İçeriğe atla

Yirmi İkinci Söz/fa: Revizyonlar arasındaki fark

Yirmi İkinci Söz/fa (kaynağı gör)

10.57, 14 Ekim 2024 tarihindeki hâli

11.922 bayt eklendi ,  14 Ekim
"وَ مِنَ اللّٰهِ التَّو۟فٖيقُ وَ ال۟هِدَايَةُ" içeriğiyle yeni sayfa oluşturdu
GörselVikimetin
("=== برهان دوم ===" içeriğiyle yeni sayfa oluşturdu)
("وَ مِنَ اللّٰهِ التَّو۟فٖيقُ وَ ال۟هِدَايَةُ" içeriğiyle yeni sayfa oluşturdu)
 
(Aynı kullanıcının aradaki diğer 27 değişikliği gösterilmiyor)
42. satır: 42. satır:
=== برهان دوم ===
=== برهان دوم ===


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
بيا اي دوست! تا به چيزهایی که دشت­ها و میدان­ها و منزل­ها را آراسته، دقت کنیم، در تك تك آن­ها چیزهایی‏هست، كه از آن ذات پنهان خبر مي‏دهند، گویي هر يك، طرّه و سکّه‏یی‏ست، که از آن ذات غیبی خبر می­دهد، پس به پيش روی­ات نگاه كن، ببین که اين پنبه(<ref> به بذرهای گوناگون اشاره دارد، برای مثال: با بذر خشخاش که به اندازه­ی یک ذره است، و هسته­ی زردآلو که به اندازه­ی یک خردل است، و تخم­های خربزه و هندوانه، چنان برگ­های زیبایی، زیباتر از پارچه­ها می­بافند، و گل­های سفید و زردتر از قمیص(نوعی پارچه است) و میوه­های شیرین­تر از شیرینی‏ها و غذایی خوشمزه و لذیذ‏تر از کوفته برنجی و کنسروها را از گنجینه­ی رحمت آورده، و به ما تقدیم می­دارند. </ref>) كه گِرمي وزن ندارد، چه کارهایی انجام می­دهد، از آن چندين طاقه پارچه­ی رنگارنگ و گلدار می‏بافند، و بهترين نوع شيريني­ها، خوراکي‏ها و آشاميدني­ها را درست مي­كنند؛ چنان‏که اگر هزاران نفر مانند من و تو بپوشند، و بخورند، کافی می­آید.
Gel, bütün bu ovaları, bu meydanları, bu menzilleri süslendiren şeyler üstüne dikkat et! Her birisinde o gizli zattan haber veren işler var. Âdeta her biri birer turra, birer sikke gibi o gaybî zattan haber veriyorlar. İşte gözünün önünde, bak; bir dirhem pamuktan (Hâşiye-2<ref>'''Hâşiye-2:''' Tohuma işarettir. Mesela, zerre gibi bir afyon büzrü, bir dirhem gibi bir zerdali nüvatı, bir kavun çekirdeği, nasıl çuhadan daha güzel dokunmuş yapraklar, patiskadan daha beyaz ve sarı çiçekler, şekerlemeden daha tatlı ve köftelerden ve konserve kutularından daha latîf daha leziz daha şirin meyveleri hazine-i rahmetten getiriyorlar, bize takdim ediyorlar. </ref>) ne yapıyor. Bak, kaç top çuha ve patiska ve çiçekli kumaş çıktı. Bak, ondan ne kadar şekerlemeler, yuvarlak tatlı köfteler yapılıyor ki bizim gibi binler adam giyse ve yese kâfi gelir. Hem de bak, bu demiri, toprağı, suyu, kömürü, bakırı, gümüşü, altını gaybî avucuna aldı, bir et parçası (Hâşiye-3<ref>'''Hâşiye-3:''' Unsurlardan cism-i hayvanîyi halk ve nutfeden zîhayatı icad etmeye işarettir. </ref>) yaptı; bak, gör. İşte ey akılsız adam! Bu işler öyle bir zata mahsustur ki bütün bu memleket, bütün eczasıyla onun mu’cize-i kuvveti altında duruyor, her arzusuna râm oluyor.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
نیز ببين! که چگونه او، آهن، خاك، آب، زغال، فولاد، نقره، و طلا را به دست غيبي­اش مي‏گيرد، و تكه گوشتي(<ref> به آفريدن جسم حيوان ازعناصر، وايجاد ذی­حیات از نطفه اشاره دارد. </ref>) از آن مي­سازد، ببین و پند گیر! پس اي انسان نادان! اين كارها مخصوص ذاتي­ست كه اين مملكت با همه اجزايش در دست قدرت اوست، و همه آرزوها رام اویند.
=== ÜÇÜNCÜ BÜRHAN ===
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<span id="ÜÇÜNCÜ_BÜRHAN"></span>
Gel, bu müteharrik antika (Hâşiye-4<ref>'''Hâşiye-4:''' Hayvanlara ve insanlara işarettir. zira hayvan, şu âlemin küçük bir fihristesi ve mahiyet-i insaniye, şu kâinatın bir misal-i musağğarı olduğundan âdeta âlemde ne varsa insanda numunesi vardır. </ref>) sanatlarına bak! Her birisi öyle bir tarzda yapılmış, âdeta bu koca sarayın bir küçük nüshasıdır. Bütün bu sarayda ne varsa o küçücük müteharrik makinelerde bulunuyor. Hiç mümkün müdür ki bu sarayın ustasından başka birisi gelip bu acib sarayı küçük bir makinede dercetsin? Hem hiç mümkün müdür ki bir kutu kadar bir makine bütün bir âlemi içine aldığı halde, tesadüfî veyahut abes bir iş içinde bulunsun? Demek, bütün gözün gördüğü ne kadar antika makineler var, o gizli zatın birer sikkesi hükmündedirler. Belki birer dellâl, birer ilanname hükmündedirler. Lisan-ı halleriyle derler ki: “Biz öyle bir zatın sanatıyız ki bütün bu âlemimizi, bizi yaptığı ve suhuletle icad ettiği gibi kolaylıkla yapabilir bir zattır.”
=== برهان سوم ===
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
بيا و اين مظاهر متحرّك صُنع باستاني را ببين!(<ref> اشاره است، به حيوانات و انسان، زيرا حیوان، فهرست كوچك اين عالم است، وماهيت انساني، مثال كوچكي براي كاينات است، از اينرو، آن چه درعالم وجود دارد، نمونه­اش درانسان يافت مي­شود. </ref>) هر كدام، به گونه­یي ساخته شده، كه گویا نسخه كوچكي از اين قصر بزرگ است، چون هر آن ­چه در قصر وجود دارد، در آن دستگاه متحرک کوچک يافت مي­شود، پس آيا ممكن است، كسي غير از سازنده و استاد آن بیاید، و این قصر عجیب را در دستگاه كوچكي بگنجاند؟ و آيا ممكن است، ایجاد دستگاه كوچكي به اندازه­ی يك قوطی، در حالی که تمام عالم را در خود جای داده است، کاری تصادفی و عبث باشد؟
=== DÖRDÜNCÜ BÜRHAN ===
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
بايد گفت: همه مظاهر صُنعی كه مشاهده مي­كني، هريك به منزله­ی سکّه‏ی آن ذات پنهان است، حتي هر یک در حکم راهنما و بیانیه‏يی هستند، که با زبان حال خود مي‏گويند: «ما آفریده ذاتی هستيم، كه همان طور که همه هستی را با سهولت برای ما ساخت،  ما را نیز به همان سهولت آفرید.»
Ey muannid arkadaş! Gel, sana daha acibini göstereceğim. Bak, bu memlekette bütün bu işler, bu şeyler değişti, değişiyor, bir halette durmuyor. Dikkat et ki bu gördüğümüz camid cisimler, hissiz kutular birer hâkim-i mutlak suretini aldılar. Âdeta her bir şey, bütün eşyaya hükmediyor. İşte bu yanımızdaki bu makineye bak, (Hâşiye-1<ref>'''Hâşiye-1:''' Makine, meyvedar ağaçlara işarettir. Çünkü yüzer tezgâhları, fabrikaları incecik dallarında taşıyor gibi hayret-nüma yaprakları, çiçekleri, meyveleri dokuyor, süslendiriyor, pişiriyor, bizlere uzatıyor. Halbuki çam ve katran gibi muhteşem ağaçlar, kuru bir taşta tezgâhını atmış, çalışıp duruyorlar. </ref>) güya emrediyor. İşte onun tezyinatına ve işlemesine lâzım levazımat ve maddeler, uzak yerlerden koşup geliyorlar. İşte oraya bak, o şuursuz cisim (Hâşiye-2<ref>'''Hâşiye-2:''' Hububata, tohumlara, sineklerin tohumcuklarına işarettir. Mesela, bir sinek bir kara ağacın yaprağında yumurtasını bırakır. Birden o koca kara ağaç, yapraklarını o yumurtalara bir rahm-ı mader, bir beşik, bal gibi bir gıda ile dolu bir mahzene çeviriyor. Âdeta o meyvesiz ağaç, o surette zîruh meyveler veriyor. </ref>) güya bir işaret ediyor, en büyük bir cismi kendine hizmetkâr ediyor, kendi işlerinde çalıştırıyor. Daha başka şeyleri bunlara kıyas et. Âdeta her bir şey, bütün bu âlemdeki hilkatleri musahhar ediyor.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<span id="DÖRDÜNCÜ_BÜRHAN"></span>
Eğer o gizli zatı kabul etmezsen bütün bu memleketteki taşında, toprağında, hayvanında, insana benzer mahluklarda; o zatın bütün hünerlerini, sanatlarını, kemalâtlarını, birer birer (o şeylere) vereceksin. İşte aklın uzak gördüğü bir tek mu’ciz-nüma zatın bedeline, milyarlar onun gibi mu’ciz-nüma hem birbirine zıt hem birbirine misil hem birbiri içinde bulunsun; bu intizam bozulmasın, ortalığı karıştırmasınlar.
=== برهان چهارم ===
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
اي دوست لج­باز! بيا تا عجيب­تر از این را به تو نشان دهم! ببين، در اين مملكت همه امور و همه چیزها دگرگون شده، تغیير مي­كند، و به يك حالت نمي­ماند.
Halbuki bu koca memlekette iki parmak karışsa karıştırır. Çünkü bir köyde iki müdür, bir şehirde iki vali, bir memlekette iki padişah bulunsa karıştırır. Nerede kaldı, hadsiz hâkim-i mutlak beraber bulunsun!
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
دقت کن! این اجسام جامد و قوطی­های بی‏احساسی که می­بینیم، هر یک صورت حاکم مطلق را به خود گرفته‏اند، گویا هر چیز بر تمام چیزهای دیگر حکم می‏راند، به اين یکی كه در كنار ماست، نگاه كن،(<ref> اشاره است، به درختان ميوه­دار، که گویی صدها كارخانه را بر شاخه­هاي نازك­شان حمل می‏كنند، و برگ‏ها، گل­ها وميوه­هاي حيرت‏آوري را تزئین شده به وجود می‏آورند به کمال می‏رسانند و سرانجام به ما تقديم مي­دارند، چنان که درختان باشکوهی چون کاج و صنوبر درصخره­هاي سخت و محکم به حیات خود ادامه می‏دهند. </ref>) گویي دستوری مي‏دهد، و آنگاه مواد و لوازم مورد نیازش از دور به سويش مي‏شتابند؛ یا آن جسم فاقد شعور را ببين!(<ref> به حبوبات، بذرها وتخم حشرات اشاره دارد، مثلاً پشه روي برگ درختي تخم­گذاري مي­كند، و درخت یکباره برگش را برای آن تخم­ها به رحم مادر، گهواره و مخزن پر از غذاهاي لذيذي چون عسل تبديل مي‏كند، اين درخت بي‏ثمر گویی، ميوه‏هاي ذي روح به بارمي­آورد. </ref>) گویی با يك اشاره‏ بزرگ‏ترين اجسام را به خدمت خود در می‏آورد، و در كارهاي شخصي­ به کار مي­گيرد.
