она кон кое повикува благородниот Гласник со целата своја сила и кое се содржи во вишиот царски декрет? Не, тоа е апсолутно исклучено, освен ако ги одречеш сите факти и настани на коишто си сведок.

Сега, пријателе, е твој ред да зборуваш. Кажи што ќе кажеш!

Што би можел да кажам? Многу ли приговори останале пред овие вистини? Може ли да се праша каде е сонцето откако е во својот зенит? Сè што сакам да кажам е: „Фала Му на Аллах! Илјадници и илјадници благодарности! Веќе се избавив од стапиците на сугестиите и страстите, се ослободив од пленот на душата и од вечниот затвор, и поверував дека кај идеализираниот Владетел постои блажен дом и дека ние сме подготвени да отидеме таму по сегашниот распадлив и несигурен дом.“

Така завршува оваа приказна во којашто се подразбира Воскресението и задгробниот живот.

А сега, со милоста на Врховниот, Семожниот ќе преминеме кон вишите правди и ќе ги разјасниме во дванаесет вистини – паралелно со дванаесетте аспекти разгледани погоре, коишто заемно се поддржуваат и се поврзани меѓу себе, и на коишто им претходи вовед.

*  *  *

ВОВЕД

Тука ќе дадеме само одделни упатства за прашањата коишто ги разјаснивме на други места, поточно во Дваесет и второ Слово, Деветнаесетто Слово и Дваесет и шесто Слово.

Прво упатство

Вистините на немарниот и на неговиот верен пријател советник, коишто беа споменати во претходната приказна, се три:

• Мојата непокорна душа и моето срце;

• Усвојувачите на филозофијата и учениците на Светиот Куран;

• Исповедниците на неверието и исламската заедница.

Недостатокот на знаење за Пречистиот и Севишниот Аллах е причината што усвојувачите на филозофијата, исповедниците на неверието и непокорната душа испаѓаат во ужасна заблуда. Како што верниот наставник од приказната беше кажал дека е невозможно да има буква без некој да ја напише, а исто и закон без некој да пресуди, така и ние го велиме следното:

Апсурдно е да има книга без автор, особено книга како оваа – секој нејзин збор содржи цела книга, испишана со прецизен молив, и под секоја нејзина буква се крие поема, разубавена од возвишено перо. Најголемиот апсурд е оваа вселена да биде без создател, доколку таа е слична на голема книга – секоја нејзина страница содржи многу книги, и дури секој нејзин збор е книга, и секоја нејзина буква е поема.

Површината на земјата е единствена страница, а колку многу книги има на неа! И дрвото е еден збор, а колку многу страници содржи! Еден плод – една буква; едно семе – една точка; во таа точка се содржи програмата на тоа огромно дрво. Книга како оваа не може да биде создадена од друг освен од перото на Семожниот, којшто се издвојува со убавина, големина и апсолутна мудрост. Значи, самото набљудување и размислување за сè што постои во светот изискува да поверуваме, освен ако некој е пијан од заблуда.

Не може да има дом без градител, и особено овој дом, украсен со најубавите ремек-дела, декориран со највосхитувачките и блескави орнаменти и изграден со невообичаено мајсторство, и дури во секој негов камен се отелотворува искуството вложено во целата изградба. Разумен човек не би го прифатил мислењето дека ваквиот дом не е создаден од вешт градител. Згора на тоа, секој час во Своето средиште Тој со одреден редослед и хармонија гради реални живеалишта, ги менува со совршена точност и леснотија, небаре менува облека, и дури во секоја реална епизода создава по неколку мали соби во секоја преграда.

Сигурно дека оваа голема вселена има апсолутен Владетел, семудар, сезнаен и семоќен Творец, затоа што таа е како прекрасниот дворец, и сонцето и месечината се како негови ламби, ѕвездите му се свеќите и фенерите, а времето е лента на којашто Сеславниот Создател секоја година закачува друг свет и го покажува неговото постоење. Во него Тој обновува слики организирани во триста и шеесет форми и видови вршејќи замена со полна организираност и совршена мудрост, ја претвора земјината површина во трпеза со благосостојба, ја украсува секоја пролет со триста илјади вида од Своите созданија, ја полни со безброј Свои дарови разграничувајќи ги целосно Своите созданија едно од друго и покрај нивното мешање и спојување. На овој начин би можел да направиш паралела и со другите работи. И како е можно тогаш да не биде забележан Создателот на ваков огромен дворец!

Потоа, колку голема глупост е да го одречеш постоењето на сонцето во средината на денот, во неговиот зенит, во време кога се гледа блесокот на неговите зраци и рефлексијата на светлината по пената и капките на морето, по блескавите предмети на сушата, по искрестите кристали на снегот – затоа што, да го одречеш и да го отфрлиш при ваква состојба единственото сонце, означува задолжително да го прифатиш постоењето на многубројни реални и самостојни мали сонца, онолку на број, колку што се капките, меурчињата и балончињата на пената во морето, и онолку колку што се кристалите на снегот.

Како што е глупост да се прифати дека во секој одделен елемент, и дури во некаков единичен атом, се содржи големо сонце, така е и уште пострашна и несомнена заблуда, а згора на тоа – лудост и безумие, да не се верува во Сеславниот Творец, да се отфрлат атрибутите на Неговото совршенство и покрај тоа што се гледа колку е организирана вселената, со каква мудрост и последователност секој момент се менуваат созданијата и доаѓаат едноподруго, како се обновуваат со хармонија и ред во секое време. Затоа што тогаш би требало да се прифати дека секое одделно нешто, и дури секој атом, поседува апсолутна божественост.

На пример, секоја од честичките на атмосферата може да влезе и да си ја врши работата во секој цвет, во секој плод, во секој лист. Ако овој атом не е управуван и не се потчинува на команда, тој би требало да поседува знаење за формите, образите, составот и структурата на секое нешто во кое влегува, односно да има сеопфатно знаење и моќ за да е способен за тоа.

На пример, секоја од честичките на почвата може да биде причина за настанување на семињата и за израснување на нивните различни видови. Ако тие не се управувани и не се потчинуваат на команда, би требало да поседуваат толку инструменти и органи колку што се видовите треви и дрвја, или да се дарени со таква моќ и мајсторство, што да ги познаваат сите форми на нивните градби и да ги репродуцираат како и сите нивни разновидности, и да ги создаваат.

На овој начин може да се направи паралела со сите постоечки нешта за да се разбере дека секое од нив содржи јасни и красноречиви докази за еднобожието.

Да, создавањето на секое нешто од едно единствено нешто и создавањето на едно единствено нешто од секое нешто е специфична способност на Творецот на секое нешто.

Да размислиме за следните Слова на Севишниот:

وَاِنْ مِنْ شَىْءٍ اِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِه۪

И да сфатиме дека ако не веруваме во едниот и единствен Бог, тоа изискува да веруваме во толку многу богови колку што се созданијата во светот!

Второ упатство

Во претходната приказна беше споменат благороден гласник и беше кажано дека оној што не е слеп, разбира кога ќе му ги види признанијата, дека тој е голема личност којашто единствено се потчинува на волјата на Владетелот, и е подвластен на Него доверен управител. Тоа е нашиот најголем Гласник (Аллах да го благослови и со мир да го дари).

Да, слична вселена ремек-дело и нејзиниот пресвет Творец би требало да имаат сличен благороден Гласник, како што и сонцето би требало да има блескава светлина. Затоа што, како и сонцето не би можело да не емитира светлина, така и божественоста не би можела да не се манифестира праќајќи благородни гласници, мир над нив.

Можно ли е определено убаво совршенство да не сака да се манифестира себеси преку средство и водач што ќе носи знаење за него?

Можно ли е определено убаво совршенство да не сака да се открие преку посредник што ќе ги привлече погледите кон него?

Или можно ли е целосната власт на сеопфатното господарство да не сака да ја објави својата единственост и вечност на различните рамништа преку гласник со две крила? Односно, со два квалитета: квалитетот на целосното потчинување пред Бога – тој ги претставува рамништата на созданијата пред Господовото присуство, и квалитетот на посланијата и блискоста до Него – тој е гласник на Пречистиот до сите светови.

Или можно ли е некој што поседува апсолутна убавина, да не копнее сам да погледне и да им ја покаже на своите созданија личотијата и шармот на својата убавина во огледало што ги одразува? Односно, со посредство на омилен гласник. Тој е омилен заради љубовта кон својот Пречист Аллах, на Кого што му служи верно, и е омилен Гласник затоа што ги упатува созданијата да го сакаат Пречистиот Аллах манифестирајќи ја убавината на Неговите имиња.

Или можно ли е некој што поседува ризници преполни со најскапоцени, чудесни и фантастични работи, да не сака да го манифестира своето скриено совршенство и да не сака да го изложи на екран пред погледите на сите созданија и да открие пред нивните очи преку некој што вешто го претставува, објавува и опишува?

Или можно ли е Оној Кој ја разубавил вселената со созданија што го изразуваат совршенството на Неговите Најубави Имиња, ја претворил во извонреден дворец, ја декорирал со ремек-делата на своето неверојатно мајсторство и ја покажал пред погледите, и потоа да не ја додели задачата на некој водич за да ја разјаснува?

Или можно ли е Владетелот на оваа вселена да не открие преку гласник каква е целта на промените во неа и какви намери се извршуваат со овој мистериозен талисман? И преку него да не одговори на тајните на трите тешки прашања за созданијата: Од каде доаѓаат? Каде одат? Кои се тие?

Или можно ли е Творецот – Носителот на големината, Којшто преку овие убави созданија дал знаење за Себеси на одухотворените созданија и ги упатил да ги засакаат преку Своите скапоцени дарови, да не им разјасни преку Негов Гласник што сака од нив и што го задоволува пред овие огромни дарови?

Или можно ли е Творецот, Којшто го ставил на проверка човековиот вид преку промените во чувствата и насоките, и го подготвил да има способност за целосно и полно богослужение, да не изискува претставниците на овој вид да ги насочат погледите од многубројноста кон единството преку раководителот испратен од Него.

Постојат и многу други аргументи како дополнение кон веќе споменатите и сите тие се категорични докази што ги разјаснуваат функциите и задачите на пророштвото и откриваат: Божественоста секогаш има потреба од пророштво.

И така, се појавил ли некој на светот што е подостоен и пообединувачки од споменатите квалитети и функции од вештиот Мухаммед (Аллах да го благослови и со мир да го дари)? Или има ли некој на кого повеќе му доликува положбата на гласник и задачата на вестител? Дали времето покажало дека има некој посоодветен од него? Никако! И пак никако! Тој стои пред сите гласници, радост е за сите светци, владетел на сите наставници, врв на сите избраници и приближени до Бога, творец на илјадници чуда од типот на расцепувањето на месечината и извирањето

вода меѓу неговите благородни прсти заедно со безбројните знаци и докази за неговото пророштво. Заслужните и учени луѓе се еднодушни во тоа заедно со Големиот Куран, којшто е море на вистините и е најголемото чудо, затоа што, слично на блескавото сонце, е категоричен доказ за вистината на пророчката мисија. Во Рисале-и Нур, и особено во Дваесет и петто Слово го аргументиравме красноречието на Куранот во околу четириесет аспекта.

Трето упатство

Никому нема да му текне да каже: „Какво значење и каква вредност има ситното човечко создание штом ќе дојде крајот на големиот земски свет и ќе се раствори друг, за да се направи рамнотежа на неговите дела!“ Затоа што, и покрај тоа што е премногу мал, човекот стои на чело на созданијата поради комплексната и сеопфатна природа што ја поседува. Тој е нивен раководител, вестител, повикувач кон Аллах и Неговата божественост, претставник и гласник на целосното и сеопфатно богослужение. Имено, затоа значењето му е од исклучителна важност.

Исто така, никому нема да му текне да каже: „Како може човекот да биде осуден на вечна мака штом животот му е толку краток?“ Затоа што неверието е најголем грев и безграничен престап. Тоа ги втурнува созданијата во бездната на празнотијата, чијашто вредност и положба се рамномерни на оние на вечните Божји писанија, и ја пренесува илузијата дека нивното создавање е бесцелно. Тоа очигледно е презирен однос кон сите созданија и е отфрлување на видливите светлини на сите Најубави имиња, отфрлување на неговите траги во созданијата, и оттука е одрекување на безбројните аргументи што ја укажуваат вистината за присуството на вистинската природа на Пречистиот и Севишниот. Сето тоа е безграничен престап и како таков тоа изискува неограничена казна.

Четврто упатство

Преку дванаесетте аспекта на горната приказна видовме дека во никој случај не е можно голем владетел што поседува привремено царство, небаре гостилница, да нема друго, вечно и трајно царство слично на неговата големина и грандиозност, на положбата на неговата врховна власт.

Исто така, во никој случај не е можно Бесмртниот Творец, Сеславниот, да не создаде траен свет штом го создал овој минлив свет. Не е можно и Вечниот Создател да го создал ова ремек-дело – вселената која исчезнува, а да не создаде друга, трајна и бесмртна. И не е можно Семудриот, Семожниот, Милостивиот Творец да го создал овој свет, којшто е небаре сеопшта изложба, опитно поле и привремена нива, а потоа да не го создаде задгробниот дом, кој ги открива целите на сегашниот и ја изразува намерата за неговото постоење.

Во оваа вистина може да се навлезе преку дванаесет врати, коишто се отклучуваат со дванаесет вистини. Ќе започнеме со најкратките и најосновните.

ПРВА ВИСТИНА

Вратата на Господарството и Власта – изјава на името Господ (Раб)

Зар е можно Оној Кој има господарска положба и божествена власт, и Кој создал слична вселена ремек-дело со возвишени цели и големи намери, манифестирајќи го Своето совршенство, после да не ги награди верниците коишто овие цели и намери ги прифатиле со вера и богослужение, и да не ги казни заблудените коишто ги отфрлиле со одрекување и презир?

ВТОРА ВИСТИНА

Вратата на Великодушноста и Милосрдието – изјава на имињата Највеликодушниот (Керим) и Милосрдниот (Рахим)

Можно ли е Господарот и Владетелот на овој свет, Којшто пројавува безгранична великодушност, безгранично милосрдие, безгранична моќ и безгранична ревност во Своите активности, да не определи награда за доброчинителите, којашто соодветствува на Неговата великодушност и милосрдие, и да не утврди казна за злосторниците, коешто одговара на Неговата моќ и ревност?

Ако човек се загледа во суштината на настаните, започнувајќи од најслабото и најбеспомошно живо создание() и стигне до најсилното, ќе открие дека секое од нив добива благосостојба отсекаде, и дури Сеславниот на најслабите и најбеспомошните им ја дарува најпрекрасната и најубава храна, им помага на болните со лек кој ги исцелува. Така до бесконечност се задоволуваат потребите на секој што има потреба од тоа. Тоа прекрасно великодушно гостопримство, трајно изобилие и возвишена великодушност ни покажува дека, имено, вечна и благородна рака ги дејствува и ги управува работите.

На пример, кога сите дрвја си ги облекуваат одеждите, небаре се рајски деви во зелена свила, се дотеруваат со убави скапоцени цветови по нив и со преубави плодови, се поставуваат во наша услуга со нивното разновидно производство од најубавите и најблагите плодови на краевите од нивните гранки – нивните раце. На истиот начин имаме можност да собереме сладок мед лековит за луѓето од инсекти со осила, да се облекуваме во најубавите и најмеките облеки, исткаени од инсекти без раце, и се трупа за нас богатство од големо милосрдие во многу мало зрнце. Сето тоа јасно ни ја покажува исклучително преубавата дарежливост и исклучително ласкавата милост.

И така, стремежот на сите созданија, на малите и на големите, со исклучок на човекот и на дивите животни, да си ги извршуваат функциите со целосен ред и совршена точност, почнувајќи од сонцето, месечината и земјата и стигнувајќи го најситното создание, без никое да надмине ниту еден милиметар од своите граници во рамките на потполна покорност и целосна потчинетост, извршени со голема стравопочит... Сето тоа открива дека овие созданија се придвижуваат и запираат единствено по заповедта на Великиот, Носителот на моќта и славата.

Грижата на мајките, исполнета со жал и милосрдие за нивните слаби и беспомошни рожби,() независно дали се растенија, животни или луѓе, и нивното доење со извонредната пивка храна – млекото, ја покажува грандиозноста на Божјите пројавувања и широчината на универзалното милосрдие.

Господарот и Управителот на овој свет поседува таква сеопфатна великодушност и бескрајно милосрдие, апсолутна слава и моќ, а тие изискуваат да се воспитуваат запоставените, и апсолутната сеопфатна великодушност предлага безгранично гостопримство, и милосрдието, коешто ја опфаќа секоја работа, наложува добротворство слично на него. Но во исчезнувачкиот свет и во краткиот живот се реализира само мал незначителен дел од сето тоа и таа е како капка во морето.

Додека е тоа така, би требало да постои блажен дом, којшто е достоен за слична универзална великодушност и се наоѓа во хармонија со сеопфатното милосрдие. Инаку, неопходно е да се одрече сочувството што е видливо за нас, а тоа би било слично на одрекувањето на сонцето, откако неговата светлина го исполнува денот. И бидејќи исчезнувањето в бестрага изискува да се отфрли вистината за присуството на милосрдие во битието, тоа станува кога сочувството се заменува со беда, љубовта со гнев, добродетелствата со одмазда, сладоста со болка, а здравиот разум се претвора во несреќна условеност.

Би требало да има и дом за одмазда, којшто ќе соодветствува на Божјата слава и моќ и да биде во хармонија со нив, затоа што честопати угнетувачот ја зачувува својата моќ, а угнетениот – својата девалвација и покорност, после отпатуваат во својата соодветна положба без да добијат ниту казна, ниту одмазда.

Следствено, не станува збор за никаков пропуст, и покрај тоа што нештата се оставени за врховен суд. Прашањето не е и нема да биде запоставено, а казната сигурно само е одложена во земниот живот. Фактот што низ минатите векови бурни и бунтовнички народи се погодени од маки, ни открива дека човек не е оставен без узди на слобода, да му диктираат страстите, туку е секогаш изложен на ударите на Носителот на моќта и величието.

Да, ако човекот, којшто единствено меѓу сите созданија е обврзан со големи задачи и е снабден со целосни природни способности, не Го спознал својот Господ преку верата, откако Сеславниот му дал знаење за Себеси преку Своите ремек-дела, Своите прецизно организирани созданија... Ако не ја добил Неговата љубов со доближувањето до Него преку богослужението, откако Тој му вдахнал љубов кон Себеси и му дал знаење за Својата личност преку разновидните убави плодови создадени за луѓето, кои го покажуваат Неговото сеопфатно милосрдие... Ако не се однесувал кон Него со почит и стравопочит слични на благодарноста и прославата, откако Тој му ја открил Својата љубов и милосрдие преку Своите многубројни дарови... Да, ако овој човек не Го спознал така својот Господ, како тој ќе биде оставен без последици и без одмазда, и без да има подготвено за него дом за одмазда Носителот на моќта и величието?

И можно ли е овој милосрден Господ да не дари дом за награда и вечно блаженство на оние верници коишто го прифатиле тоа знаење дадено од Него и го познале преку верата, одговориле на вдахновената љубов од Него и Го засакале преку богослужението, Му го оцениле милосрдието кон нив и кон Него се однесуваат со почит и стравопочит преку благодарноста.

ТРЕТА ВИСТИНА

Вратата на Мудроста и Справедливоста – изјава на имињата Семудриот (Хаким) и Најсправедливиот (Адил)

Можно ли е() Творецот, Носителот на величието, Којшто го открива владеењето на Своето господарство управувајќи ги законите на битието во опсег од атомите до планетите и тоа го прави со исклучителна мудрост и неверојатен ред, со определена справедливост и мерка, да не се однесува добро кон оние што бараат заштита од Неговото господарство и се потчинуваат на Неговата мудрост и справедливост, и да не ги казнува оние што преку своето неверие и самоволие се спротивставуваат на оваа мудрост и справедливост?

Откако човек во овој минлив земски живот не ја добива својата заслужена награда или казна на начин сличен на Божјата мудрост и справедли- вост, освен во ретки случаи, и пресудата се одложува – повеќето заблудени си одат без да ја доживеат нивната одмазда, и повеќето напатени си заминуваат без да се удостоени со својот благодат, тогаш би требало прашањето да се реши од справедлив суд и да заврши со средба која води кон најголемото блаженство.

