Kahdeskymmeneskolmas Sana
(Tämä Sana sisältää kaksi Lukua)
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ
لَقَد۟ خَلَق۟نَا ال۟اِن۟سَانَ فٖٓى اَح۟سَنِ تَق۟وٖيمٍ ثُمَّ رَدَد۟نَاهُ اَس۟فَلَ سَافِلٖينَ اِلَّا الَّذٖينَ اٰمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ
(Koraani 95:4–6)
Ensimmäinen Luku
Selitämme viiden Kohdan avulla uskon tuhansista hyveistä vain viisi.
ENSIMMÄINEN KOHTA
Uskon valon kautta ihminen kohoaa korkeimmasta korkeimmalle ja saavuttaa paratiisin arvoisen tason. Ja ateismin pimeyden kautta vajoaa hän alhaistakin alhaisimmaksi – helvettiin johtavaan asemaan. Sillä usko yhdistää ihmisen Loistokkaimpaan Tekijään suhteen kaltaisesti. Siispä ihminen ansaitsee arvonsa jumalallisen taiteen hyveiden kautta sekä jumalallisten Nimien kaiverrusten kautta, jotka ilmenevät hänessä uskon kautta. Ateismi katkaisee suhteen, ja johtuen tuosta irrottautumisesta jumalallinen taide piiloutuu. Hänen arvonsa on sitten vain hänen fyysisen olemuksensa mukainen. Koska aineella on vain katoava, ohimenevä ja väliaikainen elollinen elämä, on sen arvo käytännöllisesti katsoen mitätön.
Selitämme tämän mysteerin vertauksen avulla:
Esimerkiksi ihmisen taiteessa käytettyjen materiaalien arvo ja taiteen arvo ovat täysin erilaiset. Joskus ne ovat yhtä suuret, joskus materiaali on arvokkaampaa, ja joskus sattuu että materiaaliltaan – kuten rauta – viiden liiran arvoinen teos onkin vain viiden kurushin arvoinen. Joskus antiikkinen teos on arvoltaan jopa miljoonan, kun taas materiaalit, joista se on tehty, eivät ole edes viiden kurushin arvoiset. Jos tällainen taideteos viedään antiikkitorille ja nimetään tekijäksi entisaikojen nerokas ja lahjakas taiteilija, ja kuulutetaan mainiten taiteilija ja taideteos, se voidaan myydä miljoonasta liirasta. Jos se taas viedään romukauppiaille, ainoa saatava korvaus tulee olemaan 5 kurushia raudasta.
Ihminen on sellainen Kaikkivaltiaan Allahin antiikkinen taideteos. Ihminen on kaikkein hienoin ja ylväin Hänen mahtinsa ihme, jonka Hän loi julistaakseen kaikkia Nimiään ja niiden kaiverruksia, pienoiskoon muodossa maailmankaikkeuden mallina.
Jos uskon valo astuu hänen olemukseensa, kaikki merkitykselliset kaiverrukset hänessä muuttuvat luettaviksi. Joka uskoo, lukee niitä tietoisesti, ja sen yhteyden kautta saa muutkin lukemaan niitä. Jumalallinen taide ihmisessä tulee näkyväksi merkitysten kautta: ”Olen Loistokkaimman Tekijän olento ja luomus. Minussa ilmenee Hänen armonsa ja anteliaisuutensa.” Eli usko, joka koostuu yhteydestä Tekijään, tekee näkyväksi kaikki ihmisessä olevat taideteokset. Ihmisen arvo on suhteessa tähän jumalalliseen taiteeseen ja siihen, että on Kaikkivaltiaan Allahin peili. Merkityksettömästä ihmisestä tulee tässä tapauksessa Allahin välittäjä, muiden olentojen yläpuolella oleva paratiisin veroinen, ja Hyväntekijän vieras.
Jos kuitenkin epäusko, joka koostuu yhteyden katkeamisesta, astuu ihmisen olemukseen, niin kaikki ne jumalallisten Nimien merkitykselliset kaiverrukset syöksyvät pimeyteen ja muuttuvat lukukelvottomiksi. Sillä jos Tekijä unohdetaan, kaikki Häneen viittaavat hengelliset näkökohdat muuttuvat käsittämättömiksi, ikäänkuin päinvastaisiksi. Enemmistö niistä merkityksellisistä ylevistä taiteista ja ylhäisistä kaiverruksista jäävät piiloon. Loput, jotka voidaan silmin havaita, luetaan vaatimattomien syiden, luonnon ja sattuman ansioksi, ja ne muuttuvat täysin arvottomiksi. Vaikka ne ovat kaikki loistavia timantteja, muuttuvat ne sameiksi lasipaloiksi. Hänen merkityksensä on ainoastaan hänen elollinen fyysinen olemuksensa. Ja kuten sanottu, hänen tavoitteensa ja fyysisen olemuksensa hedelmä on kulkea vain lyhyt ja vaillinainen elämä eläimistä kaikkein kyvyttömimpänä, avuttomimpana ja surevana. Sitten se rappeutuu ja kuolee. Katso, kuinka epäusko tuhoaa ihmisluonnon ja muuntaa sen timanteista hiiliksi.
TOINEN KOHTA
Aivan kuten usko on valo, joka valaisee ihmisen ja tekee luettavaksi kaikki Kaikkivaltiaan Allahin kaivertamat kirjelmät hänessä, valaisee se myös maailmankaikkeuden ja päästää menneisyyden ja tulevaisuuden pimeydestä. Selitän tämän mysteerin vertauksen avulla, jonka näin ilmestyksen aikana, joka koskee yhtä merkitystä jakeessa:
اَللّٰهُ وَلِىُّ الَّذٖينَ اٰمَنُوا يُخ۟رِجُهُم۟ مِنَ الظُّلُمَاتِ اِلَى النُّورِ (Koraani 2:257)
Se meni näin:
Näin ilmestyksessä rakennettavan mahtavaa siltaa kahden korkean, toisiaan vastapäätä sijaitsevan vuoren välille. Sillan alapuolella oli hyvin syvä laakso. Olin sillalla. Tiheä pimeys oli verhonnut koko maailman. Katsoin oikealle ja näin valtavan, loppumattomaan tiheään synkkyyteen kääriytyneen haudan, eli kuvittelin siten. Katsoin vasemmalle ja näin ikään kuin rajuja myrskyjä ja vastoinkäymisiä kerääntymässä hirvittävien mustuuden aaltojen keskelle. Katsoin sillan alle ja kuvittelin näkeväni syvän kuilun. Minulla oli hämärä taskulamppu tätä kauhistuttavaa pimeyttä vastaan. Käytin sitä ja näin vain vähän sen valossa. Kauhistuttavin tilanne aukeni eteeni. Itse asiassa senkaltaisia kauheita lohikäärmeitä, leijonia ja hirviöitä ilmestyi ympärilleni ja eteeni sillalle, että huudahdin: ”Oh! Tämä taskulamppu tuo minulle vain vaikeuksia!”, ja vihaisesti heitin sen maahan ja rikoin sen. Sitten särkiessäni sitä pimeys äkillisesti hajaantui kuin olisin kytkenyt päälle valtavan sähkölampun, joka valaisi koko maailman. Joka paikka oli täynnä lampun valoa. Se näytti kaiken kuten todellisuus oli.
Näin, että näkemäni silta oli laakean tasangon ylittävä moottoritie. Huomasin, että oikealla puolella näkemäni valtava hauta muodostui ylhäältä alas kauniista vehreistä puutarhoista ja että siellä oli kokoontumispaikkoja palvontaan, palveluun, keskusteluun ja Allahin muisteluun hohtavien ihmisten johdolla. Vasemmalla puolella olevat jyrkänteet ja huiput, jotka olin kuvitellut myrskyäviksi ja myrskyisiksi, näin nyt hetkellisesti olevan laaja, ihastuttava ja ylevä paikka juhlintaan, virkistykseen ja nautintoon, kauniiden ja miellyttävien vuorien takana. Ja ne hirvittäviksi hirviöiksi ja lohikäärmeiksi luulemani olennot osoittautuivat tutuiksi kotieläimiksi, kuten kameleiksi, häriksi, lampaiksi ja vuohiksi. Julistin: ”Kaikki ylistys Allahille uskon valosta!” Lausuin jakeen:
اَللّٰهُ وَلِىُّ الَّذٖينَ اٰمَنُوا يُخ۟رِجُهُم۟ مِنَ الظُّلُمَاتِ اِلَى النُّورِ (Koraani 2:257) ja heräsin ilmestyksestäni.