=== BEŞİNCİ BÜRHAN ===
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
موارد دیگر را با مثال مذکور قياس كن، گویا هر چیز، تمام مخلوقات عالم را در تسخیر خود دارد.
Ey vesveseli arkadaş! Gel, bu azîm sarayın nakışlarına dikkat et ve bütün bu şehrin ziynetlerine bak ve bütün bu memleketin tanzimatını gör ve bütün bu âlemin sanatlarını tefekkür et! İşte bak, eğer nihayetsiz mu’cizeleri ve hünerleri olan gizli bir zatın kalemi işlemezse bu nakışları sair şuursuz sebeplere, kör tesadüfe, sağır tabiata verilse o vakit ya bu memleketin her bir taşı, her bir otu, öyle mu’ciz-nüma nakkaş, öyle bir hârikulâde kâtip olması lâzım gelir ki bir harfte bin kitabı yazabilsin, bir nakışta milyonlar sanatı dercedebilsin. Çünkü bak bu taşlardaki nakşa, (Hâşiye-1<ref>'''Hâşiye-1:''' Şecere-i hilkatin meyvesi olan insana ve kendi ağacının programını ve fihristesini taşıyan meyveye işarettir. zira kalem-i kudret, âlemin kitab-ı kebirinde ne yazmış ise icmalini mahiyet-i insaniyede yazmıştır. Kalem-i kader, dağ gibi bir ağaçta ne yazmış ise tırnak gibi meyvesinde dahi dercetmiştir. </ref>) her birisinde bütün sarayın nakışları var, bütün şehrin tanzimat kanunları var, bütün memleketin teşkilat programları var. Demek, bu nakışları yapmak, bütün memleketi yapmak kadar hârikadır. Öyle ise her bir nakış, her bir sanat, o gizli zatın bir ilannamesidir, bir hâtemidir.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
اگر آن ذات پنهان را قبول نکنی، آن چه را که در این سرزمین است، اعم از سنگ، خاک، حیوان و دیگر مخلوقات مانند انسان و تمام آفریده‏ها و مخلوقات و کمالات دیگر آن ذات را به یکایک آن­ها ربط خواهی داد؛ بنابراین در عوضِ تنها یک ذات معجزه­نما ـ که دور از عقل است ـ بايد میلياردها ذات معجزه­گر را قبول كني، كه ضد یک‏دیگر و مانند یک‏دیگرند و در كارهاي هم مداخله می‏كنند!
Madem bir harf, kâtibini göstermeksizin olmaz. Sanatlı bir nakış, nakkaşını bildirmemek olmaz. Nasıl olur ki bir harfte koca bir kitabı yazan, bir nakışta bin nakşı nakşeden nakkaş, kendi kitabıyla ve nakşıyla bilinmesin?
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
با این حال نظم و ترتیب فوق به هم نمی‏ریزد، و هیچ چیز از تعادل خارج نمی‏شود، حال آن كه اگر در يكي از كارهاي اين سرزمين،
=== ALTINCI BÜRHAN ===
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
دو نفر مداخله کند، همه چیز به هم می­خورد. اگر در روستایی دو ارباب، و در شهري دو فرماندار، و در کشوري دو پادشاه باشد، همه چیز به هم می‏ریزد چه رسد به اين كه تعداد بي­شماري حاكم مطلق کنار هم باشند!
Gel, bu geniş ovaya çıkacağız (Hâşiye-2<ref>'''Hâşiye-2:''' Bahar ve yaz mevsiminde zeminin yüzüne işarettir. zira yüz binler muhtelif mahlukatın taifeleri, birbiri içinde beraber icad edilir, rûy-i zeminde yazılır. Galatsız, kusursuz, kemal-i intizamla değiştirilir. Binler sofra-i Rahman açılır, kaldırılır, taze taze gelir. Her bir ağaç birer tablacı, her bir bostan birer kazan hükmüne geçer. </ref>). İşte o ova içinde yüksek bir dağ var. Üstüne çıkacağız, tâ bütün etrafı görülsün. Hem her şeyi yakınlaştıracak güzel dürbünleri de beraber alacağız. Çünkü bu acib memlekette, acib işler oluyor. Her saatte hiç aklımıza gelmeyen işler oluyor. İşte bak, bu dağlar ve ovalar ve şehirler birden değişiyor. Hem nasıl değişiyor, öyle bir tarzda ki milyonlarla birbiri içinde işler gayet muntazam surette değişiyor. Âdeta milyonlar mütenevvi kumaşlar birbiri içinde beraber dokunuyor gibi pek acib tahavvülat oluyor. Bak, o kadar ünsiyet ettiğimiz ve tanıdığımız çiçekli miçekli şeyler kayboldular. Muntazaman yerlerine ve mahiyetçe onlara benzer fakat suretçe ayrı, başkaları geldiler. Âdeta şu ova, dağlar birer sahife; yüz binlerle ayrı ayrı kitaplar içinde yazılıyor. Hem hatasız, noksansız olarak yazılıyor. İşte, bu işler yüz derece muhaldir ki kendi kendine olsun.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<span id="BEŞİNCİ_BÜRHAN"></span>
Evet, nihayet derecede sanatlı, dikkatli şu işler, kendi kendine olmak bin derece muhaldir ki kendilerinden ziyade, sanatkârlarını gösteriyorlar. Hem bunları işleyici öyle mu’ciz-nüma bir zattır ki hiçbir iş, ona ağır gelmez. Bin kitap yazmak, bir harf kadar ona kolay gelir. Bununla beraber her tarafa bak ki hem öyle bir hikmetle her şeyi yerli yerine koyuyor ve öyle mükrimane herkese lâyık oldukları lütufları yapıyor hem öyle ihsan-perverane umumî perdeler ve kapılar açıyor ki herkesin arzularını tatmin ediyor. Hem öyle sehavet-perverane sofralar kuruyor ki bütün bu memleketin halklarına, hayvanlarına, her bir taifesine has ve lâyık, belki her bir ferdine mahsus ismiyle ve resmiyle bir tabla-yı nimet veriliyor.
=== برهان پنجم ===
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
اي دوست وسوسه­گر! بيا به نقش و نگارهاي اين قصر بزرگ دقت كن، و زيورهای اين شهر را ببین، و نظم آن را مشاهده کن، و به همه صنعتگری‏های موجود در  اين عالم فكر كن، پس ببین، اگر قلم ذاتی پنهان كه معجزه­ها و هنرهای بی‏شمار دارد، در کار نباشد، و اگر این نقش و نگارها به اسباب فاقد شعور، به تصادف كور و طبيعت كر ربط داده شود، آن وقت بايد، هر سنگ، و هر گیاه اين سرزمین، خود نقاشی معجزه­گر و نويسنده‏ای فوق­العاده باشد، تا بتواند هزاران كتاب را فقط در يك حرف بنويسد، و تنها در يك نقش، میليون­ها صنعت بگنجاند! زیرا، نقش و نگار اين سنگ­ها(<ref> به انساني كه ميوه درخت آفرينش است، و به ميوه­یي كه برنامه و فهرست درختش را حمل مي­كند، اشاره دارد، زيرا هرآن چه را قلم قدرت در كتاب بزرگ هستي نوشته باشد، به اجمال در ماهيت انسان هم نوشته است، و آن چه را قلم قَدَر در درخت کوه­مانند نوشته باشد، در ميوه ذره مانندش نیز نگاشته است. </ref>) را ببین، در هر کدام، نقش و نگار تمام قصر وجود دارد، و قوانين اداره كل شهر در آن هست، و تشکیلات و برنامه­كاري کل سرزمین در آن وجود دارد، پس ايجاد اين همه نقش و نگار مثل ايجاد كل كشور كاري خارق­العاده است؛ بنابراین، هر نقش و هر صنعت، بیانیه و خاتمی برای آن ذات پنهان ا­ست.
İşte dünyada bundan muhal bir şey var mı ki bu gördüğümüz işler içinde tesadüfî işler bulunsun veya abes ve faydasız olsun veya müteaddid eller karışsın veya ustası her şeye muktedir olmasın veya her şey ona musahhar olmasın! İşte ey arkadaş! Haddin varsa buna karşı bir bahane bul!
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
مادام که امكان ندارد، حرفی بر نويسنده­اش دلالت نكند، و نقشی از نقاشش حكايت نکند، چگونه امكان دارد نويسنده­یی كه در یک حرف، كتاب بزرگي نگاشته و نقاشي كه در یک نقش، هزاران نقش را به تصویر کشیده است، از روي كتاب و نقش خود شناخته نشود؟!
=== YEDİNCİ BÜRHAN ===
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<span id="ALTINCI_BÜRHAN"></span>
Ey arkadaş! Gel, şimdi bu cüz’iyatı bırakıp saray şeklindeki bu acib âlemin eczalarının birbirine karşı olan vaziyetlerine dikkat edeceğiz. İşte bak, bu âlemde o derece intizam ile küllî işler yapılıyor ve umumî inkılablar oluyor ki âdeta bütün bu saraydaki mevcud taşlar, topraklar, ağaçlar, her bir şey, birer fâil-i muhtar gibi bütün bu âlemin nizamat-ı külliyesini gözetip ona göre tevfik-i hareket ediyor. Birbirinden en uzak şeyler, birbirinin imdadına koşuyor.
=== برهان ششم ===
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
بيا به اين دشت پهناور برويم،(<ref> به روي زمين درفصل‏هاي بهار و تابستان اشاره دارد، زيرا صدها هزار طایفه مختلف از مخلوقات به شكل آميخته ويك­جا آفريده شده، و روي صفحه زمين نوشته مي­شوند، سپس بدون اشتباه، بدون کوتاهی و در کمال نظم تغيير مي­يابند، و هزاران سفره رحماني گسترده شده، سپس جمع مي­شوند، و از نو، تازه تازه چیده می­شوند، و هردرخت حکم يك دست فروش و هر باغ حکم يك دیگ بزرگ را به خود می‏گیرد. </ref>) در آن­جا كوه بلندي­ست، به قلّه­ی آن صعود كنيم، تا هر طرف ديده شود. دوربین­هايی که همه چیز را بزرگ­ نشان می‏دهند، همراه خود برداريم، زیرا در اين سرزمین عجيب، كارهاي عجيبي رخ مي­دهد، و در هر لحظه کارهایی صورت می­گیرد، که هیچگاه به ذهن ما خطور نمی­کند، ببين! اين كوه­ها، دشت­ها و شهرها در آنی تغیير مي­كنند، البته به گونه­یی تغيير می‏کنند، که میليون­ها كارِ مرتبط و درهم آميخته با نظم كامل دگرگون مي‏شوند، مثل اين كه میليون­ها پارچه­ی رنگارنگ و در هم آمیخته، در آنِ واحد بافته شوند، آری چنین تحوّلات عجيبي رخ مي­دهد. ببين! گل‏هاي خنداني كه با آن­ها انس گرفته بوديم، اینک ناپديد شده، و جايشان را گونه‏هاي ديگري گرفته‏اند، این دو دسته از لحاظ ماهيت شبيه هم، اما از نظر صورت مخالف هم‏اند. اين كوه­ها و دشت­ها نیز گویی صفحاتي هستند، که صدها هزار كتاب مختلف بر آن­ها نوشته شدهلإ بدون اشتباه و بدون نقص؛ محال است این کارها خود به خود صورت پذیرد.