Да, сосема е јасно дека Оној Кој се распоре- дува во вселената, го прави тоа со апсолутна мудрост. Зар сакаш доказ? Види како Сеславниот се грижи за придобивките и предностите во секое нешто! Зар не забележуваш дека во сите органи на човечкото тело – во коските, вените, дури и во телесните клетки, во секој негов дел и насекаде во него се набљудуваат различни предности и мудрости, и уште повеќе – во телесните органи се содржат толку придобивки и тајни колку што едно дрво раѓа плодови? Сето тоа покажува дека нештата се управуваат од раката на апсолутната мудрост.

Истата вистина се докажува од присуството на беспрекорна координација и на совршен ред при создавањето на секое нешто.

Да, навистина, да се вложи прецизната програма на убав цвет во неговото мало семенце, да се напише со моливот на судбината цела книга за делата на огромно дрво во неговото ситно зрнце, да се кодираат во него историјата на неговиот живот и индексот на неговите составни елементи, тоа ни покажува јасно дека нештата се управуваат од апсолутна мудрост.

И така, присуството на преубавото искуство и на исклучителната убавина во создавањето на секое нешто открива дека овие ремек-дела се производство на апсолутно семудар Творец.

Навистина, да се вклопи во ситното човечко тело индексот на сите созданија, да се вложат во него сите клучеви за ризниците на милосрдието и сите огледала на Најубавите имиња, тоа покажува присуство на врвна мудрост во неповторливо мајсторство.

Можно ли е ваква мудрост, која господарува над таквите Господови работи и дела, да не пројави добар однос кон оние што побарале заштита под нејзиното крило и ѝ се потчиниле преку верата? Можно ли е да не ги удостои со вечна и бескрајна награда?

Сакаш ли аргумент дека делата се извршуваат врз основа на справедливост и мерка? Фактот дека на секое нешто се дарува постоење со чувствителни мерки и специфични ваги, се облекува во одредена форма и се поставува на неговото соодветно место, јасно открива дека нештата се потчинуваат на апсолутна справедливост и баланс.

Така и фактот дека на секое нешто се обезбедуваат правата коишто тоа ги заслужува според своите способности и дарби, односно му се дава сето неопходно и заповедно за неговото постоење и се снабдува со сè што е потребно за подобар живот, е доказ дека светот се управува од раката на апсолутната справедливост.

Така и фактот дека секогаш и постојано се одговара на молбата изречена со јазикот на природната склоност, на природната потребност или на принудата, открива дека тркалото на битието се движи имено од апсолутна справедливост и апсолутна мудрост.

Можно ли е тогаш оваа справедливост и оваа мудрост да ја игнорираат најголемата потребност – потребата од бесмртност на највозвишеното создание – човекот, откако одговараат на најмалата потребност на најслабото создание? Можно ли е тие да ја отфрлат најважната молба на човекот и неговата најголема желба, да не ја заштитат честа на Господарството (Рубубија) и да пропуштат да одговорат на она на коешто Божјите раби имаат право?

На човекот, кој води кратко постоење во овој минлив свет, не добива и нема да добие навистина слична справедливост. Таа се одложува за врховен суд, каде што вистинската справедливост наложува овој мал човек да ја добие својата награда или казна не врз основа на својата ништожност, туку врз основа на тоа колку е голем неговиот грев, колку е значајна неговата природа и колку е голема неговата мисија.

Штом преодниот земски свет е многу далечна од веројатноста да биде место за доказ на слична справедливост и мудрост во односот на човекот кој е создаден за вечен живот, би требало да има вечен рај и вечен пекол под владеењето на Справедливиот, Великиот, Носителот на убавината, Семудриот, Убавиот, Носителот на величието.

ЧЕТВРТА ВИСТИНА

Вратата на Великодушноста и Убавината – изјава на имињата Великодушниот (Џеуд) и Убавиот (Џемал)

Можно ли е апсолутна великодушност и дарежливост, неисцрпно богатство, непрекината ризница, вечна и неспоредлива убавина, трајно совршенство без недостаток да не изискуваат создавање блажен дом и гостопримливо место каде што ќе бидат овековечени оние што имаат потреба од великодушноста и благодарните за неа, оние што копнеат за убавината и оние восхитените од неа?

Да, украсувањето на лицето на светот со преубавите и ликовни дела, претворањето на сонцето во светилник, на месечината во сјај, на земјината површина во трпеза за дарови, нејзиното исполнување со вкусни и разни продукти, судбината на дрвјата да станат садови и прибор кои си ја обновуваат содржината повеќепати секоја сезона – сето тоа открива бескрајна великодушност и дарежливост,

слични неисцрпни ризници, слично сеопфатно милосрдие да имаат дом за постојано гостопримство и место за вечно блаженство, каде што душата ќе располага со што сака и очите ќе се насладуваат. Тие категорично ги изискуваат блажените во овој дом да бидат овековечени и да останат постојано со таа среќа за да се оддалечат од исчезнувањето и разделбата, бидејќи како што исчезнувањето е болка на сладоста, така и исчезнувањето на болката е сладост. Слична великодушност решително го отфрла причинувањето на страдањата.

Со други зборови, задолжително е присуството на вечен рај и обесмртувањето во него на оние што имаат потреба од тоа, затоа што апсолутната великодушност и дарежливост изискуваат апсолутно добротворство и благотворност. Бескрајното добротворство и благотворност наложуваат бескрајно задоволство и благодарност, а тоа од своја страна ја изискува среќата на оној што заслужува добро однесување, да продолжи вечно за да ја открива својата благодарност и признание преку своето задоволство пред постојаното изобилство. Инаку, незначителната сладост, загорчена од исчезнување и разделба и вкусена краток период, не би можела да се најде во хармонија со смислата на оваа великодушност и дарежливост.

Види ги исто така и различните сфери на светот, секое од нив е небаре изложба и ги претставува сликите на Божјото искуство! Расудувања од Господовите известувања() носени од растенијата и животните по земјината површина! Обрати внимание на гласниците, кои водат до убавините на Господарството (Рубубија) – пророците, мир над нив, и побожните светци, како сите тие им го посочуваат правиот пат на луѓето, покажувајќи и распространувајќи го уникатното мајсторство на Творецот, Носителот на величието, и насочувајќи им го вниманието кон него за да го одразат совршенството на Неговото искуство.

Следствено, Создателот на овој свет поседува големо извонредно совршенство кој раѓа восхит, но тајно и скришум. Затоа Тој преку Своите ремек-дела сака да го покаже Тајното совршенство, лишено од недостаток, треба да се докаже пред созданија што го гледаат, вреднуваат, величаат и се восхитуваат од него, велејќи машала. Трајното совршенство изискува вечно да се открива, а тоа за возврат бара трајно присуство на оние што величаат и се восхитуваат, затоа што вредноста на совршенството се сведува во очите на восхитениот, чијшто живот не згаснува.()

Како што дневната светлина покажува дека сонцето постои, така и чудесните ремек-дела – прецизните и врвни созданија, распространети во вселената, јасно ја покажуваат волшебноста на духовната убавина, којашто е ненадминлива, и истовремено го откриваат благодатот на скриената убавина, која е неповторлива.() Пројавувањето на оваа блескава и беспрекорна убавина, и на оваа сјајна и света личотија, укажува на множество тајни ризници вгнездени во Најубавите имиња, и дури во секое едно од нив.

Како што оваа возвишена скриена ненадминлива убавина изискува да си ги види убавините во огледало што ја одразува и да си ги разгледа вредностите на својата убавина и димензиите на својата личотија во воодушевувачко и копнежливо огледало, така таа посакува да се открие и пројави за да си ја види омилената убавина и со туѓи очи.

Со други зборови, сопствената убавина бара да ѝ биде разгледана во две насоки.

Првата е разгледување од самата убавина во различни и многубројни огледала. Втората е разгледување на убавината со очите на вљубени, восхитени и маѓепсани гледачи.

Поинаку кажано, убавината и личотијата укажуваат присуство на визија и желба за докажување – да видат и да бидат видени, а тоа од своја страна бара присуство на вљубени, восхитени и маѓепсани гледачи. Штом убавината и личотијата се вечни и трајни, тогаш и оние што ги набљудуваат би требало да бидат бесмртни и да постојат за навек.

Бидејќи трајната убавина не се задоволува да ја разгледуваат смртни и исчезнувачки вљубени. Разгледувачот кој чувствува дека ќе исчезне и се самоосудил на неповрат во животот, штом си ја претстави смртта, тој ќе мрази наместо да љуби, ќе презира наместо да се восхитува, ќе занемарува наместо да почитува. Затоа што, како што е непријателски поставен кон непознатото, егоистот е непријателски поставен и кон недостапното за него. Тој демне непријателство и омраза и ја одрекува убавината, која треба да биде прифатена со соодветен однос за неа – неограничена љубов, врвен копнеж и бескраен восхит. Оттука ја разбираме тајната на тоа зошто неверникот е непријател на Пречистиот и Севишниот Аллах.

Сведоци сме на тоа како секоја индивидуа патува и се крие во оваа гостилница – земниот дом, без да се наслади од придобивките на великодушноста, освен незначително малку, само колку да му се отвори апетит, и без да го види блесокот на убавината и совршенството, освен колку да ја разгледа за краток миг. Откако оваа великодушност во неограниченото дарување, оваа личотија во ненадминливата убавина и ова беспрекорно совршенство бараат благодарните да бидат вечни и маѓепсаните вљубени да останат бесмртни, тогаш патувањето е упатено кон вечни паркови и трајни глетки.

Накратко, како што овој свет со своите созданија дава категоричен и непобитен аргумент за постоењето на својот највеликодушен Творец, така и светите атрибути и Најубавите имиња на Него, Пречистиот, аргументираат и откриваат, па дури и без сомнеж го наложуваат постоењето на задгробниот дом.

ПЕТТА ВИСТИНА

Вратата на Сочувството и Богослужението од Мухаммед (Аллах да го благослови и со мир да го дари)

изјава на имињата Одговарачот (Муџиб) и Милостивиот (Рахим)

Можно ли е Господ, носител на сеопфатното милосрдие и бескрајно сочувство, Којшто ја забележува и најскриената потребност на најситното создание, му укажува непроценлива поддршка со безгранична жалост и неисцрпно милосрдие, го слуша и најтивкиот шепот на најскришното суштество и му помага, и одговара на секој повик – и изречен, и молчешкум... Можно ли е овој одговорен, милосрден Господ да не ја задоволи најзначајната потребност на најголемиот од Своите раби() и на Своето најомилено созда- ние, и да не му помогне во тоа за кое Го моли?

Да, на пример, одгледувањето на малите и слаби животни со добрина, нивното исхранување со очигледна леснотија, ни покажува дека Владетелот на овие созданија ги управува преку Господарство (Рубубија), коешто се карактеризира со безгранично милосрдие. Логично ли е тоа Господарство, кое се одликува со совршена жалост и сочувство, да не одговори на најубавиот повик, испратен од најдоброто создание?

Да го повторам разјаснувањето на оваа вистина, како што го осветлив во Деветнаесетто Слово.

Еј, пријателе, којшто ме слушаш заедно со мојата душа, во тамошната раскажана приказна споменав дека има собир на еден остров, каде што благороден гласник произнесува реч. Расказот ја посочува следната вистина. Дојди да се ослободиме од оковите на времето, да се вратиме со мислите кон епохата на пророштвото, да се упатиме имагинарно кон Арапскиот полуостров за да се усреќиме со посетување на Пророкот (Аллах да го благослови и со мир да го дари), додека си ги исполнува своите задолженија со верно богослужение. Види како раѓа блаженство поради посланието и упатството што ги донел! Тој со својата молитва и богослужение е мотивот за создавање на блаженството и создавањето на Рајот.

Види кон што повикува овој благороден Пророк! Тој повикува кон вечна среќа во огромна и сеопфатна молитва, во сè поапсорбирачко и извишено богослужение, и небаре целиот Арапски полуостров, па дури и целата земја отслужува молитва заедно со него и смирено праќаат повик кон Аллах заедно со неговиот прекрасен повик! Така е, затоа што неговото служење ја опфаќа целата негова заедница од неговите следбеници, а истовремено, преку таинството на соодветството во основоположниците, во себеси ја вклучува тајната на богослужението на сите пророци, мир над нив.

Тој стои на чело на врховната молитва, на секоја молитва, и праќа смирен повик – колку нежен повик во такво големо создание, небаре просветените од светлината на верата – Од Адам, мир нему, до денес и дури до Денот на воскресението, го следат и изрекуваат амин по неговата молитва.()

Види како тој го повикува Аллах за универзална потребност, како што е потребноста од вечност и бесмртност! Во овој повик не учествуваат заедно со него само жителите на земјата, туку истовремено и жителите на небесата, и дури и сите созданија. Тие, соодветно на нивниот јазик, изговараат: „О... да, Господе наш... одговори на неговиот повик! И ние го сакаме тоа.“ И пак види како тој проси за среќа и вечност со целата своја нежност и тага, со целата своја љубов и битие, со целиот свој копнеж и настојчивост, со целата своја смиреност и надеж, ја натажува целата вселена, ја расплакува и ја прави сочувствителна кон повикот!

И пак види и расуди! Тој испраќа повик молејќи за среќа со голема намера, со висока цел. Моли за него за да може човекот и сите созданија да бидат спасени од паѓањето во бездната на најдолните меѓу најниско паднатите – од апсолутното исчезнување, од изгубувањето и пустошот, и да бидат издигнати до најстремежливите височини – до врвовите, до вечноста, до обврзувањето со задолженија и прифаќањето на одговорностите, за да бидат достојни за нив и да се издигнат до степенот на бесмртни Божји писанија.

Види го како бара поддршка расплакан повикувајќи за помош, смирено моли од длабочините на своето срце со настојчива богоугодност! И небаре упатува да го чујат сите созданија, дури и небесата и Божјиот престол, да треперат од љубов и копнеж по неговиот повик, да повторуваат: „Амин... О, Аллах, амин!“()

И види дека тој проси блаженство и трајност довека и моли за нив семожен, сечуен, великодушен и сезнаен, севидлив, милосрден, Којшто ја гледа и слуша најскриената потребност на најслабото создание, го штити со Своето милосрдие и му одговара дури и ако повикот е молчешкум.

Да, Тој му одговара со остроумност и милосрдие и му помага со мудрост, коешто отфрлува секаков сомнеж дека оваа извонредна нега не доаѓа од некој друг, туку само од сечуен, севидлив, и дека тоа прецизно управување не произлегува од друг, туку само од великодушен, милосрден.

Да, Оној Којшто ги раководи сите синови на Адам на оваа земја, насочувајќи се кон Најголемиот трон, дигнал раце упатувајќи повик што ја штити вистината за Мухаммедовото богослужение, а тоа е синтезата на богослужението од човештвото... Да видиме што сака. Што сака честа на човештвото, гордоста на вселената, уникатноста на сите времиња и меѓу сите созданија. Да го сослушаме. Тој моли за вечна среќа за себеси и за својата заедница, моли за бесмртноста во Домот на вечноста, моли за Рајот и неговото блаженство. Да, моли и проси за нив заедно со Божјите имиња кои ја покажуваат својата убавина во созданијата огледала. Како што гледаш, ги моли Најубавите имиња за застапништво.

Што мислиш, ако немаше безброј причини и аргументи што го изискуваат постоењето на Рајот, една молитва од овој знаен Пророк (Аллах да го благослови и со мир да го дари), нели би била доволна причина за создавањето на Рајот, штом тоа е толку лесно за семожноста на нашиот Творец, колку што е лесно да се обнови животот на земјата преку деновите на пролетта?()

Да, како ќе биде тешко создавањето на Рајот за Оној Кој ја претворил земјината површина напролет во пример за Зближувањето (хашр)?

Како што посланието на Пророкот (Аллах да го благослови и со мир да го дари), станало причина за создавањето на овој свет на испитувања и се претворило во разјаснение и откривање на тајната на исказот:

لَوْلَاكَ لَوْلَاكَ لَمَا خَلَقْتُ الْاَفْلَاكَ

Неговото богослужение исто така станало причина за создавањето на вечниот блажен дом.

Што мислиш, можно ли е зачудувачката за умот уредност на светот-ремек-дело, виртуозното мајсторство и убавината на целосното Господарство (Рубубија) во рамките на сеопфатното милосрдие да прифатат ужасна безобразност, противречно угнетување и хаос што се шири, штом не одговорат на повикот на Пророкот (Аллах да го благослови и со мир да го дари). Зар ќе се игнорира и нема да се реализира најважното и најнасушното од сите желби, откако ќе се обрати исклучително внимание и на најелементарната и ситна желба, и се слуша и најслабиот и најтивкиот глас, и се задоволува потребата на секој што има потреба од тоа! Не, и никако не! Илјада пати не! Слична убавина отфрлува секаква изобличеност и никогаш нема да грознее!()

Следствено, преку своето богослужение, Пратеникот (Аллах да го благослови и со мир да го дари), ја отвора вратата на задгробието, како што преку своето послание ја отвора вратата на земниот свет...

عَلَيْهِ صَلَوَاتُ الرَّحْمٰنِ مِلْءَ الدُّنْيَا وَدَارِ الْجِنَانِ

اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَسَلِّمْ عَلٰى عَبْدِكَ وَرَسُولِكَ ذٰلِكَ الْحَبِيبِ الَّذِي هُوَ سَيِّدُ الْكَوْنَيْنِ وَفَخْرُ الْعَالَمَيْنِ وَحَيَاةُ الدّٰارَيْنِ

وَوَسِيلَةُ السَّعَادَتَيْنِ وَذُو الْجَنَاحَيْنِ وَرَسُولُ الثَّقَلَيْنِ وَعَلٰى آلِهِ وَصَحْبِهِ اَجْمَعِينَ

وَعَلٰى اِخْوٰانِهِ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالْمُرْسَلِينَ آمِينَ

ШЕСТА ВИСТИНА

Вратата на Величието и Вечноста – изјава на имињата Сеславниот (Џелил) и Вечниот (Баки)

Можно ли е велик владетел, којшто ги управува и ги потчинува созданијата, почнувајќи од сонцето и стигнувајќи до дрвјата, атомите и уште поситните честички, и небаре тие се мобилизирани војници, да допушти пропуст и да не го шири своето владеење над смртни бедници кои поминуваат минлив живот во земската гостилница, и да не создаде за нив високо средиште и центар на големо и вечно Господарство (Рубубија)?

Да, сè што набљудуваме во оваа вселена – грандиозните и колосални процеси како смената на сезоните, големите активности како управување на небесните тела, неверојатното впрегнување во работата како што е претворањето на земјата во лулка и на сонцето во светилник, опширните трансформации како што се оживувањето и украсувањето на земјата по нејзиното пресушување и умирање... Сето тоа красноречиво ни открива: Зад превезот постои грандиозно и големо Господарство (Рубубија), коешто управува и доминира со својата моќна власт. Слично Господово царство бара присуство на поданици што ѝ доликуваат, и на пројавувања што ѝ соодветствуваат.

Истовремено гледаш дека Божјите поданици и раби, коишто се одликуваат со најдобрите и најсевкупните црти, се собираат за кратко и поминуваат извесно време во земската гостилница која секојдневно се полни и празни, а и поданиците остануваат таму само колку да си ги исполнат задачите во тоа поле на искушенија. И тоа се менува секој час. Поданиците застануваат на неколку минути за да ги видат по витрините на овој пазар – светот, изложените обрасци на скапоцените дарови на Творецот, Носителот на величието, со очи на купувачи ги разгледуваат стоките, ремек-делата на Сеславниот во оваа огромна изложба. После тие се губат, како што и самата изложба се обновува и менува секоја минута. Кој отпатува, не се враќа. И новодојдениот ќе си отиде.

Оваа состојба јасно и категорично открива: Надвор од смртната гостилница, зад полето што се менува, по обновливата изложба постојат вечни дворци кои одговараат на бесмртното владеење, неуништливи домови со градини, складишта полни со чисти и возвишени извори на земните обрасци. Значи, напорот и трудот тука се само за постигнување на она што се наоѓа таму. Служењето тука е само за да се добие визата за таму. Секој во зависност од своите способности и положен труд би можел да постигне обилна среќа, ако пред тоа не ја изгуби.

Да, апсурдно е вакво вечно владеење да се ограничи во рамките на смртните и жални созданија.