Siten kaksi vuorta olivat elämän alku ja loppu, eli tämä maailma ja hauta. Silta oli elämän tie. Oikealla oli menneisyys ja vasemmalla tulevaisuus. Mitä pieneen taskulamppuun tulee, se oli ihmisen ego, joka on itsekäs, luottaa siihen minkä tietää eikä ota huomioon taivaallista ilmestystä. Hirviöiksi kuvitellut asiat olivat maailman tapahtumia ja outoja olentoja.
Siten se, joka luottaa egoonsa, joka putoaa piittaamattomuuden pimeyteen ja jota harhaanjohtumisen pimeys vaivaa, muistuttaa ilmestykseni ensimmäistä kohtaa, joka kuten taskulamppu, puutteellisesta ja harhaanjohdetusta tiedosta johtuen, näki menneisyyden valtavana pimeyden keskellä olevana hautana täynnä olemattomuutta. Se näytti tulevaisuuden olevan myrskyinen, lohduton autiomaa, jota hallitsivat sattuma, tapahtumat ja olennot, jotka ovat kaikki Kaikkitietävän ja Armollisimman alistuvia virkamiehiä, hirviöinä. Tällainen ihminen ikään kuin ilmenee jakeessa:
وَالَّذٖينَ كَفَرُٓوا اَو۟لِيَٓاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخ۟رِجُونَهُم۟ مِنَ النُّورِ اِلَى الظُّلُمَاتِ
(Koraani 2:257)
Mutta jos sellainen ihminen saavuttaa jumalallisen johdatuksen ja usko astuu hänen sydämeensä, ja jos hänen sielunsa tyrannia murskataan ja hän ottaa huomioon Allahin Kirjan, muistuttaa hän ilmestykseni toista kohtaa. Silloin äkisti maailmankaikkeus ottaa päivän värityksen ja on täynnä jumalallista valoa. Maailma lausuu jaetta:
اَللّٰهُ نُورُ السَّمٰوَاتِ وَال۟اَر۟ضِ (Koraani 24:35)
Sitten hän näkee sydämen silmällä, että menneisyys ei ole valtava hauta, vaan missä puhdistetut sielut – jotka joka vuosisata ovat suorittaneet palvonnan velvollisuutensa profeetan tai pyhimyksen johdolla – huudahtavat: ”Allah on suurin” elämäntehtäviensä päättyessä, ja lentävät ylhäisille asuinsijoilleen siirtyen menneisyyteen. Hän katsoo vasemmalle ja uskon valon kautta erottaa etäällä Kaikkein Armollisimman juhlapaikan, joka on pystytetty autuuden palatseihin paratiisin puutarhoihin, haudan ja tuonpuoleisen vuoristoisten mullistusten taakse. Hän käsittää, että myrskyt ja maanjäristykset ja myrskyisät tapahtumat ovat kaikki alistuvia virkamiehiä, ja ymmärtää, että ne ovat viisauden esimerkkien keinoja, jotka tosin näennäisesti ovat ankaria, mutta tosiasiassa ovatkin lempeimpiä, kuten myrskyt ja keväiset sateet. Hän näkee jopa kuoleman olevan johdanto iankaikkiseen elämään ja haudan olevan ovi iankaikkiseen onneen. Voit johtaa muut seikat itse. Sovella todellisuutta vertailuun.
KOLMAS KOHTA
Usko on sekä valoa että voimaa. Kyllä, joka hankkii todellisen uskon, voi haastaa koko maailmankaikkeuden ja pelastua tapahtumien paineesta uskonsa vahvuuden mukaan. Sanoen: ”Luotan Allahiin” matkaa hän läpi vuoristoisten tapahtumien aaltojen, täysin turvassa elämän laivassa. Hän uskoo kaikki taakkansa Ehdottoman Kaikkivaltiaan käteen, matkaa läpi maailman luontevasti, lepää sitten Keskimmäisessä Valtakunnassa. Myöhemmin hän voi jopa lentää paratiisiin päästäkseen iankaikkiseen onneen. Muuten, ellei hän luota Allahiin, sen sijaan että lentäisi, maailman taakat vetävät hänet alas alhaistakin alhaisemmaksi. Eli usko edellyttää jumalallisen ykseyden tunnustamista, jumalallisen ykseyden tunnustaminen edellyttää alistumista Allahille, alistuminen Allahille edellyttää luottamista Allahiin ja Allahiin luottaminen johtaa väistämättä onneen niin tässä maailmassa kuin tulevassakin.
Mutta älä ymmärrä tätä väärin, Allahiin luottaminen ei hyljeksi kokonaan syitä; se on pikemminkin sitä, että tietää syiden olevan mahtavan käden verho ja turvautuu niihin. Kun tiedetään, että syiden yrittäminen on aktiivisen rukoilun muoto ja siten etsitään vaikutuksia ainoastaan Kaikkivaltiaalta Allahilta, tunnistetaan, että lopputulokset ovat yksinomaan Häneltä, ja ollaan kiitollisia Hänelle.
Ne jotka luottavat Allahiin, ja ne jotka eivät, muistuttavat kahta miestä tässä tarinassa:
Kerran kaksi miestä lastasivat raskaita taakkoja selkäänsä ja päällensä, ostivat liput ja lastautuivat suureen laivaan. Heti kun he olivat astuneet laivaan, toinen heistä jätti kuormansa kannelle ja istuutui sen päälle vartioimaan sitä. Toinen, koska oli sekä tyhmä että ylimielinen, ei laskenut alas kuormaansa.
Kun hänelle sanottiin: ”Jätä se painava kuorma kannelle ja asetu mukavasti”
vastasi hän: ”Ei, en laske sitä alas, se voi kadota. Olen vahva. Vartioin omaisuuttani kantamalla sitä selässäni ja pääni päällä.”
Hänelle sanottiin jälleen: ”Tämä luotettava kuninkaallinen laiva, joka kuljettaa sinua ja meitä, on vahvempi, se suojelee omaisuuttasi paremmin kuin sinä itse. Saatat pyörtyä ja pudota mereen yhdessä kuormasi kanssa. Joka tapauksessa tulet vähitellen menettämään voimasi, vähitellen kuormasi tulee raskaammaksi, ja taipunut selkäsi ja aivoton pääsi eivät enää jaksa kantaa niitä. Ja jos Kapteeni näkee sinut tässä tilassa, sanoo hän joko että olet hullu ja karkoittaa sinut alukselta, tai luulee että olet kiittämätön, syyttäen laivaamme ja irvaillen meille, ja hän antaa käskyn laittaa sinut vankilaan. Lisäksi teet itsestäsi hölmön kaikkien edessä. Sillä tarkkanäköiset näkevät, että esittelet heikkoutesi omahyväisyyden kautta, kykenemättömyytesi ylpeyden kautta, ja nöyryytystä ja tekopyhyyttä teeskentelysi kautta, ja olet siten tehnyt itsestäsi naurunalaisen ihmisten silmissä. Kaikki nauravat sinulle.” Silloin onneton mies tuli järkiinsä. Hän laittoi kuormansa alas kannelle, ja istuutui sen päälle.
Hän sanoi toiselle: ”Ah! Olkoon Allah tyytyväinen sinuun, olen pelastettu tältä ongelmalta, vankilalta, ja tekemästä itsestäni narria.”
Oi ihminen, joka et luota Jumalaan! Tule sinäkin järkiisi kuten se mies, ja luota Häneen, jotta säästyisit kerjäämästä maailmankaikkeudelta, vapisemasta joka tilanteessa, ylpeydeltä, tekemästä itsestäsi narria, kurjuudelta Tuonpuoleisessa, ja tämän maailman paineiden vankilasta...
NELJÄS KOHTA
Usko tekee ihmisen ihmiseksi, todellakin, se tekee hänestä kuninkaan. Koska näin on, ihmisen perustehtävä on usko ja rukoilu. Epäusko tekee hänestä erittäin kyvyttömän pedon.