İşte bak, gaibden acib bir kafile (Hâşiye-1<ref>'''Hâşiye-1:''' Umum hayvanatın erzakını taşıyan, nebatat ve eşcar kafileleridir. </ref>) çıkıp geliyor. Merkepleri ağaçlara, nebatlara, dağlara benzerler. Başlarında birer tabla-yı erzak taşıyorlar. İşte bak, bu tarafta bekleyen muhtelif hayvanatın erzaklarını getiriyorlar. Hem de bak, bu kubbede o azîm elektrik lambası (Hâşiye-2<ref>'''Hâşiye-2:''' O azîm elektrik lambası, Güneşe işarettir.</ref>) onlara ışık verdiği gibi bütün taamlarını öyle güzel pişiriyor; yalnız, pişirilecek taamlar bir dest-i gaybî tarafından birer ipe takılıp (Hâşiye-3<ref>'''Hâşiye-3:''' İp ve ipe takılan taam ise ağacın ince dalları ve leziz meyveleridir. </ref>) ona karşı tutuluyor. Bu tarafa da bak, bu bîçare zayıf, nahif, kuvvetsiz hayvancıklar; nasıl onların başı önünde, latîf gıda ile dolu iki tulumbacık (Hâşiye-1<ref>'''Hâşiye-1:''' İki tulumbacık ise validelerin memelerine işarettir. </ref>) takılmış, iki çeşme gibi yalnız o kuvvetsiz mahluk, onu ağzına yapıştırması kâfidir.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
آری، خودسرانه بودن چنين كارهاي دقيق و هنرمندانه­یی محال اندر محال است، و اين كارها بيش از خود، بر آفریننده‏ی  خود دلالت دارند، و نیز کسی که این­ها را به کار می­گیرد ذاتی چنان معجزه­گر ا­ست، كه انجام هيچ كاري بر او دشوار نيست، و نوشتن هزار كتاب به اندازه نوشتن يك حرف برايش آسان است.
Elhasıl, bütün bu âlemin bütün eşyası, birbirine bakar gibi birbirine yardım eder. Birbirini görür gibi birbirine el ele verir. Birbirinin işini tekmil için birbirine omuz omuza veriyor. Bel bele verip beraber çalışıyorlar. Her şeyi buna kıyas et, ta’dad ile bitmez.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
علاوه بر این‏ها به اطرافت نگاه كن، ببين هر چيز را چنان باحكمت در محل مناسب خود قرار می‏دهد، و چنان با كرمش هر كس را مشمول الطاف مناسب با او مي‏گرداند، و چنان در نهایت احسان درها و پرده­هاي عمومي را می­گشاید، که آمال همگان را برآورده می­سازد.
İşte bütün bu haller, iki kere iki dört eder derecesinde kat’î gösterir ki şu saray-ı acibin ustasına yani şu garib âlemin sahibine her şey musahhardır. Her şey onun hesabına çalışır. Her şey ona bir emirber nefer hükmündedir. Her şey onun kuvvetiyle döner. Her şey onun emriyle hareket eder. Her şey onun hikmetiyle tanzim olur. Her şey onun keremiyle muavenet eder. Her şey onun merhametiyle başkasının imdadına koşar, yani koşturulur. Ey arkadaş! Haddin varsa buna karşı bir söz söyle!
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
نیز سفره­ها را چنان سخاوت­مندانه می­گسترد، که به همه­ی مخلوقات و حیوانات این سرزمین و به هر یک از طوایف آن­ها، به طرز شایسته‏ای با اسم و رسم مخصوص به خود، نعمتی خاص می­دهد،
=== SEKİZİNCİ BÜRHAN ===
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
پس آيا در دنيا چیزی محال­تر از اين هست، كه انجام اين اموری که دیدیم، تصادف يا عبث یا بي­فايده باشد؟ يا دست­هاي متعددي در آن دخالت داشته باشند؟ يا استاد آن قادر بر هر کاری نباشد؟ یا همه چيز در تسخير او نباشد؟ پس اي دوست! اگر می‏توانی، در برابر این­ها بهانه­یی بیاور!
Gel, ey nefsim gibi kendini âkıl zanneden akılsız arkadaş! Şu saray-ı muhteşemin sahibini tanımak istemiyorsun! Halbuki her şey onu gösteriyor, ona işaret ediyor, ona şehadet ediyor. Bütün bu şeylerin şehadetini nasıl tekzip ediyorsun? Öyle ise bu sarayı da inkâr et ve “Âlem yok, memleket yok.” de ve kendini de inkâr et, ortadan çık. Yahut aklını başına al, beni dinle!
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<span id="YEDİNCİ_BÜRHAN"></span>
İşte bak, şu saray içinde bulunan ve memleketi ihata eden yeknesak unsurlar, madenler var (Hâşiye-2<ref>'''Hâşiye-2:''' Unsurlar, madenler ise pek çok muntazam vazifeleri bulunan ve izn-i Rabbanî ile her muhtacın imdadına koşan ve emr-i İlahî ile her bir yere giren, meded veren ve hayatın levazımatını yetiştiren ve zîhayatı emziren ve masnuat-ı İlahiyenin nescine, nakşına menşe ve müvellid ve beşik olan hava, su, ziya, toprak unsurlarına işarettir. </ref>). Âdeta memleketten çıkan her şey, o maddelerden yapılıyor. Demek, o maddeler kimin mülkü ise bütün ondan yapılan şeyler de onundur. Tarla kimin ise mahsulat da onundur. Deniz kimin ise içindekiler de onundur.
=== برهان هفتم ===
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
اي دوست! بیا اکنون جزیيات را کنار بگذاريم، و با نگاه به اجزای اين عالم عجيبِ قصرمانند، به وضعيت­شان دقت کنیم، ببین! در اين عالم كارهاي كلي با چنان نظمي پيش مي‏رود، و انقلاب­های عمومي به نحوی رخ مي­دهد، كه گويی سنگ، خاک، درخت و هر چيز موجود در این قصر، فاعل مختار است، و با در نظر گرفتن نظامات کلی این سرزمین هم‏گام با آن حركت مي‏كند؛ حتی دور افتاده‏ترين مخلوقات به یاری و كمك هم‏ديگر مي­شتابند.
Hem bak, bu dokunan şeyler, bu nescolunan münakkaş kumaşlar, bir tek maddeden yapılıyor. O maddeyi getiren, ihzar eden ve ip haline getiren, elbette bilbedahe birdir. Çünkü o iş, iştirak kabul etmez. Öyle ise bütün nescolunan sanatlı şeyler, ona mahsustur. Hem de bak, bu dokunan, yapılan şeylerin her bir cinsi, bütün memleketin her tarafında bulunuyor; bütün ebna-yı cinsleriyle öyle intişar etmiş; beraber olarak birbiri içinde, bir tarzda, bir anda yapılıyor, nescediliyor. Demek, bir tek zatın işidir, bir tek emirle hareket ediyor. Yoksa böyle bir anda, bir tarzda, bir keyfiyette, bir heyette ittifak ve muvafakat muhaldir. Öyle ise bu sanatlı şeylerin her birisi, o gizli zatın bir ilannamesi hükmünde, onu gösteriyor.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
ببين! كاروان عجيبی از غيب حركت نموده، به سوي ما مي­آيد،(<ref> كاروان، نباتات و اشجار هستند، كه ارزاق حیوانات را حمل مي‏كنند. </ref>) مرکب­شان، شبیه درختان و نباتات و کوه­ها است، و بسته­هاي روزي را با خود حمل می‏کنند، آن­جا را ببين! ارزاق حیوانات گوناگون و منتظر را می­آورند، نیز ببین! در این دیار، چراغ بزرگ (<ref> منظور، خورشيد است. </ref>)آن­گونه که از قبّه آسمان نورافشانی می­کند، موجب پخته شدن طعام‏ها نیز می‏شود؛ البته غذاهایي كه بايد پخته شوند، به کمک دستی غيبی بر ریسمانی(<ref> منظور شاخه­هاي نازك درختان و ميوه‏هاي خوشمزه آن است. </ref>) آويخته، و در معرض حرارت آن قرار داده مي‏شوند. آن سو را نگاه کن، اين حيوانات کوچک و ضعيف و ناتوان را ببين، که چگونه بالاي سرشان دو منبع چون چشمه قرار دارد(<ref> منظور سینه پرشیر مادران است. </ref>)، و آنها كافي­ست، دهان بر آن بنهد و غذای خویش بخورند.
Güya her bir çiçekli kumaş, her bir sanatlı makine, her bir tatlı lokma; o mu’ciz-nüma zatın birer sikkesi, birer hâtemi, birer nişanı, birer turrası hükmünde. Lisan-ı hal ile her birisi der: “Ben kimin sanatıyım, bulunduğum sandıklar ve dükkânlar da onun mülküdür.” Ve her bir nakış der: “Beni kim dokudu ise bulunduğum top da onun dokumasıdır.” Her bir tatlı lokma der: “Beni kim yapıyor, pişiriyorsa bulunduğum kazan dahi onundur.” Her bir makine der: “Beni kim yapmış ise memlekette intişar eden bütün emsalimi de o yapıyor ve bütün memleketin her tarafında bizi yetiştiren odur. Demek, memleketin mâliki de odur. Öyle ise bütün bu memlekete, bu saraya mâlik kimse, o bize mâlik olabilir.” Mesela, nasıl mîrîye mahsus tek bir palaska veyahut bir tek düğmeye mâlik olmak için onları yapan bütün fabrikalara mâlik olmak lâzımdır ki onlara hakiki mâlik olsun. Yoksa o boşboğaz başıbozuktan “Mîrî malıdır.” diye elinden alınıp tecziye edilir.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''خلاصه'''
Elhasıl, nasıl bu memleketin anâsırı, memlekete muhit birer maddedir. Onların mâliki de bütün memlekete mâlik bir tek zat olabilir. Öyle de bütün memlekette intişar eden sanatlar, birbirine benzediği ve bir tek sikke izhar ettikleri için bütün memleket yüzünde intişar eden masnular, her bir şeye hükmeden tek bir zatın sanatları olduğunu gösteriyorlar.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
همه اشيای اين عالم گویا نظاره­گر يك­ديگرند به هم­دیگر مساعدت می‏کنند، گویی چشم برهم دوخته، دست به دست هم داده، و برای تکمیل کار هم­ديگر، دوش به دوش و شانه به شانه هم كار مي­كنند. همه چيز را اين‏گونه قياس كن! امکان شمارش آن‏ها نیست!
İşte ey arkadaş! Madem şu memlekette, yani şu saray-ı muhteşemde bir birlik alâmeti vardır, bir vahdet sikkesi var. Çünkü bir kısım şeyler, bir iken ihatası var. Bir kısım, müteaddid ise –fakat birbirine benzediği ve her tarafta bulunduğu için– bir vahdet-i neviye gösteriyor. Vahdet ise bir vâhidi gösterir. Demek ustası da mâliki de sahibi de sâni’i de bir olmak lâzım gelir.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
