On Yedinci Söz/sq

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ

Me Emrin e All-llahut, i Gjithëmëshirshmi, Mëshirëploti.

اِنَّا جَعَل۟نَا مَا عَلَى ال۟اَر۟ضِ زٖينَةً لَهَا لِنَب۟لُوَهُم۟ اَيُّهُم۟ اَح۟سَنُ عَمَلًا ۝ وَاِنَّا لَجَاعِلُونَ مَا عَلَي۟هَا صَعٖيدًا جُرُزًا ۝ وَمَا ال۟حَيٰوةُ الدُّن۟يَٓا اِلَّا لَعِبٌ وَلَه۟وٌ ۝

“Vërtetë që Ne e kemi bërë çfarë është në tokë si stoli për të, me qëllim që Ne të mund t’i provojmë ata (njerëzit) se cilët prej tyre janë më të mirët në (drejtim e veprime). Dhe sigurisht që Ne do ta bëjmë gjithçka në të (tokë) dhé të thatë e të vdekur.”() “Dhe jeta e kësaj bote nuk është asgjë tjetër veçse lojë dhe zbavitje.”()

[Kjo Fjalë përbëhet nga dy Stacione të larta, dhe një shtojcë e shndritshme.]

Krijuesi i Gjithëmëshirshëm, Furnizuesi Gjithëbujar, Autori i Gjithurtë e ka bërë këtë botë si një festival e ceremoni për botën e shpirtërave dhe për qëniet shpirtërore. Ai e zbukuron atë me mrekulli të mbishkrimeve të të gjitha Emrave të Tij. Dhe duke e veshur çdo shpirt të madh apo të vogël, të lartë apo të ulët me një trup të përshtatshëm me të e duke e pajisur me shqisa të përshtatshme për të përfituar nga mirësitë e ndryshme të panumërta dhe nga gjërat e mira në festival, i dërgon ato përnjëherësh në shfaqje.

Për më tepër, duke e ndarë në shekuj, vite, stinë e madje në ditë e në orë festivalin, i cili është tej mase i shtrirë për sa i përket kohës dhe hapësirës. Ai e bëri çdo shekull, çdo vit, çdo stinë dhe në një aspekt çdo ditë e pjesë dite, një festival të lartë në formën e një parade për secilin grup të qënieve me shpirt dhe të çdo specie të bimëve.

E sidomos faqen e tokës në pranverë e në verë e cila është një mori festivalesh, njëri pas tjetrit për grupet e qënieve shumë të vogëla. Madje ai festival tërhoqi vëmendjen dhe shikimet e qënieve shpirtërore, të engjëjve dhe të banorëve të qiejve që janë në nivelet e larta të botës dhe formon një vend aq të ndritshëm studimi e shqyrtimi për ata që mendojnë saqë mendja është e pafuqishme ta përshkruajë atë.

Por, atëherë në faqen e treguesve të Emrave Hyjnorë, “Er- Rahman” dhe “El-Muhji”, “i Gjihëmëshirshmi e Jetëdhënësi.” Në këtë gosti Hyjnore e në këtë festival Hyjnor, Emrat “El-Kahhar” dhe “El Mu’mit”, “Nënshtrues dhe Shkaktues i vdekjes”, shfaqen me ndarjen dhe vdekjen. Kjo ndoshta në dukje nuk i përshtatet gjithëpërfshirjes së mëshirës Hyjnore që përshkruhet në وَسِعَت۟ رَح۟مَتٖى كُلَّ شَى۟ءٍ “Dhe Mëshira ime përfshin gjithçka.”()

Në realitet gjenden disa aspekte në të cilat mëshira Hyjnore përshtatet. Le të përmendim një aspekt të saj:

Pasi çdo grup nga qëniet të ketë plotësuar radhën e vet në paradë dhe pasi të jenë arritur rezultatet e synuara nga parada, Krijuesi Gjithëbujar e Gjithëmëshirues i bën shumicën e atyre grupeve të neveriten e të mërziten nga dynjaja në një mënyrë të mëshirshme dhe u jep atyre dëshirën për pushim dhe dëshirën për të emigruar në një botë tjetër. Ai i zgjon shpirtërat në kohën kur ato shkarkohen nga detyrat e jetës, duke u ngjallë dëshirën e prirjen për atdheun e tyre origjinal.

Zoti xh.sh. ashtu siç i jep një ushtari të thjeshtë, i cili vritet për hir të detyrës, rangun e martirizimit, i jep deles e cila therret për kurban, një trup të përjetshëm në botën tjetër, e shpërblen atë duke e bërë një kafshë transportuese, si Buraku, për pronarin e tij në urën e Siratit...

Po ashtu nuk është e pamundur që i Gjithëmëshirshmi t’u japë gjallesave shpirtërore dhe kafshëve një shpërblim shpirtëror në pëputhje me aftësitë e tyre dhe një pagë nga thesaret e pashtershme të Mëshirës, pasi ato u torturuan e u shkatërruan në zbatimin e detyrave të natyrshme Hyjnore duke u bindur urdhëresave Hyjnore e që vuajtën vështirësitë më të mëdha. Dhe kjo ndodh me qëllim që të mos vuajnë shumë dhimbje kur ata të lënë dynjanë, por të jenë të kënaqur.

لَا يَع۟لَمُ ال۟غَي۟بَ اِلَّا اللّٰهُ “Askush nuk e di të panjohurën përveç All-llahut.”

Sa për njeriun, i cili është krijesa më e nderuar e gjallesave shpirtërore dhe që do të përfitojë më shumë se të tjerët në këtë festival, si nga sasia ashtu edhe nga cilësia, atij i jepet nëpërmjet mëshirës Hyjnore një gjendje dëshire shpirtërore e cila ia bën të mërzitshme këtë botë dhe kërkon të kalojë në Ahiret, ndonëse ai është shumë i lidhur e i marrosur pas dynjasë. Njeriu humaniteti i të cilit nuk është mbytur në çudhëzim, përfiton nga kjo gjendje shpirtërore dhe largohet me qetësinë e zemrës. Ne do të shpjegojmë, si shembull, pesë nga aspektet që të çojnë në këtë gjendje shpirtërore.

Aspekti i parë. Krijuesi i Gjithëlavdishëm i shfaq njeriut me ardhjen e kohës së pleqërisë vulën e zhdukjes dhe kuptimin e hidhur të gjërave tërheqëse e të bukura kalimtare të kësaj dynjaje. Pleqëria e bën njeriun të largohet e të ftohet nga kjo botë dhe të kërkojë diçka të qëndrueshme në vend të së përkohshmes.

Aspekti i dytë: Meqenëse nëntëdhjetë e nëntë përqind e të dashurve të njeriut me të cilët është i lidhur, e kanë lënë këtë botë e janë vendosur në një tjetër, përmes nxitësit të asaj dashurie të pastër i dhurohet njeriut një dëshirë për vendin ku kanë shkuar të dashurit e tij dhe e bën atë ta takojë vdekjen dhe exhelin me gëzim.

Aspekti i tretë: Zoti xh.sh. e bën njeriun të kuptojë me anë të disa gjërave dobësinë dhe pafuqinë e tij të pafund dhe duke e bërë atë të kuptojë se sa të rënda janë peshat e jetës dhe përgjegjësitë e të jetuarit. Si rrjedhojë lind tek ai një dëshirë për të pushuar dhe një mallëngjim i sinqertë për të shkuar në një botë tjetër.

Aspekti i katërt: Zoti xh.sh. i tregon njeriut besimtar, nëpërmjet dritës së besimit se vdekja nuk është zhdukje, por një ndryshim banese, se varri nuk është gryka e një pusi të zi e të thellë, por një derë e botëve të mbushura me dritë, se dynjaja me të gjithë shkëlqimin e saj është si një burg në krahasim me botën e përtejme. Nuk ka dyshim se dalja nga burgu i dynjasë dhe shpëtimi nga ngushtësia e saj për në kopshtin e Xhenneteve të Ahiretit, kalimi nga turbullirat shqetësuese të jetës materiale për në botën e rehatisë dhe të qetësisë ku shpirtërat fluturojnë dhe ikja nga zhurmat e mërzitshme të krijesave për të shkuar në praninë e të Gjithëmëshirshmit, sigurisht është një udhëtim për t’u dëshiruar me një mijë jetë flijuese. Në të vërtetë ajo është një lumturi.

Aspekti i pestë: Zoti xh.sh. duke bërë të njohur natyrën e kësaj bote, nëpërmjet njohjes dhe dritës së realitetit në Kur’an, Ai i bën ata që i kushtojnë vëmendje Kur’anit të kuptojnë se dashuria dhe lidhja me këtë botë është e pakuptim. Me fjalë të tjera, Ai thotë dhe provon për njeriun si më poshtë vijon:

“Dynjaja është një libër i të Vetmit të Përhershëm; shkronjat dhe fjalët e Tij nuk tregojnë vetveten, por tregojnë esencën, atributet dhe Emrat e Shpikësit të tyre. Meqenëse kjo është kështu, e merr kuptimet dhe lëri mbishkrimet e largohu!..