Погледни ја сега оваа вистина низ телескопот на еден пример. Замисли си дека одиш по некој пат и гледаш раскошен ан, кој голем цар го подготвил за своите гости. Тој потрошил огромни суми за неговото украсување и декорирање, но посетителите сосема малку се восхитуваат на убавините и го вкусуваат најнезначајниот дел од блаженствата затоа што остануваат за кратко и поради оваа причина го напуштаат анот без да си ја угасат жедта и гладот. Но тие ги запечатуваат сликите на нештата во анот со своите расположливи фотоапарати. Така постапуваат и служителите, и работниците на сопственикот коишто точно и веродостојно ги снимаат и ги запишуваат движењата и неактивноста на гостите. И ете гледаш дека царот секојдневно ги уништува скапоцените украси и ги обновува со други за новите гости. Зар по сето ова во тебе останало некаков сомнеж дека оној што го изградил анот среде пат, поседува големи високи вечни дворци и располага со постојани обилни богатства, и дека се одликува со трајна и неисцрпна великодушност, и дека неговата пројавена великодушност во анот има за цел да го отвори апетитот на неговите гости кон добрата со кои располага, и да ги оживи во нив и раздвижи желбите за подароците што им ги подготвил.

Ако расудиш со помошта на овој пример преку реалноста на земјата ан и се задлабочиш во нив со целосна свест, ќе ги разбереш следниве девет состојби.

Прва состојба: Ќе разбереш дека оваа земја, слична на ан, не води самостојно постоење и е апсурдно да ја прифати својата форма и образ независно од сè, сама и заради себеси. Таа не е нешто друго освен гостилница која се полни и празни, и е со мудрост создаден дома каде што престојуваат и отпатуваат караваните од Божјите созданија.

Втора состојба: Ќе разбереш дека жителите на овој ан се гости патници и дека нивниот великодушен Господ ги повикува кон Домот на мирот.

Трета состојба: Ќе разбереш дека украсите на овој свет не се само за задоволство и наслада, затоа што ако ти дадат да вкусиш блаженство за еден час, при разделбата со него ќе те натераат да чувствуваш болка долги часови. Ти дозволуваат да вкусиш отворајќи ти го апетитот без да те заситат, затоа што се краткотрајни или твојот живот е краток и недоволен да се задоволиш. Следствено, скапоцениот и минлив украс служи само за поука() за да се оддава благодарност и да се поттикнува кон осознавање на нејзините вечни извори, како и за други возвишени цели.

Четврта состојба: Ќе разбереш дека земните украси() потсетуваат на обрасци и копии на блаженствата, струпани за верниците во Рајот при Божјото милосрдие.

Петта состојба: Ќе разбереш дека овие смртни дела не се наменети да се губат постепено и не се создадени за да бидат разгледувани извесно време и после да си отидат без трага, туку се насобрани тука и си го зазедоа потребното место за краток период за да си ги придобијат формите, да си ги откријат значењата и да им бидат запишани резултатите, како и за да истакнат бесмртни и трајни слики за жителите на Вечноста, и за да бидат крстосница на други цели во Светот на вечноста.

Од следниот пример станува јасно како овие работи не се создадени за да исчезнат, туку за да постојат вечно, како нивното надворешно исчезнување е само ослободување за нив, по завршувањето на нивните задачи и како нешто умира, од една страна, а постои во многу насоки.

Види го цветот, едно од Словата на Божјата моќ, како нè гледа со насмевка за кратко време, потоа се крие зад превезот на исчезнувањето. Тоа личи на збор изговорен од нас, којшто внесува во слухот илјадници свои сличности и нејзината смисла останува онолку пати, колку што се умовите што ја слушнале, а потоа си оди по завршувањето на својата мисија – соопштување на смислата. И цветот патува откако си го запечатува видливиот образ во меморијата на секој што го созреал и штом си ја вгнезди внатрешната природа во своето семенце. И небаре секоја меморија и секое семе се фотогра- фски плочи предназначени да ја чуваат убави- ната, образот и гиздавата облека на цветот, и на тој начин да го овековечат неговото постоење.

Ако создание, којшто зазема едно од најниските скалила на животот, е третирано на сличен начин за да опстане, што му останува на човекот – највисоката форма на живот, којшто поседува вечен дух. Зар тој нема да биде поврзан со бесмртноста и вечноста? Ако образот на расцветано и плодоносно растение и законот за неговото формирање, делумно сличен со духот, се вечни и се чуваат во неговите семиња во совршен ред во рамките на множество измени, не станува ли јасно колку е вечен човечкиот дух и до кој степен е поврзан со вечноста? Па, тој е закон заповеден одозгора, има светла чувстви- телност, поседува возвишена суштина, носител е на живот, надарен е со комплексни и сеопфатни квалитети, а е облечен во забележливо присуство.

Шеста состојба: И ќе разбереш дека човек не е оставен без узди и не е пуштен да талка без волја, туку сите негови дела се запишуваат, се снимаат и се регистрираат за отпосле да му биде побарана сметка.

Седма состојба: И ќе разбереш дека смртта и исчезнувањето коишто ги поразуваат убавите созданија од пролетта и летото, не се конечна смрт и уништување засекогаш, туку тоа е само прекратување на функциите и ослободување од нив по нивното исполнување и завршување,() како и расчистување на теренот и ослободување место за доаѓањето на новите созданија во пролетта што доаѓа, а истовремено и подготовка на условите и доведување во подготвеност за доаѓањето на новите подвластени доселеници.

Тоа е Господово предупредување за оние одухотворени созданија, чијашто небрежност ги тера да си ги заборават обврските и чиешто опијанување ги спречува да бидат благодарни.

Осма состојба: И ќе разбереш дека бесмртниот Создател на овој минлив свет владее и друг свет – траен и вечен. Тој на Своите слуги им пренесува копнеж по него и ги води натаму.

Деветта состојба: И ќе разбереш дека во овој просторен свет Семилостивиот, Милосрдниот – славно е Неговото величие, ќе им укаже почит на Своите верни слуги со нешто невидено и нечуено, нешто што на ниту еден човек не му паднало на памет. Веруваме во тоа...

СЕДМА ВИСТИНА

Вратата на Чувањето и Одржувањето – изјава на имињата Пазителот (Хафиз) и Надзорникот (Ракиб)

Hiç mümkün müdür ki gökte, yerde, karada, denizde; yaş kuru, küçük büyük, âdi âlî her şeyi kemal-i intizam ve mizan içinde muhafaza edip bir türlü muhasebe içinde neticelerini eleyen bir hafîziyet; insan gibi büyük bir fıtratta, hilafet-i kübra gibi bir rütbede, emanet-i kübra gibi büyük vazifesi olan beşerin rububiyet-i âmmeye temas eden amelleri ve fiilleri muhafaza edilmesin, muhasebe eleğinden geçirilmesin, adalet terazisinde tartılmasın, şayeste ceza ve mükâfat çekmesin? Hayır, aslâ!

Evet, şu kâinatı idare eden zat, her şeyi nizam ve mizan içinde muhafaza ediyor. Nizam ve mizan ise ilim ile hikmet ve irade ile kudretin tezahürüdür. Çünkü görüyoruz her masnû vücudunda, gayet muntazam ve mevzun yaratılıyor. Hem hayatı müddetince değiştirdiği suretler dahi birer intizamlı olduğu halde, heyet-i mecmuası da bir intizam tahtındadır.

Zira görüyoruz ki vazifesinin bitmesiyle ömrüne nihayet verilen ve şu âlem-i şehadetten göçüp giden her şeyin Hafîz-i Zülcelal, birçok suretlerini elvah-ı mahfuza hükmünde olan (Hâşiye) hâfızalarda ve bir türlü misalî âyinelerde hıfzedip, ekser tarihçe-i hayatını çekirdeğinde, neticesinde nakşedip yazıyor. Zâhir ve bâtın âyinelerde ibka ediyor. Mesela, beşerin hâfızası, ağacın meyvesi, meyvenin çekirdeği, çiçeğin tohumu, kanun-u hafîziyetin azamet-i ihatasını gösteriyor.

Görmüyor musun ki koca baharın hep çiçekli, meyveli bütün mevcudatı ve bunların kendilerine göre bütün sahaif-i a’mali ve teşkilatının kanunları ve suretlerinin timsalleri; mahdud bir miktar tohumcuklar içlerinde yazarak muhafaza ediliyor. İkinci bir baharda, onlara göre bir muhasebe içinde sahife-i amellerini neşredip kemal-i intizam ve hikmet ile koca diğer bir bahar âlemini meydana getirmekle hafîziyetin ne derece kuvvetli ihata ile cereyan ettiğini gösteriyor.

Acaba geçici, âdi, bekasız, ehemmiyetsiz şeylerde böyle muhafaza edilirse âlem-i gaybda, âlem-i âhirette, âlem-i ervahta rububiyet-i âmmede mühim semere veren beşerin amelleri, hıfz içinde gözetilmek suretiyle ehemmiyetle zapt edilmemesi kabil midir? Hayır ve aslâ!

Evet, şu hafîziyetin bu surette tecellisinden anlaşılıyor ki şu mevcudatın Mâlik’i, mülkünde cereyan eden her şeyin inzibatına büyük bir ihtimamı var. Hem hâkimiyet vazifesinde nihayet derecede dikkat eder. Hem rububiyet-i saltanatında gayet ihtimamı gözetir. O derece ki en küçük bir hâdiseyi, en ufak bir hizmeti yazar, yazdırır. Mülkünde cereyan eden her şeyin suretini müteaddid şeylerde hıfzeder.

Şu hafîziyet işaret eder ki ehemmiyetli bir muhasebe-i a’mal defteri açılacak ve bilhassa mahiyetçe en büyük en mükerrem en müşerref bir mahluk olan insanın büyük olan amelleri, mühim olan fiilleri; mühim bir hesap ve mizana girecek, sahife-i amelleri neşredilecek.

Acaba hiç kabil midir ki insan, hilafet ve emanetle mükerrem olsun, rububiyetin külliyat-ı şuununa şahit olarak kesret dairelerinde, vahdaniyet-i İlahiyenin dellâllığını ilan etmekle, ekser mevcudatın tesbihat ve ibadetlerine müdahale edip zabitlik ve müşahitlik derecesine çıksın da sonra kabre gidip rahatla yatsın ve uyandırılmasın? Küçük büyük her amellerinden sual edilmesin? Mahşere gidip mahkeme-i kübrayı görmesin? Hayır ve aslâ!

Hem bütün gelecek zamanda olan (Hâşiye) mümkinata kādir olduğuna, bütün geçmiş zamandaki mu’cizat-ı kudreti olan vukuatı şehadet eden ve kıyamet ve haşre pek benzeyen kış ile baharı her vakit bilmüşahede icad eden bir Kadîr-i Zülcelal’den, insan nasıl ademe gidip kaçabilir, toprağa girip saklanabilir?

Madem bu dünyada ona lâyık muhasebe görülüp hüküm verilmiyor. Elbette bir mahkeme-i kübra, bir saadet-i uzmaya gidecektir.

SEKİZİNCİ HAKİKAT

Bab-ı vaad ve vaîddir. İsm-i Cemil ve Celil’in cilvesidir.

Hiç mümkün müdür ki: Alîm-i Mutlak ve Kadîr-i Mutlak olan şu masnuatın Sâni’i, bütün enbiyanın tevatürle haber verdikleri ve bütün sıddıkîn ve evliyanın icma ile şehadet ettikleri mükerrer vaad ve vaîd-i İlahîsini yerine getirmeyip –hâşâ– acz ve cehlini göstersin? Halbuki vaad ve vaîdinde bulunduğu emirler, kudretine hiç ağır gelmez; pek hafif ve pek kolay. Geçmiş baharın hesapsız mevcudatını, gelecek baharda kısmen aynen (Hâşiye) kısmen mislen (Hâşiye) iadesi kadar kolaydır.

Îfa-yı vaad ise hem bize hem her şeye hem kendisine hem saltanat-ı rububiyetine pek çok lâzımdır. Hulfü’l-vaad ise hem izzet-i iktidarına zıttır hem ihata-yı ilmiyesine münafîdir. Zira hulfü’l-vaad, ya cehilden ya aczden gelir.

Ey münkir! Bilir misin ki küfür ve inkârın ile ne kadar ahmakça bir cinayet işliyorsun ki kendi yalancı vehmini, hezeyancı aklını, aldatıcı nefsini tasdik edip hiçbir vechile hulf ve hilafa mecburiyeti olmayan ve hiçbir vecihle hilaf, onun izzetine, haysiyetine yakışmayan ve bütün görünen şeyler ve işler, sıdkına ve hakkaniyetine şehadet eden bir zatı tekzip ediyorsun! Nihayetsiz küçüklük içinde nihayetsiz büyük cinayet işliyorsun! Elbette, ebedî büyük cezaya müstahak olursun. Bazı ehl-i cehennemin bir dişi, dağ kadar olması; cinayetinin büyüklüğüne bir mikyas olarak haber verilmiş. Misalin şu yolcuya benzer ki güneşin ziyasından gözünü kapar, kafası içindeki hayaline bakar. Vehmi, bir yıldız böceği gibi kafa fenerinin ışığıyla dehşetli yolunu tenvir etmek istiyor.

Madem şu mevcudat, hak söyleyen sadık kelimeleri; şu hâdisat-ı kâinat, doğru söyleyen nâtık âyetleri olan Cenab-ı Hak vaad etmiş, elbette yapacaktır. Bir mahkeme-i kübra açacaktır, bir saadet-i uzma verecektir.

DOKUZUNCU HAKİKAT

Bab-ı ihya ve imatedir.

İsm-i Hayy-ı Kayyum’un, Muhyî ve Mümît’in cilvesidir.

Hiç mümkün müdür ki: Ölmüş, kurumuş koca arzı ihya eden ve o ihya içinde her biri beşer haşri gibi acib, üç yüz binden ziyade enva-ı mahlukatı haşir ve neşredip kudretini gösteren ve o haşir ve neşir içinde nihayet derecede karışık ve ihtilat içinde, nihayet derecede imtiyaz ve tefrik ile ihata-i ilmiyesini gösteren ve bütün semavî fermanlarıyla beşerin haşrini vaad etmekle bütün ibadının enzarını saadet-i ebediyeye çeviren ve bütün mevcudatı baş başa, omuz omuza, el ele verdirip emir ve iradesi dairesinde döndürüp birbirine yardımcı ve musahhar kılmakla azamet-i rububiyetini gösteren ve beşeri, şecere-i kâinatın en câmi’ ve en nazik ve en nâzenin en nazdar en niyazdar bir meyvesi yaratıp kendine muhatap ittihaz ederek her şeyi ona musahhar kılmakla, insana bu kadar ehemmiyet verdiğini gösteren bir Kadîr-i Rahîm, bir Alîm-i Hakîm, kıyameti getirmesin? Haşri yapmasın ve yapamasın? Beşeri ihya etmesin veya edemesin? Mahkeme-i kübrayı açamasın? Cennet ve cehennemi yaratamasın? Hâşâ ve kellâ!

Evet, şu âlemin Mutasarrıf-ı Zîşan’ı, her asırda her senede her günde bu dar, muvakkat rûy-i zeminde haşr-i ekberin ve meydan-ı kıyametin pek çok emsalini ve numunelerini ve işaratını icad ediyor. Ezcümle:

Haşr-i baharîde görüyoruz ki beş altı gün zarfında küçük ve büyük hayvanat ve nebatattan üç yüz binden ziyade envaı haşredip neşrediyor. Bütün ağaçların, otların köklerini ve bir kısım hayvanları aynen ihya edip iade ediyor. Başkalarını ayniyet derecesinde bir misliyet suretinde icad ediyor. Halbuki maddeten farkları pek az olan tohumcuklar o kadar karışmışken, kemal-i imtiyaz ve teşhis ile o kadar sürat ve vüs’at ve suhulet içinde kemal-i intizam ve mizan ile altı gün veya altı hafta zarfında ihya ediliyor. Hiç kabil midir ki bu işleri yapan zata bir şey ağır gelebilsin, semavat ve arzı altı günde halk edemesin, insanı bir sayha ile haşredemesin? Hâşâ!

Acaba mu’ciz-nüma bir kâtip bulunsa, hurufları ya bozulmuş veya mahvolmuş üç yüz bin kitabı, tek bir sahifede karıştırmaksızın, galatsız, sehivsiz, noksansız, hepsini beraber, gayet güzel bir surette bir saatte yazarsa; birisi sana dese: “Şu kâtip kendi telif ettiği senin suya düşmüş olan kitabını, yeniden bir dakika zarfında hâfızasından yazacak.” Sen diyebilir misin ki “Yapamaz ve inanmam.”

Veyahut bir sultan-ı mu’cizekâr, kendi iktidarını göstermek için veya ibret ve tenezzüh için bir işaretle dağları kaldırır, memleketleri tebdil eder, denizi karaya çevirdiğini gördüğün halde; sonra görsen ki büyük bir taş dereye yuvarlanmış, o zatın kendi ziyafetine davet ettiği misafirlerin yolunu kesmiş, geçemiyorlar. Biri sana dese: “O zat, bir işaretle o taşı, ne kadar büyük olursa olsun kaldıracak veya dağıtacak, misafirlerini yolda bırakmayacak.” Sen desen ki: “Kaldırmaz veya kaldıramaz.”

Veyahut bir zat bir günde, yeniden büyük bir orduyu teşkil ettiği halde biri dese: “O zat bir boru sesiyle, efradı istirahat için dağılmış olan taburları toplar. Taburlar, nizamı altına girerler.” Sen desen ki: “İnanmam.” Ne kadar divanece hareket ettiğini anlarsın.

İşte şu üç temsili fehmettin ise bak: Nakkaş-ı Ezelî, gözümüzün önünde kışın beyaz sahifesini çevirip, bahar ve yaz yeşil yaprağını açıp, rûy-i arzın sahifesinde üç yüz binden ziyade envaı, kudret ve kader kalemiyle ahsen-i suret üzere yazar. Birbiri içinde birbirine karışmaz; beraber yazar, birbirine mani olmaz. Teşkilce, suretçe birbirinden ayrı, hiç şaşırtmaz, yanlış yazmaz.

Evet, en büyük bir ağacın ruh programını bir nokta gibi en küçük bir çekirdekte dercedip muhafaza eden Zat-ı Hakîm-i Hafîz, vefat edenlerin ruhlarını nasıl muhafaza eder denilir mi?

Ve küre-i arzı bir sapan taşı gibi çeviren Zat-ı Kadîr, âhirete giden misafirlerinin yolunda nasıl bu arzı kaldıracak veya dağıtacak, denilir mi?

Hem hiçten, yeniden bütün zîhayatın ordularını, bütün cesetlerinin taburlarında kemal-i intizamla zerratı emr-i كُنْ فَيَكُونُ ile kaydedip yerleştiren, ordular icad eden Zat-ı Zülcelal; tabur-misal cesedin nizamı altına girmekle birbiriyle tanışan zerrat-ı esasiye ve ecza-yı asliyesini bir sayha ile nasıl toplayabilir, denilir mi?

Hem bu bahar haşrine benzeyen, dünyanın her devrinde, her asrında, hattâ gece gündüzün tebdilinde, hattâ cevv-i havada bulutların icad ve ifnasında haşre numune ve misal ve emare olacak ne kadar nakışlar yaptığını gözünle görüyorsun. Hattâ eğer hayalen bin sene evvel kendini farz etsen, sonra zamanın iki cenahı olan mazi ile müstakbeli birbirine karşılaştırsan; asırlar, günler adedince misal-i haşir ve kıyametin numunelerini göreceksin. Sonra bu kadar numune ve misalleri müşahede ettiğin halde, haşr-i cismanîyi akıldan uzak görüp istib’ad etmekle inkâr etsen, ne kadar divanelik olduğunu sen de anlarsın. Bak, Ferman-ı A’zam, bahsettiğimiz hakikate dair ne diyor:

فَانْظُرْ اِلٰٓى آثَارِ رَحْمَتِ اللّٰهِ كَيْفَ يُحْيِي الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا اِنَّ ذٰلِكَ لَمُحْيِي الْمَوْتٰى وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَىْءٍ قَد۪يرٌ

Elhasıl: Haşre mani hiçbir şey yoktur. Muktezî ise her şeydir.