تمامي اين موارد چون وضوح حاصل ضرب دو در دو که می‏شود چهار به طور قطعی نشان می‏دهند، که همه چيز در تسخير استاد اين قصر شگفت‏آور یعنی صاحب این عالم غریب است؛ همه چیز به اسم او و در راه او كار مي‏كنند، و به منزله سربازان گوش به فرمان اویند، و با قدرت او در گردش‏اند، و همه چیز به امر او در حرکت‏اند، و با حكمت او تنظيم مي­شوند، و به فضل و كرم او به ديگري كمك مي­رسانند، و با مرحمت او به ياري ديگران مي‏شتابند، یعنی به این کار واداشته می­شوند، پس اي دوست! اگر می‏توانی برابر آن‏ها چیزی بگو!
Bununla beraber sen buna dikkat et ki bir perde-i gaybdan kalınca bir ip çıkıyor. (Hâşiye<ref>'''Hâşiye:''' Kalınca bir ip, meyvedar ağaca; binler ipler ise dallarına ve ipler başındaki elmas, nişan, ihsan, hediyeler ise çiçeklerin aksamına ve meyvelerin envaına işarettir. </ref>). Bak, sonra binler ipler ondan uzanmış. Her bir ipin başına bak, birer elmas, birer nişan, birer ihsan, birer hediye takılmış. Herkese göre birer hediye veriyor. Acaba bilir misin ki böyle garib bir gayb perdesinden, böyle acib ihsanatı, hedâyâyı şu mahluklara uzatan zatı tanımamak, ona teşekkür etmemek, ne kadar divanece bir harekettir? Çünkü onu tanımazsan bilmecburiye diyeceksin ki: “Bu ipler; uçlarındaki elmasları, sair hediyeleri kendileri yapıyorlar, veriyorlar.” O vakit her ipe bir padişahlık manasını vermek lâzım gelir. Halbuki gözümüzün önünde bir dest-i gaybî, o ipleri dahi yapıp o hedâyâyı onlara takıyor.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<span id="SEKİZİNCİ_BÜRHAN"></span>
Demek, bütün bu sarayda her şey, kendi nefsinden ziyade, o mu’ciz-nüma zatı gösteriyor. Onu tanımazsan bütün bu şeyleri inkâr etmekle hayvandan yüz derece aşağı düşeceksin.
=== برهان هشتم ===
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
بيا اي دوست نادان كه مانند نفس من خود را عاقل مي­دانی! و نمي­خواهي صاحب اين قصر شكوهمند را بشناسي! حال آن كه هر چيز بر او دلالت دارد؛ به او اشاره می‏کند، و گواه اوست، چگونه اين همه شهادت و گواهی را تكذيب مي‏كني؟ پس وجود اين قصر را هم انكار كن، و بگو: «نه قصري وجود دارد، نه مملكتي» حتي خودت را هم انكار كن، و از صحنه دور شو! يا اين كه عاقل باش، و به سخنانم گوش فرا ده، و ببین!
=== DOKUZUNCU BÜRHAN ===
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
که در این قصر و در اطراف اين مملكت، عناصر و معادني(<ref> منظور عناصري چون هوا، آب، نور و خاك است كه وظايف گوناگوني دارند، و به اذن الهی به ياري هر نيازمند مي‏شتابند، و به امر الهی هر جا می‏روند، و مدد می‏رسانند، و لوازم حياتي موجودات را در اختیارشان قرار می‏دهند، تغذیه ذی حیاتان را بر عهده دارند، و منشأ، مولد، و گهواره­یی برای مخلوقات الهي هستند. </ref>) وجود دارند، که همه‏جا را احاطه کرده­اند؛ گویا هر پديده­یی که در اين مملكت پدیدار می­گردد، از همین عناصر و معادن ساخته می­شود، پس عناصر مذکور، مُلك هر که باشد، هر آن چه از آن‏ها ساخته شود نیز ملک اوست، '''مزرعه به هرکس که تعلق داشته باشد، محصولاتش نيز از آن اوست، دريا در مالکیت هر کسی که باشد، هر آن چه در دریا هست نیز از آن اوست.'''
Gel, ey muhakemesiz arkadaş! Sen şu sarayın sahibini tanımıyorsun ve tanımak da istemiyorsun. Çünkü istib’ad ediyorsun. Onun acib sanatlarını ve hâlâtını, akla sığıştıramadığından inkâra sapıyorsun. Halbuki asıl istib’ad, asıl müşkülat ve hakiki suubetler ve dehşetli külfetler, onu tanımamaktadır.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
همچنین توجه کن! منسوجات و پارچه­هاي مُنقّشی که بافته شده‏اند، همه از يك ماده ساخته مي‏شوند؛ بنابراین آورنده، و فراهم کننده اين ماده و ریسنده آن البته یک ذات است، چون اين کار اشتراك نمي­پذيرد، پس همه به او اختصاص دارند، نیز ببین! اجناس اين منسوجات، و آن چه را که ساخته می‏شود، در همه جای اين عالم شگفت‏آور مي­توان يافت؛ آنها با همه­ی اجناس هم نوع خود به طور گسترده­یي در هر جا پراکنده‏اند، حتی به یک روش، با هم و در ارتباطی تنگاتنگ، در یک آن، شکل می‏گیرند و این نشان می‏دهد آن چه انجام می‏گیرد كار تنها يك ذات است، و همگي با يك فرمان حركت مي­كنند؛ در غیر این صورت، انجام کار در آنِ واحد و به یک روش، و با یک کیفیت، و به اتفاق و موافقت، محال است؛ بنابراین، هر یک از این‏ها در حکم یک بیانیه برای آن ذات پنهانی‏ست و نشان از او دارد،
Çünkü onu tanısak bütün bu saray, bu âlem bir tek şey gibi kolay gelir, rahat olur; bu ortadaki ucuzluk ve mebzuliyete medar olur.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
به سخن دیگر هر یک از پارچه­های گلدار و دستگاه‏های مملو از پیچیدگی و لقمه­های شیرین، در حکم سکّه، خاتم، نشان و طرّه‏ای برای آن ذات معجزه­گر است، که با زبان حال می‏گویند: '''«من ساخته‏ی دست هر كه باشم، محلی كه در آن قرار دارم نيز از اوست»''' و هر نقش مي­گويد: '''«من بافته هر که باشم، طاقه­یي كه از من تشکیل شده نيز بافته اوست»''' و هر لقمه شیرین مي­گويد: '''«من ساخته و تهیه شده توسط هر که باشم، ظرفی كه درآن پخته مي­شوم نيز از آن اوست»''' و هر دستگاه مي‏گويد: '''«سازنده من، تمامي دستگاه­هاي مشابه و پراكنده در عالم را نيز ساخته است، و كسي كه در هر جای این دیار به داد ما می‏رسد، اوست، پس مالك اين سرزمین نیز اوست؛ بنابراین، کسی که مالك سراسر این سرزمین و این قصر است، می­تواند مالک ما هم باشد.»‘''
Eğer tanımazsak ve o olmazsa o vakit her bir şey, bütün bu saray kadar müşkülatlı olur. Çünkü her şey, bu saray kadar sanatlıdır. O vakit ne ucuzluk ve ne de mebzuliyet kalır. Belki bu gördüğümüz şeylerin birisi, değil elimize, hiç kimsenin eline geçmezdi. Sen, yalnız şu ipe takılan tatlı konserve kutusuna bak (Hâşiye<ref>'''Hâşiye:''' Konserve kutusu; kudret konserveleri olan kavun, karpuz, nar, süt kutusu Hindistan cevizi gibi rahmet hediyelerine işarettir. </ref>). Eğer onun gizli matbaha-i mu’ciz-nümasından çıkmasa idi, şimdi kırk para ile aldığımız halde, yüz liraya alamazdık.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
برای مالكيت لباس‏ها و دکمه‏ها ـ که مالکیت عمده‏ی آن متعلق به دولت است ـ لازم است، مالک تمام كارخانه­هايی شد که آن‏ها را تولید می‏کنند، تا بتوان مالك حقيقي آن گردید؛ در غیر این صورت، مالکیت، ادعایی بیهوده خواهد بود، و از طرف مافوق به فرد مدعی گفته می‏شود: «این اموال دولتی‏ست» و آن‏ها را از او پس می‏گیرند، و تحت پیگرد قرار می‏دهند.
Evet, bütün istib’ad, müşkülat, suubet, helâket belki muhaliyet, onu tanımamaktadır. Çünkü nasıl bir ağaca bir kökte, bir kanunla, bir merkezde hayat veriliyor. Binler meyvelerin teşekkülü, bir meyve gibi suhulet peyda eder. Eğer o ağacın meyveleri, ayrı ayrı merkeze ve köke, ayrı ayrı kanunla rabtedilse her bir meyve bütün ağaç kadar müşkülatlı olur.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''خلاصه:''' از آن­جایی که عناصر اين مملكت، از موادي پراكنده در همه جای این سرزمین تشکیل شده‏ است، مالك آن‏ها ذاتی می­تواند باشد که مالکیت همه سرزمین را در اختیار دارد؛ بنابراین، چون مصنوعات پراكنده در اطراف اين سرزمین به يك­ديگر شباهت داشته، و نشان از يك سکّه دارند، همگي بر این حقیقت دلالت دارند، که '''صنعت ذات یگانه‏ای''' هستند، که بر همه چیز حکم ‏کند.
Hem nasıl bütün ordunun teçhizatı bir merkezde, bir kanunda, bir fabrikadan çıksa kemiyetçe bir neferin teçhizatı kadar kolaylaşır. Eğer her bir neferin ayrı ayrı yerlerde teçhizatı yapılsa, alınsa her bir neferin teçhizatı için bütün ordunun teçhizatına lâzım fabrikalar bulunması lâzımdır.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
پس اي دوست! از آن‏جا که این سرزمین، این قصر باشکوه نشان از یگانگی دارد، و مزیّن به سکّه(<ref> سکّه: مُهر - خاتم </ref>) وحدت می‏باشد برخی از چیزها علی‏رغم وحدت و یگانگی، فرا گیرند و احاطه دارند (در سراسر عالم وجود دارند) و برخي ديگر به رغم تعدد‏شان (چون به هم شبيه و درهر جا پراكنده هستند) نشان از وحدت نوعي دارند، وحدت نيز بر واحد دلالت دارد، پس استاد، مالک، صاحب و صانع آن‏ها يكي­ست.
Aynen bu iki misal gibi şu muntazam sarayda, şu mükemmel şehirde, şu müterakki memlekette, şu muhteşem âlemde, bütün bu şeylerin icadı bir tek zata verildiği vakit; o kadar kolay olur, o kadar hiffet peyda eder ki gördüğümüz nihayetsiz ucuzluğa ve mebzuliyete ve sehavete sebebiyet verir. Yoksa her şey o kadar pahalı, o kadar müşkülatlı olacak ki dünya verilse birisi elde edilemez.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