Bota, gjithashtu, është një tokë e lërueshme për botën tjetër. Atëherë, mbjell e mblidh prodhimet dhe ruaji ato! Flaki tutje mbeturinat e tyre të përkohshme, mos u jep rëndësi!..

Ajo është gjithashtu një koleksion pasqyrash që vijnë e largohen njëra pas tjetrës. Prandaj njihe atë të Vetmin, i Cili shfaqet në to, shiko dritat e Tij, kupto treguesit e Emrave të Tij në to dhe duaje atë të Vetëm që ato pasqyra tregojnë, Dhe këputi lidhjet e tua me copat e qelqit, fati i të cilave është zhdukja dhe thyerja!..

Ajo gjithashtu është një vend i lëvizshëm tregtie. Prandaj bëje tregtinë tënde dhe eja! Mos u shko pas karvaneve që ikin nga ti e nuk të vlerësojnë, dhe mos e mërzit veten për asgjë dhe mos u lodh!..

Gjithashtu, ajo është një shëtitore e përkohshme. Prandaj shikoje atë një shikim të marrjes së mësimeve prej saj dhe sdudioje me vëmendje, jo fytyrën e saj të jashtme të shëmtuar, por fytyrën e saj të bukur e të fshehur e cila orientohet tek i Vetmi Hirplot i Përjetshëm!.. Bë një shëtitje të këndshme e të dobishme dhe pastaj kthehu. Mos qaj e mos ji i mërzitur si një fëmijë i marrë kur skenat që tregojnë ato pamje të holla dhe ato bukuri zhduken.

Ajo gjithashtu është një bujtinë për ty. Prandaj, ha e pi brenda sferës së lejuar nga Pronari Gjithëbuar që e bëri, si dhe jep falënderime. Puno e vepro brenda sferës së ligjeve të Tij. Atëherë lëre atë pa u kthyer prapa dhe shko. Mos ndërhyj me zell të tepruar duke mos shprehur asgjë. Mos e shqetëso veten tënde pa qenë nevoja për gjëra që do të ndahen prej teje e që nuk të sjellin dobi. Mos e mbyt veten në çështje kalimtare që të braktisin!..” Duke treguar të fshehtat e fytyrës së botës së brendshme me fakte të qarta si këto, Zoti xh.sh. ia lehtëson shumë njeriut largimin nga kjo botë, madje e bën të dëshirueshme për ata që janë të vetëdijshëm dhe tregon se ndodhet një shenjë mëshire në çdo gjë dhe në çdo aspekt të saj. Për më tepër,

Kur’ani tregon edhe aspekte të tjera të veçanta, përveç këtyre “Pesë aspekteve”.

Ah! Medet! Për njeriun që nuk ka pjesë nga këto pesë aspekte!

STACIONI I DYTË I FJALËS SË SHTATËMBËDHJETË

()

Mos bërtit në fatkeqësi, o i mjerë, eja e mbështetu tek Krijuesi!

Dije se bërtitja është fatkeqësi, madje fatkeqësi brenda fatkeqësisë, dhe gabim brenda gabimit; ajo është fatkeqësi, një gabim i madh.

Nëse ti e gjen Dërguesin e fatkeqësisë, kthehet fatkeqësia në dhuratë brenda dhuratës dhe në kënaqësi brenda kënaqësisë.

Kështu, lëri ankesat dhe jep falënderime; ashtu si bilbili, buzëqesh nëpërmjet lotëve të tua. Lulet buzëqeshin nga bukuria e ashikut të tyre, bilbilit.

Në qoftë se nuk e gjen Zotin, dije se bota është e gjitha dhimbje brenda dhimbjes, përkohësi e vuajtje dhe kotësi e zbrazët.

Atëherë, pse qan nga një fatkeqësi e vogël, kur mbi ty është një Dunja plot vuajtje e fatkeqësi? Eja mbështetu tek Zoti!

Me mbështetje! Buzëqesh në fytyrën e fatkeqësisë; që edhe ajo gjithashtu të buzëqesh.

Ndërsa ajo buzëqesh, ajo do të zvogëlohet; ajo do të ndryshohet e transformohet.

Dije, o arrogant! lumturia në këtë botë është në lënien e saj.

Të njohësh Zotin është e mjaftueshme. Braktise dynjanë, dhe gjithçka do të jetë për ty.

Të jesh arrogant është humbje e plotë; çfarëdo që të bësh, të gjitha gjërat do të jenë kundra teje.

Prandaj të dyja gjendjet kërkojnë ta braktisësh dynjanë këtu.

Braktisja e saj do të thotë: ta vlerësosh atë si pronë të Zotit, me lejen e Tij dhe në Emrin e Tij...

Në qoftë se dëshiron të bësh tregti, ajo është ta transformosh këtë jetë të përkohshme në të përhershme.

Në qoftë se kërkon nefsin tënd, ai është i kalbur e pa themel.

Në qoftë se kërkon horizontet, vula e përkohshmërisë është mbi to.

Kjo do të thotë se nuk ka vlerë në marrjen e saj; të gjitha gjërat në këtë treg janë të kalbura.

Kështu kaloji... mallërat e shëndoshë janë vënë radhë-radhë përtej tij...

TË FRUT NGA MANI IZI

[Saidi i Vjetër e permendi kêtë me gjuhën e Saidit të Ri nën pemën e bekuar të manit]

Atij që po i adresohem nuk është Zija Pasha, por atyre që janë të dashururar pas Evropës.

Atij që po i flas nuk është nefsi im, është zemra ime në emrin e studentëve të Kur’anit.

Fjalët e mëparshme janë të gjitha të vërteta; ruhu, mos e humb rrugën, mos tejkalo limitet e tyre!

Mos u jep rëndësi ideve të të huajve, ajo është humbje e shmangie, ato të bëjnë ty të pendohesh!

A nuk e sheh se mendimtari më i ndritur i tyre dhe më symprehti

i tyre thotë gjithmonë me habi: “Oh! Medet! Prej kujt të ankohem dhe kujt, Jam shushatur”

Unë them dhe nuk ngurroj, Kur’ani më bën të flasë.

Unë e paraqes ankesën time tek Ai. Unë nuk jam i ngatërruar si ti.

Unë kërkoj ndihmë nga i Vërteti me të vërtetën. Unë nuk e tejkaloj cakun tim.

Unë lutem nga toka në qiell; unë nuk ik, si ti!

Në Kur’anin e mrekullueshëm: E gjithë thirrja është nga drita për tek drita; unë nuk tërhiqem si ti.

Në Kur’anin Kerim është e vërteta dhe urtësia; unë i provoj ato. Unë nuk i jap aspak rëndësi filozofisë kundërshtare.

Në Kur’anin Kerim janë xhevahiret e të vërtetave; unë i marr ato për vete, nuk i shes ato, si ti.

Unë udhëtoj nga krijesat tek Krijuesi; unë nuk e humbas rrugën si ti.

Unë kapërcej mbi rrugën me gjemba, unë nuk shkel mbi to, si ti.

Nga toka për tek kupa e qiellit ngjiten falënderimet e mia; unë nuk kundërshtoj si ti.

Unë e shikoj vdekjen në kohën e Exhelit si mik; unë nuk jam i frikësuar si ti.

Unë do të hyj në varr duke buzëqeshur, unë nuk dridhem si ti.

Unë nuk e shoh varin si një gojë kuçedre, si strofull e kafshëve të egra duke u katandisur në asgjë si ti.

Ajo më bashkon me të dashurit e mi, unë nuk jam i shqetësuar për varrin, si ti.

Vdekja është dera e mëshirës, porta e Dritës, dera e të vërtetës; Unë nuk jam i mërzitur nga ajo; unë nuk strukem.

Duke thënë “Bismillah” Me Emrin e All-llahut, unë do ta trokas() atë. Unë nuk do të shikoj prapa dhe nuk do të ndjej tmerr.

Duke thënë: “Elhamdulillah” I gjithë lavdërimi i takon All-llahut! Unë do të shtrihem dhe do të gjej rehati! Unë nuk do të vuaj shqetësim, as- nuk do të mbetem i vetmuar, fillikat.

Duke thënë, “All-lahu Ekber” Unë do ta dëgjoj thirrjen për Ringjallje dhe do të ngrihem,() unë nuk do të largohem prej tubimit të madh dhe nuk tërhiqem prej xhamisë së madhe.

Nga mirësia e Zotit, nga drita e Kur’anit dhe nga shkëlqimi i besimit.. Unë nuk do të mërzitem kurrë;

Por duke mos ndaluar, unë do të shpejtoj e fluturoj për tek hija e Fronit të të Gjithëmëshirshmit.

Në dashtë Zoti, unë nuk do të humbas si ti.

NJË LUTJE E CILA MË ERDHI NË MENDJE NË PERSISHT

هٰذِهِ ال۟مُنَاجَاةُ تَخَطَّرَت۟ فِى ال۟قَل۟بِ هٰكَذَا بِال۟بَيَانِ ال۟فَارِسٖى

[E shkruajta këtë lutje ashtu siç më erdhi në zemër, në gjuhën persiane. Ajo në fillim u përfshi në verprën time të publikuar, “Hubab”]

يَارَب۟ بَشَش۟ جِهَت۟ نَظَر۟ مٖيكَر۟دَم۟ دَر۟دِ خُود۟رَا دَر۟مَان۟ نَمٖى دٖيدَم۟

O Krijuesi im! Nga pakujdesia duke mos u mbështetur tek Ti, por në fuqinë time dhe në dëshirën time, unë hodha një sy mbi “gjashtë aspektet” duke kërkuar një ilaç për dertet e mia. Por sa keq! unë nuk munda të gjej ilaç për to... Atëherë m’u tha në kuptim: “A nuk janë të mjaftueshme dertet e tua si derman për ty?”