Tuhansista todisteista koskien tätä asiaa, erot siitä, millä tavalla eläimet ja ihminen tulevat tähän maailmaan, ovat selviä merkkejä ja ratkaisevia todisteita. Kyllä, nämä erot osoittavat, että ihmiskunta tulee ihmiskunnaksi uskon kautta. Sillä kun eläimet tulevat maailmaan, ne tulevat kaikin puolin täydellisinä omien kykyjensä mukaan, ikään kuin olisivat toisessa maailmassa viimeisteltyjä, eli ne ovat lähetettyjä. Ne oppivat kaikki elinolosuhteensa, suhteensa maailmankaikkeuteen ja elämän lait joko kahdessa tunnissa, kahdessa päivässä tai kahdessa kuukaudessa, ja tulevat niissä päteviksi. Eläimet kuten varpuset ja mehiläiset hankkivat kahdessakymmenessä päivässä vallan pysyä hengissä ja pätevyyden teoissaan, jotka ihminen hankkii kahdessakymmenessä vuodessa – eli eläimet osaavat ne luonnostaan.
Tämä tarkoittaa sitä, ettei eläinten perustavalaatuinen velvollisuus ole tulla täydellisiksi oppimalla ja hankkimalla tietoa eikä hakea apua ja rukoilla osoittamalla kykenemättömyytensä, vaan työskentelykykynsä ja toimintansa kautta. Niiden velvollisuus on aktiivinen palvonta.
Mitä ihmiseen tulee, täytyy hänen oppia kaikki tullessaan maailmaan; hän on tietämätön, eikä voi edes oppia kaikkia elinehtoja kahdessakymmenessä vuodessa. Todellakin, hänen tarvitsee oppia elämänsä loppuun saakka. Lisäksi hänet on lähetetty maailmaan kaikkein heikoimmassa ja kyvyttömimmässä muodossa, ja hän voi nousta seisomaan vasta yhdessä tai kahdessa vuodessa. Vasta viidentoista vuoden jälkeen voi hän erottaa haitan hyödystä, ja ihmiskunnan kokemusten kautta vetää puoleensa itselleen hyödyllisiä asioita ja välttää toisia haitallisia.
Tämä tarkoittaa sitä, että ihmisen synnynnäinen velvollisuus on tulla täydelliseksi oppimalla, ja rukoilemalla julistaa Allahin palvontaansa ja orjuuttaan Hänelle. Eli, pitäisi tietää vastaukset kysymyksiin: ”Kenen armon kautta on elämäni niin viisaasti hallinnoitu tällä tavalla? Kenen anteliaisuuden kautta olen niin hyväntahtoisesti kasvatettu? Kenen suopeuden kautta olen niin taidokkaasti hoivattu ja johdettu?” Pitäisi anoa ja rukoilla Tarpeiden Toimittajalta kyvyttömyyden ja varattomuuden kielellä – pitäisi pyytää Häneltä. Pitäisi lentää Allahin palvonnan ja palvelun korkealle asemalle kyvyttömyyden ja varattomuuden siivin.
Tämä tarkoittaa sitä, että ihminen tuli tähän maailmaan tullakseen täydelliseksi tiedon ja rukoilun avulla. Luonteensa ja kykyjensä osalta kaikki on sidottu tietoon. Ja kaiken todellisen tiedon perusta, lähde, valo ja sielu on Allahin tietämys, ja sen ydin ja perusta on usko Allahiin.
Lisäksi, koska ihminen on joutunut loppumattomien koettelemusten kohteeksi ja lukemattomien vihollisten vaivaamaksi huolimatta hänen rajattomasta kyvyttömyydestään, ja kärsii loputtomista tarpeista ja omaa lukemattomia toiveita huolimatta rajattomasta ahdingostaan – uskon jälkeen hänen perustavanlaatuinen synnynnäinen velvollisuutensa on rukouksessa. Mitä tulee rukoukseen, on se palvonnan perusta ja Hänen palvelemistaan. Turvatakseen halunsa tai toiveensa toteutumisen, jota ei voi itse saada, lapsi joko itkee tai pyytää sitä, eli hän rukoilee kyvyttömyytensä kielellä joko aktiivisesti tai suullisesti ja onnistuu turvaamaan sen. Samalla tavoin ihminen on kuin herkkä, silitelty lapsi elävien olentojen maailmassa. Hänen on joko itkettävä heikkoutensa ja kyvyttömyytensä kautta Kaikkein Armollisimman ja Armeliaimman Tuomioistuimessa, tai rukoiltava köyhyytensä ja tarpeensa kautta, jotta asiat, joita hän haluaa voidaan asettaa hänen saatavilleen, tai hän voi olla kiitollinen, että näin on tapahtunut. Muutoin kuin typerä lapsi, joka hössöttää kärpäsestä sanoen: ”Omalla voimallani alistan asioita, joita ei ole mahdollista alistaa, ja tuhat kertaa mahtavampiakin, ja saan ne tottelemaan omien ajatuksieni ja toimenpiteideni mukaan,” osoittaa hän kiittämättömyyttä näitä palkkioita kohtaan. Ja aivan kuten tämä on vastoin ihmisen synnynnäistä luonnetta, aiheuttaa hän itselleen ankaran rangaistuksen.
VIIDES KOHTA
Usko edellyttää rukoilua turvatakseen tarpeet, ja ihmisluonnolla on voimakas halu, joten Kaikkivaltias Allah määrää, قُل۟ مَا يَع۟بَؤُا بِكُم۟ رَبّٖى لَو۟لَا دُعَٓاؤُكُم۟ (Koraani 25:77) mikä tarkoittaa: Mikä merkitys teillä olisi ellette rukoilisi Minua? Hän myös määrää: اُد۟عُونٖٓى اَس۟تَجِب۟ لَكُم۟ (Koraani 40:60)
Jos sanot: Me rukoilemme usein, mutta niitä ei hyväksytä. Mutta jae on yleisluontoinen, siinä todetaan, että jokaiseen anomukseen vastataan.
Vastaus: Vastaaminen on yksi asia, hyväksyminen on aivan eri asia. Jokaiseen rukoukseen vastataan, mutta sen hyväksyminen ja se, mitä tarkalleen haettiin ja mitä annettiin, riippuu Kaikkivaltiaan Allahin viisaudesta. Esimerkiksi, jos sairas lapsi soittaa lääkärille sanoen: ”Lääkäri! Lääkäri!”, ja hän vastaa: ”Tässä olen, mitä haluat?”, ja lapsi sanoo: ”Antakaa minulle tuota lääkettä!”, lääkäri joko antaa hänelle sen, mitä hän pyytää tai jotain parempaa ja hänelle hyödyllisempää. Tai tietäen, että lääke on hänen sairaudelleen haitallista, ei anna hänelle mitään.
Niinpä, koska Kaikkivaltias Allah on läsnä kaikkialla, ja näkee kaiken, vastaa Hän palvelijoidensa anomuksiin. Hänen läsnäolonsa ja vastauksensa kautta muuntaa Hän lohduttoman yksinäisyyden ja eristäytyneisyyden tuttavallisuuteen. Mutta Hän ei tee tätä ihmisen oikukkaiden ja itsepintaisten vaatimusten mukaisesti, vaan jumalallisen viisauden vaatimusten mukaisesti. Hän joko antaa mitä pyydetään tai sitä parempaa, tai Hän ei anna mitään.
Myös anominen on palvonnan muoto ja sen tun- nustamista, että ihminen on Allahin palvelija. Tämän hedelmät tähtäävät tuonpuoleiseen. Tähän maailmaan liittyvät tavoitteet ovat erityisen rukouksen ja palvonnan aikaa. Esimerkiksi sateeseen liittyvät rukoukset ja anominen ovat palvonnan muoto. Kuivuus on tällaisen palvonnan ajankohta. Tämäntyyppinen palvonta ja anelu eivät tuo sadetta. Jos ne suoritetaan yksin tässä tarkoituksessa, ne eivät ole hyväksynnän arvoisia, sillä se ei ole vilpitöntä palvontaa. Auringonlasku on iltarukouksen aikaa. Ja auringonja kuunpimennykset ovat kahden erityisen rukouksen aikaa, jotka tunnetaan nimillä salat al-kusuf ja salat al-khusuf. Eli yön ja päivän kahden valaisevan merkin verhoutuminen on Allahin mahtavuuden julistamisen aikaa, jolloin Kaikkivaltias Allah kutsuu palvelijoitaan erityiseen palvontaan. Rukoukset eivät ole sen vuoksi, että aurinko ja kuu tulisivat jälleen esiin (joiden ilmestymisen ja pimennyksien pituuden ovat tähtitieteilijät laskeneet).
Aivan samalla tavalla kuivuus on sateen rukouksien aikaa, ja vastoinkäymisten vierailu ja turmiollisten asioiden piina tiettyjen rukousten aikaa, kun ihminen tajuaa oman kykenemättömyytensä ja nöyrän anelun ja hartaan pyynnön kautta etsii turvaa Absoluuttisen Mahdin tuomioistuimesta.