افزون بر این، با دقّت توجه کن! كه چگونه از پس پرده غيب، رشته‏های باريكي(<ref> اشاره است به درختان ميوه­دار و شاخ و برگ آن‏ها، و منظور از الماس، نشان، و هدايا به اقسام گل­ها و انواع ميوه­ها است. </ref>) سر بر مي­آورند، و، ­هزاران رشته در اطراف پخش می گردد؛ به هر یک از آن‏ها نگاه کن، الماس‏ها و نشان و هدایایی آويخته است، و مناسب هرکس، هدیه­یی می­دهند، آيا مي‏داني، عدم شناخت ذاتي كه از پشت پرده­ی غیب، چنین هدایای شگفت‏انگیزی به مخلوقات عطا می‏کند، تا چه حد دیوانگی‏ست؟ اگر کسی او را نشناسد، به ناچار می‏گويد:«اين رشته­ها، الماس­های آویزان بر خود و هدايای دیگر را خود ساخته‏اند، و به ما می‏دهند» در این صورت لازم است، هر رشته برای خود پادشاهی باشد. حال آن­ كه ما با چشمان خود می‏بینیم دستی از غيب، رشته­ها را خلق می‏کند، و هدايا را بر آن­ها مي‏آويزد؛
=== ONUNCU BÜRHAN ===
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
لذا هر چیز در سراسر اين قصر، بیش‏ از خود، نشان از آن ذات معجزه­گر دارد. از این رو در صورت عدم شناخت او و انكار همه‏ی این چیزها، به مرتبه‏یی صدها درجه پایين­تر از حيوان سقوط خواهي کرد.
Gel, ey bir parça insafa gelmiş arkadaş! On beş gündür (Hâşiye-1<ref>'''Hâşiye-1:''' On beş gün, sinn-i teklif olan on beş seneye işarettir. </ref>) biz buradayız. Eğer şu âlemin nizamlarını bilmezsek, padişahını tanımazsak cezaya müstahak oluruz. Özrümüz kalmadı. Zira on beş gün güya bize mühlet verilmiş gibi bize ilişmiyorlar. Elbette biz başıboş değiliz. Bu derece nazik sanatlı, mizanlı, letafetli, ibretli masnular içinde hayvan gibi gezip bozamayız, bize bozdurmazlar. Şu memleketin haşmetli mâlikinin elbette cezası da dehşetlidir.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<span id="DOKUZUNCU_BÜRHAN"></span>
O zat ne kadar kudretli, haşmetli bir zat olduğunu şununla anlayınız ki şu koca âlemi, bir saray gibi tanzim ediyor, bir dolap gibi çeviriyor. Şu büyük memleketi, bir hane gibi hiçbir şey noksan bırakmayarak idare ediyor. İşte bak, vakit be-vakit bir kabı doldurup boşaltmak gibi; şu sarayı, şu memleketi, şu şehri kemal-i intizamla doldurup kemal-i hikmetle boşalttırıyor. Bir sofrayı da kaldırıp indirmek gibi koca memleketi baştan başa, çeşit çeşit sofralar (Hâşiye-2<ref>'''Hâşiye-2:''' Sofralar ise yazda zeminin yüzüne işarettir ki yüzer taze taze ve ayrı ayrı olarak matbaha-i rahmetten çıkan Rahmanî sofralar serilir, değişirler. Her bir bostan bir kazan, her bir ağaç bir tablacıdır. </ref>) bir dest-i gaybî tarafından kaldırır, indirir tarzında mütenevvi yemekleri sıra ile getirip yedirir. Onu kaldırıp başkasını getirir. Sen de görüyorsun ve aklın varsa anlarsın ki o dehşetli haşmet içinde hadsiz sehavetli bir kerem var.
=== برهان نهم ===
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
اي دوست! ای بی­خبر از قضاوت! تو صاحب اين قصر را نمي­شناسي، و نمی‏خواهی بشناسی، و بر آن پافشاری می‏کنی؛ همچنین عقل و اندیشه‏ات ظرفیت درک آفرینش و کارهای شگفت‏انگیز او را ندارد لذا انكار می‏کنی، در صورتي كه، مشكل اصلي و صعوبت واقعی در عدم شناخت اوست،
Hem de bak ki o gaybî zatın saltanatına, birliğine bütün bu şeyler şehadet ettiği gibi öyle de kafile kafile arkasından gelip geçen, o hakiki perde perde arkasından açılıp kapanan bu inkılablar, bu tahavvülatlar; o zatın devamına, bekasına şehadet eder. Çünkü zeval bulan eşya ile beraber esbabları dahi kayboluyor. Halbuki onların arkasından onlara isnad ettiğimiz şeyler, tekrar oluyor. Demek, o eserler, onların değilmiş; belki zevalsiz birinin eserleri imiş.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
چون اگر او را بشناسيم، پذيرفتن آن‏چه در اين قصر و در اين عالم وجود دارد، مانند پذیرش شی واحد سهل می شود. و این موجب وفور و فراوانی‏ست.
Nasıl ki bir ırmağın kabarcıkları gidiyor, arkasından gelen kabarcıklar, gidenler gibi parladığından anlaşılıyor ki onları parlattıran, daimî ve yüksek bir ışık sahibidir. Öyle de bu işlerin süratle değişmesi, arkalarından gelenlerin aynı renk alması gösteriyor ki zevalsiz daimî bir tek zatın cilveleridir, nakışlarıdır, âyineleridir, sanatlarıdır.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
اما اگر او را نشناسيم، و او نباشد، هر چيز به اندازه كل قصر دشواري­هایی خواهد داشت، زیرا هر چيز به اندازه­ی خود قصر، پر از صنعت است، در این صورت نه وفور و فراوانی باقي مي‏ماند، و نه حتی چیزی از آن چه می­بینیم، به دست ما و دیگران می‏رسید. تو تنها به همين منابع غذایی آویخته از رشته‏های مذکور توجه کن، که اگر در مطبخ قدرت معجزه­آفرين او توليد نمي­شد، به رغم ارزانی، حتی با پرداخت مبالغ گزاف هم نمي­توانستي آن­ها را به دست آوري.
=== ON BİRİNCİ BÜRHAN ===
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
آري، هر نوع سختی و صعوبت و هلاكت و محال بودن، در عدم شناخت اوست. اگر از مرکزی واحد و با قانونی واحد به درختی ریشه­دار حیات داده شود، پدید آمدن هزاران میوه، مانند به وجود آوردن یک میوه سهل و آسان خواهد بود، و اگر آفرينش يك ميوه به مراكز و ریشه­های متعدد و قوانين مختلف ربط داده شود، آفريدن آن به اندازه آفريدن كل درخت دشوار و مشكل مي­شود؛
Gel, ey arkadaş! Şimdi sana geçmiş olan on bürhan kuvvetinde kat’î bir bürhan daha göstereceğim. Gel, bir gemiye bineceğiz; (Hâşiye-1<ref>'''Hâşiye-1:''' Gemi, tarihe ve cezire ise asr-ı saadete işarettir. Şu asrın zulümatlı sahilinde, mimsiz medeniyetin giydirdiği libastan soyunup, zamanın denizine girip, tarih ve siyer sefinesine binip, asr-ı saadet ceziresine ve Ceziretü’l-Arap meydanına çıkıp Fahr-i Âlem’i (asm) iş başında ziyaret etmekle biliriz ki o zat o kadar parlak bir bürhan-ı tevhiddir ki zeminin baştan başa yüzünü ve zamanın geçmiş ve gelecek iki yüzünü ışıklandırmış, küfür ve dalalet zulümatını dağıtmıştır. </ref>) şu uzakta bir cezire var, oraya gideceğiz. Çünkü bu tılsımlı âlemin anahtarları orada olacak. Hem herkes o cezireye bakıyor, oradan bir şeyler bekliyor, oradan emir alıyorlar.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
یا اگر تمام تجهيزات يك اردوی نظامی از مرکز و قانون و کارخانه واحدی فراهم شود، كار به لحاظ کمیّت مانند مجهز کردن یک سرباز آسان می‏شود، اما اگر تجهیزات هر سرباز از مركزی جداگانه، فراهم و خریداری شود، كارخانه­هایی به تعداد کل سربازان لشکر لازم است.
İşte bak, gidiyoruz. Şimdi şu cezireye çıktık. Bak, pek büyük bir içtima var. Şu memleketin bütün büyükleri buraya toplanmış gibi mühim ihtifal görünüyor. İyi dikkat et. Bu cemiyet-i azîmenin bir reisi var. Gel daha yakın gideceğiz. O reisi tanımalıyız.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
طبق دو نمونه ذکر شده: '''هرگاه در اين قصربا نظم و ترتیب، و در این شهر آباد، و سرزمین پيشرفته، و عالم باشُکوه، همه­ی اشیا به ذاتی واحد نسبت داده شوند، كار آسان و سهل می­شود، طوری كه سبب ارزانی، فراوانی و سخاوت مي­گردد؛ در غیر این صورت تأمین هر چیزی چنان گران و دشوار مي‏شود، که با پرداخت كل دنيا هم نمي­توان آن‏ را به دست آورد.'''
İşte bak, ne kadar parlak ve binden (Hâşiye-2<ref>'''Hâşiye-2:''' Bin nişan ise ehl-i tahkik yanında bine bâliğ olan mu’cizat-ı Ahmediyedir (asm). </ref>) ziyade nişanları var. Ne kadar kuvvetli söylüyor. Ne kadar tatlı bir sohbet ediyor. Şu on beş gün zarfında, bunların dediklerini ben bir parça öğrendim. Sen de benden öğren. Bak o zat, şu memleketin mu’ciz-nüma sultanından bahsediyor. O sultan-ı zîşan, beni sizlere gönderdi söylüyor. Bak, öyle hârikalar gösteriyor; şüphe bırakmıyor ki bu zat o padişahın bir memur-u mahsusudur. Sen dikkat et ki bu zatın söylediği sözü, değil yalnız şu ceziredeki mahluklar dinliyorlar, belki hârikulâde suretinde bütün memlekete işittiriyor. Çünkü uzaktan uzağa herkes buradaki nutkunu işitmeye çalışıyor. Değil yalnız insanlar dinliyor, belki hayvanlar da hattâ bak dağlar da onun getirdiği emirlerini dinliyorlar ki yerlerinden kımıldanıyorlar. Şu ağaçlar, işaret ettiği yere gidiyorlar. Nerede istese su çıkarıyor. Hattâ parmağını da bir âb-ı kevser memesi gibi yapar, ondan âb-ı hayat içiriyor. Bak, şu sarayın kubbe-i âlîsinde mühim lamba, (Hâşiye-1<ref>'''Hâşiye-1:''' Mühim lamba Kamer’dir ki onun işaretiyle iki parça olmuş. Yani Mevlana Câmî’nin dediği gibi “Hiç yazı yazmayan o ümmi zat, parmak kalemiyle sahife-i semavîde bir elif yazmış, bir kırkı iki elli yapmış.” Yani şaktan evvel, kırk olan mime benzer; şaktan sonra iki hilâl oldu, elliden ibaret olan iki nuna benzedi. </ref>) onun işaretiyle, bir iken ikileşiyor.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<span id="ONUNCU_BÜRHAN"></span>
Demek, bu memleket bütün mevcudatıyla onun memuriyetini tanıyor. Onu, gaybî bir zat-ı mu’ciz-nümanın en has ve doğru bir tercümanıdır, bir dellâl-ı saltanatı ve tılsımının keşşafı ve evamirinin tebliğine emin bir elçisi olduğunu biliyor gibi onu dinleyip itaat ediyorlar.
=== برهان دهم ===
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