دَر۟رَاس۟ت۟ مٖى دٖيدَم۟ كِه دٖى رُوز۟ مَزَارِ پَدَرِ مَنَس۟ت۟

Në të vërtetë, në pakujdesi unë e shikova kohën e shkuar në të djathtën time për të gjetur në të ngushëllim, por unë pashë se e djeshmja u shfaq në formën e varrit të babait tim, dhe koha e shkuar si një varr i madh i stërgjyshërve të mi. Kjo më mbushi me frikë në vend të ngushëllimit.

Besimi e tregon atë varr të madh të tmerrshëm që të jetë një takim familijar e i ndritshëm dhe një bashkim i të dashurve. (Autori)

وَ دَر۟ چَپ۟ دٖيدَم۟ كِه فَر۟دَا قَب۟رِ مَنَس۟ت۟

Atëherë unë shikova tek e ardhmja në të majtën. Unë nuk munda të gjej ilaç as tek ajo. Por e nesërmja m’u shfaq në formën e varrit tim dhe e armdhmja si një varr i madh i bashkëkohësve të mi dhe i brezave të ardhshëm; ajo nuk më dha ndjenjën e familjaritetit e të ngushëllimit, por të frikës.

Por besimi dhe qetësia që sjell ai, e treguan atë varr të madh të tmerrshëm të jetë një ftesë e të Gjithëmëshirshmit për tek palllatet e këndshëm të lumturisë.

وَ اٖيم۟رُوز۟ تَابُوتِ جِس۟مِ پُر۟ اِض۟طِرَابِ مَنَس۟ت۟

Meqenëse as një e mirë nuk u shfaq as nga ana e majtë, unë shikova te dita e tanishme dhe e pashë se ajo i ngjasonte një arkivoli që po mbante xhenazen e trupit tim të sfilitur e të plagosur rëndë.

Por besimi e tregoi atë arkivol si një vend tregtie dhe si një bujtinë gostie të shndritshme.

بَر۟ سَرِ عُم۟ر۟ جَنَازَۀِ مَن۟ اٖيس۟تَادَه اَس۟ت۟

Kështu, unë nuk munda të gjej ilaç as edhe nga ky aspekt, atëherë unë ngrita kokën time dhe shikova tek maja e pemës së jetës sime. Unë pashë se fruti i tij i veçantë ishte kufoma ime; ajo po më shikonte nga maja e pemës.

Por besimi e tregoi frutin e pemës jo kufomë, por një ikje e lirim i shpirtit tim të destinuar për përjetësi nga foleja e tij e vjetër me qëllim që të udhëtojë përmes yjeve.

دَر۟ قَدَم۟ اٰبِ خَاكِ خِل۟قَتِ مَن۟ وَ خَاكِس۟تَرِ عِظَامِ مَنَس۟ت۟

I dëshpëruar edhe nga ky aspekt gjithashtu, unë e ula kokën time. Unë sodita dhe pashë se pluhuri i kockave të mia nën këmbë ishte përzier me dheun e krijimit tim të parë. Ky aspekt nuk ka asnjë ilaç, por ua shtoi më shumë dhimbjen sëmundjeve të mia.

Ndërsa besimi e tregoi atë pluhur të ishte dera e mëshirës dhe një perde përpara sallonit të Parajsës.

چُون۟ دَر۟ پَس۟ مٖينِگَرَم۟ بٖينَم۟ اٖين۟ دُن۟يَاءِ بٖى بُن۟يَاد۟ هٖيچ۟ دَر۟ هٖيچَس۟ت۟

Unë e largova shikimin tim edhe nga ai drejtim duke e kthyer fytyrën time prapa. Unë pashë se një dynja e përkohshme e pathemeltë po rrokullisej e largohej në luginat e asgjësë dhe në errësirat e mosekzistencës. Ai nuk ishte balsam për sëmundjet e mia, por shtoi helmin e tmerrit dhe të frikës.

Por imani e tregoi atë dynja, duke u rrokullisur në errësira, se janë veçse mesazhe të Krijuesit të përjetshëm dhe faqet e skalitjeve Hyjnore, të cilat duke pas plotësuar detyrat e tyre dhe duke pas shprehur kuptimet e tyre, kanë lënë rezultatet e tyre në ekzistencë në vendin e tyre.

وَ دَر۟ پٖيش۟ اَن۟دَازَۀِ نَظَر۟ مٖيكُنَم۟ دَرِ قَبِر۟ كُشَادَه اَس۟ت۟

وَ رَاهِ اَبَد۟ بَدُورِ دِرَاز۟ بَدٖيدَارَس۟ت۟

Kështu, meqenëse unë nuk munda të gjej asnjë të mirë edhe nga ai aspekt, unë ktheva menjëherë shikimin tim përpara meje, nga ana ballore, Unë pashë se dera e varrit qëndronte e hapur në fund të rrugës sime, dhe matanë asaj nga larg u shfaq rruga që të çonte në përjetësi.

Por besimi e bëri atë derë varri një portë për tek bota e dritës, dhe e bëri atë rrugë një rrugë për tek lumturia e përjetshme; kështu imani u bë një balsam për të gjitha sëmundjet e mia dhe një ilaç.

مَرَا جُز۟ جُز۟ءِ اِخ۟تِيَارٖى چٖيزٖى نٖيس۟ت۟ دَر۟ دَس۟ت۟

Kështu, nga këto gjashtë aspekte unë nuk gjeta asnjë ngushëllim e qetësim, por ndjeva vetëm tmerr e frikë nga ato. Dhe përveç aftësisë së pjesshme të dëshirës, unë nuk kisha asgjë në dorën time me qëllim që të përballesha me to e të veproja në fytyrën time.

Besimi më jep një dokument për t’u mbështetur në një fuqi të pafund absolute në vend të fuqisë së zgjedhjes, apo të vullnetit të lirë; madje imani është vetë ai dokument.

كِه اُو جُز۟ء۟ هَم۟ عَاجِز۟ هَم۟ كُوتَاهُ و هَم۟ كَم۟ عَيَارَس۟ت۟

Ndërsa ajo fuqi e zgjedhjes e cila është arma e njeriut, është e pafuqishme e shkurtër dhe e mangët, ajo nuk mund të krijojë, dhe përveç fitimit, ajo nuk mund të bëjë asgjë.

Besimi e bën atë fuqi të zgjedhjes të mjaftueshme për çdo gjë, meqë e përdor atë në rrugë të Zotit xh.sh. Si një ushtar kur e përdor fuqinë e tij të vogël në llogari të shtetit, ai mund të kryejë vepra mijëra herë më të mëdha se sa fuqia e tij.

نَه دَر۟ مَاضٖى مَجَالِ حُلُول۟ نَه دَر۟ مُس۟تَق۟بَل۟ مَدَارِ نُفُوذ۟ اَس۟ت۟

Sepse ajo fuqi e zgjedhjes, vullneti i lirë, nuk ka fuqi të depërtojë tek e shkuara, as të penetrojë tek e ardhmja. Prandaj ajo është fare e padobishme si për shpresat e mia të së ardhmes, po ashtu edhe për dhimbjet e mia të së shkuarës.

Por imani i merr frerat e asaj fuqie të zgjedhjes nga dora e trupit shtazor dhe ia dorëzon ato zemrës dhe shpirtit, prandaj mund të penetrojë tek e shkuara dhe tek e ardhmja, sepse sfera e jetës së zemrës dhe e shpirtit është e gjërë.

مَي۟دَانِ اُو اٖين۟ زَمَانِ حَال۟ و يَك۟ اٰنِ سَيَّالَس۟ت۟

Arena e aftësisë së dëshirës (zgjedhjes) është koha e shkurtër e tanishme dhe është një çast kalimtar.

بَا اٖين۟ هَمَه فَق۟ر۟هَا وَ ضَع۟ف۟هَا قَلَمِ قُد۟رَتِ تُو اٰشِكَارَه نُوِش۟تَه اَس۟ت۟

دَر۟ فِط۟رَتِ مَا مَي۟لِ اَبَد۟ وَ اَمَلِ سَر۟مَد۟

Kështu, pavarësisht të gjitha nevojave të mia dhe dobësisë, të varfërisë dhe pafuqisë, dhe gjendjes sime të mjeruar për shkak të anktheve dhe frikësimeve që burojnë nga këto gjashtë aspekte, sigurisht në natyrën time janë përfshirë shpresat e shtrira për në përjetësi dhe dëshirat për përjetësi janë shkruar qart në faqen e qënies sime nga pena e fuqisë.

بَل۟كِه هَر۟ چِه هَس۟ت۟ ، هَس۟ت۟

Në të vërtetë, çfarëdo që ka në botë, shembuj të saj ndodhen në qënien time. Unë jam i lidhur me të gjitha ato dëshira e shpresa, madje unë punoj për tek ato dhe unë shtyhem që të punoj për to.