Vaikka vas- toinkäymisiä ei ole poistettu monista rukouksista huolimatta, ei voi sanoa, ettei niitä ole hyväksytty. Pitäisi pikemminkin sanoa, että anomisen aika ei ole vielä ohitse. Jos Kaikkivaltias Allah poistaa vastoinkäymisen hyväntahtoisuudessaan ja anteliaisuudessaan, valon valossa, niin silloin sellaisen rukouksen aika on ohitse.
Eli anomisella on merkitystä palvonnassa, ja ihminen tunnustaa olevansa Allahin palvelija.
Mitä palvontaan ja Allahin palvelemiseen tulee, niiden pitäisi olla puhtaasti ja vilpittömästi Allahin tähden. Ihmisen tulisi vain julistaa kyvyttömyyttään ja etsiä Häneltä turvaa rukoilemalla, eikä puuttua Hänen jumalallisuuteensa. Hänen pitäisi jättää toimenpiteisiin ryhtyminen Hänelle ja luottaa Hänen viisauteensa. Ihmisen ei pitäisi syyttää Hänen armoaan.
Todellakin, minkä Koraanin selkeät jakeet ovat todellisuudessa vakiinnuttaneet on se, että kaikki olennot ylistävät ja palvovat omalla tavallaan, ja että maailmankaikkeudesta nousee Jumalalliseen Tuomioistuimeen rukous.
Tämä on joko luontaisen kyvyn kautta kuten kasvien ja eläinten rukoilu, jonka kautta ne etsivät muotoja Ehdottomasti Anteliaimmalta Lahjoittajalta ja näyttävät ja julistavat Hänen Nimiään.
Tai se on luontaisen synnynnäisen tarpeen kielellä. Nämä ovat kaikkien elollisten olentojen keskeisten tarpeiden rukouksia, joita ne eivät itse pysty hankkimaan. Tämän kielen kautta elolliset olennot pyytävät tiettyjä asioita Ehdottomasti Anteliaimmalta elämänsä jatkumisen puolesta, eräänlaista elatusta.
Tai se on rukoilua ahdingon kielellä, jonka kautta kaikki sielulliset olennot – jotka löytävät itsensä ahdingosta tai pulmallisesta tilanteesta – rukoilevat ja etsivät välitöntä turvaa tuntemattomalta suojelijalta. Todellakin, ne kääntyvät Armollisimman Elättäjän puoleen. Ellei ole mitään estämässä, niin nämä kolme rukoilun tapaa hyväksytään aina.
Neljäs rukouksen tyyppi on parhaiten tunnettu – se on meidän rukouksemme. Tätäkin on kahdenlaista: ensimmäinen on aktiivista ja kykyjen mukaan, toinen verbaalista ja sydämellä. Esimerkiksi turvautuminen syihin on aktiivista rukoilua. Kasaamalla syitä yhteen ei voi luoda vaikutusta, mutta kykyjen kielellä voi löytää hyväksytyn aseman etsiäkseen vaikutusta Kaikkivaltiaalta Allahilta. Pellon kyntäminen on koputtamista armon aarre-aitan oveen. Koska tämäntapainen aktiivinen rukoilu on suunnattu kohti Ehdottomasti Anteliaimman nimeä ja titteliä, on se hyväksytty useimmissa tapauksissa.
Toinen tapa on rukoilla sydämellä ja kielellä. Se on tiettyjen toiveiden etsimistä, joihin käsi ei ylety. Tärkein näkökohta, kaunein tavoite, suloisin hedelmä on tämä: ”Joka anoo rukoillen tietää, että on olemassa Joku, Joka kuulee hänen sydämensä toiveet, Jonka käsi ylettyy kaikkeen, Joka voi toteuttaa kaikki hänen toiveensa, Joka säälii hänen kyvyttömyyttään ja vastaa hänen ahdinkoonsa.”
Oi kyvytön, avuton ihminen! Älä laiminlyö keinoja kuten rukousta, joka on avain armon aarreaittaan ja ehtymättömään voimaan. Takerru siihen! Kohoa ihmiskunnan korkeimmille kukkuloille! Sisällytä rukoukseesi koko maailmankaikkeus, kuin kuningas. Sano:
اِيَّاكَ نَس۟تَعٖينُ (Koraani 1:4) kuten palvelija ja edustaja edustaen koko maailmankaikkeutta! Ole luomisen Erinomaisin Malli!
Toinen Luku
Sisältää viisi Huomautusta koskien ihmisen onnea ja kurjuutta.
[Koska ihminen on luotu kaikista parhaimpaan muotoon ja hän on saanut monipuolisimmin kykyjä, on hänet heitetty koettelemusten ja tutkimusten kentälle, jossa voi nousta tai laskea asemiin, luokkiin ja asteisiin alhaistakin alhaisimmista ja korkeimmastakin korkeimpaan, maasta jumalalliseen Valtaistuimeen ja pikkuruisista hiukkasista aurinkoon. Hänet on lähetetty tähän maailmaan kuin jumalallisen Mahdin ihmeenä, luomisen tuloksena, ja jumalallisen Taiteen ihmeenä, jonka eteen on avattu kaksi tietä, jotka johtavat joko äärettömään ylämäkeen tai äärettömään alamäkeen. Selitämme ihmisen mahtavan edistymisen ja rappeutumisen mysteerin viiden Huomautuksen avulla.]
ENSIMMÄINEN HUOMAUTUS
İnsan, kâinatın ekser envaına muhtaç ve alâkadardır. İhtiyacatı âlemin her tarafına dağılmış, arzuları ebede kadar uzanmış. Bir çiçeği istediği gibi koca bir baharı da ister. Bir bahçeyi arzu ettiği gibi ebedî cenneti de arzu eder. Bir dostunu görmeye müştak olduğu gibi Cemil-i Zülcelal’i de görmeye müştaktır. Başka bir menzilde duran bir sevdiğini ziyaret etmek için o menzilin kapısını açmaya muhtaç olduğu gibi; berzaha göçmüş yüzde doksan dokuz ahbabını ziyaret etmek ve firak-ı ebedîden kurtulmak için koca dünyanın kapısını kapayacak ve bir mahşer-i acayip olan âhiret kapısını açacak, dünyayı kaldırıp âhireti yerine kuracak ve koyacak bir Kadîr-i Mutlak’ın dergâhına ilticaya muhtaçtır.
İşte şu vaziyette bir insana hakiki Mabud olacak; yalnız, her şeyin dizgini elinde, her şeyin hazinesi yanında, her şeyin yanında nâzır, her mekânda hazır, mekândan münezzeh, aczden müberra, kusurdan mukaddes, nakıstan muallâ bir Kadîr-i Zülcelal, bir Rahîm-i Zülcemal, bir Hakîm-i Zülkemal olabilir. Çünkü nihayetsiz hâcat-ı insaniyeyi îfa edecek, ancak nihayetsiz bir kudret ve muhit bir ilim sahibi olabilir. Öyle ise mabudiyete lâyık yalnız odur.
İşte ey insan! Eğer yalnız ona abd olsan bütün mahlukat üstünde bir mevki kazanırsın. Eğer ubudiyetten istinkâf etsen âciz mahlukata zelil bir abd olursun. Eğer enaniyetine ve iktidarına güvenip tevekkül ve duayı bırakıp tekebbür ve davaya sapsan, o vakit iyilik ve icad cihetinde arı ve karıncadan daha aşağı, örümcek ve sinekten daha zayıf düşersin. Şer ve tahrip cihetinde dağdan daha ağır, taundan daha muzır olursun.
Evet ey insan! Sende iki cihet var: Birisi, icad ve vücud ve hayır ve müsbet ve fiil cihetidir. Diğeri; tahrip, adem, şer, nefiy, infial cihetidir. Birinci cihet itibarıyla arıdan, serçeden aşağı; sinekten, örümcekten daha zayıfsın. İkinci cihet itibarıyla dağ, yer, göklerden geçersin. Onların çekindiği ve izhar-ı acz ettikleri bir yükü kaldırırsın. Onlardan daha geniş, daha büyük bir daire alırsın. Çünkü sen iyilik ve icad ettiğin vakit, yalnız vüs’atin nisbetinde, elin ulaşacak derecede, kuvvetin yetişecek mertebede iyilik ve icad edebilirsin. Eğer fenalık ve tahrip etsen, o vakit fenalığın tecavüz ve tahribin intişar eder.