Evet, mahşer-i acayip olan şu koca arzı, âdi bir hayvan gibi imate ve ihya eden ve beşer ve hayvana hoş bir beşik, güzel bir gemi yapan ve güneşi onlara şu misafirhanede ışık verici ve ısındırıcı bir lamba eden, seyyaratı meleklerine tayyare yapan bir zatın, bu derece muhteşem ve sermedî rububiyeti ve bu derece muazzam ve muhit hâkimiyeti; elbette yalnız böyle geçici, devamsız, bîkarar, ehemmiyetsiz, mütegayyir, bekasız, nâkıs, tekemmülsüz umûr-u dünya üzerinde kurulmaz ve durmaz.

Demek, ona şayeste, daimî, berkarar, zevalsiz, muhteşem bir diyar-ı âher var. Başka bâki bir memleketi vardır. Bizi onun için çalıştırır. Oraya davet eder ve oraya nakledeceğine; zâhirden hakikate geçen ve kurb-u huzuruna müşerref olan bütün ervah-ı neyyire ashabı, bütün kulûb-ü münevvere aktabı, bütün ukûl-ü nuraniye erbabı şehadet ediyorlar. Ve bir mükâfat ve mücazat ihzar ettiğini müttefikan haber veriyorlar. Ve mükerreren pek kuvvetli vaad ve pek şiddetli tehdit eder, naklederler.

Hulfü’l-vaad ise hem zillet hem tezellüldür. Hiçbir cihetle celal ve kudsiyetine yanaşamaz. Hulfü’l-vaîd ise ya aftan, ya aczden gelir. Halbuki küfür; cinayet-i mutlakadır, (Hâşiye) affa kabil değil. Kadîr-i Mutlak ise aczden münezzeh ve mukaddestir.

Şahitler, muhbirler ise mesleklerinde, meşreplerinde, mezheplerinde muhtelif oldukları halde, kemal-i ittifak ile şu meselenin esasında müttehiddirler. Kesretçe tevatür derecesindedirler, keyfiyetçe icma kuvvetindedirler. Mevkice her biri nev-i beşerin bir yıldızı, bir taifenin gözü, bir milletin azizidirler. Ehemmiyetçe şu meselede hem ehl-i ihtisas hem ehl-i ispattırlar. Halbuki bir fende veya bir sanatta iki ehl-i ihtisas, binler başkalardan müreccahtırlar ve ihbarda iki müsbit, binler nâfîlere tercih edilir. Mesela, ramazan hilâlinin sübutunu ihbar eden iki adam, binler münkirlerin inkârlarını hiçe atarlar.

Elhasıl, dünyada bundan daha doğru bir haber, daha sağlam bir dava, daha zâhir bir hakikat olamaz.

Demek, şüphesiz dünya bir mezraadır. Mahşer ise bir beyderdir, harmandır. Cennet, cehennem ise birer mahzendir.

ONUNCU HAKİKAT

Bab-ı hikmet, inayet, rahmet, adalettir.

İsm-i Hakîm, Kerîm, Âdil, Rahîm’in cilvesidir.

Hiç mümkün müdür ki: Şu bekasız misafirhane-i dünyada ve şu devamsız meydan-ı imtihanda ve şu sebatsız teşhirgâh-ı arzda bu derece bâhir bir hikmet, bu derece zâhir bir inayet ve bu derece kāhir bir adalet ve bu derece vâsi bir merhametin âsârını gösteren Mâlikü’l-mülki Zülcelal’in daire-i memleketinde ve âlem-i mülk ve melekûtunda daimî meskenler, ebedî sakinler, bâki makamlar, mukim mahluklar bulunmayıp şu görünen hikmet, inayet, adalet, merhametin hakikatleri hiçe insin?

Hem hiç kabil midir ki o Zat-ı Hakîm, şu insanı bütün mahlukat içinde kendine küllî muhatap ve câmi’ bir âyine yapıp bütün hazain-i rahmetinin müştemilatını ona tattırsın hem tarttırsın hem tanıttırsın, kendini bütün esmasıyla ona bildirsin, onu sevsin ve sevdirsin; sonra o bîçare insanı o ebedî memleketine göndermesin, o daimî saadetgâha davet edip mesud etmesin?

Hem hiç makul mudur ki hattâ çekirdek kadar her bir mevcuda bir ağaç kadar vazife yükü yüklesin, çiçekleri kadar hikmetleri bindirsin, semereleri kadar maslahatları taksın da bütün o vazifeye, o hikmetlere, o maslahatlara dünyaya müteveccih yalnız bir çekirdek kadar gaye versin? Bir hardal kadar ehemmiyeti olmayan dünyevî bekasını gaye yapsın? Ve bunları, âlem-i manaya çekirdekler ve âlem-i âhirete bir mezraa yapmasın? Tâ hakiki ve lâyık gayelerini versinler. Ve bu kadar mühim ihtifalat-ı mühimmeyi gayesiz, boş, abes bıraksın. Onların yüzünü âlem-i manaya, âlem-i âhirete çevirmesin? Tâ asıl gayeleri ve lâyık meyvelerini göstersin.

Evet, hiç mümkün müdür ki bu şeyleri böyle hilaf-ı hakikat yapmakla kendi evsaf-ı hakikiyesi olan Hakîm, Kerîm, Âdil, Rahîm’in zıtlarıyla –hâşâ, sümme hâşâ– muttasıf gösterip hikmet ve keremine, adl ve rahmetine delâlet eden bütün kâinatın hakaikini tekzip etsin, bütün mevcudatın şehadetlerini reddetsin, bütün masnuatın delâletlerini iptal etsin?

Hem hiç akıl kabul eder mi ki insanın başına ve içindeki havassına saçları adedince vazifeler yükletsin de yalnız bir saç hükmünde ona bir ücret-i dünyeviye versin, adalet-i hakikiyesine zıt olarak ve hikmet-i hakikiyesine münafî, manasız iş yapsın?

Hem hiç mümkün müdür ki bir ağaca taktığı neticeler, meyveler miktarınca her bir zîhayata, belki lisan gibi her bir uzvuna, belki her bir masnua o derece hikmetleri, maslahatları takmakla kendisinin bir Hakîm-i Mutlak olduğunu ispat edip göstersin, sonra bütün hikmetlerin en büyüğü ve bütün maslahatların en mühimmi ve bütün neticelerin en elzemi ve hikmeti hikmet, nimeti nimet, rahmeti rahmet eden ve bütün hikmetlerin, nimetlerin, rahmetlerin, maslahatların menbaı ve gayesi olan beka ve likayı ve saadet-i ebediyeyi vermeyip terk ederek, bütün işlerini abesiyet-i mutlaka derekesine düşürsün ve kendini o zata benzetsin ki öyle bir saray yapar, her bir taşında binlerce nakışlar, her bir tarafında binler ziynetler ve her bir menzilinde binler kıymettar âlât ve levazımat-ı beytiye bulundursun da sonra ona dam yapmasın, her şey çürüsün, beyhude bozulsun? Hâşâ ve kellâ! Hayr-ı Mutlak’tan hayır gelir, Cemil-i Mutlak’tan güzellik gelir, Hakîm-i Mutlak’tan abes bir şey gelmez.

Evet, her kim fikren tarihe binip mazi cihetine gitse, şu zaman-ı hazırda gördüğümüz menzil-i dünya, meydan-ı ibtila, meşher-i eşya gibi seneler adedince vefat etmiş menziller, meydanlar, meşherler, âlemler görecek. Suretçe, keyfiyetçe birbirinden ayrı oldukları halde; intizamca, acayipçe, Sâni’in kudret ve hikmetini göstermekçe birbirine benzer.

Hem görecek ki o sebatsız menzillerde, o devamsız meydanlarda, o bekasız meşherlerde o kadar bâhir bir hikmetin intizamatı, o derece zâhir bir inayetin işaratı, o mertebe kāhir bir adaletin emaratı, o derece vâsi bir merhametin semeratını görecek. Basîretsiz olmamak şartıyla yakînen bilecek ki o hikmetten daha ekmel bir hikmet olamaz ve o âsârı görünen inayetten daha ecmel bir inayet kabil değil ve o emaratı görünen adaletten daha ecell bir adalet yoktur ve o semeratı görünen merhametten daha eşmel bir merhamet tasavvur edilmez.

Eğer farz-ı muhal olarak şu işleri çeviren, şu misafirleri ve misafirhaneleri değiştiren Sultan-ı Sermedî’nin daire-i memleketinde daimî menziller, âlî mekânlar, sabit makamlar, bâki meskenler, mukim ahali, mesud ibadı bulunmazsa; ziya, hava, su, toprak gibi kuvvetli ve şümullü dört anâsır-ı maneviye olan hikmet, adalet, inayet, merhametin hakikatlerini nefyetmek ve o anâsır-ı zâhiriye gibi görünen vücudlarını inkâr etmek lâzım gelir. Çünkü şu bekasız dünya ve mâfîha, onların tam hakikatlerine mazhar olamadığı malûmdur.

Eğer başka yerde dahi onlara tam mazhar olacak mekân bulunmazsa, o vakit gündüzü dolduran ziyayı gördüğü halde, güneşin vücudunu inkâr etmek derecesinde bir divanelikle, şu her şeyde bulunan gözümüz önündeki hikmeti inkâr etmek, şu nefsimizde ve ekser eşyada her vakit müşahede ettiğimiz inayeti inkâr etmek ve şu pek kuvvetli emaratı görünen adaleti inkâr etmek (Hâşiye) ve şu her yerde gördüğümüz merhameti inkâr etmek lâzım geldiği gibi; şu kâinatta gördüğümüz icraat-ı hakîmane ve ef’al-i kerîmane ve ihsanat-ı rahîmanenin sahibini –hâşâ, sümme hâşâ– sefih bir oyuncu, gaddar bir zalim olduğunu kabul etmek lâzım gelir ki nihayetsiz muhal bir inkılab-ı hakaiktir. Hattâ her şeyin vücudunu ve kendi nefsinin vücudunu inkâr eden ahmak sofestaîler dahi bunun tasavvuruna kolay kolay yanaşamazlar.

Elhasıl, şu görünen şuunat, dünyadaki vüs’atli içtimaat-ı hayatiye ve süratli iftirakat-ı mevtiye ve haşmetli toplanmalar ve çabuk dağılmalar ve azametli ihtifalat ve büyük tecelliyat ile ve onların bu âleme ait bu dünya-yı fânide kısa bir zamanda malûmumuz olan semerat-ı cüz’iyeleri, ehemmiyetsiz ve muvakkat gayeleri mabeyninde hiç münasebet olmadığından, âdeta küçük bir taşa bir büyük dağ kadar hikmetler, gayeler takmak; bir büyük dağa, bir küçük taş gibi muvakkat bir gaye-i cüz’iye vermeye benzer ki hiçbir akıl ve hikmete uygun gelemez.

Demek, şu mevcudat ve şuunat ile ve dünyaya ait gayeleri ortasında bu derece nisbetsizlik, kat’iyen şehadet eder ki bu mevcudatın yüzleri âlem-i manaya müteveccihtir, münasip meyveleri orada veriyor ve gözleri esma-i kudsiyeye dikkat ediyorlar, gayeleri o âleme bakıyor. Ve özleri dünya toprağı altında, sümbülleri âlem-i misalde inkişaf ediyor. İnsan, istidadı nisbetinde burada ekiyor ve ekiliyor, âhirette mahsul alıyor.

Evet, şu eşyanın esma-i İlahiyeye ve âlem-i âhirete müteveccih yüzlerine baksan göreceksin ki mu’cize-i kudret olan her bir çekirdeğin bir ağaç kadar gayesi var. Kelime-i hikmet olan her bir çiçeğin (Hâşiye) bir ağaç çiçekleri kadar manaları var ve o hârika-i sanat ve manzume-i rahmet olan her bir meyvenin, bir ağacın meyveleri kadar hikmetleri var. Bizlere rızık olması ise o binler hikmetlerinden bir tek hikmettir ki vazifesi biter, manasını ifade eder, vefat eder, midemizde defnedilir.

Madem bu fâni eşya, başka yerde bâki meyveler verirler ve daimî suretler bırakır ve başka cihette ebedî manalar ifade eder, sermedî tesbihat yapar. Ve insan ise onların şu cihetine bakan yüzlerine bakmakla insan olur, fânide bâkiye yol bulur.

Demek, bu hayat ve mevt içinde yuvarlanan, toplanıp dağılan mevcudat içinde başka maksat var. Temsilde kusur yoktur; şu ahval, taklit ve temsil için teşkil ve tertip edilen ahvale benzer. Nasıl büyük masrafla kısa içtimalar, dağılmalar yapılıyor. Tâ suretler alınsın, terkip edilsin, sinemada daim gösterilsin. Onun gibi bu dünyada kısa bir müddet zarfında hayat-ı şahsiye ve hayat-ı içtimaiye geçirmenin bir gayesi şudur ki suretler alınıp terkip edilsin, netice-i amelleri alınıp hıfzedilsin. Tâ bir mecma-ı ekberde muhasebesi görülsün ve bir meşher-i a’zamda gösterilsin ve bir saadet-i uzmaya istidadı gösterilsin. Demek, hadîs-i şerifte “Dünya âhiret mezraasıdır.” diye bu hakikati ifade ediyor.

Madem dünya var. Ve dünya içinde bu âsârıyla hikmet ve inayet ve rahmet ve adalet var. Elbette dünyanın vücudu gibi kat’î olarak âhiret de var. Madem dünyada her şey bir cihette o âleme bakıyor. Demek oraya gidiliyor. Âhireti inkâr etmek, dünya ve mâfîhayı inkâr etmek demektir. Demek, ecel ve kabir insanı beklediği gibi cennet ve cehennem de insanı bekliyor ve gözlüyor.

ON BİRİNCİ HAKİKAT

Bab-ı insaniyettir. İsm-i Hakk’ın cilvesidir.

Hiç mümkün müdür ki: Cenab-ı Hak ve Mabud-u Bi’l-hak, insanı şu kâinat içinde rububiyet-i mutlakasına ve umum âlemlere rububiyet-i âmmesine karşı en ehemmiyetli bir abd ve hitabat-ı Sübhaniyesine en mütefekkir bir muhatap ve mazhariyet-i esmasına en câmi’ bir âyine ve onu ism-i a’zamın tecellisine ve her isimde bulunan ism-i a’zamlık mertebesinin tecellisine mazhar bir ahsen-i takvimde en güzel bir mu’cize-i kudret ve hazain-i rahmetinin müştemilatını tartmak, tanımak için en ziyade mizan ve âletlere mâlik bir müdakkik ve nihayetsiz nimetlerine en ziyade muhtaç ve fenadan en ziyade müteellim ve bekaya en ziyade müştak ve hayvanat içinde en nazik ve en nazdar ve en fakir ve en muhtaç ve hayat-ı dünyeviyece en müteellim ve en bedbaht ve istidatça en ulvi ve en yüksek surette, mahiyette yaratsın da onu müstaid olduğu ve müştak olduğu ve lâyık olduğu bir dâr-ı ebedîye göndermeyip, hakikat-i insaniyeyi iptal ederek kendi hakkaniyetine taban tabana zıt ve hakikat nazarında çirkin bir haksızlık etsin?

Hem hiç kabil midir ki: Hâkim-i Bi’l-hak, Rahîm-i Mutlak; insana öyle bir istidat verip, yer ile gökler ve dağlar tahammülünden çekindiği emanet-i kübrayı tahammül edip yani küçücük cüz’î ölçüleriyle, sanatçıklarıyla Hâlık’ının muhit sıfatlarını, küllî şuunatını, nihayetsiz tecelliyatını ölçerek bilip hem yerde en nazik, nâzenin, nazdar, âciz, zayıf yaratıp; halbuki bütün yerin nebatî ve hayvanî olan mahlukatına bir nevi tanzimat memuru yapıp, onların tarz-ı tesbihat ve ibadetlerine müdahale ettirip, kâinattaki icraat-ı İlahiyeye küçücük mikyasta bir temsil gösterip, rububiyet-i Sübhaniyeyi fiilen ve kālen kâinatta ilan ettirmek, meleklerine tercih edip hilafet rütbesini verdiği halde; ona bütün bu vazifelerinin gayesi ve neticesi ve semeresi olan saadet-i ebediyeyi vermesin? Onu bütün mahlukatının en bedbaht, en bîçare, en musibetzede, en dertmend, en zelil bir derekeye atıp; en mübarek, nurani ve âlet-i tes’id bir hediye-i hikmeti olan aklı o bîçareye en meş’um ve zulmanî bir âlet-i tazip yapıp, hikmet-i mutlakasına büsbütün zıt ve merhamet-i mutlakasına külliyen münafî bir merhametsizlik etsin? Hâşâ ve kellâ!

Elhasıl, nasıl hikâye-i temsiliyede bir zabitin cüzdanına ve defterine bakıp görmüş idik ki hem rütbesi hem vazifesi hem maaşı hem düstur-u hareketi hem cihazatı bize gösterdi ki o zabit, o muvakkat meydan için değil, belki müstekar bir memlekete gidecek de ona göre çalışıyor. Aynen onun gibi insanın kalp cüzdanındaki letaif ve akıl defterindeki havas ve istidadındaki cihazat, tamamen ve müttefikan saadet-i ebediyeye müteveccih ve ona göre verilmiş ve ona göre teçhiz edilmiş olduğuna ehl-i tahkik ve keşif müttefiktirler. Ezcümle:

Mesela, aklın bir hizmetkârı ve tasvircisi olan kuvve-i hayaliyeye denilse ki: “Sana bir milyon sene ömür ile saltanat-ı dünya verilecek fakat âhirde mutlaka hiç olacaksın.” Tevehhüm aldatmamak, nefis karışmamak şartıyla “oh” yerine “âh” diyecek ve teessüf edecek. Demek en büyük fâni, en küçük bir âlet ve cihazat-ı insaniyeyi doyuramıyor. İşte bu istidattandır ki insanın ebede uzanmış emelleri ve kâinatı ihata etmiş efkârları ve ebedî saadetlerinin envaına yayılmış arzuları gösterir ki bu insan ebed için halk edilmiş ve ebede gidecektir. Bu dünya ona bir misafirhanedir ve âhiretine bir intizar salonudur.

ON İKİNCİ HAKİKAT

Babu’r-Risaleti ve’t-Tenzil’dir.

“Bismillahirrahmanirrahîm”in cilvesidir.

Hiç mümkün müdür ki: Bütün enbiya mu’cizelerine istinad ederek sözünü teyid ettikleri ve bütün evliya keşif ve kerametlerine istinad edip davasını tasdik ettikleri ve bütün asfiya tahkikatına istinad ederek hakkaniyetine şehadet ettikleri Resul-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellemin tahakkuk etmiş bin mu’cizatının kuvvetine istinad edip bütün kuvvetiyle hem kırk vecihle mu’cize olan Kur’an-ı Hakîm binler âyât-ı kat’iyesine istinad ederek, bütün kat’iyetle açtıkları âhiret yolunu ve küşad ettikleri cennet kapısını, sinek kanadı kadar kuvveti bulunmayan vâhî vehimler, ne haddi var ki kapatabilsin?

*  *  *

Geçen hakikatlerden anlaşıldı ki haşir meselesi öyle râsih bir hakikattir ki küre-i arzı yerinden kaldıracak, kırıp atacak bir kuvvet o hakikati sarsamaz. Zira o hakikati Cenab-ı Hak bütün esma ve sıfâtının iktizası ile tesbit ediyor ve Resul-i Ekrem’i bütün mu’cizat ve berahiniyle tasdik ediyor ve Kur’an-ı Hakîm bütün hakaik ve âyâtıyla onu ispat ediyor ve şu kâinat bütün âyât-ı tekviniye ve şuunat-ı hakîmanesi ile şehadet ediyor.

Acaba hiç mümkün müdür ki haşir meselesinde Vâcibü’l-vücud ile bütün mevcudat –kâfirler müstesna olarak– ittifak etmiş olsun; kıl kadar kuvveti olmayan şüpheler, şeytanî vesveseler o dağ gibi hakikat-i râsiha-i âliyeyi sarssın, yerinden kaldırsın? Hâşâ ve kellâ!

Sakın zannetme, delail-i haşriye, bahsettiğimiz on iki hakikate münhasırdır. Hayır, belki yalnız Kur’an-ı Hakîm, geçen şu on iki hakikatleri bize ders verdiği gibi daha binler vücuha işaret edip her bir vecih kavî bir emaredir ki Hâlık’ımız bizi bu dâr-ı fâniden bir dâr-ı bâkiye nakledecektir.