دوست من كه اندکی منصف شده‏ای! پانزده روز است(<ref> پانزده روز، به سن تکلیف در پانزده سالگی اشاره دارد. </ref>)، که ما اين­جا هستيم، اگر در این مدت با نظم و قوانين اين سرزمين آشنا نشده، و پادشاه آن را نشناخته باشیم، مستحق مجازات هستیم؛ و ديگر عذري براي ما باقي نمی­ماند، پانزده روز به ما مهلت داده شد و کاري به كار ما نداشتند؛ بی‏تردید ما در اين‏جا بی­صاحب نیستیم، و در سرزمينی که مملو از مصنوعات ظریف، سرشار از هنر، و برخوردار از میزان و لطف و عبرت است نمی­توانیم، رفتاری چون حیوان داشته و همه چیز را ویران کنیم، اجازه تخریب به ما نمی­دهند، البته مالك چنين سرزمين باشکوهی، مجازات ترسناکی دارد.
İşte bu zatın her söylediği sözü, etrafındaki bütün aklı başında olanlar: “Evet, evet doğrudur.” derler, tasdik ederler. Belki şu memlekette dağlar, ağaçlar, bütün memleketleri ışıklandıran büyük nur lambası, (Hâşiye-2<ref>'''Hâşiye-2:''' Büyük bir nur lambası Güneştir ki Arzın şarktan geri dönmesiyle yeniden Güneşin görünmesi, kucağında Peygamber’in (asm) yatmasıyla ikindi namazını kılmayan İmam-ı Ali (ra) o mu’cizeye binaen ikindi namazını edaen kılmış. </ref>) o zatın işaret ve emirlerine baş eğmesiyle, “Evet, evet her dediğin doğrudur.” derler.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
قدرت و حشمت این ذات را چنین می­توانی درک کنی: اين عالم بزرگ را او مانند یک قصر تنظيم می­کند، و مانند قفسه‏ای محرّک می‏گرداند، و این سرزمین بزرگ را به مثابه خانه‏ای ـ بدون هیچ نقصی ـ اداره مي­كند، ببين! هر از گاهی، مانند پر و خالی کردن ظرفی، اين قصر و این سرزمین و این شهر را با كمال­نظم پر می‏کند، و بعد در كمال­حكمت از سكنه خالي مي­کند، و مانند چیدن و برچیدن سفره­ها، در سراسر این سرزمین بزرگ، انواع سفره­هاي رنگين(<ref> سفره‏ها به سطح زمین در تابستان اشاره دارد، در آن، سفره‏های رحمانی به شکل تازه و نو، گوناگون و مختلف، از آشپزخانه رحمت الهی پهن شده، و مدام عوض می شوند، لذا هر بوستان، یک آشپزخانه و هر درخت، خدمتکار پخش آن‏هاست. </ref>)، توسط دستی غيبي، چیده و برچیده می‏شود؛ و این­گونه غذاهاي متنوعي را تأمین نموده به همگان می‏خوراند، و به آساني سفره­یی را برچیده و دیگری را می‏گستراند. تو نیز شاهد این ماجرا هستی، و اگر هوشيار باشي، خواهي فهميد، كه در اين عظمت و شكوه حیرت‏انگیز، کَرَم سخاوتمندانه و بي‏پاياني وجود دارد.
İşte ey sersem arkadaş! Şu padişahın hazine-i hâssasına mahsus bin nişan taşıyan şu nurani ve muhteşem ve pek ciddi zatın bütün kuvvetiyle bütün memleketin ileri gelenlerinin taht-ı tasdikinde bahsettiği bir Zat-ı Mu’ciz-nümadan ve zikrettiği evsafından ve tebliğ ettiği evamirinde, hiçbir vecihle hilaf ve hile bulunabilir mi? Bunda hilaf-ı hakikat kabilse; şu sarayı, şu lambaları, şu cemaati hem vücudlarını hem hakikatlerini tekzip etmek lâzım gelir. Eğer haddin varsa buna karşı itiraz parmağını uzat. Gör, nasıl parmağın bürhan kuvvetiyle kırılıp senin gözüne sokulacak.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
نیز مشاهده کن! همچنان که اين حقایق بر سلطنت و يگانگي آن ذات غیبی شهادت مي‏دهند؛ اين انقلاب­ها و تحولات نیز که قافله قافله در پی هم می‏آیند و می­روند، و روی پرده­های حقیقی به نمایش درآمده، به انتها می‏رسند، گواهی بر دوام و بقای آن ذات بلند مرتبه‏اند، زیرا با از بين رفتن اشيا، اسباب آنان نیز از میان جمع برمی‏خیزد، در حالی که آن چه را به اسباب و عوامل ربط می­دادیم، بار دیگر آفریده می­شوند. پس روشن است که اين آثار، كار آن اسباب نيست، بلكه آثار ذاتي­ زوال‏ناپذير است.
=== ON İKİNCİ BÜRHAN ===
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
هم چنان‏که از رودخانه‏یي حُبابي مي­گذرد، و حُباب­هایي كه از پي آن مي­آيند، مانند حُباب‏هاي پیشین مي­درخشند، لذا باید گفت آن چه به آن­ها روشنایی می‏دهد، صاحب نوری هميشگي و والاست؛ بنابراین تغيير سريع حالات و یک‏رنگ بودن بعدي و قبلی آن‏ها، نشان مي­دهد كه همه اين­ها تجلیات، نقوش و آيينه­ها، و صنایع ذاتی يگانه­ ابدي و زوال­ناپذير است.
Gel, ey bir parça aklı başına gelen birader! Bütün on bir bürhan kuvvetinde bir bürhan daha göstereceğim. İşte bak, yukarıdan inen ve herkes ona hayretinden veya hürmetinden kemal-i dikkatle bakan, şu nurani fermana (Hâşiye<ref>'''Hâşiye:''' Nurani ferman Kur’an’a ve üstündeki turra ise i’cazına işarettir. </ref>) bak. O bin nişanlı zat, onun yanına durmuş, o fermanın mealini umuma beyan ediyor.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<span id="ON_BİRİNCİ_BÜRHAN"></span>
İşte şu fermanın üslupları öyle bir tarzda parlıyor ki herkesin nazar-ı istihsanını celbediyor ve öyle ciddi, ehemmiyetli meseleleri zikrediyor ki herkes kulak vermeye mecbur oluyor. Çünkü bütün bu memleketi idare eden ve bu sarayı yapan ve bu acayibi izhar eden zatın şuunatını, ef’alini, evamirini, evsafını birer birer beyan ediyor. O fermanın heyet-i umumiyesinde bir turra-i a’zam olduğu gibi bak her bir satırında, her bir cümlesinde taklit edilmez bir turra olduğu misillü, ifade ettiği manalar, hakikatler, emirler, hikmetler üstünde dahi o zata mahsus birer manevî hâtem hükmünde ona has bir tarz görünüyor.
=== برهان يازدهم ===
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
بيا اي دوست! تا دليلي قاطع به قوت ده دليل گذشته برايت بيان كنم! بيا اکنون بر كشتي(<ref> كشتي به تاريخ، جزيره به عصر سعادت اشاره دارد، اگر درساحل ظلماني اين عصر، لباس­هایی را كه مدنیت بدون «میم» بر ما پوشانده است، درآورده، و خود را به درياي زمان انداخته، و بر كشتيِ سیاحتی تاريخ سوار شده، و به جزیره عصر سعادت و جزيره عرب برويم، در واقع به زیارت فخر ِعالم (ع) در حين انجام مأموريت رفته­ایم، ذات آن حضرتی که چنان دليل روشني بر توحيد است، كه سطح روی زمين وچهره زمان گذشته وآينده را روشن کرده، و ظلمات كفر و ضلالت را برچيده است. </ref>) زمان بنشینیم.
'''Elhasıl''', o ferman-ı a’zam, güneş gibi o zat-ı a’zamı gösterir; kör olmayan görür.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
در دور دست جزيره­یی‏ست، به آن سو روانه شویم، كليدهاي اسرار اين عالم در آن‏جاست، همه به آن­جا چشم دوخته­اند، و انتظار چيزي را دارند؛ و از آن­جا دستور مي­گيرند؛
İşte ey arkadaş! Aklın başına gelmiş ise bu kadar kâfi. Eğer bir sözün varsa şimdi söyle.
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
اكنون به جزيره رسیدیم، ببين! اجتماع بزرگي برپاست، همه بزرگان اين سرزمين گرد‏هم آمده­اند، خوب دقت كن! اين جمعيت بزرگ، ریيسی دارد، نزديك­تر شویم، او را باید بشناسيم، نگاه كن، او بيش از هزار نشان درخشان(<ref> هزار نشانه، به معجزات احمدیه(ع) اشاره دارد، که از نظر محققان قرین به هزار معجزه می­باشد. </ref>) دارد، و با چه قوّتی سخن مي­گويد، من در اين پانزده روز تاحدي گفته‏هایشان را آموختم؛
O inatçı adam cevaben dedi ki: “Ben, senin bu bürhanlarına karşı yalnız derim, Elhamdülillah inandım. Hem güneş gibi parlak ve gündüz gibi aydın bir tarzda inandım ki şu memleketin tek bir mâlik-i zülkemali, şu âlemin tek bir sahib-i zülcelali, şu sarayın tek bir sâni’-i zülcemali bulunduğunu kabul ettim. Allah senden razı olsun ki beni eski inadımdan ve divaneliğimden kurtardın. Getirdiğin bürhanların her birisi tek başıyla bu hakikati göstermeye kâfi idi. Fakat her bir bürhan geldikçe daha revnaktar daha şirin daha hoş daha nurani daha güzel marifet tabakaları, tanımak perdeleri, muhabbet pencereleri açıldığı için bekledim, dinledim.”
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
تو نیز از من بیاموز، ببین که سخن سخنور درباره‏ی سلطان معجزه­گر اين سرزمين است؛ مي‏گويد: '''او مرا به سوي شما فرستاده است،''' ببين! معجزه‏هایی که او به همگان نشان می­دهد، شك و ترديدي باقی نمی‏گذارد، كه مأمور مخصوص پادشاه است. خوب دقت كن! سخنانی را که او می­گوید، نه تنها مخلوقات اين جزيره مي‏شنوند، بلكه به صورتی خارق‏العاده، سخنانش را به گوش مردمان سراسر اين سرزمين مي‏رسانند، در دور افتاده­ترين نقاط، هم در تلاش شنيدن بيانات او هستند. نه فقط انسان­ها كه حيوانات و حتي كوه­ها نيز متوجه فرامين و دستورات او هستند.  درختان را ببين! هر جا که او اشاره مي‏كند، بدان سو حرکت می‏کنند. دست بر هر جا که می زند، آب فوران مي­كند، از میان انگشتانش چشمه آب کوثر می­جوشد، و دیگران از اين آبِ حیات بخش سيرآب مي­شوند؛ ببين! چراغی که از سقف اين مملكت آویخته(<ref> آن چراغ مهم، قمر است، که با اشاره او دونیم شد، یعنی هم‏چون مولانا جامی که گفته است: «آن شخص امیّ که نوشتن بلد نیست، با قلم درخشانش بر صفحه­ی آسمان «الف» نوشت، و یک «چهل» را دو تا «پنجاه» کرد.» یعنی ماه قبل از شق القمر به حرف «میم» شبیه بود، که در حکم عدد چهل است، و بعد از شق القمر تبدیل به دو هلال شد، که به دو حرف «نون» شباهت داشت، که عبارت از پنجاه هستند. </ref>) است، در حالی که یکی­ست، با اشاره او دونيم مي­شود.
Tevhidin hakikat-i uzmasına ve “âmentü billah” imanına işaret eden hikâye-i temsiliye tamam oldu. Fazl-ı Rahman, feyz-i Kur’an, nur-u iman sayesinde tevhid-i hakikinin güneşinden, hikâye-i temsiliyedeki on iki bürhana mukabil, on iki lem’a ile bir mukaddimeyi göstereceğiz.
 