Mesela küfür; bir fenalıktır, bir tahriptir, bir adem-i tasdiktir. Fakat o tek seyyie; bütün kâinatın tahkirini ve bütün esma-i İlahiyenin tezyifini, bütün insaniyetin terzilini tazammun eder. Çünkü şu mevcudatın âlî bir makamı, ehemmiyetli bir vazifesi vardır. Zira onlar, mektubat-ı Rabbaniye ve meraya-yı Sübhaniye ve memurîn-i İlahiyedirler. Küfür ise onları âyinedarlık ve vazifedarlık ve manidarlık makamından düşürüp abesiyet ve tesadüfün oyuncağı derekesine ve zeval ve firakın tahribiyle çabuk bozulup değişen mevadd-ı fâniyeye ve ehemmiyetsizlik, kıymetsizlik, hiçlik mertebesine indirdiği gibi; bütün kâinatta ve mevcudatın âyinelerinde nakışları ve cilveleri ve cemalleri görünen esma-i İlahiyeyi inkâr ile tezyif eder. Ve insanlık denilen, bütün esma-i kudsiye-i İlahiyenin cilvelerini güzelce ilan eden bir kaside-i manzume-i hikmet ve bir şecere-i bâkiyenin cihazatını câmi’ çekirdek-misal bir mu’cize-i kudret-i bâhire ve emanet-i kübrayı uhdesine almakla yer, gök, dağa tefevvuk eden ve melâikeye karşı rüçhaniyet kazanan bir sahib-i mertebe-i hilafet-i arziyeyi; en zelil bir hayvan-ı fâni-i zâilden daha zelil, daha zayıf, daha âciz, daha fakir bir derekeye atar. Ve manasız, karmakarışık, çabuk bozulur bir âdi levha derekesine indirir.
Elhasıl, nefs-i emmare tahrip ve şer cihetinde nihayetsiz cinayet işleyebilir, fakat icad ve hayırda iktidarı pek azdır ve cüz’îdir. Evet, bir haneyi bir günde harap eder, yüz günde yapamaz. Lâkin eğer enaniyeti bıraksa, hayrı ve vücudu tevfik-i İlahiyeden istese, şer ve tahripten ve nefse itimattan vazgeçse, istiğfar ederek tam abd olsa o vakit يُبَدِّلُ اللّٰهُ سَيِّئَاتِهِم۟ حَسَنَاتٍ sırrına mazhar olur. Ondaki nihayetsiz kabiliyet-i şer, nihayetsiz kabiliyet-i hayra inkılab eder. Ahsen-i takvim kıymetini alır, a’lâ-yı illiyyîne çıkar.
İşte ey gafil insan! Bak Cenab-ı Hakk’ın fazlına ve keremine! Seyyieyi bir iken bin yazmak, haseneyi bir yazmak veya hiç yazmamak adalet olduğu halde; bir seyyieyi bir yazar, bir haseneyi on, bazen yetmiş, bazen yedi yüz, bazen yedi bin yazar. Hem şu nükteden anla ki o müthiş cehenneme girmek ceza-yı ameldir, ayn-ı adildir. Fakat cennete girmek, mahz-ı fazıldır.
İKİNCİ NÜKTE
İnsanda iki vecih var. Birisi, enaniyet cihetinde şu hayat-ı dünyeviyeye nâzırdır. Diğeri, ubudiyet cihetinde hayat-ı ebediyeye bakar.
Evvelki vecih itibarıyla öyle bir bîçare mahluktur ki sermayesi yalnız ihtiyardan bir şa’re (saç) gibi cüz’î bir cüz-i ihtiyarî ve iktidardan zayıf bir kesb ve hayattan çabuk söner bir şule ve ömürden çabuk geçer bir müddetçik ve mevcudiyetten çabuk çürür küçük bir cisimdir. O haliyle beraber kâinatın tabakatında serilmiş hadsiz envaın hesapsız efradından nazik, zayıf bir fert olarak bulunuyor.
İkinci vecih itibarıyla ve bilhassa ubudiyete müteveccih acz ve fakr cihetinde pek büyük bir vüs’ati var, pek büyük bir ehemmiyeti bulunuyor. Çünkü Fâtır-ı Hakîm, insanın mahiyet-i maneviyesinde nihayetsiz azîm bir acz ve hadsiz cesîm bir fakr dercetmiştir. Tâ ki kudreti nihayetsiz bir Kadîr-i Rahîm ve gınası nihayetsiz bir Ganiyy-i Kerîm bir zatın hadsiz tecelliyatına câmi’ geniş bir âyine olsun.
Evet insan bir çekirdeğe benzer. Nasıl ki o çekirdeğe kudretten manevî ve ehemmiyetli cihazat ve kaderden ince ve kıymetli program verilmiş. Tâ ki toprak altında çalışıp, tâ o dar âlemden çıkıp, geniş olan hava âlemine girip, Hâlık’ından istidat lisanıyla bir ağaç olmasını isteyip kendine lâyık bir kemal bulsun.
Eğer o çekirdek, sû-i mizacından dolayı ona verilen cihazat-ı maneviyeyi, toprak altında bazı mevadd-ı muzırrayı celbine sarf etse o dar yerde kısa bir zamanda faydasız tefessüh edip çürüyecektir.
Eğer o çekirdek, o manevî cihazatını فَالِقُ ال۟حَبِّ وَالنَّوٰى nın emr-i tekvinîsini imtisal edip hüsn-ü istimal etse o dar âlemden çıkacak, meyvedar koca bir ağaç olmakla küçücük cüz’î hakikati ve ruh-u manevîsi, büyük bir hakikat-i külliye suretini alacaktır.
İşte aynen onun gibi insanın mahiyetine, kudretten ehemmiyetli cihazat ve kaderden kıymetli programlar tevdi edilmiş. Eğer insan, şu dar âlem-i arzîde, hayat-ı dünyeviye toprağı altında o cihazat-ı maneviyesini nefsin hevesatına sarf etse bozulan çekirdek gibi bir cüz’î telezzüz için kısa bir ömürde, dar bir yerde ve sıkıntılı bir halde çürüyüp tefessüh ederek mes’uliyet-i maneviyeyi bedbaht ruhuna yüklenecek, şu dünyadan göçüp gidecektir.
Eğer o istidat çekirdeğini İslâmiyet suyu ile imanın ziyasıyla ubudiyet toprağı altında terbiye ederek evamir-i Kur’aniyeyi imtisal edip cihazat-ı maneviyesini hakiki gayelerine tevcih etse; elbette âlem-i misal ve berzahta dal ve budak verecek ve âlem-i âhiret ve cennette hadsiz kemalât ve nimetlere medar olacak bir şecere-i bâkiyenin ve bir hakikat-i daimenin cihazatına câmi’ kıymettar bir çekirdek ve revnaktar bir makine ve bu şecere-i kâinatın mübarek ve münevver bir meyvesi olacaktır.
Evet, hakiki terakki ise insana verilen kalp, sır, ruh, akıl hattâ hayal ve sair kuvvelerin hayat-ı ebediyeye yüzlerini çevirerek her biri kendine lâyık hususi bir vazife-i ubudiyet ile meşgul olmaktadır. Yoksa ehl-i dalaletin terakki zannettikleri, hayat-ı dünyeviyenin bütün inceliklerine girmek ve zevklerinin her çeşitlerini, hattâ en süflîsini tatmak için bütün letaifini ve kalp ve aklını nefs-i emmareye musahhar edip yardımcı verse; o terakki değil, sukuttur. Şu hakikati bir vakıa-i hayaliyede, şöyle bir temsilde gördüm ki:
Ben büyük bir şehre giriyorum. Baktım ki o şehirde büyük saraylar var. Bazı sarayların kapısına bakıyorum, gayet şenlik, parlak bir tiyatro gibi nazar-ı dikkati celbeder, herkesi eğlendirir bir cazibedarlık vardı. Dikkat ettim ki o sarayın efendisi kapıya gelmiş, it ile oynuyor ve oynamasına yardım ediyor. Hanımlar, yabani gençlerle tatlı sohbetler ediyorlar. Yetişmiş kızlar dahi çocukların oynamasını tanzim ediyorlar. Kapıcı da onlara kumandanlık eder gibi bir aktör tavrını almış. O vakit anladım ki o koca sarayın içerisi bomboş. Hep nazik vazifeler, muattal kalmış. Ahlâkları, sukut etmiş ki kapıda bu sureti almışlardır.