Hem sakın zannetme ki haşri iktiza eden esma-i İlahiye, bahsettiğimiz gibi yalnız Hakîm, Kerîm, Rahîm, Âdil, Hafîz isimlerine münhasırdır. Hayır, belki kâinatın tedbirinde tecelli eden bütün esma-i İlahiye, âhireti iktiza eder, belki istilzam eder.

Hem zannetme ki haşre delâlet eden kâinatın âyât-ı tekviniyesi, şu geçen bahsettiğimize münhasırdır. Hayır, belki ekser mevcudatta sağa sola açılır perdeler gibi vecih ve keyfiyetleri vardır ki bir vechi Sâni’e şehadet ettiği gibi diğer vechi de haşre işaret eder. Mesela, insanın ahsen-i takvimdeki hüsn-ü masnuiyeti, Sâni’i gösterdiği gibi; o ahsen-i takvimdeki kabiliyet-i câmiasıyla kısa bir zamanda zeval bulması, haşri gösterir.

Bazı kere bir vecihle iki nazarla bakılsa hem Sâni’i hem haşri gösterir. Mesela, ekser eşyada görünen hikmetin tanzimi, inayetin tezyini, adaletin tevzini ve rahmetin taltifi; nasıl ki mahiyetlerine bakılsa, bir Sâni’-i Hakîm, Kerîm, Âdil, Rahîm’in dest-i kudretinden çıktığını gösterirler. Onun gibi bunların kuvveti ve hadsizlikleriyle beraber, şunların mazharları olan şu fâni mevcudatın ehemmiyetsiz ve az yaşamasına bakılsa, âhiret görünür.

Demek ki her şey lisan-ı hal ile آمَنْتُ بِاللّٰهِ وبِاليَوْمِ الْآخِرِ okuyor ve okutturuyor.

*  *   *

HÂTİME

Geçen on iki hakikat, birbirini teyid eder, birbirini tekmil eder, birbirine kuvvet verir. Bütün onlar birden ittihat ederek neticeyi gösterir. Hangi vehmin haddi var, şu demir gibi belki elmas gibi on iki muhkem surları delip geçebilsin tâ hısn-ı hasînde olan haşr-i imanîyi sarssın?

مَا خَلْقُكُمْ وَلَا بَعْثُكُمْ اِلَّا كَنَفْسٍ وَاحِدَةٍ

âyet-i kerîmesi ifade ediyor ki: Bütün insanların halk olunması ve haşredilmesi, kudret-i İlahiyeye nisbeten bir tek insanın halkı ve haşri gibi âsandır. Evet, öyledir. “Nokta” namında bir risalede haşir bahsinde şu âyetin ifade ettiği hakikati tafsilen yazmışım. Burada yalnız bir kısım temsilatıyla hülâsasına bir işaret edeceğiz. Eğer istersen o “Nokta”ya müracaat et.

Mesela وَلِلّٰهِ الْمَثَلُ الْاَعْلٰ –temsilde kusur yok– nasıl ki “nuraniyet” sırrıyla, güneşin cilvesi kendi ihtiyarıyla olsa da bir zerreye suhuletle verdiği cilveyi, aynı suhuletle hadsiz şeffafata da verir.

Hem “şeffafiyet” sırrıyla, bir zerre-i şeffafenin küçük göz bebeği güneşin aksini almasında, denizin geniş yüzüne müsavidir.

Hem “intizam” sırrıyla, bir çocuk parmağıyla gemi suretindeki oyuncağını çevirdiği gibi kocaman bir dritnotu da çevirir.

Hem “imtisal” sırrıyla, bir kumandan bir tek neferi bir “Arş!” emriyle tahrik ettiği gibi bir koca orduyu da aynı kelime ile tahrik eder.

Hem “muvazene” sırrıyla, cevv-i fezada bir terazi ki öyle hakiki hassas ve o derece büyük farz edelim ki iki ceviz terazinin iki gözüne konulsa hisseder ve iki güneşi de istiab edip tartar. O iki kefesinde bulunan iki cevizi birini semavata, birini yere indiren aynı kuvvetle, iki şems bulunsa birini arşa, diğerini ferşe kaldırır, indirir.

Madem şu âdi, nâkıs, fâni mümkinatta nuraniyet ve şeffafiyet ve intizam ve imtisal ve muvazene sırlarıyla, en büyük şey en küçük şeye müsavi olur. Hadsiz hesapsız şeyler, bir tek şeye müsavi görünür. Elbette Kadîr-i Mutlak’ın zatî ve nihayetsiz ve gayet kemalde olan kudretinin nurani tecelliyatı ve melekûtiyet-i eşyanın şeffafiyeti ve hikmet ve kaderin intizamatı ve eşyanın evamir-i tekviniyesine kemal-i imtisali ve mümkinatın vücud ve ademinin müsavatından ibaret olan imkânındaki muvazenesi sırlarıyla; az çok, büyük küçük ona müsavi olduğu gibi bütün insanları bir tek insan gibi bir sayha ile haşre getirebilir.

Hem bir şeyin kuvvet ve zaafça meratibi, o şeyin içine zıddının müdahalesidir. Mesela, hararetin derecatı, soğuğun müdahalesidir. Güzelliğin meratibi, çirkinliğin müdahalesidir. Ziyanın tabakatı, karanlığın müdahalesidir. Fakat bir şey zatî olsa, ârızî olmazsa onun zıddı ona müdahale edemez. Çünkü cem’-i zıddeyn lâzım gelir. Bu ise muhaldir. Demek asıl, zatî olan bir şeyde meratib yoktur. Madem Kadîr-i Mutlak’ın kudreti zatîdir, mümkinat gibi ârızî değildir ve kemal-i mutlaktadır. Onun zıddı olan acz ise muhaldir ki tedahül etsin.

Demek, bir baharı halk etmek, Zat-ı Zülcelal’ine bir çiçek kadar ehvendir. Eğer esbaba isnad edilse bir çiçek bir bahar kadar ağır olur. Hem bütün insanları ihya edip haşretmek, bir nefsin ihyası gibi kolaydır.

Mesele-i haşrin başından buraya kadar olan temsil suretlerine ve hakikatlerine dair olan beyanatımız, Kur’an-ı Hakîm’in feyzindendir. Nefsi teslime, kalbi kabule ihzardan ibarettir. Asıl söz ise Kur’an’ındır. Zira söz odur ve söz onundur. Dinleyelim:

فَلِلّٰهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ

فَانْظُرْ اِلٰٓى آثَارِ رَحْمَتِ اللّٰهِ كَيْفَ يُحْيِي الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا اِنَّ ذٰلِكَ لَمُحْيِي الْمَوْتٰى وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَىْءٍ قَد۪يرٌ ❀ قَالَ مَنْ يُحْيِي الْعِظَامَ وَهِىَ رَم۪يمٌ ❀ قُلْ يُحْي۪يهَا الَّذ۪ٓي اَنْشَاَهَٓا اَوَّلَ مَرَّةٍ وَهُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَل۪يمٌ ❀ يَٓا اَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّـكُمْ اِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَىْءٌ عَظ۪يمٌ ❀ يَوْمَ تَرَوْنَهَا تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّٓا اَرْضَعَتْ وَتَضَعُ كُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا وَتَرَى النَّاسَ سُكَارٰى وَمَا هُمْ بِسُكَارٰى وَلٰكِنَّ عَذَابَ اللّٰهِ شَد۪يدٌ ❀ اَللّٰهُ لَٓااِلٰهَ اِلَّاهُوَ لَيَجْمَعَنَّكُمْ اِلٰى يَوْمِ الْقِيٰمَةِ لَا رَيْبَ ف۪يهِ وَمَنْ اَصْدَقُ مِنَ اللّٰهِ حَد۪يثًا

❀ اِنَّ الْاَبْرَارَ لَف۪ي نَع۪يمٍ ❀ وَ اِنَّ الْفُجَّارَ لَف۪ي جَح۪يمٍ ❀

اِذَا زُلْزِلَتِ الْاَرْضُ زِلْزَالَهَا ❀ وَاَخْرَجَتِ الْاَرْضُ اَثْقَالَهَا ❀ وَقَالَ الْاِنْسَانُ مَالَهَا ❀ يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ اَخْبَارَهَا ❀ بِاَنَّ رَبَّكَ اَوْحٰى لَهَا ❀ يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ اَشْتَاتًا لِيُرَوْا اَعْمَالَهُمْ ❀ فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ ❀ وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ ❀

اَلْقَارِعَةُ ❀ مَا الْقَارِعَةُ ❀ وَمَٓا اَدْرٰيكَ مَا الْقَارِعَةُ ❀ يَوْمَ يَكُونُ النَّاسُ كَالْفَرَاشِ الْمَبْثُوثِ ❀ وَتَكُونُ الْجِبَالُ كَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ ❀ فَاَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوَاز۪ينُهُ ❀ فَهُوَ ف۪ي عِيشَةٍ رَاضِيَةٍ ❀ وَاَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ ❀ فَاُمُّهُ هَاوِيَةٌ ❀ وَمَٓا اَدْرٰيكَ مَاهِيَهْ ❀ نَارٌ حَامِيَةٌ

❀ وَ لِلّٰهِ غَيْبُ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَمَٓا اَمْرُ السَّاعَةِ اِلَّا كَلَمْحِ الْبَصَرِ اَوْ هُوَ اَقْرَبُ اِنَّ اللّٰهَ عَلٰى كُلِّ شَىْءٍ قَد۪يرٌ ❀

Daha bunlar gibi âyât-ı beyyinat-ı Kur’aniyeyi dinleyip “Âmennâ ve saddaknâ” diyelim.

آمَنْتُ بِاللّٰهِ وَمَلٰئِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَبِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَشَرِّهِ مِنَ اللّٰهِ تَعَالٰى وَالْبَعْثُ بَعْدَ الْمَوْتِ حَقٌّ وَاَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَالنَّارَ حَقٌّ وَاَنَّ الشَّفَاعَةَ حَقٌّ وَاَنَّ مُنْكَرًا وَنَكِيرًا حَقٌّ وَاَنَّ اللّٰهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ

اَشْهَدُ اَنْ لَااِلٰهَ اِلَّااللّٰهُ وَاَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللّٰهِ

اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلٰى اَلْطَفِ وَاَشْرَفِ وَاَكْمَلِ وَاَجْمَلِ ثَمَرَاتِ طُوبَاءِ رَحْمَتِكَ الَّذِي اَرْسَلْتَهُ رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ وَوَسِيلَةً لِوُصُولِنَا اِلٰى اَزْيَنِ وَاَحْسَنِ وَاَجْلٰى وَاَعْلٰى ثَمَرَاتِ تِلْكَ الطُّوبَاءِ الْمُتَدَلِّيَةِ عَلٰى دَارِ الْآخِرَةِ اَىِ الْجَنَّةِ ❀ اَللّٰهُمَّ اَجِرْنَا وَاَجِرْ وَالِدَيْنَا مِنَ النَّارِ وَاَدْخِلْنَا وَاَدْخِلْ وَالِدَيْنَا الْجَنَّةَ مَعَ الْاَبْرَارِ بِجَاهِ نَبِيِّكَ الْمُخْتَارِ آمِينَ

Ey şu risaleyi insaf ile mütalaa eden kardeş!

Deme, niçin bu Onuncu Söz’ü birden tamamıyla anlayamıyorum ve tamam anlamadığın için sıkılma! Çünkü İbn-i Sina gibi bir dâhî-yi hikmet, اَلْحَشْرُ لَيْسَ عَلٰى مَقَايِيسَ عَقْلِيَّةٍ demiş. “İman ederiz fakat akıl bu yolda gidemez.” diye hükmetmiştir. Hem bütün ulema-i İslâm “Haşir, bir mesele-i nakliyedir, delili nakildir, akıl ile ona gidilmez.” diye müttefikan hükmettikleri halde, elbette o kadar derin ve manen pek yüksek bir yol; birdenbire bir cadde-i umumiye-i akliye hükmüne geçemez.

Kur’an-ı Hakîm’in feyziyle ve Hâlık-ı Rahîm’in rahmetiyle, şu taklidi kırılmış ve teslimi bozulmuş asırda, o derin ve yüksek yolu şu derece ihsan ettiğinden bin şükretmeliyiz. Çünkü imanımızın kurtulmasına kâfi gelir. Fehmettiğimiz miktarına memnun olup tekrar mütalaa ile izdiyadına çalışmalıyız.

Haşre akıl ile gidilmemesinin bir sırrı şudur ki: Haşr-i a’zam, ism-i a’zamın tecellisiyle olduğundan Cenab-ı Hakk’ın ism-i a’zamının ve her ismin a’zamî mertebesindeki tecellisiyle zâhir olan ef’al-i azîmeyi görmek ve göstermekle, haşr-i a’zam bahar gibi kolay ispat ve kat’î iz’an ve tahkikî iman edilir. Şu Onuncu Söz’de feyz-i Kur’an ile öyle görülüyor ve gösteriliyor. Yoksa akıl, dar ve küçük düsturlarıyla kendi başına kalsa âciz kalır, taklide mecbur olur.

* *  *

Onuncu Söz’ün Mühim Bir Zeyli ve Lâhikasının Birinci Parçası

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ

فَسُبْحَانَ اللّٰهِ ح۪ينَ تُمْسُونَ وَح۪ينَ تُصْبِحُونَ وَلَهُ الْحَمْدُ فِي السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَعَشِيًّا وَح۪ينَ تُظْهِرُونَ ❀ يُخْرِجُ الْحَىَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَىِّ وَيُحْيِي الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَكَذٰلِكَ تُخْرَجُونَ ❀ وَمِنْ آيَاتِـه۪ٓ أَنْ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ اِذَٓا أَنْتُمْ بَشَرٌ تَنْتَشِرُونَ ❀ وَمِنْ آيَاتِـه۪ٓ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُٓوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ ف۪ي ذٰلِكَ لَاٰيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ ❀ وَمِنْ آيَاتِـه۪ خَلْقُ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِكُمْ وَأَلْوَانِكُمْ اِنَّ ف۪ي ذٰلِكَ لَاٰيَاتٍ لِلْعَالِم۪ينَ ❀ وَمِنْ آيَاتِـه۪ مَنَامُكُمْ بِالَّيْلِ وَالنَّـهَارِ وَابْتِغَٓاؤُكُمْ مِنْ فَضْلِـه۪ اِنَّ ف۪ي ذٰلِكَ لَاٰيَاتٍ لِقَوْمٍ يَسْمَعُونَ ❀ وَمِنْ آيَاتِـه۪ يُر۪يكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَٓاءِ مَٓاءً فَيُحْيِي بِهِ الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا اِنَّ ف۪ي ذٰلِكَ لَاٰيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ ❀ وَمِنْ آيَاتِـه۪ٓ اَنْ تَقُومَ السَّمَٓاءُ وَالْاَرْضُ بِأَمْرِه۪ ثُمَّ اِذَا دَعَاكُمْ دَعْوَةً مِنَ الْاَرْضِ اِذَٓا أَنْتُمْ تَخْرُجُونَ ❀ وَلَهُ مَنْ فِي السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ كُلٌّ لَهُ قَانِتُونَ ❀ وَهُوَ الَّذ۪ي يَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ يُع۪يدُهُ وَهُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ وَلَهُ الْمَثَلُ الْاَعْلٰى فِي السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَهُوَ الْعَز۪يزُ الْحَك۪يمُ

İmanın bir kutbunu gösteren bu semavî âyât-ı kübranın ve haşri ispat eden şu kudsî berahin-i uzmanın bir nükte-i ekberi ve bir hüccet-i a’zamı, bu Dokuzuncu Şuâ’da beyan edilecek.

Latîf bir inayet-i Rabbaniyedir ki bundan otuz sene evvel Eski Said, yazdığı tefsir mukaddimesi Muhakemat namındaki eserin âhirinde

“İkinci Maksat: Kur’an’da haşre işaret eden iki âyet tefsir ve beyan edilecek.  نَخُو بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ  deyip durmuş, daha yazamamış. Hâlık-ı Rahîm’ime delail ve emarat-ı haşriye adedince şükür ve hamdolsun ki otuz sene sonra tevfik ihsan eyledi.

Evet, bundan dokuz on sene evvel, o iki âyetten birinci âyet olan فَانْظُرْ اِلٰٓى آثَارِ رَحْمَتِ اللّٰهِ كَيْفَ يُحْيِي الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا اِنَّ ذٰلِكَ لَمُحْيِي الْمَوْتٰى وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَىْءٍ قَد۪يرٌ ferman-ı İlahî’nin iki parlak ve çok kuvvetli hüccetleri ve tefsirleri bulunan Onuncu Söz ile Yirmi Dokuzuncu Söz’ü in’am etti, münkirleri susturdu.

Hem iman-ı haşrînin hücum edilmez o iki metin kalesinden dokuz ve on sene sonra ikinci âyet olan başta mezkûr âyât-ı ekberin tefsirini bu risale ile ikram etti. İşte bu Dokuzuncu Şuâ, mezkûr âyâtıyla işaret edilen dokuz âlî makam ve bir ehemmiyetli mukaddimeden ibarettir.

MUKADDİME

Haşir akidesinin pek çok ruhî faydalarından ve hayatî neticelerinden bir tek netice-i câmiayı ihtisar ile beyan ve hayat-ı insaniyeye hususan hayat-ı içtimaiyesine ne derece lüzumlu ve zarurî olduğunu izhar ve bu iman-ı haşrî akidesinin pek çok hüccetlerinden bir tek hüccet-i külliyeyi icmal ile göstermek ve o akide-i haşriye ne derece bedihî ve şüphesiz bulunduğunu ifade etmekten ibaret olarak iki noktadır.

Birinci Nokta

Âhiret akidesi, hayat-ı içtimaiye ve şahsiye-i insaniyenin üssü’l-esası ve saadetinin ve kemalâtının esasatı olduğuna, yüzer delillerinden bir mikyas olarak yalnız dört tanesine işaret edeceğiz:

Birincisi: Nev-i beşerin hemen yarısını teşkil eden çocuklar, yalnız cennet fikriyle onlara dehşetli ve ağlatıcı görünen ölümlere ve vefatlara karşı dayanabilirler. Ve gayet zayıf ve nazik vücudlarında bir kuvve-i maneviye bulabilirler. Ve her şeyden çabuk ağlayan gayet mukavemetsiz mizac-ı ruhlarında, o cennet ile bir ümit bulup mesrurane yaşayabilirler. Mesela, cennet fikriyle der: “Benim küçük kardeşim veya arkadaşım öldü, cennetin bir kuşu oldu. Cennette gezer, bizden daha güzel yaşar.”

Yoksa her vakit etrafında kendi gibi çocukların ve büyüklerin ölümleri, o zayıf bîçarelerin endişeli nazarlarına çarpması; mukavemetlerini ve kuvve-i maneviyelerini zîr ü zeber ederek gözleriyle beraber ruh, kalp, akıl gibi bütün letaifini dahi öyle ağlattıracak, ya mahvolup veya divane bir bedbaht hayvan olacaktı.

İkinci Delil: Nev-i insanın bir cihette nısfı olan ihtiyarlar, yalnız hayat-ı uhreviye ile yakınlarında bulunan kabre karşı tahammül edebilirler. Ve çok alâkadar oldukları hayatlarının yakında sönmesine ve güzel dünyalarının kapanmasına mukabil bir teselli bulabilirler ve çocuk hükmüne geçen seriü’t-teessür ruhlarında ve mizaçlarında, mevt ve zevalden çıkan elîm ve dehşetli meyusiyete karşı ancak hayat-ı bâkiye ümidiyle mukabele edebilirler.

Yoksa o şefkate lâyık muhteremler ve sükûnete ve istirahat-i kalbiyeye çok muhtaç o endişeli babalar ve analar, öyle bir vaveylâ-i ruhî ve bir dağdağa-i kalbî hissedeceklerdi ki bu dünya, onlara zulmetli bir zindan ve hayat dahi kasavetli bir azap olurdu.

Üçüncü Delil: İnsanların hayat-ı içtimaiyesinin medarı olan gençler, delikanlılar, şiddet-i galeyanda olan hissiyatlarını ve ifratkâr bulunan nefis ve hevalarını tecavüzattan ve zulümlerden ve tahribattan durduran ve hayat-ı içtimaiyenin hüsn-ü cereyanını temin eden yalnız cehennem fikridir.