</div>
ساکنان اين سرزمین ماموريت او را خوب مي­دانند، و چنان از سخنانش پیروی می‏کنند که تو گویی او را ترجمان مخصوص و مستقیم ذاتی پنهان و معجزه­گر، و پيام­رسان سلطنت، کشّاف طلسم، و دستیار امین در تبلیغ فرامین سلطان می­دانند.»
 
بنابراین همه عاقلانی كه گِرد او جمع شده­اند، بر همه گفته‏هایش صحه می‏گذارند و آن را تأیید می‏کنند. حتي كوه­ها و درختان این سرزمین، و بزرگ‏ترين چراغ روشنی­بخش(<ref> آن چراغ بزرگ نورانی، خورشید است، خورشیدی که با به عقب برگشتن زمین از شرق، چهره­اش نمایان شد، و حضرت علی –  که به دلیل خوابیدن پیغمبر در آغوشش (بر روی ران­هایش) نماز عصرش قضا شده بود – با آن معجزه نماز عصرش را ادا کرد، و خواند. </ref>) آن در برابر اوامر و اشاره­ی او سر خم کرده، و می­‏گویند: «آری، آری، هر چه می­گویی درست است»
 
پس اي دوست مجنون من! فردی، باشکوه و نورانی که هزاران نشان ویژه از خزانه خاص پادشاه همراه دارد، آیا، در بحث از ذات معجزه­گر ـ که با تمام توان از آن سخن می‏گوید و بزرگان سرزمین نیز او را تصدیق کنند ـ و اوصافی که از او ذکر می­کند، و در اوامری که از او بیان می دارد ممکن است، خلاف و حیله‏ای به کار بندد؟ اگر خلاف حقیقتی دركار باشد، وجود و حقیقت اين قصر، و اين چراغ تابان و اين جماعت را باید تكذيب كرد، اگر مي­تواني، دست اعتراض به سوي اين دلايل دراز كن، آنگاه ببين، که قـوّت براهین مذکور چـگونه دستانت را شـکسته، پاسخت خواهند داد.
 