دَائِرَۀِ اِح۟تِيَاج۟ مَانَن۟دِ دَائِرَۀِ مَدِّ نَظَر۟ بُزُر۟گٖى دَارَس۟ت۟

Sfera e nevojës është aq e madhe dhe e shtrirë, aq sa shtrihet shikimi.

خَيَال۟ كُدَام۟ رَسَد۟ اِح۟تِيَاج۟ نٖيز۟ رَسَد۟

دَر۟ دَس۟ت۟ هَر۟چِه نٖيس۟ت۟ دَر۟ اِح۟تِيَاج۟ هَس۟ت۟

Në fakt, kudo që shkon imagjinata, gjer atje shtrihet edhe sfera e nevojës. Atëherë edhe atje gjithashtu është nevoja. Madje çfarëdo që nuk është në dorën e njeriut, ajo është brenda nevojës. Atë që ai nuk e ka, është në nevojë të saj. Dhe ajo që ai nuk e ka në dorë, është e pafund.

دَائِرَۀِ اِق۟تِدَار۟ هَم۟چُو دَائِرَۀِ دَس۟تِ كُوتَاه۟ كُوتَاهَس۟ت۟

Ndërsa shtrirja e fuqisë së tij është aq e ngushtë dhe e shkurtër, aq sa arrin krahu i tij.

پَس۟ فَق۟رُ و حَاجَاتِ مَا بَقَد۟رِ جِهَانَس۟ت۟

Kjo do të thotë se varfëria ime dhe nevoja ime janë aq të shumta sa gjithë bota.

وَ سَر۟مَايَۀِ مَا هَم۟ چُو جُز۟ءِ لَايَتَجَزَّا اَس۟ت۟

Ndërsa kapitali im është diçka e vogël si një grimcë e pandashme.

اٖين۟ جُز۟ء۟ كُدَام۟ وَ اٖين۟ كَائِنَاتِ حَاجَات۟ كُدَامَس۟ت۟

Atëherë, çfarë është aftësia e vullnetit të lirë që vlen sa dy qindarka në krahasim me nevojat që shtrihen sa bota dhe vetëm do të mund të fitoheshin me miliardat e lirave? Ato nevoja nuk mund të blihen me atë çmim fare të ulët, dhe nuk mund të fitohen nga ai. Padyshim që njeriu duhet të kërkojë një zgjidhje tjetër.

پَس۟ دَر۟ رَاهِ تُو اَز۟ اٖين۟ جُز۟ء۟ نٖيز۟ بَاز۟ مٖى گُذَش۟تَن۟ چَارَۀِ مَن۟ اَس۟ت۟

Dhe zgjidhja është kjo: Ai duhet t’i dalë para asaj fuqie zgjedhjeje (vullnetit të lirë) dhe t’ia lëjë çështjet vullnetit Hyjnor, të heqë dorë nga fuqia e vetes së tij dhe nga forca dhe të kërkojë strehim tek forca dhe fuqia e Zotit të Plotëfuqishëm, kështu të kapet fort pas realitetit të besimit dhe të mbështetjes tek Ai.

“O Krijuesi im! Meqenëse rruga për të shpëtuar është kjo, unë heq dorë nga ajo fuqi e zgjedhjes, dhe po e braktis egoizmin në rrugën Tënde...

تَا عِنَايَتِ تُو دَس۟ت۟گٖيرِ مَن۟ شَوَد۟ رَح۟مَتِ بٖى نِهَايَتِ تُو پَنَاهِ مَن۟ اَس۟ت۟

Që përkujdesja jote ta marrë dorën time me mëshirë ndaj pafuqisë dhe dobësisë sime, që të jetë mëshira jote pika e mbështetjes sime, dhembshuri ndaj varfërisë sime dhe nevojave dhe që ta hapë për mua derën e saj.”

اٰن۟ كَس۟ كِه بَح۟رِ بٖى نِهَايَتِ رَح۟مَت۟ يَاف۟ت۟ اَس۟ت۟

تَك۟يَه نَه كُنَد۟ بَر۟ اٖين۟ جُز۟ءِ اِخ۟تِيَارٖى كِه يَك۟ قَط۟رَه سَرَابَس۟ت۟

Po, kushdo që gjen detin e pafund të mëshirës, sigurisht nuk mbështetet në vullnetin e tij dhe në zgjedhjen, e cila është si një mirazh shum i vogël. Ai nuk do ta braktiste atë Mëshirë dhe të përdorte zgjedhjen e tij.

اَي۟وَاه۟ اٖين۟ زِن۟دِگَانٖى هَم۟ چُو خَابَس۟ت۟

وٖين۟ عُم۟رِ بٖى بُن۟يَاد۟ هَم۟ چُو بَادَس۟ت۟

Oh medet!.. Ne kemi qenë të mashtruar. Ne e supozuam jetën e kësaj bote të jetë e vazhdueshme dhe kështu kemi humbur gjithçka. Po, kjo jetë kalimtare është veçse një gjumë; ajo kalon si një ëndërr. Kjo jetë e pastabilizuar gjithashtu fluturon si era dhe largohet.

اِن۟سَان۟ بَزَوَال۟ دُن۟يَا بَفَنَا اَس۟ت۟ اٰمَال۟ بٖى بَقَا اٰلَام۟ بَبَقَا اَس۟ت۟

Njeriu arrogant, i cili mbështetet tek vetja, dhe supozon se ai do të jetojë përgjithmonë, është i dënuar për zhdukje. Ai kalon shpejt. Bota gjithashtu, e cila është shtëpia e njeriut, bie në errësirën e mosekzistencës. Shpresat nuk zgjasin, ndërsa dhimbjet qëndrojnë në shpirt.

بِيَا اَى۟ نَف۟سِ نَافَر۟جَام۟ وُجُودِ فَانِىِ خُود۟رَا فَدَا كُن۟

خَالِقِ خُود۟رَا كِه اٖين۟ هَس۟تٖى وَدٖيعَه هَس۟ت۟

Meqenëse realiteti është ky, eja, o nefsi im i mjerë, që mallëngjehesh, që e dëshiron jetën, qe je i dashuruar pas dynjasë dhe i sprovuar me shpresa e dhimbje të pafundme! Zgjohu dhe eja në vete! A nuk e shikon se xixëllonja, e cila mbështetet tek drita tepër e vocërr e saj, qëndron nëpër errësirat e pafundme të natës: Ndërsa meqenëse nuk mbështetet tek vetvetja, bleta mjaltëse gjen dritën e ditës, shikon të gjitha shoqet e saja, lulet, të zbukuruara me dritën e diellit. Po kështu, në qoftë se ti mbështetesh tek vetja jote, tek qënia jote dhe tek egoizmi yt, ti do të ishe si xixëllonja.

Ndërsa në qoftë se ti do ta sakrifikoje qënien tënde kalimtare në rugën e Krijuesit i Cili ta dha ty atë do të bëhesh si bleta dhe ti do gjesh një dritë ekzistence të pafundme. Sakrifikoje pra veten tënde, sepse qënia jote të është dhënë ty si amanet dhe si diçka në ruajtje.

وَ مُل۟كِ اُو وَ اُو دَادَه فَنَا كُن۟ تَا بَقَا يَابَد۟

اَز۟ اٰن۟ سِرّٖى كِه ، نَف۟ىِ نَف۟ى۟ اِث۟بَات۟ اَس۟ت۟

Për më tepër, ajo është prona e Tij dhe është Ai i Cili ta dhuroi. Kështu mos e përçmo, sakrifikoje atë me qëllim që të bëhet e përjetshme, sepse mohimi i mohimit është një pohim. Domethënë, në qoftë se mosqënia nuk ekziston, atëherë ajo ekziston. Në qoftë se mosqënia mohohet, ekzistenca vjen në qënie.

خُدَاىِ پُر۟كَرَم۟ خُود۟ مُل۟كِ خُود۟رَا مٖى خَرَد۟ اَز۟ تُو

بَهَاىِ بٖى كِرَان۟ دَادَه بَرَاىِ تُو نِگَاه۟ دَارَس۟ت۟

Krijuesi Gjithëbujar e blen vetë pronën e Tij nga ti dhe të jep në shkëmbim një çmim të lartë si parajsa. Gjithashtu, Ai e ruan për ty atë pasuri dhe e ngre çmimin e saj, dhe e rrit vlerën e saj. Dhe Ai do të ta kthejë ty atë në formën më të plotë e më të përjetshme. Dhe kështu, o nefsi im! Mos prit. Bëje këtë tregti e cila është fitimprurëse në pesë drejtime, që të shpëtosh nga pesë humbje; bëj befas një përfitim të pesëfisht.

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ

فَلَمَّٓا اَفَلَ قَالَ لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ

لَقَد۟ اَب۟كَانٖى نَع۟ىُ ( لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ ) مِن۟ خَلٖيلِ اللّٰهِ

İbrahim aleyhisselâmdan sudûr ile kâinatın zeval ve ölümünü ilan eden na’y-ı لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ beni ağlattırdı.