Yoksa cehennem endişesi olmazsa “El-hükmü li’l-galib” kaidesiyle o sarhoş delikanlılar, hevesatları peşinde bîçare zayıflara, âcizlere, dünyayı cehenneme çevireceklerdi ve yüksek insaniyeti gayet süflî bir hayvaniyete döndüreceklerdi.

Dördüncü Delil: Nev-i beşerin hayat-ı dünyeviyesinde en cem’iyetli merkez ve en esaslı zemberek ve dünyevî saadet için bir cennet, bir melce, bir tahassungâh ise aile hayatıdır. Ve herkesin hanesi, küçük bir dünyasıdır. Ve o hane ve aile hayatının hayatı ve saadeti ise samimi ve ciddi ve vefadarane hürmet ve hakiki ve şefkatli ve fedakârane merhamet ile olabilir. Ve bu hakiki hürmet ve samimi merhamet ise ebedî bir arkadaşlık ve daimî bir refakat ve sermedî bir beraberlik ve hadsiz bir zamanda ve hudutsuz bir hayatta birbiriyle pederane, ferzendane, kardeşane, arkadaşane münasebetlerin bulunmak fikriyle, akidesiyle olabilir.

Mesela, der: “Bu haremim, ebedî bir âlemde, ebedî bir hayatta, daimî bir refika-i hayatımdır. Şimdilik ihtiyar ve çirkin olmuş ise de zararı yok. Çünkü ebedî bir güzelliği var, gelecek. Ve böyle daimî arkadaşlığın hatırı için her bir fedakârlığı ve merhameti yaparım.” diyerek o ihtiyare karısına, güzel bir huri gibi muhabbetle, şefkatle, merhametle mukabele edebilir.

Yoksa kısacık bir iki saat surî bir refakatten sonra ebedî bir firak ve müfarakata uğrayan arkadaşlık, elbette gayet surî ve muvakkat ve esassız, hayvan gibi bir rikkat-i cinsiye manasında ve bir mecazî merhamet ve sun’î bir hürmet verebilir. Ve hayvanatta olduğu gibi başka menfaatler ve sair galip hisler, o hürmet ve merhameti mağlup edip o dünya cennetini, cehenneme çevirir.

İşte iman-ı haşrînin yüzer neticesinden birisi, hayat-ı içtimaiye-i insaniyeye taalluk eder. Ve bu tek neticenin de yüzer cihetinden ve faydalarından mezkûr dört delile sairleri kıyas edilse anlaşılır ki hakikat-i haşriyenin tahakkuku ve vukuu, insaniyetin ulvi hakikati ve küllî hâceti derecesinde kat’îdir. Belki insanın midesindeki ihtiyacın vücudu, taamların vücuduna delâlet ve şehadetinden daha zâhirdir ve daha ziyade tahakkukunu bildirir.

Ve eğer bu hakikat-i haşriyenin neticeleri insaniyetten çıksa o çok ehemmiyetli ve yüksek ve hayattar olan insaniyet mahiyeti, murdar ve mikrop yuvası bir laşe hükmüne sukut edeceğini ispat eder.

Beşerin idare ve ahlâk ve içtimaiyatı ile çok alâkadar olan içtimaiyyun ve siyasiyyun ve ahlâkiyyunun kulakları çınlasın! Gelsinler, bu boşluğu ne ile doldurabilirler ve bu derin yaraları ne ile tedavi edebilirler?

İkinci Nokta

Hakikat-i haşriyenin hadsiz bürhanlarından sair erkân-ı imaniyeden gelen şehadetlerin hülâsasından çıkan bir bürhanı, gayet muhtasar bir surette beyan eder. Şöyle ki:

Hazret-i Muhammed aleyhissalâtü vesselâmın risaletine delâlet eden bütün mu’cizeleri ve bütün delail-i nübüvveti ve hakkaniyetinin bütün bürhanları, birden hakikat-i haşriyenin tahakkukuna şehadet ederek ispat ederler. Çünkü bu zatın bütün hayatında bütün davaları, vahdaniyetten sonra haşirde temerküz ediyor. Hem umum peygamberleri tasdik eden ve ettiren bütün mu’cizeleri ve hüccetleri, aynı hakikate şehadet eder.

Hem  وَبِرُسُلِهِ   kelimesinden gelen şehadeti bedahet derecesine çıkaran وَبِكُتُبِهِ şehadeti de aynı hakikate şehadet eder. Şöyle ki:

Başta Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan’ın hakkaniyetini ispat eden bütün mu’cizeleri, hüccetleri ve hakikatleri, birden hakikat-i haşriyenin tahakkukuna ve vukuuna şehadet edip ispat ederler. Çünkü Kur’an’ın hemen üçten birisi haşirdir ve ekser kısa surelerinin başlarında gayet kuvvetli âyât-ı haşriyedir. Sarîhan ve işareten binler âyâtıyla aynı hakikati haber verir, ispat eder, gösterir. Mesela

❀ اِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ ❀ يَٓا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّـكُمْ اِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَىْءٌ عَظ۪يمٌ ❀ اِذَا زُلْزِلَتِ الْاَرْضُ زِلْزَالَهَا ❀ اِذَا السَّمَٓاءُ انْفَطَرَتْ ❀ اِذَا السَّمَٓاءُ انْشَقَّتْ ❀ عَمَّ يَتَسَٓاءَلُونَ ❀ هَلْ أَتٰيكَ حَد۪يثُ الْغَاشِيَةِ

gibi otuz kırk surelerin başlarında bütün kat’iyetle hakikat-i haşriyeyi kâinatın en ehemmiyetli ve vâcib bir hakikati olduğunu göstermekle beraber, sair âyetler dahi o hakikatin çeşit çeşit delillerini beyan edip ikna eder.

Acaba bir tek âyetin bir tek işareti, gözümüz önünde ulûm-u İslâmiyede müteaddid ilmî, kevnî hakikatleri meyve veren bir kitabın böyle şehadetleriyle ve davaları ile güneş gibi zuhur eden iman-ı haşrî hakikatsiz olması; güneşin inkârı belki kâinatın ademi gibi hiçbir cihet-i imkânı var mı ve yüz derece muhal ve bâtıl olmaz mı?

Acaba bir sultanın bir tek işareti yalan olmamak için bazen bir ordu hareket edip çarpıştığı halde, o pek ciddi ve izzetli sultanın binler sözleri ve vaadleri ve tehditlerini yalan çıkarmak, hiçbir cihette kabil midir ve hakikatsiz olmak mümkün müdür?

Acaba on üç asırda fâsılasız olarak hadsiz ruhlara, akıllara, kalplere, nefislere hak ve hakikat dairesinde hükmeden, terbiye eden, idare eden bu manevî Sultan-ı Zîşan’ın bir tek işareti böyle bir hakikati ispat etmeye kâfi iken binler tasrihat ile bu hakikat-i haşriyeyi gösterip ispat ettikten sonra, o hakikati tanımayan bir echel ahmak için cehennem azabı lâzım gelmez mi ve ayn-ı adalet olmaz mı?

Hem birer zamana ve birer devre hükmeden bütün semavî suhufları ve mukaddes kitapları dahi bütün istikbale ve umum zamanlara hükümran olan Kur’an’ın tafsilatla, izahatla, tekrar ile beyan ve ispat ettiği hakikat-i haşriyeyi, asırlarına ve zamanlarına göre o hakikati kat’î kabul ile beraber, tafsilatsız ve perdeli ve muhtasar bir surette beyan fakat kuvvetli bir tarzda iddia ve ispatları, Kur’an’ın davasını binler imza ile tasdik ederler.

Bu bahsin münasebetiyle Risale-i Münâcat’ın âhirinde, اِيمَانٌ بِالْيَوْمِ الْآخِرِ rüknüne, sair rükünlerin hususan “rusül” ve “kü­tüb”ün şehadetini, münâcat suretinde zikredilen pek kuvvetli ve hülâsalı ve bütün evhamları izale eden bir hüccet-i haşriye aynen buraya giriyor. Şöyle ki Münâcat’ta demiş:

Ey Rabb-i Rahîm’im! Resul-i Ekrem’inin talimiyle ve Kur’an-ı Hakîm’in dersiyle anladım ki: Başta Kur’an ve Resul-i Ekrem’in olarak bütün mukaddes kitaplar ve peygamberler, bu dünyada ve her tarafta numuneleri görülen celalli ve cemalli isimlerinin tecellileri daha parlak bir surette ebedü’l-âbâdda devam edeceğine ve bu fâni âlemde rahîmane cilveleri, numuneleri müşahede edilen ihsanatının daha şaşaalı bir tarzda dâr-ı saadette istimrarına ve bekasına ve bu kısa hayat-ı dünyeviyede onları zevk ile gören ve muhabbet ile refakat eden müştakların, ebedde dahi refakatlerine ve beraber bulunmalarına icma ve ittifak ile şehadet ve delâlet ve işaret ederler.

Hem yüzer mu’cizat-ı bâhirelerine ve âyât-ı kātıalarına istinaden, başta Resul-i Ekrem ve Kur’an-ı Hakîm’in olarak bütün nurani ruhların sahipleri olan peygamberler ve bütün münevver kalplerin kutubları olan veliler ve bütün keskin ve nurlu akılların madenleri olan sıddıkînler, bütün suhuf-u semaviyede ve kütüb-ü mukaddesede senin çok tekrar ile ettiğin binler vaadlerine ve tehditlerine istinaden hem senin kudret ve rahmet ve inayet ve hikmet ve celal ve cemal gibi âhireti iktiza eden kudsî sıfatlarına, şe’nlerine ve senin izzet-i celaline ve saltanat-ı rububiyetine itimaden hem âhiretin izlerini ve tereşşuhatını bildiren hadsiz keşfiyatlarına ve müşahedelerine ve ilmelyakîn ve aynelyakîn derecesinde bulunan itikadlarına ve imanlarına binaen saadet-i ebediyeyi insanlara müjdeliyorlar. Ehl-i dalalet için cehennem ve ehl-i hidayet için cennet bulunduğunu haber verip ilan ediyorlar. Kuvvetli iman edip şehadet ediyorlar.

Ey Kadîr-i Hakîm! Ey Rahman-ı Rahîm! Ey Sadıku’l-Va’di’l-Kerîm! Ey izzet ve azamet ve celal sahibi Kahhar-ı Zülcelal! Bu kadar sadık dostlarını, bu kadar vaadlerini ve bu kadar sıfât ve şuunatını yalancı çıkarmak, tekzip etmek ve saltanat-ı rububiyetinin kat’î mukteziyatını tekzip edip yapmamak ve senin sevdiğin ve onlar dahi seni tasdik ve itaat etmekle kendilerini sana sevdiren hadsiz makbul ibadının âhirete bakan hadsiz dualarını ve davalarını reddetmek, dinlememek ve küfür ve isyan ile ve seni vaadinde tekzip etmekle, senin azamet-i kibriyana dokunan ve izzet-i celaline dokunduran ve uluhiyetinin haysiyetine ilişen ve şefkat-i rububiyetini müteessir eden ehl-i dalaleti ve ehl-i küfrü haşrin inkârında, onları tasdik etmekten yüz binler derece mukaddessin ve hadsiz derece münezzeh ve âlîsin. Böyle nihayetsiz bir zulümden ve nihayetsiz bir çirkinlikten, senin o nihayetsiz adaletini ve nihayetsiz cemalini ve hadsiz rahmetini, hadsiz derece takdis ediyoruz.

Ve bütün kuvvetimizle iman ederiz ki: O yüz binler sadık elçilerin ve o hadsiz doğru dellâl-ı saltanatın olan enbiya, asfiya, evliyalar; hakkalyakîn, aynelyakîn, ilmelyakîn suretinde senin uhrevî rahmet hazinelerine, âlem-i bekadaki ihsanatının definelerine ve dâr-ı saadette tamamıyla zuhur eden güzel isimlerinin hârika güzel cilvelerine şehadetleri hak ve hakikattir ve işaretleri doğru ve mutabıktır ve beşaretleri sadık ve vakidir. Ve onlar, bütün hakikatlerin mercii ve güneşi ve hâmisi olan “Hak” isminin en büyük bir şuâı, bu hakikat-i ekber-i haşriye olduğunu iman ederek senin emrin ile senin ibadına hak dairesinde ders veriyorlar ve ayn-ı hakikat olarak talim ediyorlar.

Yâ Rab! Bunların ders ve talimlerinin hakkı ve hürmeti için bize ve Risale-i Nur talebelerine iman-ı ekmel ve hüsn-ü hâtime ver. Ve bizleri onların şefaatlerine mazhar eyle, âmin!

Hem nasıl ki Kur’an’ın, belki bütün semavî kitapların hakkaniyetini ispat eden umum deliller ve hüccetler ve Habibullah’ın belki bütün enbiyanın nübüvvetlerini ispat eden umum mu’cizeler ve bürhanlar, dolayısıyla en büyük müddeaları olan âhiretin tahakkukuna delâlet ederler. Aynen öyle de Vâcibü’l-vücud’un vücuduna ve vahdetine şehadet eden ekser deliller ve hüccetler, dolayısıyla rububiyetin ve uluhiyetin en büyük medarı ve mazharı olan dâr-ı saadetin ve âlem-i bekanın vücuduna, açılmasına şehadet ederler.

Çünkü gelecek makamatta beyan ve ispat edileceği gibi; Zat-ı Vâcibü’l-vücud’un hem mevcudiyeti hem umum sıfatları hem ekser isimleri hem rububiyet, uluhiyet, rahmet, inayet, hikmet, adalet gibi vasıfları, şe’nleri lüzum derecesinde âhireti iktiza ve vücub derecesinde bâki bir âlemi istilzam ve zaruret derecesinde mükâfat ve mücazat için haşri ve neşri isterler.

Evet, madem ezelî, ebedî bir Allah var; elbette saltanat-ı uluhiyetinin sermedî bir medarı olan âhiret vardır. Ve madem bu kâinatta ve zîhayatta gayet haşmetli ve hikmetli ve şefkatli bir rububiyet-i mutlaka var ve görünüyor. Elbette o rububiyetin haşmetini sukuttan ve hikmetini abesiyetten ve şefkatini gadirden kurtaran ebedî bir dâr-ı saadet bulunacak ve girilecek.

Hem madem göz ile görünen bu hadsiz in’amlar, ihsanlar, lütuflar, keremler, inayetler, rahmetler; perde-i gayb arkasında bir Zat-ı Rahman-ı Rahîm’in bulunduğunu sönmemiş akıllara, ölmemiş kalplere gösterir. Elbette in’amı istihzadan ve ihsanı aldatmaktan ve inayeti adâvetten ve rahmeti azaptan ve lütf u keremi ihanetten halâs eden ve ihsanı ihsan eden ve nimeti nimet eden bir âlem-i bâkide bir hayat-ı bâkiye var ve olacaktır.

Hem madem bahar faslında zeminin dar sahifesinde hatasız yüz bin kitabı birbiri içinde yazan bir kalem-i kudret gözümüz önünde yorulmadan işliyor. Ve o kalem sahibi yüz bin defa ahd ve vaad etmiş ki: “Bu dar yerde ve karışık ve birbiri içinde yazılan bahar kitabından daha kolay olarak geniş bir yerde güzel ve lâyemut bir kitabı yazacağım ve size okutturacağım.” diye bütün fermanlarda o kitaptan bahsediyor. Elbette ve herhalde o kitabın aslı yazılmış ve haşir ve neşir ile hâşiyeleri de yazılacak ve umumun defter-i a’malleri onda kaydedilecek.

Hem madem bu arz, kesret-i mahlukat cihetiyle ve mütemadiyen değişen yüz binler çeşit çeşit enva-ı zevi’l-hayat ve zevi’l-ervahın meskeni, menşei, fabrikası, meşheri, mahşeri olması haysiyetiyle bu kâinatın kalbi, merkezi, hülâsası, neticesi, sebeb-i hilkati olarak gayet büyük öyle bir ehemmiyeti var ki küçüklüğüyle beraber koca semavata karşı denk tutulmuş. Semavî fermanlarda daima رَبُّ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ deniliyor.

Ve madem bu mahiyetteki arzın her tarafına hükmeden ve ekser mahlukatına tasarruf eden ve ekser zîhayat mevcudatını teshir edip kendi etrafına toplattıran ve ekser masnuatını kendi hevesatının hendesesiyle ve ihtiyacatının düsturlarıyla öyle güzelce tanzim ve teşhir ve tezyin ve çok antika nevilerini liste gibi birer yerlerde öyle toplayıp süslettirir ki değil yalnız ins ve cin nazarlarını, belki semavat ehlinin ve kâinatın nazar-ı dikkatlerini ve takdirlerini ve kâinat sahibinin nazar-ı istihsanını celbetmekle gayet büyük bir ehemmiyet ve kıymet alan ve bu haysiyetle bu kâinatın hikmet-i hilkati ve büyük neticesi ve kıymetli meyvesi ve arzın halifesi olduğunu, fenleriyle, sanatlarıyla gösteren ve dünya cihetinde Sâni’-i âlem’in mu’cizeli sanatlarını gayet güzelce teşhir ve tanzim ettiği için isyan ve küfrüyle beraber dünyada bırakılan ve azabı tehir edilen ve bu hizmeti için imhal edilip muvaffakiyet gören nev-i benî-Âdem var.

Ve madem bu mahiyetteki nev-i benî-Âdem, mizaç ve hilkat itibarıyla gayet zayıf ve âciz ve gayet acz ve fakrıyla beraber hadsiz ihtiyacatı ve teellümatı olduğu halde, bütün bütün kuvvetinin ve ihtiyarının fevkinde olarak koca küre-i arzı, o nev-i insana lüzumu bulunan her nevi madenlere mahzen ve her nevi taamlara ambar ve nev-i insanın hoşuna gidecek her çeşit mallara bir dükkân suretine getiren gayet kuvvetli ve hikmetli ve şefkatli bir mutasarrıf var ki böyle nev-i insana bakıyor, besliyor, istediğini veriyor.

Ve madem bu hakikatteki bir Rab, hem insanı sever hem kendini insana sevdirir hem bâkidir hem bâki âlemleri var hem adaletle her işi görür ve hikmetle her şeyi yapıyor. Hem bu kısa hayat-ı dünyeviyede ve bu kısacık ömr-ü beşerde ve bu muvakkat ve fâni zeminde o Hâkim-i Ezelî’nin haşmet-i saltanatı ve sermediyet-i hâkimiyeti yerleşemiyor.

Ve nev-i insanda vuku bulan ve kâinatın intizamına ve adalet ve muvazenelerine ve hüsn-ü cemaline münafî ve muhalif çok büyük zulümleri ve isyanları ve velinimetine ve onu şefkatle besleyene karşı ihanetleri, inkârları, küfürleri bu dünyada cezasız kalıp gaddar zalim, rahat ile hayatını ve bîçare mazlum, meşakkatler içinde ömürlerini geçirirler. Ve umum kâinatta eserleri görünen şu adalet-i mutlakanın mahiyeti ise dirilmemek suretiyle o gaddar zalimlerin ve meyus mazlumların vefat içindeki müsavatlarına bütün bütün zıttır, kaldırmaz, müsaade etmez!

Ve madem nasıl ki kâinatın sahibi, kâinattan zemini ve zeminden nev-i insanı intihab edip gayet büyük bir makam, bir ehemmiyet vermiş. Öyle de nev-i insandan dahi makasıd-ı rububiyetine tevafuk eden ve kendilerini iman ve teslim ile ona sevdiren hakiki insanlar olan enbiya ve evliya ve asfiyayı intihab edip kendine dost ve muhatap ederek, onları mu’cizeler ve tevfikler ile ikram ve düşmanlarını semavî tokatlar ile tazip ediyor.

Ve bu kıymetli, sevimli dostlarından dahi onların imamı ve mefhari olan Muhammed aleyhissalâtü vesselâmı intihab ederek, ehemmiyetli küre-i arzın yarısını ve ehemmiyetli nev-i insanın beşten birisini uzun asırlarda onun nuruyla tenvir ediyor. Âdeta bu kâinat onun için yaratılmış gibi bütün gayeleri onun ile ve onun dini ile ve Kur’an’ı ile tezahür ediyor.