Sonra geçtim, bir büyük saraya daha rast geldim. Gördüm ki kapıda uzanmış vefadar bir it ve kaba, sert, sakin bir kapıcı ve sönük bir vaziyet vardı. Merak ettim. Ne için o öyle, bu böyle? İçeriye girdim. Baktım ki içerisi çok şenlik. Daire daire üstünde, ayrı ayrı nazik vazifeler ile saray ehli meşguldürler. Birinci dairedeki adamlar sarayın idaresini, tedbirini görüyorlar. Üstündeki dairede kızlar, çocuklar ders okuyorlar. Daha üstünde hanımlar, gayet latîf sanatlar, güzel nakışlarla iştigal ediyorlar. En yukarıda efendi, padişahla muhabere edip halkın istirahatini temin için ve kendi kemalâtı ve terakkiyatı için kendine has ve ulvi vazifeler ile iştigal ediyor gördüm. Ben onlara görünmediğim için “Yasak” demediler, gezebildim.
Sonra çıktım, baktım. O şehrin her tarafında bu iki kısım saraylar var. Sordum, dediler: “O kapısı şenlik ve içi boş saraylar, kâfirlerin ileri gelenlerinindir ve ehl-i dalaletindir. Diğerleri, namuslu Müslüman büyüklerinindir.” Sonra bir köşede bir saraya rast geldim. Üstünde “Said” ismini gördüm. Merak ettim. Daha dikkat ettim, suretimi üstünde gördüm gibi bana geldi. Kemal-i taaccübümden bağırarak aklım başıma geldi, ayıldım.
İşte o vakıa-i hayaliyeyi sana tabir edeceğim. Allah hayretsin.
İşte o şehir ise hayat-ı içtimaiye-i beşeriye ve medine-i medeniyet-i insaniyedir. O sarayların her birisi, birer insandır. O saray ehli ise insandaki göz, kulak, kalp, sır, ruh, akıl gibi letaif ve nefis ve heva ve kuvve-i şeheviye ve kuvve-i gazabiye gibi şeylerdir. Her bir insanda her bir latîfenin ayrı ayrı vazife-i ubudiyetleri var. Ayrı ayrı lezzetleri, elemleri var. Nefis ve heva, kuvve-i şeheviye ve gazabiye, bir kapıcı ve it hükmündedirler. İşte o yüksek letaifi, nefis ve hevaya musahhar etmek ve vazife-i asliyelerini unutturmak, elbette sukuttur, terakki değildir. Sair cihetleri sen tabir edebilirsin.
ÜÇÜNCÜ NÜKTE
İnsan, fiil ve amel cihetinde ve sa’y-i maddî itibarıyla zayıf bir hayvandır, âciz bir mahluktur. Onun o cihetteki daire-i tasarrufatı ve mâlikiyeti o kadar dardır ki elini uzatsa ona yetişebilir. Hattâ, insanın eline dizginini veren hayvanat-ı ehliye, insanın zaaf ve acz ve tembelliğinden birer hisse almışlardır ki yabani emsallerine kıyas edildikleri vakit, azîm fark görünür (Ehlî keçi ve öküz, yabani keçi ve öküz gibi).
Fakat o insan, infial ve kabul ve dua ve sual cihetinde, şu dünya hanında aziz bir yolcudur. Ve öyle bir Kerîm’e misafir olmuş ki nihayetsiz rahmet hazinelerini ona açmış. Ve hadsiz bedî’ masnuatını ve hizmetkârlarını ona musahhar etmiş. Ve o misafirin tenezzühüne ve temaşasına ve istifadesine öyle büyük bir daire açıp müheyya etmiştir ki o dairenin nısf-ı kutru –yani merkezden muhit hattına kadar– gözün kestiği miktar, belki hayalin gittiği yere kadar geniştir ve uzundur.
İşte eğer insan, enaniyetine istinad edip hayat-ı dünyeviyeyi gaye-i hayal ederek derd-i maişet içinde muvakkat bazı lezzetler için çalışsa, gayet dar bir daire içinde boğulur, gider. Ona verilen bütün cihazat ve âlât ve letaif, ondan şikâyet ederek haşirde onun aleyhinde şehadet edeceklerdir ve davacı olacaklardır.
Eğer kendini misafir bilse misafir olduğu Zat-ı Kerîm’in izni dairesinde sermaye-i ömrünü sarf etse, öyle geniş bir daire içinde uzun bir hayat-ı ebediye için güzel çalışır ve teneffüs edip istirahat eder. Sonra a’lâ-yı illiyyîne kadar gidebilir. Hem de bu insana verilen bütün cihazat ve âlât, ondan memnun olarak âhirette lehinde şehadet ederler.
Evet insana verilen bütün cihazat-ı acibe, bu ehemmiyetsiz hayat-ı dünyeviye için değil, belki pek ehemmiyetli bir hayat-ı bâkiye için verilmişler. Çünkü insanı hayvana nisbet etsek görüyoruz ki insan, cihazat ve âlât itibarıyla çok zengindir, yüz derece hayvandan daha ziyadedir. Hayat-ı dünyeviye lezzetinde ve hayvanî yaşayışında yüz derece aşağı düşer. Çünkü her gördüğü lezzetinde bir elem izi vardır. Geçmiş zamanın elemleri ve gelecek zamanın korkuları ve her bir lezzetin dahi elem-i zevali, onun zevklerini bozuyor ve lezzetinde bir iz bırakıyor. Fakat hayvan öyle değil. Elemsiz bir lezzet alır, kedersiz bir zevk eder. Ne geçmiş zamanın elemleri onu incitir, ne de gelecek zamanın korkuları onu ürkütür. Rahatla yaşar, yatar, Hâlık’ına şükreder.
Demek ahsen-i takvim suretinde yaratılan insan, hayat-ı dünyeviyeye hasr-ı fikr etse; yüz derece sermayece hayvandan yüksek olduğu halde, yüz derece serçe kuşu gibi bir hayvandan aşağı düşer. Başka bir yerde bir temsil ile bu hakikati beyan etmiştim. Münasebet geldi, yine o temsili tekrar ediyorum. Şöyle ki:
Bir adam, bir hizmetkârına on altın verip “Mahsus bir kumaştan bir kat elbise yaptır.” emreder. İkincisine bin altın verir, bir pusula içinde bazı şeyler yazılı o hizmetkârın cebine koyar, bir pazara gönderir. Evvelki hizmetkâr, on altın ile a’lâ kumaştan mükemmel bir elbise alır. İkinci hizmetkâr, divanelik edip evvelki hizmetkâra bakıp, cebine konulan hesap pusulasını okumayarak bir dükkâncıya bin altın vererek bir kat elbise istedi. İnsafsız dükkâncı da kumaşın en çürüğünden bir kat elbise verdi. O bedbaht hizmetkâr, seyyidinin huzuruna geldi ve şiddetli bir te’dib gördü ve dehşetli bir azap çekti. İşte edna bir şuuru olan anlar ki ikinci hizmetkâra verilen bin altın, bir kat elbise almak için değildir. Belki mühim bir ticaret içindir.
Aynen onun gibi insandaki cihazat-ı maneviye ve letaif-i insaniye ki her birisi hayvana nisbeten yüz derece inbisat etmiş. Mesela, güzelliğin bütün meratibini fark eden insan gözü ve taamların bütün çeşit çeşit ezvak-ı mahsusalarını temyiz eden insanın zaika-i lisaniyesi ve hakaikin bütün inceliklerine nüfuz eden insanın aklı ve kemalâtın bütün envaına müştak insanın kalbi gibi sair cihazları, âletleri nerede? Hayvanın pek basit, yalnız bir iki mertebe inkişaf etmiş âletleri nerede? Yalnız şu kadar fark var ki hayvan, kendine has bir amelde (münhasıran o hayvanda bir cihaz-ı mahsus) ziyade inkişaf eder. Fakat o inkişaf, hususidir.
İnsanın cihazat cihetiyle zenginliği şu sırdandır ki: Akıl ve fikir sebebiyle insanın hâsseleri, duyguları fazla inkişaf ve inbisat peyda etmiştir. Ve ihtiyacatın kesreti sebebiyle çok çeşit çeşit hissiyat peyda olmuştur. Ve hassasiyeti çok tenevvü etmiş. Ve fıtratın câmiiyeti sebebiyle pek çok makasıda müteveccih arzulara medar olmuş. Ve pek çok vazife-i fıtriyesi bulunduğu sebebiyle âlât ve cihazatı ziyade inbisat peyda etmiştir. Ve ibadatın bütün envaına müstaid bir fıtratta yaratıldığı için bütün kemalâtın tohumlarına câmi’ bir istidat verilmiştir.