فَصَبَّت۟ عَي۟نُ قَل۟بٖى قَطَرَاتٍ بَاكِيَاتٍ مِن۟ شُئُونِ اللّٰهِ

Onun için kalp gözü ağladı ve ağlayıcı katreleri döktü. Kalp gözü ağladığı gibi döktüğü her bir damlası da o kadar hazîndir, ağlattırıyor. Güya kendisi de ağlıyor. O damlalar, gelecek Farisî fıkralardır.

لِتَف۟سٖيرِ كَلَامٍ مِن۟ حَكٖيمٍ اَى۟ نَبِىٍّ فٖى كَلَامِ اللّٰهِ

İşte o damlalar ise Nebiyy-i Peygamber olan bir Hakîm-i İlahî’nin kelâmullah içinde bulunan bir kelâmının bir nevi tefsiridir.

نَمٖى زٖيبَاس۟ت۟ اُفُول۟دَه گُم۟ شُدَن۟ مَح۟بُوب۟

Güzel değil batmakla gaib olan bir mahbub. Çünkü zevale mahkûm, hakiki güzel olamaz. Aşk-ı ebedî için yaratılan ve âyine-i Samed olan kalp ile sevilmez ve sevilmemeli.

نَمٖى اَر۟زَد۟ غُرُوب۟دَه غَي۟ب۟ شُدَن۟ مَط۟لُوب۟

Bir matlub ki gurûbda gaybubet etmeye mahkûmdur; kalbin alâkasına, fikrin merakına değmiyor. Âmâle merci olamıyor. Arkasında gam ve kederle teessüf etmeye lâyık değildir. Nerede kaldı ki kalp ona perestiş etsin ve ona bağlansın kalsın.

نَمٖى خٰواهَم۟ فَنَادَه مَح۟و۟ شُدَن۟ مَق۟صُود۟

Bir maksud ki fenada mahvoluyor, o maksudu istemem. Çünkü fâniyim, fâni olanı istemem; neyleyeyim?

نَمٖى خٰوانَم۟ زَوَال۟دَه دَف۟ن۟ شُدَن۟ مَع۟بُود۟

Bir mabud ki zevalde defnoluyor; onu çağırmam, ona iltica etmem. Çünkü nihayetsiz muhtacım ve âcizim. Âciz olan, benim pek büyük dertlerime deva bulamaz. Ebedî yaralarıma merhem süremez. Zevalden kendini kurtaramayan nasıl mabud olur?

عَق۟ل۟ فَر۟يَاد۟ مٖى دَارَد۟ نِدَاءِ ( لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ ) مٖى زَنَد۟ رُوحَم۟

Evet, zâhire müptela olan akıl, şu keşmekeş kâinatta perestiş ettiği şeylerin zevalini görmek ile meyusane feryat eder ve bâki bir mahbubu arayan ruh dahi لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ feryadını ilan ediyor.

نَمٖى خٰواهَم۟ نَمٖى خٰوانَم۟ نَمٖى تَابَم۟ فِرَاقٖى

İstemem, arzu etmem, tâkat getirmem müfarakatı.

نَمٖى اَر۟زَد۟ مَرَاقَه اٖين۟ زَوَال۟ دَر۟ پَس۟ تَلَاقٖى

Der-akab zeval ile acılanan mülakatlar, keder ve meraka değmez. İştiyaka hiç lâyık değildir. Çünkü zeval-i lezzet, elem olduğu gibi zeval-i lezzetin tasavvuru dahi bir elemdir. Bütün mecazî âşıkların divanları, yani aşknameleri olan manzum kitapları, şu tasavvur-u zevalden gelen elemden birer feryattır. Her birinin bütün divan-ı eş’arının ruhunu eğer sıksan elemkârane birer feryat damlar.

اَز۟ اٰن۟ دَر۟دٖى گِرٖينِ ( لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ ) مٖى زَنَد۟ قَل۟بَم۟

İşte o zeval-âlûd mülakatlar, o elemli mecazî muhabbetler derdinden ve belasındandır ki kalbim İbrahimvari لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ ağlamasıyla ağlıyor ve bağırıyor.

دَر۟ اٖين۟ فَانٖى بَقَا خَازٖى بَقَا خٖيزَد۟ فَنَادَن۟

Eğer şu fâni dünyada beka istiyorsan beka, fenadan çıkıyor. Nefs-i emmare cihetiyle fena bul ki bâki olasın.

فَنَا شُد۟ هَم۟ فَدَا كُن۟ هَم۟ عَدَم۟ بٖين۟ كِه اَز۟ دُن۟يَا بَقَايَه رَاه۟ فَنَادَن۟

Dünya-perestlik esasatı olan ahlâk-ı seyyieden tecerrüd et, fâni ol. Daire-i mülkünde ve malındaki eşyayı, Mahbub-u Hakiki yolunda feda et. Mevcudatın adem-nüma âkıbetlerini gör. Çünkü şu dünyadan bekaya giden yol, fenadan gidiyor.

فِكِر۟ فٖيزَار۟ مٖى دَارَد۟ اَنٖينِ ( لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ ) مٖى زَنَد۟ وِج۟دَان۟

Esbab içine dalan fikr-i insanî, şu zelzele-i zeval-i dünyadan hayrette kalıp meyusane fîzar ediyor. Vücud-u hakiki isteyen vicdan, İbrahim­vari لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ enîniyle mahbubat-ı mecaziyeden ve mevcudat-ı zâileden kat-ı alâka edip Mevcud-u Hakiki’ye ve Mahbub-u Sermedî’ye bağlanıyor.

بِدَان۟ اَى۟ نَف۟سِ نَادَانَم۟ كِه دَر۟ هَر۟ فَر۟د۟ اَز۟ فَانٖى دُو رَاه۟ هَس۟ت۟

بَا بَاقٖى دُو سِرِّ جَانِ جَانَانٖى

Ey nâdan nefsim! Bil ki çendan dünya ve mevcudat fânidir. Fakat her fâni şeyde, bâkiye îsal eden iki yol bulabilirsin ve can-ı canan olan Mahbub-u Lâyezal’in tecelli-i cemalinden iki lem’ayı, iki sırrı görebilirsin. Ân şart ki suret-i fâniyeden ve kendinden geçebilirsen…

كِه دَر۟ نِع۟مَت۟هَا اِن۟عَام۟ هَس۟ت۟ وَ پَس۟ اٰثَار۟هَا اَس۟مَا بِگٖير۟ مَغ۟زٖى

وَ مٖيزَن۟ دَر۟ فَنَا اٰن۟ قِش۟رِ بٖى مَع۟نَا

Evet, nimet içinde in’am görünür; Rahman’ın iltifatı hissedilir. Nimetten in’ama geçsen Mün’im’i bulursun. Hem her eser-i Samedanî, bir mektup gibi bir Sâni’-i Zülcelal’in esmasını bildirir. Nakıştan manaya geçsen esma yoluyla müsemmayı bulursun. Madem şu masnuat-ı fâniyenin mağzını, içini bulabilirsin; onu elde et. Manasız kabuğunu, kışrını acımadan fena seyline atabilirsin.

بَلٖى اٰثَار۟هَا گُويَن۟د۟ زِاَس۟مَا لَف۟ظِ پُر۟ مَع۟نَا بِخَان۟ مَع۟نَا

وَ مٖيزَن۟ دَر۟ هَوَا اٰن۟ لَف۟ظِ بٖى سَو۟دَا

Evet, masnuatta hiçbir eser yok ki çok manalı bir lafz-ı mücessem olmasın, Sâni’-i Zülcelal’in çok esmasını okutturmasın. Madem şu masnuat elfazdır, kelimat-ı kudrettir; manalarını oku, kalbine koy. Manasız kalan elfazı, bilâ-perva zevalin havasına at. Arkalarından alâkadarane bakıp meşgul olma.

عَق۟ل۟ فَر۟يَاد۟ مٖى دَارَد۟ غِيَاثِ ( لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ ) مٖيزَن۟ اَى۟ نَف۟سَم۟

İşte zâhir-perest ve sermayesi âfakî malûmattan ibaret olan akl-ı dünyevî, böyle silsile-i efkârı hiçe ve ademe incirar ettiğinden, hayretinden ve haybetinden meyusane feryat ediyor. Hakikate giden bir doğru yol arıyor. Madem ufûl edenlerden ve zeval bulanlardan ruh elini çekti. Kalp dahi mecazî mahbublardan vazgeçti. Vicdan dahi fânilerden yüzünü çevirdi. Sen dahi bîçare nefsim, İbrahimvari لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ gıyasını çek, kurtul.

چِه خُوش۟ گُويَد۟ اُو شَي۟دَا جَامٖى عِش۟ق۟ خُوى۟

Fıtratı aşkla yoğrulmuş gibi sermest-i câm-ı aşk olan Mevlana Câmî, kesretten vahdete yüzleri çevirmek için bak ne güzel söylemiş:

6يَكٖى خٰواه۟1 يَكٖى خٰوان۟2 يَكٖى جُوى۟3 يَكٖى بٖين۟4 يَكٖى دَان۟5 يَكٖى گُوى۟

demiştir. (Hâşiye)

1 - Yani yalnız biri iste, başkaları istenmeye değmiyor.