Ve o pek çok kıymettar ve milyonlar sene yaşayacak kadar hadsiz hizmetlerinin ücretlerini hadsiz bir zamanda almaya müstahak ve lâyık iken, gayet meşakkatler ve mücahedeler içinde altmış üç sene gibi kısacık bir ömür verilmiş. Acaba hiçbir cihetle hiçbir imkânı, hiçbir ihtimali, hiçbir kabiliyeti var mı ki o zat, bütün emsali ve dostlarıyla beraber dirilmesin ve şimdi de ruhen diri ve hay olmasın? İdam-ı ebedî ile mahvolsunlar? Hâşâ, yüz bin defa hâşâ ve kellâ! Evet, bütün kâinat ve hakikat-i âlem, dirilmesini dava eder ve hayatını Sahib-i kâinat’tan talep ediyor.

Ve madem Yedinci Şuâ olan Âyetü’l-Kübra’da her biri bir dağ kuvvetinde otuz üç adet icma-ı azîm ispat etmişler ki: Bu kâinat bir elden çıkmış ve bir tek zatın mülküdür. Ve kemalât-ı İlahiyenin medarı olan vahdetini ve ehadiyetini bedahetle göstermişler. Ve vahdet ve ehadiyet ile bütün kâinat, o Zat-ı Vâhid’in emirber neferleri ve musahhar memurları hükmüne geçiyor. Ve âhiretin gelmesiyle, kemalâtı sukuttan ve adalet-i mutlakası müstehziyane gadr-ı mutlaktan ve hikmet-i âmmesi sefahetkârane abesiyetten ve rahmet-i vâsiası lâhiyane tazibden ve izzet-i kudreti zelilane aczden kurtulurlar, takaddüs ederler.

Elbette ve elbette ve herhalde iman-ı billahın yüzer nüktesinden bu sekiz mademlerdeki hakikatlerin muktezasıyla; kıyamet kopacak, haşir ve neşir olacak, dâr-ı mücazat ve mükâfat açılacak. Tâ ki arzın mezkûr ehemmiyeti ve merkeziyeti ve insanın ehemmiyeti ve kıymeti tahakkuk edebilsin. Ve arz ve insanın Hâlık’ı ve Rabb’i olan Mutasarrıf-ı Hakîm’in mezkûr adaleti, hikmeti, rahmeti, saltanatı takarrur edebilsin. Ve o Bâki Rabb’in mezkûr hakiki dostları ve müştakları idam-ı ebedîden kurtulsun. Ve o dostların en büyüğü ve en kıymettarı, bütün kâinatı memnun ve minnettar eden kudsî hizmetlerinin mükâfatını görsün. Ve Sultan-ı Sermedî’nin kemalâtı naks ve kusurdan ve kudreti aczden ve hikmeti sefahetten ve adaleti zulümden tenezzüh ve takaddüs ve teberri etsin.

Elhasıl, madem Allah var, elbette âhiret vardır…

Hem nasıl ki mezkûr üç erkân-ı imaniye onları ispat eden bütün delilleriyle haşre şehadet ve delâlet ederler. Öyle de

وَبِمَلٰئِكَتِهِ وَبِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَشَرِّهِ مِنَ اللّٰهِ تَعَالٰى

olan iki rükn-ü imanî dahi haşri istilzam edip kuvvetli bir surette âlem-i bekaya şehadet ve delâlet ederler. Şöyle ki:

Melâikenin vücudunu ve vazife-i ubudiyetlerini ispat eden bütün deliller ve hadsiz müşahedeler, mükâlemeler, dolayısıyla âlem-i ervahın ve âlem-i gaybın ve âlem-i bekanın ve âlem-i âhiretin ve ileride cin ve ins ile şenlendirilecek olan dâr-ı saadetin, cennet ve cehennemin vücudlarına delâlet ederler. Çünkü melekler bu âlemleri izn-i İlahî ile görebilirler ve girerler. Ve Hazret-i Cebrail gibi, insanlar ile görüşen umum melâike-i mukarrebîn mezkûr âlemlerin vücudlarını ve onlar, onlarda gezdiklerini müttefikan haber veriyorlar. Görmediğimiz Amerika kıtasının vücudunu, ondan gelenlerin ihbarıyla bedihî bildiğimiz gibi yüz tevatür kuvvetinde bulunan melâike ihbaratıyla âlem-i bekanın ve dâr-ı âhiretin ve cennet ve cehennemin vücudlarına o kat’iyette iman etmek gerektir ve öyle de iman ederiz.

Hem Yirmi Altıncı Söz olan Risale-i Kader’de “iman-ı bi’l-kader” rüknünü ispat eden bütün deliller, dolayısıyla haşre ve neşr-i suhufa ve mizan-ı ekberdeki muvazene-i a’male delâlet ederler. Çünkü her şeyin mukadderatını gözümüz önünde nizam ve mizan levhalarında kaydetmek ve her zîhayatın sergüzeşt-i hayatiyelerini kuvve-i hâfızalarında ve çekirdeklerinde ve sair elvah-ı misaliyede yazmak ve her zîruhun, hususan insanların defter-i a’mallerini elvah-ı mahfuzada tesbit etmek, geçirmek; elbette öyle muhit bir kader ve hakîmane bir takdir ve müdakkikane bir kayıt ve hafîzane bir kitabet, ancak mahkeme-i kübrada umumî bir muhakeme neticesinde daimî bir mükâfat ve mücazat için olabilir. Yoksa o ihatalı ve inceden ince olan kayıt ve muhafaza, bütün bütün manasız, faydasız kalır; hikmete ve hakikate münafî olur. Hem haşir gelmezse kader kalemiyle yazılan bu kitab-ı kâinatın bütün muhakkak manaları bozulur ki hiçbir cihet-i imkânı olamaz ve o ihtimal, bu kâinatın vücudunu inkâr gibi bir muhal belki bir hezeyan olur.

Elhasıl: İmanın beş rüknü bütün delilleriyle haşir ve neşrin vukuuna ve vücuduna ve dâr-ı âhiretin vücuduna ve açılmasına delâlet edip isterler ve şehadet edip talep ederler.

İşte hakikat-i haşriyenin azametine tam muvafık böyle azametli ve sarsılmaz direkleri ve bürhanları bulunduğu içindir ki Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan’ın hemen hemen üçten birisi haşir ve âhireti teşkil ediyor ve onu bütün hakaikine temel taşı ve üssü’l-esas yapıyor ve her şeyi onun üstüne bina ediyor.

(Mukaddime nihayet buldu.)

*  *   *

Zeylin İkinci Parçası

Baştaki âyetin mu’cizane işaret ettikleri dokuz tabaka berahin-i haşriyeye dair dokuz makamdan “Birinci Makam”:

❀ فَسُبْحَانَ اللّٰهِ ح۪ينَ تُمْسُونَ وَح۪ينَ تُصْبِحُونَ ❀ وَلَهُ الْحَمْدُ فِي السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَعَشِيًّا وَح۪ينَ تُظْهِرُونَ ❀ يُخْرِجُ الْحَىَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَىِّ وَيُحْيِي الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَكَذٰلِكَ تُخْرَجُونَ

olan fıkradaki ferman-ı haşre dair buradaki gösterdiği bürhan-ı bâhiri ve hüccet-i kātıası beyan ve izah edilecek inşâallah. (Hâşiye)

Hayatın yirmi sekizinci hâssasında beyan edilmiştir ki: Hayat, imanın altı erkânına bakıp ispat ediyor, onların tahakkukuna işaretler ediyor.

Evet, madem bu kâinatın en mühim neticesi ve mâyesi ve hikmet-i hilkati hayattır. Elbette o hakikat-i âliye; bu fâni, kısacık, noksan, elemli hayat-ı dünyeviyeye münhasır değildir. Belki hayatın yirmi dokuz hâssasıyla mahiyetinin azameti anlaşılan şecere-i hayatın gayesi, neticesi ve o şecerenin azametine lâyık meyvesi; hayat-ı ebediyedir ve hayat-ı uhreviyedir ve taşıyla ve ağacıyla, toprağıyla hayattar olan dâr-ı saadetteki hayattır.

Yoksa bu hadsiz cihazat-ı mühimme ile teçhiz edilen hayat şeceresi, zîşuur hakkında, hususan insan hakkında meyvesiz, faydasız, hakikatsiz olmak lâzım gelecek ve sermayece ve cihazatça serçe kuşundan mesela yirmi derece ziyade ve bu kâinatın ve zîhayatın en mühim, yüksek ve ehemmiyetli mahluku olan insan; serçe kuşundan saadet-i hayat cihetinde, yirmi derece aşağı düşüp en bedbaht en zelil bir bîçare olacak.

Hem en kıymettar bir nimet olan akıl dahi geçmiş zamanın hüzünlerini ve gelecek zamanın korkularını düşünmek ile kalb-i insanı mütemadiyen incitip bir lezzete dokuz elemleri karıştırdığından en musibetli bir bela olur. Bu ise yüz derece bâtıldır. Demek bu hayat-ı dünyeviye, âhirete iman rüknünü kat’î ispat ediyor ve her baharda haşrin üç yüz binden ziyade numunelerini gözümüze gösteriyor.

Acaba senin cisminde ve senin bahçende ve senin vatanında, senin hayatına lâzım ve münasip bütün levazımatı ve cihazatı, hikmet ve inayet ve rahmetle ihzar eden ve vaktinde yetiştiren, hattâ senin midenin beka ve yaşamak arzusuyla ettiği hususi ve cüz’î olan rızık duasını bilen ve işiten ve hadsiz leziz taamlarla o duanın kabulünü gösteren ve mideyi memnun eden bir Mutasarrıf-ı Kadîr, hiç mümkün müdür ki seni bilmesin ve görmesin ve nev-i insanın en büyük gayesi olan hayat-ı ebediyeye lâzım esbabı ihzar etmesin? Ve nev-i insanın en büyük ve en ehemmiyetli en lâyık ve umumî olan beka duasını, hayat-ı uhreviyenin inşasıyla ve cennetin icadıyla kabul etmesin? Ve kâinatın en mühim mahluku, belki zeminin sultanı ve neticesi olan nev-i insanın arş ve ferşi çınlatan umumî ve gayet kuvvetli duasını işitmeyip küçük bir mide kadar ehemmiyet vermesin, memnun etmesin? Kemal-i hikmetini ve nihayet rahmetini inkâr ettirsin? Hâşâ, yüz bin defa hâşâ!

Hem hiç kabil midir ki: Hayatın en cüz’îsinin pek gizli sesini işitsin, derdini dinlesin, derman versin ve nazını çeksin ve kemal-i itina ve ihtimam ile beslesin ve ona dikkatle hizmet ettirsin ve büyük mahlukatını ona hizmetkâr yapsın ve sonra en büyük ve kıymettar ve bâki ve nazdar bir hayatın gök sadâsı gibi yüksek sesini işitmesin? Ve onun çok ehemmiyetli beka duasını ve nazını ve niyazını nazara almasın? Âdeta bir neferin kemal-i itina ile teçhiz ve idaresini yapsın ve mutî ve muhteşem orduya hiç bakmasın? Ve zerreyi görsün, güneşi görmesin? Sivrisineğin sesini işitsin, gök gürültüsünü işitmesin? Hâşâ, yüz bin defa hâşâ!

Hem hiçbir cihetle akıl kabul eder mi ki: Hadsiz rahmetli, muhabbetli ve nihayet derecede şefkatli ve kendi sanatını çok sever ve kendini sevdirip ve kendini sevenleri ziyade sever bir Zat-ı Kadîr-i Hakîm, en ziyade kendini seven ve sevimli ve sevilen ve Sâni’ini fıtraten perestiş eden hayatı ve hayatın zatı ve cevheri olan ruhu, mevt-i ebedî ile idam edip kendinden o sevgili muhibbini ve habibini ebedî bir surette küstürsün, darıltsın, dehşetli rencide ederek sırr-ı rahmetini ve nur-u muhabbetini inkâr etsin ve ettirsin? Hâşâ, yüz bin defa hâşâ ve kellâ!

Bu kâinatı cilvesiyle süslendiren bir cemal-i mutlak ve umum mahlukatı sevindiren bir rahmet-i mutlaka, böyle hadsiz bir çirkinlikten ve kubh-u mutlaktan ve böyle bir zulm-ü mutlaktan, bir merhametsizlikten, elbette nihayetsiz derece münezzehtir ve mukaddestir.

Netice: Madem dünyada hayat var; elbette insanlardan hayatın sırrını anlayanlar ve hayatını sû-i istimal etmeyenler, dâr-ı bekada ve cennet-i bâkiyede hayat-ı bâkiyeye mazhar olacaklardır, âmennâ…

Ve hem nasıl ki yeryüzünde bulunan parlak şeylerin güneşin akisleriyle parlamaları ve denizlerin yüzlerinde kabarcıklar, ziyanın lem’alarıyla parlayıp sönmeleri, arkalarından gelen kabarcıklar, gidenler gibi yine hayalî güneşçiklere âyinelik etmeleri; bilbedahe gösteriyor ki o lem’alar, yüksek bir tek güneşin cilve-i in’ikasıdırlar ve güneşin vücudunu muhtelif diller ile yâd ediyorlar ve ışık parmaklarıyla ona işaret ediyorlar.

Aynen öyle de Zat-ı Hayy-ı Kayyum’un Muhyî isminin cilve-i a’zamı ile berrin yüzünde ve bahrin içindeki zîhayatların kudret-i İlahiye ile parlayıp arkalarından gelenlere yer vermek için “Yâ Hay” deyip perde-i gaybda gizlenmeleri; bir hayat-ı sermediye sahibi olan Zat-ı Hayy-ı Kayyum’un hayatına ve vücub-u vücuduna şehadetler, işaretler ettikleri gibi umum mevcudatın tanziminde eseri görünen ilm-i İlahîye şehadet eden bütün deliller ve kâinata tasarruf eden kudreti ispat eden bütün bürhanlar ve tanzim ve idare-i kâinatta hüküm-ferma olan irade ve meşieti ispat eden bütün hüccetler ve kelâm-ı Rabbanî ve vahy-i İlahînin medarı olan risaletleri ispat eden bütün alâmetler, mu’cizeler ve hâkeza yedi sıfât-ı İlahiyeye şehadet eden bütün delail, bi’l-ittifak Zat-ı Hayy-ı Kayyum’un hayatına delâlet, şehadet, işaret ediyorlar.

Çünkü nasıl bir şeyde görmek varsa hayatı da vardır. İşitmek varsa hayatın alâmetidir. Söylemek varsa hayatın vücuduna işaret eder. İhtiyar, irade varsa hayatı gösterir.

Aynen öyle de bu kâinatta âsârıyla vücudları muhakkak ve bedihî olan kudret-i mutlaka ve irade-i şâmile ve ilm-i muhit gibi sıfatlar, bütün delailleri ile Zat-ı Hayy-ı Kayyum’un hayatına ve vücub-u vücuduna şehadet ederler ve bütün kâinatı bir gölgesiyle ışıklandıran ve bir cilvesiyle bütün dâr-ı âhireti zerratıyla beraber hayatlandıran hayat-ı sermediyesine şehadet ederler.

Hem hayat, melâikeye iman rüknüne dahi bakar, remzen ispat eder. Çünkü madem kâinatta en mühim netice hayattır ve en ziyade intişar eden ve kıymettarlığı için nüshaları teksir edilen ve zemin misafirhanesini, gelip geçen kafilelerle şenlendiren zîhayatlardır ve madem küre-i arz, bu kadar zîhayatın envaıyla dolmuş ve mütemadiyen zîhayat envalarını tecdid ve teksir etmek hikmetiyle her vakit dolar boşanır ve en hasis ve çürümüş maddelerinde dahi kesretle zîhayatlar halk edilerek bir mahşer-i huveynat oluyor.

Ve madem hayatın süzülmüş en safi hülâsası olan şuur ve akıl ve latîf ve sabit cevheri olan ruh, küre-i arzda gayet kesretli bir surette halk olunuyorlar. Âdeta küre-i arz, hayat ve akıl ve şuur ve ervah ile ihya olup öyle şenlendirilmiş. Elbette küre-i arzdan daha latîf, daha nurani, daha büyük, daha ehemmiyetli olan ecram-ı semaviye ölü, camid, hayatsız, şuursuz kalması imkân haricindedir.

Demek gökleri, güneşleri, yıldızları şenlendirecek ve hayattar vaziyetini verecek ve netice-i hilkat-i semavatı gösterecek ve hitabat-ı Sübhaniyeye mazhar olacak olan zîşuur, zîhayat ve semavata münasip sekeneler, herhalde sırr-ı hayatla bulunuyorlar ki onlar da melâikelerdir.

Hem hayatın sırr-ı mahiyeti peygamberlere iman rüknüne bakıp remzen ispat eder. Evet, madem kâinat, hayat için yaratılmış ve hayat dahi Hayy-ı Kayyum-u Ezelî’nin bir cilve-i a’zamıdır, bir nakş-ı ekmelidir, bir sanat-ı ecmelidir. Madem hayat-ı sermediye, resullerin gönderilmesiyle ve kitapların indirilmesiyle kendini gösterir. Evet, eğer kitaplar ve peygamberler olmaz ise o hayat-ı ezeliye bilinmez. Nasıl ki bir adamın söylemesiyle diri ve hayattar olduğu anlaşılır. Öyle de bu kâinatın perdesi altında olan âlem-i gaybın arkasında söyleyen, konuşan, emir ve nehyedip hitap eden bir zatın kelimatını, hitabatını gösterecek peygamberler ve nâzil olan kitaplardır.

Elbette kâinattaki hayat, kat’î bir surette Hayy-ı Ezelî’nin vücub-u vücuduna kat’î şehadet ettiği gibi o hayat-ı ezeliyenin şuâatı, celevatı, münasebatı olan “irsal-i Rusül ve inzal-i Kütüb” rükünlerine bakar, remzen ispat eder ve bilhassa risalet-i Muhammediye ve vahy-i Kur’anî, hayatın ruhu ve aklı hükmünde olduğundan bu hayatın vücudu gibi hakkaniyetleri kat’îdir denilebilir.

Evet, nasıl ki hayat, bu kâinattan süzülmüş bir hülâsadır ve şuur ve his dahi hayattan süzülmüş, hayatın bir hülâsasıdır ve akıl dahi şuurdan ve histen süzülmüş, şuurun bir hülâsasıdır ve ruh dahi hayatın hâlis ve safi bir cevheri ve sabit ve müstakil zatıdır. Öyle de maddî ve manevî hayat-ı Muhammediye (asm) dahi hayattan ve ruh-u kâinattan süzülmüş hülâsatü’l-hülâsadır ve risalet-i Muhammediye (asm) dahi kâinatın his ve şuur ve aklından süzülmüş en safi hülâsasıdır. Belki maddî ve manevî hayat-ı Muhammediye (asm) âsârının şehadetiyle hayat-ı kâinatın hayatıdır ve risalet-i Muhammediye (asm) şuur-u kâinatın şuurudur ve nurudur. Ve vahy-i Kur’an dahi hayattar hakaikinin şehadetiyle hayat-ı kâinatın ruhudur ve şuur-u kâinatın aklıdır.

Evet, evet, evet! Eğer kâinattan risalet-i Muhammediyenin (asm) nuru çıksa, gitse kâinat vefat edecek. Eğer Kur’an gitse kâinat divane olacak ve küre-i arz kafasını, aklını kaybedecek. Belki şuursuz kalmış olan başını, bir seyyareye çarpacak, bir kıyameti koparacak.

Hem hayat, iman-ı bi’l-kader rüknüne bakıyor, remzen ispat eder. Çünkü madem hayat, âlem-i şehadetin ziyasıdır ve istila ediyor ve vücudun neticesi ve gayesidir ve Hâlık-ı kâinat’ın en câmi’ âyinesidir ve faaliyet-i Rabbaniyenin en mükemmel enmuzeci ve fihristesidir. Temsilde hata olmasın, bir nevi programı hükmündedir. Elbette âlem-i gayb, yani mazi müstakbel, yani geçmiş ve gelecek mahlukatın hayat-ı maneviyeleri hükmünde olan intizam ve nizam ve malûmiyet ve meşhudiyet ve taayyün ve evamir-i tekviniyeyi imtisale müheyya bir vaziyette bulunmalarını, sırr-ı hayat iktiza ediyor.