<span id="ON_İKİNCİ_BÜRHAN"></span>
=== برهان دوازدهم ===
 
بیا اي برادر که اندکی عاقل شده­یي! اكنون دليلي به قوّت همه دلايل گذشته بیان می‏کنم: به اين فرمان نوراني(<ref> اشاره به فرمان پر از نور قرآن کریم دارد، و نشان طرّه ی روی آن اشاره به اعجار قرآن است. </ref>) که از بالا نازل شده است، و همگان با حیرت و حرمت به آن چشم دوخته­اند، با دقت کامل توجه کن، شخصی را ببین که هزار نشان بر سینه دارد، و معاني و تفسیر اوامر نوراني حضرت حق را برای عموم بيان مي­کند.
 
شيوه و اسلوب اين فرامين به حدّی تابنده است، كه نگاه تحسين­آمیز هركس را به خود جلب مي‏کند، او چنان مسایل جدي و مهمی را ذکر مي­كند، كه هركس به ناچار به آن گوش فرا مي‏دهد. او شئونات، افعال، اوامر و اوصاف ذاتي را بيان مي­دارد كه اين سرزمین را اداره، و اين قصر را ایجاد، و شگفتی‏های فراوان را نمایان می‏کند، و در جزء‏جزء فرامین مذکور طغرایی عظیم مشاهده می شود. طغرایی در هر سطر و در هر جمله­ی آن، که غير قابل تقلید است و هر يك از معاني، حقايق، اوامر و حكمت­هاي آن در حکم خاتمی معنوی و خاص آن ذات می‏باشد، و به طرزی خاص دیده می­شود.
 
'''نتیجه این که تمام فرامين اعظم، ‏چون نور خورشيد، نشان از آن پادشاه اعظم دارند، تا هر آن که نابینا نیست، ببيند.'''
 
اینک اي دوست! گمان می‏كنم، عاقل شده باشی، و این براهین برایت کافی­ بوده باشد. اینک اگر سخنی براي گفتن داري، می­توانی بیان کنی.
 
مردی که اهل عناد بود در پاسخ گفت: در برابر اين همه برهان فقط مي‏گويم: «الحمدلله! باور کردم باوری به درخشندگی خورشيد و روشنایي روز؛ قبول کردم که اين مملكت مالك ذوالكمالی دارد، و اين عالم صاحب ذوالجلالی و اين قصر صانع ذوالجمالی. خداوند از تو راضي باشد که مرا از بندِ لجاجت و سرگشتگی رها کردي، هر يك از دلایلت به تنهایي برای نشان دادن این حقیقت كافي بود. هرگاه برهانی ذکر می­شد، مراتب معرفت، پرده­های شناخت، و پنجره­های دانایی به صورتی لطیف‏تر، شیرین­تر، نورانی­تر و زیباتر به روی من گشوده می‏شد، و من با صبر و حوصله گوش فرا می‏دادم.»
 
این حکایت تمثیلی که به حقیقت عظمای توحید و ارکان ایمانی (آمنتُ بِالله) اشاره دارد، به پایان رسید. در سایه فضل رحمان، فیض قرآن و نور ایمان، با مدد از نور خورشید توحید حقیقی و در مقابل دوازده برهان ذکر شده در این حکایت، «دوازده لمعه» را همراه با یک «مقدمه»بیان خواهیم کرد(<ref> این قسمت در كلام بيست و دوم از مجموعه کلامها آورده شده است. </ref>).


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
وَ مِنَ اللّٰهِ التَّو۟فٖيقُ وَ ال۟هِدَايَةُ
وَ مِنَ اللّٰهِ التَّو۟فٖيقُ وَ ال۟هِدَايَةُ
</div>


<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<div lang="tr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
"https://risale.site/index.php/Özel:MobileDiff/166804...166947" sayfasından alınmıştır