2 - Biri çağır, başkaları imdada gelmiyor.

3 - Biri talep et, başkalar lâyık değiller.

4 - Biri gör, başkalar her vakit görünmüyorlar, zeval perdesinde saklanıyorlar.

5 - Biri bil, marifetine yardım etmeyen başka bilmekler faydasızdır.

6 - Biri söyle, ona ait olmayan sözler malayani sayılabilir.

نَعَم۟ صَدَق۟تَ اَى۟ جَامٖى هُوَ ال۟مَط۟لُوبُ ۝ هُوَ ال۟مَح۟بُوبُ ۝ هُوَ ال۟مَق۟صُودُ ۝ هُوَ ال۟مَع۟بُودُ

Evet Câmî, pek doğru söyledin. Hakiki mahbub, hakiki matlub, hakiki maksud, hakiki mabud; yalnız odur.

كِه لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُو بَرَابَر۟ مٖيزَنَد۟ عَالَم۟

Çünkü bu âlem bütün mevcudatıyla muhtelif dilleriyle, ayrı ayrı nağamatıyla zikr-i İlahînin halka-i kübrasında beraber لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُو der, vahdaniyete şehadet eder. لَٓا اُحِبُّ ال۟اٰفِلٖينَ in açtığı yaraya merhem sürüyor ve alâkayı kestiği mecazî mahbublara bedel, bir Mahbub-u Lâyezalî’yi gösteriyor.

* * *

Bundan yirmi beş sene kadar evvel İstanbul Boğazı’ndaki Yuşa Tepesi’nde, dünyanın terkine karar verdiğim bir zamanda, bir kısım mühim dostlarım beni dünyaya, eski vaziyetime döndürmek için yanıma geldiler. Dedim: “Yarına kadar beni bırakınız, istihare edeyim.” Sabahleyin kalbime bu iki levha hutur etti. Şiire benzer fakat şiir değiller. O mübarek hatıranın hatırı için ilişmedim. Geldiği gibi muhafaza edildi.

Yirmi Üçüncü Söz’ün âhirine ilhak edilmişti. Makam münasebetiyle buraya alındı.

Birinci Levha

Ehl-i gaflet dünyasının hakikatini tasvir eder levhadır.

Beni dünyaya çağırma Ona geldim fena gördüm.

Demâ gaflet hicab oldu Ve nur-u Hak nihan gördüm.

Bütün eşya-yı mevcudat Birer fâni muzır gördüm.

Vücud desen onu giydim Âh ademdi çok bela gördüm.

Hayat desen onu tattım Azap-ender azap gördüm.

Akıl ayn-ı ikab oldu Bekayı bir bela gördüm.

Ömür ayn-ı heva oldu Kemal ayn-ı heba gördüm.

Amel ayn-ı riya oldu Emel ayn-ı elem gördüm.

Visal nefs-i zeval oldu Devayı ayn-ı dâ’ gördüm.

Bu envar zulümat oldu Bu ahbabı yetim gördüm.

Bu savtlar na’y-ı mevt oldu Bu ahyayı mevat gördüm.

Ulûm evhama kalboldu Hikemde bin sekam gördüm.

Lezzet ayn-ı elem oldu Vücudda bin adem gördüm.

Habib desen onu buldum Âh firakta çok elem gördüm.

İkinci Levha

Ehl-i hidayet ve huzurun hakikat-i dünyalarına işaret eder levhadır.

Demâ gaflet zeval buldu Ve nur-u Hak ayân gördüm.

Vücud bürhan-ı Zat oldu Hayat mir’at-ı Hak’tır gör.

Akıl miftah-ı kenz oldu Fena bab-ı bekadır gör.

Kemalin lem’ası söndü Fakat şems-i Cemal var gör.

Zeval ayn-ı visal oldu Elem ayn-ı lezzettir gör.

Ömür nefs-i amel oldu Ebed ayn-ı ömürdür gör.

Zalâm zarf-ı ziya oldu Bu mevtte hak hayat var gör.

Bütün eşya enis oldu Bütün asvat zikirdir gör.

Bütün zerrat-ı mevcudat Birer zâkir, müsebbih gör.

Fakrı kenz-i gına buldum Aczde tam kuvvet var gör.

Eğer Allah’ı buldunsa Bütün eşya senindir gör.

Eğer Mâlik-i Mülk’e memlûk isen Onun mülkü senindir gör.

Eğer hodbin ve kendi nefsine mâlik isen Bilâ-addin beladır gör,

Bilâ-haddin azaptır tat Bilâ-gayet ağırdır gör.

Eğer hakiki abd-i hudâbin isen Hudutsuz bir safadır gör,

Hesapsız bir sevap var tat Nihayetsiz saadet gör.

* * *

Yirmi beş sene evvel ramazanda ikindiden sonra Şeyh-i Geylanî’nin (ks) Esma-i Hüsna manzumesini okudum. Bana bir arzu geldi ki esma-i hüsna ile bir münâcat yazayım. Fakat o vakit bu kadar yazıldı. O kudsî üstadımın mübarek münâcat-ı esmaiyesine bir nazire yapmak istedim. Heyhat! Nazma istidadım yok. Yapamadım, noksan kaldı.

Bu münâcat, Otuz Üçüncü Söz’ün Otuz Üçüncü Mektup’u olan Pencereler Risalesi’ne ilhak edilmişti. Makam münasebetiyle buraya alındı.

هُوَ ال۟بَاقٖى

حَكٖيمُ ال۟قَضَايَا نَح۟نُ فٖى قَب۟ضِ حُك۟مِهٖ ۝ هُوَ ال۟حَكَمُ ال۟عَد۟لُ لَهُ ال۟اَر۟ضُ وَ السَّمَاءُ

عَلٖيمُ ال۟خَفَايَا وَ ال۟غُيُوبِ فٖى مُل۟كِهٖ ۝ هُوَ ال۟قَادِرُ ال۟قَيُّومُ لَهُ ال۟عَر۟شُ وَ الثَّرَاءُ

لَطٖيفُ ال۟مَزَايَا وَ النُّقُوشِ فٖى صُن۟عِهٖ ۝ هُوَ ال۟فَاطِرُ ال۟وَدُودُ لَهُ ال۟حُس۟نُ وَ ال۟بَهَاءُ

جَلٖيلُ ال۟مَرَايَا وَ الشُّؤُنِ فٖى خَل۟قِهٖ ۝ هُوَ ال۟مَلِكُ ال۟قُدُّوسُ لَهُ ال۟عِزُّ وَ ال۟كِب۟رِيَاءُ

بَدٖيعُ ال۟بَرَايَا نَح۟نُ مِن۟ نَق۟شِ صُن۟عِهٖ ۝ هُوَ الدَّائِمُ ال۟بَاقٖى لَهُ ال۟مُل۟كُ وَ ال۟بَقَاءُ

كَرٖيمُ ال۟عَطَايَا نَح۟نُ مِن۟ رَك۟بِ ضَي۟فِهٖ ۝ هُوَ الرَّزَّاقُ ال۟كَافٖى لَهُ ال۟حَم۟دُ وَ الثَّنَاءُ

جَمٖيلُ ال۟هَدَايَا نَح۟نُ مِن۟ نَس۟جِ عِل۟مِهٖ ۝ هُوَ ال۟خَالِقُ ال۟وَافٖى لَهُ ال۟جُودُ وَ ال۟عَطَاءُ

سَمٖيعُ الشَّكَايَا وَ الدُّعَاءِ لِخَل۟قِهٖ ۝ هُوَ الرَّاحِمُ الشَّافٖى لَهُ الشُّك۟رُ وَ الثَّنَاءُ

غَفُورُ ال۟خَطَايَا وَ الذُّنُوبِ لِعَب۟دِهٖ ۝ هُوَ ال۟غَفَّارُ الرَّحٖيمُ لَهُ ال۟عَف۟وُ وَ الرِّضَاءُ

Ey nefsim! Kalbim gibi ağla ve bağır ve de ki:

“Fâniyim, fâni olanı istemem.

Âcizim, âciz olanı istemem.

Ruhumu Rahman’a teslim eyledim, gayr istemem.

İsterim fakat bir yâr-ı bâki isterim.

Zerreyim fakat bir şems-i sermed isterim.

Hiç-ender hiçim fakat bu mevcudatı umumen isterim.”

Barla Yaylası Çam, Katran, Ardıç, Karakavağın Bir Meyvesidir

(Makam münasebetiyle buraya alınmış, On Birinci Mektup’un bir parçasıdır.)