Nasıl ki bir ağacın çekirdek-i aslîsi ve kökü ve müntehasında ve meyvelerindeki çekirdekleri dahi aynen ağaç gibi bir nevi hayata mazhardırlar. Belki ağacın kavanin-i hayatiyesinden daha ince kavanin-i hayatı taşıyorlar. Hem nasıl ki bu hazır bahardan evvel geçmiş güzün bıraktığı tohumlar ve kökler, bu bahar gittikten sonra gelecek baharlarda bırakacağı çekirdekler, kökler; bu bahar gibi cilve-i hayatı taşıyorlar ve kavanin-i hayatiyeye tabidirler.

Aynen öyle de şecere-i kâinatın bütün dal ve budaklarıyla her birinin bir mazisi ve müstakbeli var. Geçmiş ve gelecek tavırlardan ve vaziyetlerinden müteşekkil bir silsilesi bulunur. Her nevi ve her cüzünün ilm-i İlahiyede muhtelif tavırlar ile müteaddid vücudları, bir silsile-i vücud-u ilmî teşkil eder ve vücud-u haricî gibi vücud-u ilmî dahi hayat-ı umumiyenin manevî bir cilvesine mazhardır ki mukadderat-ı hayatiye o manidar ve canlı elvah-ı kaderiyeden alınır.

Evet, âlem-i gaybın bir nev’i olan âlem-i ervah, ayn-ı hayat ve madde-i hayat ve hayatın cevherleri ve zatları olan ervah ile dolu olması, elbette mazi ve müstakbel denilen âlem-i gaybın bir diğer nev’i de ve ikinci kısmı dahi cilve-i hayata mazhariyeti ister ve istilzam eder. Hem bir şeyin vücud-u ilmîsindeki intizam-ı ekmel ve manidar vaziyetleri ve canlı meyveleri, tavırları, bir nevi hayat-ı maneviyeye mazhariyetini gösterir.

Evet, hayat-ı ezeliye güneşinin ziyası olan bu cilve-i hayat, elbette yalnız bu âlem-i şehadete ve bu zaman-ı hazıra ve bu vücud-u haricîye münhasır olamaz. Belki her bir âlem, kabiliyetine göre o ziyanın cilvesine mazhardır ve kâinat bütün âlemleriyle o cilve ile hayattar ve ziyadardır. Yoksa nazar-ı dalaletin gördüğü gibi muvakkat ve zâhirî bir hayat altında her bir âlem, büyük ve müthiş birer cenaze ve karanlıklı birer virane âlem olacaktı.

İşte kadere ve kazaya iman rüknünün dahi geniş bir vechi de sırr-ı hayatla anlaşılıyor ve sabit oluyor. Yani nasıl ki âlem-i şehadet ve mevcud hazır eşya intizamlarıyla ve neticeleriyle hayattarlıkları görünüyor. Öyle de âlem-i gaybdan sayılan geçmiş ve gelecek mahlukatın dahi manen hayattar bir vücud-u manevîleri ve ruhlu birer sübut-u ilmîleri vardır ki Levh-i Kaza ve Kader vasıtasıyla o manevî hayatın eseri, mukadderat namıyla görünür, tezahür eder.

Zeylin Üçüncü Parçası

Haşir münasebetiyle bir sual:

Kur’an’da mükerreren اِنْ كَانَتْ اِلَّا صَيْحَةً وَاحِدَةً hem وَمَٓا اَمْرُ السَّاعَةِ إِلَّا كَلَمْحِ الْبَصَرِ fermanları gösteriyor ki haşr-i a’zam bir anda zamansız vücuda geliyor. Dar akıl ise bu hadsiz derece hârika ve emsalsiz olan meseleyi iz’an ile kabul etmesine medar olacak meşhud bir misal ister.

Elcevap: Haşirde, ruhların cesetlere gelmesi var. Hem cesetlerin ihyası var. Hem cesetlerin inşası var. Üç meseledir.

Birinci mesele: Ruhların cesetlerine gelmesine misal ise, gayet muntazam bir ordunun efradı istirahat için her tarafa dağılmış iken yüksek sadâlı bir boru sesiyle toplanmalarıdır. Evet, İsrafil’in borusu olan Sûr’u, ordunun borazanından geri olmadığı gibi ebedler tarafında ve zerreler âleminde iken ezel canibinden gelen  اَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ hitabını işiten ve قَالُوا بَلٰى ile cevap veren ervahlar, elbette ordunun neferatından binler derece daha musahhar ve muntazam ve mutîdirler. Hem değil yalnız ruhlar, belki bütün zerreler dahi bir ordu-yu Sübhanî ve emirber neferleri olduğunu kat’î bürhanlarla Otuzuncu Söz ispat etmiş.

İkinci mesele: Cesetlerin ihyasına misal ise, çok büyük bir şehirde, şenlik bir gecede, bir tek merkezden, yüz bin elektrik lambaları, âdeta zamansız, bir anda canlanmaları ve ışıklanmaları gibi bütün küre-i arz yüzünde dahi bir tek merkezden yüz milyon lambalara nur vermek mümkündür. Madem Cenab-ı Hakk’ın elektrik gibi bir mahluku ve bir misafirhanesinde bir hizmetkârı ve bir mumdarı, Hâlık’ından aldığı terbiye ve intizam dersiyle bu keyfiyete mazhar oluyor. Elbette elektrik gibi binler nurani hizmetkârlarının temsil ettikleri, hikmet-i İlahiyenin muntazam kanunları dairesinde, haşr-i a’zam, tarfetü’l-aynda vücuda gelebilir.

Üçüncü mesele ki ecsadın def’aten inşasının misali ise, bahar mevsiminde birkaç gün zarfında, nev-i beşerin umumundan bin derece ziyade olan umum ağaçların bütün yaprakları, evvelki baharın aynı gibi birden mükemmel bir surette inşaları; ve yine umum ağaçların umum çiçekleri ve meyveleri ve yaprakları, geçmiş baharın mahsulatı gibi berk gibi bir süratle icadları; hem o baharın mebdeleri olan hadsiz tohumcukların, çekirdeklerin, köklerin, birden beraber intibahları ve inkişafları ve ihyaları; hem kemiklerden ibaret olarak ayakta duran emvat gibi bütün ağaçların cenazeleri bir emir ile def’aten “ba’sü ba’de’l-mevt”e mazhariyetleri ve neşirleri; hem küçücük hayvan taifelerinin hadsiz efradlarının gayet derecede sanatlı bir surette ihyaları; hem bilhassa sinekler kabilelerinin haşirleri ve bilhassa daima yüzünü, gözünü, kanadını temizlemekle bize abdesti ve nezafeti ihtar eden ve yüzümüzü okşayan gözüm önündeki kabilenin bir senede neşrolan efradı, benî-Âdem’in Âdem zamanından beri gelen umum efradından fazla olduğu halde, her baharda sair kabileler ile beraber birkaç gün zarfında inşaları ve ihyaları, haşirleri; elbette kıyamette ecsad-ı insaniyenin inşasına bir misal değil, belki binler misaldirler.

Evet, dünya dârü’l-hikmet ve âhiret dârü’l-kudret olduğundan dünyada Hakîm, Mürettib, Müdebbir, Mürebbi gibi çok isimlerin iktizasıyla dünyada icad-ı eşya bir derece tedricî ve zaman ile olması; hikmet-i Rabbaniyenin muktezası olmuş. Âhirette ise hikmetten ziyade kudret ve rahmetin tezahürleri için maddeye ve müddete ve zamana ve beklemeye ihtiyaç bırakmadan birden eşya inşa ediliyor. Burada bir günde ve bir senede yapılan işler, âhirette bir anda, bir lemhada inşasına işareten Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan وَمَٓا اَمْرُ السَّاعَةِ إِلَّا كَلَمْحِ الْبَصَرِ اَوْ هُوَ أَقْرَبُ ferman eder.

Eğer haşrin gelmesini, gelecek baharın gelmesi gibi kat’î bir surette anlamak istersen haşre dair Onuncu Söz ile Yirmi Dokuzuncu Söz’e dikkat ile bak, gör. Eğer baharın gelmesi gibi inanmaz isen, gel parmağını gözüme sok.

Dördüncü mesele olan mevt-i dünya ve kıyamet kopması ise, bir anda bir seyyare veya bir kuyruklu yıldızın emr-i Rabbanî ile küremize, misafirhanemize çarpması bu hanemizi harap edebilir. On senede yapılan bir sarayın, bir dakikada harap olması gibi…

*   *   *

Zeylin Dördüncü Parçası

❀ قَالَ مَنْ يُحْيِي الْعِظَامَ وَهِىَ رَم۪يمٌ ❀ قُلْ يُحْي۪يهَا الَّذ۪ٓي اَنْشَاَهَٓا اَوَّلَ مَرَّةٍ وَهُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَل۪يمٌ

Yani, insan der: “Çürümüş kemikleri kim diriltecek?” Sen, de: “Kim onları bidayeten inşa edip hayat vermiş ise o diriltecek.”

Onuncu Söz’ün Dokuzuncu Hakikati’nin üçüncü temsilinde tasvir edildiği gibi bir zat, göz önünde bir günde yeniden büyük bir orduyu teşkil ettiği halde biri dese: “Şu zat, efradı istirahat için dağılmış olan bir taburu bir boru ile toplar, tabur nizamı altına getirebilir.” Sen ey insan, desen: “İnanmam.” Ne kadar divanece bir inkâr olduğunu bilirsin.

Aynen onun gibi hiçlikten, yeniden ordu-misal bütün hayvanat ve sair zîhayatın tabur-misal cesetlerini kemal-i intizamla ve mizan-ı hikmetle o bedenlerin zerratını ve letaifini emr-i كُنْ فَيَكُونُ ile kaydedip yerleştiren ve her karnda, hattâ her baharda rûy-i zeminde yüz binler ordu-misal zevi’l-hayatın envalarını ve taifelerini icad eden bir Zat-ı Kadîr-i Alîm, tabur-misal bir cesedin nizamı altına girmekle birbiriyle tanışan zerrat-ı esasiye ve ecza-i asliyeyi bir sayha ile Sûr-u İsrafil’in borusuyla nasıl toplayabilir? İstib’ad suretinde denilir mi? Denilse, eblehçesine bir divaneliktir.

Hem Kur’an kâh oluyor ki Cenab-ı Hakk’ın âhirette hârika ef’allerini kalbe kabul ettirmek için ihzariye hükmünde ve zihni tasdike müheyya etmek için bir i’dadiye suretinde, dünyadaki acayip ef’alini zikreder. Veyahut istikbalî ve uhrevî olan ef’al-i acibe-i İlahiyeyi öyle bir surette zikreder ki meşhudumuz olan çok nazireleriyle onlara kanaatimiz gelir. Mesela اَوَلَمْ يَرَ الْاِنْسَانُ اَنَّاخَلَقْنَاهُ مِنْ نُطْفَةٍ فَاِذَا هُوَخَص۪يمٌ مُب۪ينٌ tâ surenin âhirine kadar… İşte şu bahiste haşir meselesinde Kur’an-ı Hakîm haşri ispat için yedi sekiz surette, muhtelif bir tarzda ispat ediyor.

Evvela, neş’e-i ûlâyı nazara verir. Der ki: Nutfeden alakaya, alakadan mudgaya, mudgadan tâ hilkat-i insaniyeye kadar olan neş’etinizi görüyorsunuz. Nasıl oluyor ki neş’e-i uhrayı inkâr ediyorsunuz? O, onun misli, belki daha ehvenidir.

Hem Cenab-ı Hak, insana karşı ettiği ihsanat-ı azîmeyi اَلَّذ۪ي جَعَلَ لَكُمْ مِنَ الشَّجَرِ الْاَخْضَرِ نَارًا kelimesiyle işaret edip der: “Size böyle nimet eden bir zat, sizi başıboş bırakmaz ki kabre girip kalkmamak üzere yatasınız.”

Hem remzen der: Ölmüş ağaçların dirilip yeşillenmesini görüyorsunuz. Odun gibi kemiklerin hayat bulmasını kıyas edemeyip istib’ad ediyorsunuz.

Hem semavat ve arzı halk eden, semavat ve arzın meyvesi olan insanın hayat ve mematından âciz kalır mı? Koca ağacı idare eden, o ağacın meyvesine ehemmiyet vermeyip başkasına mal eder mi? Bütün ağacın neticesini terk etmekle bütün eczasıyla hikmetle yoğrulmuş hilkat şeceresini abes ve beyhude yapar mı zannedersiniz?

Der: Haşirde sizi ihya edecek zat öyle bir zattır ki bütün kâinat ona emirber nefer hükmündedir. Emr-i كُنْ فَيَكُونُ e karşı kemal-i inkıyad ile serfürû eder. Bir baharı halk etmek, bir çiçek kadar ona ehven gelir. Bütün hayvanatı icad etmek, bir sinek icadı kadar kudretine kolay gelir bir zattır. Öyle bir zata karşı  مَنْ يُحْيِي الْعِظَامَ   deyip kudretine karşı taciz ile meydan okunmaz.

Sonra   فَسُبْحَانَ الَّذ۪ي بِيَدِه۪ مَلَكُوتُ كُلِّ شَىْءٍ  tabiriyle her şeyin dizgini elinde, her şeyin anahtarı yanında, gece ve gündüzü, kış ve yazı bir kitap sahifeleri gibi kolayca çevirir; dünya ve âhireti iki menzil gibi bunu kapar, onu açar bir Kadîr-i Zülcelal’dir. Madem böyledir, bütün delailin neticesi olarak  وَ اِلَيْهِ تُرْجَعُونَ  yani, kabirden sizi ihya edip haşre getirip huzur-u kibriyasında hesabınızı görecektir.

İşte şu âyetler, haşrin kabulüne zihni müheyya etti, kalbi de hazır etti. Çünkü nazairini dünyevî ef’al ile de gösterdi.

Hem kâh oluyor ki ef’al-i uhreviyesini öyle bir tarzda zikreder ki dünyevî nazairlerini ihsas etsin. Tâ istib’ad ve inkâra meydan kalmasın. Mesela   اِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ ve   اِذَا السَّمَٓاءُ انْفَطَرَتْ ve   اِذَا السَّمَٓاءُ انْشَقَّتْ

İşte şu surelerde, kıyamet ve haşirdeki inkılabat-ı azîmeyi ve tasarrufat-ı rububiyeti öyle bir tarzda zikreder ki insan onların nazirelerini dünyada mesela, güzde, baharda gördüğü için kalbe dehşet verip akla sığmayan o inkılabatı kolayca kabul eder. Şu üç surenin meal-i icmalîsine işaret dahi pek uzun olur. Onun için bir tek kelimeyi numune olarak göstereceğiz. Mesela    اِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ    kelimesiyle ifade eder ki haşirde herkesin bütün a’mali bir sahife içinde yazılı olarak neşrediliyor. Şu mesele kendi kendine çok acib olduğundan akıl ona yol bulamaz. Fakat surenin işaret ettiği gibi haşr-i baharîde başka noktaların naziresi olduğu gibi şu neşr-i suhuf naziresi pek zâhirdir.

Çünkü her meyvedar ağaç ve çiçekli bir otun da amelleri var, fiilleri var, vazifeleri var. Esma-i İlahiyeyi ne şekilde göstererek tesbihat etmiş ise ubudiyetleri var. İşte onun bütün bu amelleri tarih-i hayatlarıyla beraber umum çekirdeklerinde, tohumcuklarında yazılıp başka bir baharda, başka bir zeminde çıkar. Gösterdiği şekil ve suret lisanıyla gayet fasih bir surette analarının ve asıllarının a’malini zikrettiği gibi dal, budak, yaprak, çiçek ve meyveleriyle sahife-i a’malini neşreder. İşte gözümüzün önünde bu hakîmane, hafîzane, müdebbirane, mürebbiyane, latîfane şu işi yapan odur ki der:   اِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ

Başka noktaları buna kıyas eyle, kuvvetin varsa istinbat et. Sana yardım için bunu da söyleyeceğiz. İşte: اِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ Şu kelâm, tekvir lafzıyla yani sarmak ve toplamak manasıyla parlak bir temsile işaret ettiği gibi nazirini dahi îma eder.

Birinci: Evet, Cenab-ı Hak tarafından adem ve esîr ve sema perdelerini açıp güneş gibi dünyayı ışıklandıran pırlanta-misal bir lambayı, hazine-i rahmetinden çıkarıp dünyaya gösterdi. Dünya kapandıktan sonra o pırlantayı perdelerine sarıp kaldıracak.

İkinci: Veya ziya metaını neşretmek ve zeminin kafasına ziyayı zulmetle münavebeten sarmakla muvazzaf bir memur olduğunu ve her akşam o memura metaını dahi toplattırıp gizlettiği gibi, kâh olur bir bulut perdesiyle alışverişini az yapar, kâh olur ay onun yüzüne karşı perde olur, muamelesini bir derece çeker. Metaını ve muamelat defterlerini topladığı gibi elbette o memur bir vakit o memuriyetten infisal edecektir. Hattâ hiçbir sebeb-i azl bulunmazsa şimdilik küçük fakat büyümeye yüz tutmuş yüzündeki iki leke büyümekle güneş yerin başına izn-i İlahî ile sardığı ziyayı, emr-i Rabbanî ile geriye alıp güneşin başına sarıp “Haydi yerde işin kalmadı.” der, “Cehenneme git, sana ibadet edip senin gibi bir memur-u musahharı sadakatsizlikle tahkir edenleri yak.” der. اِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ fermanını lekeli siyah yüzüyle yüzünde okur.

* *  *

Zeylin Beşinci Parçası

Evet, nass-ı hadîs ile nev-i beşerin en mümtaz şahsiyetleri olan yüz yirmi dört bin enbiyanın icma ve tevatür ile kısmen şuhuda ve kısmen hakkalyakîne istinaden, müttefikan âhiretin vücudundan ve insanların oraya sevk edileceğinden ve bu kâinat Hâlık’ının kat’î vaad ettiği âhireti getireceğinden haber verdikleri gibi; ve onların verdikleri haberi keşif ve şuhud ile ilmelyakîn suretinde tasdik eden yüz yirmi dört milyon evliyanın o âhiretin vücuduna şehadetleriyle ve bu kâinatın Sâni’-i Hakîm’inin bütün esması bu dünyada gösterdikleri cilveleriyle bir âlem-i bekayı bilbedahe iktiza ettiklerinden yine âhiretin vücuduna delâletiyle; ve her sene baharda rûy-i zeminde ayakta duran hadd ü hesaba gelmez ölmüş ağaçların cenazelerini “Emr-i kün feyekûn” ile ihya edip ba’sü ba’de’l-mevte mazhar eden ve haşir ve neşrin yüz binler numunesi olarak nebatat taifelerinden ve hayvanat milletlerinden üç yüz bin nevleri haşir ve neşreden hadsiz bir kudret-i ezeliye ve hesapsız ve israfsız bir hikmet-i ebediye ve rızka muhtaç bütün zîruhları kemal-i şefkatle gayet hârika bir tarzda iaşe ettiren ve her baharda az bir zamanda hadd ü hesaba gelmez enva-ı ziynet ve mehasini gösteren bir rahmet-i bâkiye ve bir inayet-i daime, bilbedahe âhiretin vücudunu istilzam ile ve şu kâinatın en mükemmel meyvesi ve Hâlık-ı kâinat’ın en sevdiği masnuu ve kâinatın mevcudatıyla en ziyade alâkadar olan insandaki şedit, sarsılmaz, daimî olan “aşk-ı beka” ve “şevk-i ebediyet” ve “âmâl-i sermediyet” bilbedahe işareti ve delâletiyle, bu âlem-i fâniden sonra bir âlem-i bâki ve bir dâr-ı âhiret ve bir dâr-ı saadet bulunduğunu o derece kat’î bir surette ispat ederler ki: Dünyanın vücudu kadar, bilbedahe âhiretin vücudunu kabul etmeyi istilzam ederler (Hâşiye).

Madem Kur’an-ı Hakîm’in bize verdiği en mühim bir ders, iman-ı bi’l-âhirettir ve o iman da bu derece kuvvetlidir ve o imanda öyle bir rica ve bir teselli var ki yüz bin ihtiyarlık bir tek şahsa gelse bu imandan gelen teselli mukabil gelebilir. Biz ihtiyarlar “Elhamdülillahi alâ kemali’l-iman” deyip ihtiyarlığımıza sevinmeliyiz.

---

Dokuzuncu Söz ⇐ | Sözler | ⇒ On Birinci Söz

---