İşte şu derece cihazatça zenginlik ve sermayece kesret, elbette ehemmiyetsiz muvakkat şu hayat-ı dünyeviyenin tahsili için verilmemiştir. Belki şöyle bir insanın vazife-i asliyesi, nihayetsiz makasıda müteveccih vezaifini görüp acz ve fakr ve kusurunu ubudiyet suretinde ilan etmek ve küllî nazarıyla mevcudatın tesbihatını müşahede ederek şehadet etmek ve nimetler içinde imdadat-ı Rahmaniyeyi görüp şükretmek ve masnuatta kudret-i Rabbaniyenin mu’cizatını temaşa ederek nazar-ı ibretle tefekkür etmektir.
Ey dünya-perest ve hayat-ı dünyeviyeye âşık ve sırr-ı ahsen-i takvimden gafil insan! Şu hayat-ı dünyeviyenin hakikatini bir vakıa-i hayaliyede Eski Said görmüş. Onu Yeni Said’e döndürmüş olan şu vakıa-i temsiliyeyi dinle:
Gördüm ki ben bir yolcuyum. Uzun bir yola gidiyorum, yani gönderiliyorum. Seyyidim olan zat, bana tahsis ettiği altmış altından tedricen birer miktar para veriyordu. Ben de sarf edip pek eğlenceli bir hana geldim. O handa bir gece içinde on altını kumara mumara, eğlencelere ve şöhret-perestlik yoluna sarf ettim. Sabahleyin elimde hiçbir para kalmadı. Bir ticaret edemedim. Gideceğim yer için bir mal alamadım. Yalnız o paradan bana kalan elemler, günahlar ve eğlencelerden gelen yaralar, bereler, kederler benim elimde kalmıştı.
Birden ben o hazîn halette iken orada bir adam peyda oldu. Bana dedi: “Bütün bütün sermayeni zayi ettin. Tokada da müstahak oldun. Gideceğin yere de müflis olarak elin boş gideceksin. Fakat aklın varsa tövbe kapısı açıktır. Bundan sonra sana verilecek bâki kalan on beş altından her eline geçtikçe yarısını ihtiyaten muhafaza et. Yani gideceğin yerde sana lâzım olacak bazı şeyleri al.” Baktım, nefsim razı olmuyor. “Üçte birisini” dedi. Ona da nefsim itaat etmedi. Sonra “Dörtte birisini” dedi. Baktım, nefsim müptela olduğu âdetini terk edemiyor. O adam hiddetle yüzünü çevirdi, gitti.
Birden o hal değişti. Baktım ki ben, tünel içinde sukut eder gibi bir süratle giden bir şimendifer içindeyim. Telaş ettim. Fakat ne çare ki hiçbir tarafa kaçılmaz. Garaibden olarak o şimendiferin iki tarafında pek cazibedar çiçekler, leziz meyveler görünüyordu. Ben de akılsız acemiler gibi onlara bakıp elimi uzattım. O çiçekleri koparmak, o meyveleri almak için çalıştım. Fakat o çiçekler ve meyveler, dikenli mikenli, mülakatında elime batıyor, kanatıyor. Şimendiferin gitmesiyle müfarakatından elimi parçalıyorlar, bana pek pahalı düşüyorlardı. Birden şimendiferdeki bir hademe dedi: “Beş kuruş ver, sana o çiçek ve meyvelerden istediğin kadar vereceğim. Beş kuruş yerine elin parçalanmasıyla yüz kuruş zarar ediyorsun. Hem de ceza var, izinsiz koparamazsın.”
Birden sıkıntıdan ne vakit tünel bitecek diye başımı çıkarıp ileriye baktım. Gördüm ki tünel kapısı yerine çok delikler görünüyor. O uzun şimendiferden o deliklere adamlar atılıyorlar. Bana mukabil bir delik gördüm. İki tarafında iki mezar taşı dikilmiş. Merak ile dikkat ettim. O mezar taşında büyük harflerle “Said” ismi yazılmış gördüm. Teessüf ve hayretimden “Eyvah!” dedim. Birden o han kapısında bana nasihat eden zatın sesini işittim. Dedi: “Aklın başına geldi mi?” Dedim: “Evet geldi fakat kuvvet kalmadı, çare yok.” Dedi: “Tövbe et, tevekkül et.” Dedim: “Ettim!”
Ayıldım… Eski Said kaybolmuş. Yeni Said olarak kendimi gördüm.
İşte o vakıa-i hayaliyeyi –Allah hayretsin– bir iki kısmını ben tabir edeceğim, sair cihetleri sen kendin tabir et.
O yolculuk ise âlem-i ervahtan, rahm-ı maderden, gençlikten, ihtiyarlıktan, kabirden, berzahtan, haşirden, köprüden geçen ebedü’l-âbâd tarafına bir yolculuktur. O altmış altın ise altmış sene ömürdür ki bu vakıayı gördüğüm vakit kendimi kırk beş yaşında tahmin ediyordum. Senedim yok, fakat bâki kalan on beşinden yarısını âhirete sarf etmek için Kur’an-ı Hakîm’in hâlis bir tilmizi beni irşad etti. O han ise benim için İstanbul imiş. O şimendifer ise zamandır. Her bir yıl bir vagondur. O tünel ise hayat-ı dünyeviyedir. O dikenli çiçekler ve meyveler ise lezaiz-i nâmeşruadır ve lehviyat-ı muharremedir ki mülakat esnasında tasavvur-u zevaldeki elem, kalbi kanatıyor. Müfarakatında parçalıyor. Cezayı dahi çektiriyor. Şimendifer hademesi demişti: “Beş kuruş ver, onlardan istediğin kadar vereceğim.” Onun tabiri şudur ki insanın helâl sa’yiyle meşru dairede gördüğü zevkler, lezzetler keyfine kâfidir. Harama girmeye ihtiyaç bırakmaz. Sair kısımları sen tabir edebilirsin…
DÖRDÜNCÜ NÜKTE
İnsan, şu kâinat içinde pek nazik ve nâzenin bir çocuğa benzer. Zaafında büyük bir kuvvet ve aczinde büyük bir kudret vardır. Çünkü o zaafın kuvvetiyle ve aczin kudretiyledir ki şu mevcudat ona musahhar olmuş. Eğer insan zaafını anlayıp kālen, halen, tavren dua etse ve aczini bilip istimdad eylese; o teshirin şükrünü eda ile beraber matlubuna öyle muvaffak olur ve maksatları ona öyle musahhar olur ki iktidar-ı zatîsiyle onun öşr-i mi’şarına muvaffak olamaz. Yalnız bazı vakit lisan-ı hal duasıyla hasıl olan bir matlubunu yanlış olarak kendi iktidarına hamleder. Mesela, tavuğun yavrusunun zaafındaki kuvvet, tavuğu arslana saldırtır. Yeni dünyaya gelen arslanın yavrusu, o canavar ve aç arslanı kendine musahhar edip onu aç bırakıp kendi tok oluyor. İşte cây-ı dikkat zaaftaki bir kuvvet ve şâyan-ı temaşa bir cilve-i rahmet…
Nasıl ki nazdar bir çocuk ağlamasıyla ya istemesiyle ya hazîn haliyle matlublarına öyle muvaffak olur ve öyle kavîler ona musahhar olurlar ki o matlublardan binden birisine bin defa kuvvetçiğiyle yetişemez. Demek zaaf ve acz, onun hakkında şefkat ve himayeti tahrik ettikleri için küçücük parmağıyla kahramanları kendine musahhar eder. Şimdi böyle bir çocuk, o şefkati inkâr etmek ve o himayeti ittiham etmek suretiyle ahmakane bir gurur ile “Ben kuvvetimle bunları teshir ediyorum.” dese, elbette bir tokat yiyecektir.
İşte insan dahi Hâlık’ının rahmetini inkâr ve hikmetini ittiham edecek bir tarzda küfran-ı nimet suretinde Karun gibi اِنَّمَٓا اُوتٖيتُهُ عَلٰى عِل۟مٍ yani “Ben kendi ilmimle, kendi iktidarımla kazandım.” dese, elbette sille-i azaba kendini müstahak eder.