Bir vakit esaretimde dağ başında azametli çam ve katran ve ardıç ağaçlarının heybet-nüma suretlerini, hayret-feza vaziyetlerini temaşa ederken pek latîf bir rüzgâr esti. O vaziyeti pek muhteşem ve şirin, velvele-âlûd bir zelzele-i raks-nüma, bir tesbihat-ı cezbe-eda suretine çevirdiğinden eğlence temaşası, nazar-ı ibrete ve sem’-i hikmete döndü. Birden Ahmed-i Cezerî’nin Kürtçe şu fıkrası:

هَر۟كَس۟ بِتَمَاشَاگَهِ حُس۟نَاتَه زِهَر۟ جَاى۟ تَش۟بٖيهِ نِگَارَان۟ بِجَمَالَاتَه دِنَازِن۟ hatırıma geldi. Kalbim, ibret manalarını ifade için şöyle ağladı:

يَا رَب۟ هَر۟ حَى۟ بِتَمَاشَاگَهِ صُن۟عِ تُو زِهَر۟جَاى۟ بَتَازٖى ۝ زِنِشٖيبُ اَز۟ فِرَازٖى مَانَن۟دِ دَلَّالَان۟ بِنِدَاءِ بِاٰوَازٖى ۝ دَم۟ دَم۟ زِجَمَالِ نَق۟شِ تُو دَر۟ رَق۟ص۟ بَازٖى ۝ زِكَمَالِ صُن۟عِ تُو خُوش۟ خُوش۟ بِگَازٖى ۝ زِشٖيرٖينٖى اٰوَازِ خُود۟ هَى۟ هَى۟ دِنَازٖى ۝ اَز۟وَى۟ رَق۟صَ اٰمَد۟ جَذ۟بَه خَازٖى ۝ اَزٖين۟ اٰثَارِ رَح۟مَت۟ يَاف۟ت۟ هَر۟ حَى۟ دَر۟سِ تَس۟بٖيحُ نَمَازٖى ۝ اٖيس۟تَادَس۟ت۟ هَر۟ يَكٖى بَر۟ سَن۟گِ بَالَا سَر۟فِرَازٖى ۝ دِرَاز۟ كَر۟دَس۟ت۟ دَس۟ت۟هَارَا بَدَر۟گَاهِ اِلٰهٖى هَم۟ چُو شَه۟بَازٖى ۝ بِجُن۟بٖيدَس۟ت۟ زُل۟ف۟هَارَا بَشَو۟ق۟ اَن۟گٖيزِ شَه۟نَازٖى ۝ بَبَالَا مٖيزَنَن۟د۟ اَز۟ پَر۟دَه هَاىِ هَاىِ هُوىِ عِش۟ق۟ بَازٖى ۝ مٖيدِهَد۟ هُوشَه گِرٖين۟هَاىِ دَرٖين۟هَاىِ زَوَالٖى اَز۟ حُبِّ مَجَازٖى ۝ بَر۟ سَرِ مَح۟مُود۟هَا نَغ۟مَهَاىِ حُز۟ن۟ اَن۟گٖيزِ اَيَازٖى ۝ مُر۟دَهَارَا نَغ۟مَهَاىِ اَزَلٖى اَز۟ حُز۟ن۟ اَن۟گٖيزِ نَوَازٖى ۝ رُوحَه مٖى اٰيَد۟ اَزُو زَم۟زَمَۀِ نَازُ نِيَازٖى ۝ قَل۟ب۟ مٖيخٰوانَد۟ اَزٖين۟ اٰيَات۟هَا سِرِّ تَو۟حٖيد۟ زِعُلُوِّ نَظ۟مِ اِع۟جَازٖى ۝ نَف۟س۟ مٖيخٰواهَد۟ دَر۟ اٖين۟ وَل۟وَلَهَا زَل۟زَلَهَا ذَو۟قِ بَاقٖى دَر۟ فَنَاىِ دُن۟يَا بَازٖى ۝ عَق۟ل۟ مٖيبٖينَد۟ اَزٖين۟ زَم۟زَمَهَا دَم۟دَمَهَا نَظ۟مِ خِل۟قَت۟ نَق۟شِ حِك۟مَت۟ كَن۟زِ رَازٖى ۝ اٰر۟زُو مٖيدَارَد۟ هَوَا اَزٖين۟ هَم۟هَمَهَا هَو۟هَوَهَا مَر۟گِ خُود۟ دَر۟ تَر۟كِ اَذ۟وَاقِ مَجَازٖى ۝ خَيَال۟ بٖينَد۟ اَزٖين۟ اَش۟جَار۟ مَلَائِك۟ رَا جَسَد۟ اٰمَد۟ سَمَاوٖى بَاهَزَارَان۟ نَى۟ ۝ اَزٖين۟ نَي۟هَا شُنٖيدَت۟ هُوش۟ سِتَايِش۟هَاىِ ذَاتِ حَى۟ ۝ وَرَق۟هَارَا زَبَان۟ دَارَن۟د۟ هَمَه هُو هُو ذِك۟ر۟ اٰرَن۟د۟ بَدَر۟ مَع۟نَاىِ حَىُّ حَى۟ ۝ چُو لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُو بَرَابَر۟ مٖيزَنَد۟ هَر۟ شَى۟ ۝ دَمَادَم۟ جُويَدَن۟د۟ يَا حَق۟ سَرَاسَر۟ گُويَدَن۟د۟ يَا حَى۟ بَرَابَر۟ مٖيزَنَن۟د۟ اَللّٰه۟ ۝ فَيَا حَىُّ يَا قَيُّومُ بِحَقِّ اِس۟مِ حَىِّ قَيُّومِ ۝ حَيَاتٖى دِه۟ بَاٖين۟ قَل۟بِ پَرٖيشَان۟ رَا اِس۟تِقَامَت۟ دِه۟ بَاٖين۟ عَق۟لِ مُشَوَّش۟ رَا ۝ اٰمٖين۟

Barla yaylası Tepelice’de çam, katran, ardıç, karakavak meyvesi hakkında yazılan Farisî beyitlerin manası:

هَر۟كَس۟ بِتَمَاشَاگَهِ حُس۟نَاتَه زِهَر۟ جَاى۟ تَش۟بٖيهِ نِگَارَان۟ بِجَمَالَاتَه دِنَازِن۟

Hatırıma geldi. Kalbim dahi ibret manalarını ifade için şöyle ağladı:

Yani senin temaşageh-i hüsnüne, herkes her yerden koşup gelmiş. Senin cemalinle nazdarlık ediyorlar.

يَا رَب۟ هَر۟ حَى۟ بِتَمَاشَاگَهِ صُن۟عِ تُو زِهَر۟جَاى۟ بَتَازٖى

Her zîhayat, senin temaşageh-i sanatın olan zemin yüzüne her yerden çıkıp bakıyorlar.

زِنِشٖيبُ اَز۟ فِرَازٖى مَانَن۟دِ دَلَّالَان۟ بِنِدَاءِ بِاٰوَازٖى

Aşağıdan, yukarıdan dellâllar gibi çıkıp bağırıyorlar.

دَم۟ دَم۟ زِجَمَالِ نَق۟شِ تُو ( نُس۟خَه: زِهَوَاىِ شَو۟قِ تُو ) دَر۟ رَق۟ص۟ بَازٖى

Senin cemal-i nakşından keyiflenip o dellâl-misal ağaçlar oynuyorlar.

زِكَمَالِ صُن۟عِ تُو خُوش۟ خُوش۟ بِگَازٖى

Senin kemal-i sanatından neşelenip güzel güzel sadâ veriyorlar.

زِشٖيرٖينٖى اٰوَازِ خُود۟ هَى۟ هَى۟ دِنَازٖى

Güya sadâlarının tatlılığı, onları da neşelendirip nâzeninane bir naz ettiriyor.

اَز۟وَى۟ رَق۟صَه اٰمَد۟ جَذ۟بَه خَازٖى

İşte ondandır ki şu ağaçlar raksa gelmiş, cezbe istiyorlar.

اَزٖين۟ اٰثَارِ رَح۟مَت۟ يَاف۟ت۟ هَر۟ حَى۟ دَر۟سِ تَس۟بٖيحُ نَمَازٖى

Şu rahmet-i İlahiyenin âsârıyladır ki her zîhayat, kendine mahsus tesbih ve namazın dersini alıyorlar.

اٖيس۟تَادَس۟ت۟ هَر۟ يَكٖى بَر۟ سَن۟گِ بَالَا سَر۟فِرَازٖى

Ders aldıktan sonra her bir ağaç, yüksek bir taş üstünde arşa başını kaldırıp durmuşlar.

دِرَاز۟ كَر۟دَس۟ت۟ دَس۟ت۟هَارَا بَدَر۟گَاهِ اِلٰهٖى هَم۟ چُو شَه۟بَازٖى

Her birisi, yüzler ellerini Şehbaz-ı Kalender (Hâşiye) gibi dergâh-ı İlahîye uzatıp muhteşem bir ibadet vaziyetini almışlar.

بِجُن۟بٖيدَس۟ت۟ زُل۟ف۟هَارَا بَشَو۟ق۟ اَن۟گٖيزِ شَه۟نَازٖى (Hâşiye)

Oynattırıyorlar, zülüfvari küçük dallarını ve onunla, temaşa edenlere de latîf şevklerini ve ulvi zevklerini ihtar ediyorlar.

بَبَالَا مٖيزَنَن۟د۟ اَز۟ پَر۟دَه هَاىِ هَاىِ هُوىِ عِش۟ق۟ بَازٖى

Aşkın “Hây Hûy” perdelerinden en hassas tellere, damarlara dokunuyor gibi sadâ veriyorlar. (Nüsha)

مٖيدِهَد۟ هُوشَه گِرٖين۟هَاىِ دَرٖين۟هَاىِ زَوَالٖى اَز۟ حُبِّ مَجَازٖى

Fikre şu vaziyetten şöyle bir mana geliyor: Mecazî muhabbetlerin zeval elemiyle gelen ağlayış hem derinden derine hazîn bir enîni ihtar ediyorlar.

بَر۟ سَرِ مَح۟مُود۟هَا نَغ۟مَهَاىِ حُز۟ن۟ اَن۟گٖيزِ اَيَازٖى

Mahmudların, yani Sultan Mahmud gibi mahbubundan ayrılmış bütün âşıkların başlarında, hüzün-âlûd mahbublarının nağmesinin tarzını işittiriyorlar.

مُر۟دَهَارَا نَغ۟مَهَاىِ اَزَلٖى اَز۟ حُز۟ن۟ اَن۟گٖيزِ نَوَازٖى

Dünyevî sadâların ve sözlerin dinlemesinden kesilmiş olan ölmüşlere; ezelî nağmeleri, hüzün-engiz sadâları işittiriyor gibi bir vazifesi var görünüyorlar.

رُوحَه مٖى اٰيَد۟ اَزُو زَم۟زَمَۀِ نَازُ نِيَازٖى

Ruh ise şu vaziyetten şöyle anladı ki eşya, tesbihat ile Sâni’-i Zülcelal’in tecelliyat-ı esmasına mukabele edip bir naz niyaz zemzemesidir, geliyor.

قَل۟ب۟ مٖيخٰوانَد۟ اَزٖين۟ اٰيَات۟هَا سِرِّ تَو۟حٖيد۟ زِعُلُوِّ نَظ۟مِ اِع۟جَازٖى

Kalp ise şu her biri birer âyet-i mücesseme hükmünde olan şu ağaçlardan sırr-ı tevhidi, bu i’cazın ulüvv-ü nazmından okuyor. Yani, hilkatlerinde o derece hârika bir intizam, bir sanat, bir hikmet vardır ki bütün esbab-ı kâinat birer fâil-i muhtar farz edilse ve toplansalar taklit edemezler.

نَف۟س۟ مٖيخٰواهَد۟ دَر۟ اٖين۟ وَل۟وَلَهَا زَل۟زَلَهَا ذَو۟قِ بَاقٖى دَر۟ فَنَاىِ دُن۟يَا بَازٖى

Nefis ise şu vaziyeti gördükçe, bütün rûy-i zemin, velvele-âlûd bir zelzele-i firakta yuvarlanıyor gibi gördü, bir zevk-i bâki aradı. “Dünya-perestliğin terkinde bulacaksın.” manasını aldı.

عَق۟ل۟ مٖيبٖينَد۟ اَزٖين۟ زَم۟زَمَهَا دَم۟دَمَهَا نَظ۟مِ خِل۟قَت۟ نَق۟شِ حِك۟مَت۟ كَن۟زِ رَازٖى

Akıl ise şu zemzeme-i hayvan ve eşcardan ve demdeme-i nebat ve havadan gayet manidar bir intizam-ı hilkat, bir nakş-ı hikmet, bir hazine-i esrar buluyor. Her şey, çok cihetlerle Sâni’-i Zülcelal’i tesbih ettiğini anlıyor.

اٰر۟زُو مٖيدَارَد۟ هَوَا اَزٖين۟ هَم۟هَمَهَا هَو۟هَوَهَا مَر۟گِ خُود۟ دَر۟ تَر۟كِ اَذ۟وَاقِ مَجَازٖى

Heva-yı nefis ise şu hemheme-i hava ve hevheve-i yapraktan öyle bir lezzet alıyor ki bütün ezvak-ı mecazîyi ona unutturup o heva-yı nefsin hayatı olan zevk-i mecazîyi terk etmekle bu zevk-i hakikatte ölmek istiyor.

خَيَال۟ بٖينَد۟ اَزٖين۟ اَش۟جَار۟ مَلَائِك۟ رَا جَسَد۟ اٰمَد۟ سَمَاوٖى بَاهَزَارَان۟ نَى۟

Hayal ise görüyor, güya şu ağaçların müekkel melâikeleri içlerine girip her bir dalında çok neyler takılan ağaçları ceset olarak giymişler. Güya Sultan-ı Sermedî, binler ney sadâsıyla muhteşem bir resm-i küşadda onlara onları giydirmiş ki o ağaçlar camid, şuursuz cisim gibi değil belki gayet şuurkârane manidar vaziyetleri gösteriyorlar.

اَزٖين۟ نَي۟هَا شُنٖيدَت۟ هُوش۟ سِتَايِش۟هَاىِ ذَاتِ حَى۟

İşte o neyler; semavî, ulvi bir musikîden geliyor gibi safi ve müessirdirler. Fikir, o neylerden başta Mevlana Celaleddin-i Rumî olarak bütün âşıkların işittikleri elemkârane teşekkiyat-ı firakı işitmiyor. Belki Zat-ı Hayy-ı Kayyum’a karşı takdim edilen teşekkürat-ı Rahmaniyeyi ve tahmidat-ı Rabbaniyeyi işitiyor.

وَرَق۟هَارَا زَبَان۟ دَارَن۟د۟ هَمَه هُو هُو ذِك۟ر۟ اٰرَن۟د۟ بَدَر۟ مَع۟نَاىِ حَىُّ حَى۟

Madem ağaçlar, birer ceset oldu. Bütün yapraklar dahi diller oldu. Demek her biri, binler dilleriyle havanın dokunmasıyla “Hû Hû” zikrini tekrar ediyorlar. Hayatlarının tahiyyatıyla Sâni’inin Hayy-ı Kayyum olduğunu ilan ediyorlar.

چُو لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُو بَرَابَر۟ مٖيزَنَد۟ هَر۟ شَى۟

Çünkü bütün eşya لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُو deyip kâinatın azîm halka-i zikrinde beraber zikrederek çalışıyorlar.

دَمَادَم۟ جُويَدَن۟د۟ يَا حَق۟ سَرَاسَر۟ گُويَدَن۟د۟ يَا حَى۟ بَرَابَر۟ مٖيزَنَن۟د۟ اَللّٰه۟

Vakit be-vakit lisan-ı istidat ile Cenab-ı Hak’tan hukuk-u hayatını “Yâ Hak” deyip hazine-i rahmetten istiyorlar. Baştan başa da hayata mazhariyetleri lisanıyla “Yâ Hay” ismini zikrediyorlar.

فَيَا حَىُّ يَا قَيُّومُ بِحَقِّ اِس۟مِ حَىِّ قَيُّومِ

حَيَاتٖى دِه۟ بَاٖين۟ قَل۟بِ پَرٖيشَان۟ رَا اِس۟تِقَامَت۟ دِه۟ بَاٖين۟ عَق۟لِ مُشَوَّش۟ رَا اٰمٖين۟

Bir vakit Barla’da Çam Dağı’nda yüksek bir mevkide, gecede semanın yüzüne baktım. Gelecek fıkralar, birden hutur etti. Yıldızların lisan-ı hal ile konuşmalarını hayalen işittim gibi bu yazıldı. Nazım ve şiir bilmediğim için şiir kaidesine girmedi. Tahattur olduğu gibi yazılmış.

Dördüncü Mektup ile Otuz İkinci Söz’ün Birinci Mevkıfı’nın âhirinden alınmıştır.

Yıldızları Konuşturan Bir Yıldızname

Dinle de yıldızları şu hutbe-i şirinine

Name-i nurîn-i hikmet, bak ne takrir eylemiş.

Hep beraber nutka gelmiş, hak lisanıyla derler:

“Bir Kadîr-i Zülcelal’in haşmet-i sultanına

Birer bürhan-ı nur-efşanız vücud-u Sâni’a

Hem vahdete hem kudrete şahitleriz biz.

Şu zeminin yüzünü yaldızlayan

Nâzenin mu’cizatı çün melek seyranına.

Bu semanın arza bakan, cennete dikkat eden

Binler müdakkik gözleriz biz. (Hâşiye)

Tûba-i hilkatten semavat şıkkına, hep Kehkeşan ağsanına

Bir Cemil-i Zülcelal’in, dest-i hikmetle takılmış pek güzel meyveleriyiz biz.

Şu semavat ehline birer mescid-i seyyar, birer hane-i devvar, birer ulvi âşiyane

Birer misbah-ı nevvar, birer gemi-i cebbar, birer tayyareleriz biz.

Bir Kadîr-i Zülkemal’in, bir Hakîm-i Zülcelal’in birer mu’cize-i kudret, birer hârika-i sanat-ı Hâlıkane,

Birer nadire-i hikmet, birer dâhiye-i hilkat, birer nur âlemiyiz biz.

Böyle yüz bin dil ile yüz bin bürhan gösteririz, işittiririz insan olan insana.

Kör olası dinsiz gözü, görmez oldu yüzümüzü hem işitmez sözümüzü, hak söyleyen âyetleriz biz.

Sikkemiz bir, turramız bir, Rabb’imize musahharız. Müsebbihiz, zikrederiz abîdane.

Kehkeşan’ın halka-i kübrasına mensup birer meczuplarız biz.”

dediklerini hayalen dinledim.

---

On Altıncı Söz ⇐ | Sözler | ⇒ On Sekizinci Söz

---