Demek şu meşhud saltanat-ı insaniyet ve terakkiyat-ı beşeriye ve kemalât-ı medeniyet; celb ile değil, galebe ile değil, cidal ile değil, belki ona, onun zaafı için teshir edilmiş, onun aczi için ona muavenet edilmiş, onun fakrı için ona ihsan edilmiş, onun cehli için ona ilham edilmiş, onun ihtiyacı için ona ikram edilmiş. Ve o saltanatın sebebi, kuvvet ve iktidar-ı ilmî değil, belki şefkat ve re’fet-i Rabbaniye ve rahmet ve hikmet-i İlahiyedir ki eşyayı ona teshir etmiştir. Evet, bir gözsüz akrep ve ayaksız bir yılan gibi haşerata mağlup olan insana, bir küçük kurttan ipeği giydiren ve zehirli bir böcekten balı yediren; onun iktidarı değil, belki onun zaafının semeresi olan teshir-i Rabbanî ve ikram-ı Rahmanîdir.
Ey insan! Madem hakikat böyledir, gururu ve enaniyeti bırak. Uluhiyetin dergâhında acz ve zaafını, istimdad lisanıyla; fakr ve hâcatını, tazarru ve dua lisanıyla ilan et ve abd olduğunu göster. Ve حَس۟بُنَا اللّٰهُ وَنِع۟مَ ال۟وَكٖيلُ de, yüksel.
Hem deme ki: “Ben hiçim, ne ehemmiyetim var ki bu kâinat bir Hakîm-i Mutlak tarafından kasdî olarak bana teshir edilsin, benden bir şükr-ü küllî istenilsin?”
Çünkü sen, çendan nefsin ve suretin itibarıyla hiç hükmündesin. Fakat vazife ve mertebe noktasında, sen şu haşmetli kâinatın dikkatli bir seyircisi, şu hikmetli mevcudatın belâgatlı bir lisan-ı nâtıkı ve şu kitab-ı âlemin anlayışlı bir mütalaacısı ve şu tesbih eden mahlukatın hayretli bir nâzırı ve şu ibadet eden masnuatın hürmetli bir ustabaşısı hükmündesin.
Evet ey insan! Sen, nebatî cismaniyetin cihetiyle ve hayvanî nefsin itibarıyla sağir bir cüz, hakir bir cüz’î, fakir bir mahluk, zayıf bir hayvansın ki bütün dehşetli mevcudat-ı seyyalenin dalgaları içinde çalkanıp gidiyorsun. Fakat muhabbet-i İlahiyenin ziyasını tazammun eden imanın nuruyla münevver olan İslâmiyet’in terbiyesiyle tekemmül edip; insaniyet cihetinde, abdiyetin içinde bir sultansın ve cüz’iyetin içinde bir küllîsin, küçüklüğün içinde bir âlemsin ve hakaretin içinde öyle makamın büyük ve daire-i nezaretin geniş bir nâzırsın ki diyebilirsin: “Benim Rabb-i Rahîm’im dünyayı bana bir hane yaptı. Ay ve güneşi, o haneme bir lamba; ve baharı, bir deste gül; ve yazı, bir sofra-i nimet; ve hayvanı, bana hizmetkâr yaptı. Ve nebatatı, o hanemin ziynetli levazımatı yapmıştır.”
Netice-i kelâm: Sen eğer nefis ve şeytanı dinlersen esfel-i safilîne düşersin. Eğer Hak ve Kur’an’ı dinlersen a’lâ-yı illiyyîne çıkar, kâinatın bir güzel takvimi olursun.
BEŞİNCİ NÜKTE
İnsan, şu dünyaya bir memur ve misafir olarak gönderilmiş, çok ehemmiyetli istidat ona verilmiş. Ve o istidadata göre ehemmiyetli vazifeler tevdi edilmiş. Ve insanı, o gayeye ve o vazifelere çalıştırmak için şiddetli teşvikler ve dehşetli tehditler edilmiş. Başka yerde izah ettiğimiz vazife-i insaniyetin ve ubudiyetin esasatını şurada icmal edeceğiz. Tâ ki “ahsen-i takvim” sırrı anlaşılsın.
İşte insan, şu kâinata geldikten sonra iki cihet ile ubudiyeti var: Bir ciheti; gaibane bir surette bir ubudiyeti, bir tefekkürü var. Diğeri; hazırane, muhataba suretinde bir ubudiyeti, bir münâcatı vardır.
Birinci vecih şudur ki: Kâinatta görünen saltanat-ı rububiyeti, itaatkârane tasdik edip kemalâtına ve mehasinine hayretkârane nezaretidir.
Sonra, esma-i kudsiye-i İlahiyenin nukuşlarından ibaret olan bedî’ sanatları, birbirinin nazar-ı ibretlerine gösterip dellâllık ve ilancılıktır.
Sonra, her biri birer gizli hazine-i maneviye hükmünde olan esma-i Rabbaniyenin cevherlerini idrak terazisiyle tartmak, kalbin kıymet-şinaslığı ile takdirkârane kıymet vermektir.
Sonra, kalem-i kudretin mektubatı hükmünde olan mevcudat sahifelerini, arz ve sema yapraklarını mütalaa edip hayretkârane tefekkürdür.
Sonra, şu mevcudattaki ziynetleri ve latîf sanatları istihsankârane temaşa etmekle onların Fâtır-ı Zülcemal’inin marifetine muhabbet etmek ve onların Sâni’-i Zülkemal’inin huzuruna çıkmaya ve iltifatına mazhar olmaya bir iştiyaktır.
İkinci vecih, huzur ve hitap makamıdır ki eserden müessire geçer, görür ki: Bir Sâni’-i Zülcelal, kendi sanatının mu’cizeleri ile kendini tanıttırmak ve bildirmek ister. O da iman ile marifet ile mukabele eder.
Sonra görür ki bir Rabb-i Rahîm, rahmetinin güzel meyveleriyle kendini sevdirmek ister. O da ona hasr-ı muhabbetle, tahsis-i taabbüdle kendini ona sevdirir.
Sonra görüyor ki bir Mün’im-i Kerîm, maddî ve manevî nimetlerin lezizleriyle onu perverde ediyor. O da ona mukabil; fiiliyle, haliyle, kāliyle, hattâ elinden gelse bütün hâsseleri ile cihazatı ile şükür ve hamd ü sena eder.
Sonra görüyor ki bir Celil-i Cemil, şu mevcudatın âyinelerinde kibriya ve kemalini ve celal ve cemalini izhar edip nazar-ı dikkati celbediyor. O da ona mukabil, “Allahu ekber, Sübhanallah” deyip mahviyet içinde hayret ve muhabbet ile secde eder.
Sonra görüyor ki bir Ganiyy-i Mutlak, bir sehavet-i mutlak içinde nihayetsiz servetini, hazinelerini gösteriyor. O da ona mukabil, tazim ve sena içinde kemal-i iftikar ile sual eder ve ister.
Sonra görüyor ki o Fâtır-ı Zülcelal, yeryüzünü bir sergi hükmünde yapmış. Bütün antika sanatlarını orada teşhir ediyor. O da ona mukabil, “Mâşâallah” diyerek takdir ile “Bârekellah” diyerek tahsin ile “Sübhanallah” diyerek hayret ile “Allahu ekber” diyerek istihsan ile mukabele eder.
Sonra görüyor ki bir Vâhid-i Ehad, şu kâinat sarayında taklit edilmez sikkeleriyle, ona mahsus hâtemleriyle, ona münhasır turralarıyla, ona has fermanlarıyla bütün mevcudata damga-i vahdet koyuyor ve tevhidin âyâtını nakşediyor. Ve âfak-ı âlemin aktarında vahdaniyetin bayrağını dikiyor ve rububiyetini ilan ediyor. O da ona mukabil, tasdik ile iman ile tevhid ile iz’an ile şehadet ile ubudiyet ile mukabele eder.
İşte bu çeşit ibadat ve tefekküratla hakiki insan olur, ahsen-i takvimde olduğunu gösterir. İmanın yümnüyle emanete lâyık, emin bir halife-i arz olur.
Ey ahsen-i takvimde yaratılan ve sû-i ihtiyarıyla esfel-i safilîn tarafına giden insan-ı gafil! Beni dinle. Ben de senin gibi gençlik sarhoşluğuyla gaflet içinde dünyayı hoş ve güzel gördüğüm halde, gençlik sarhoşluğundan ihtiyarlık sabahında ayıldığım dakikada, o güzel zannettiğim âhirete müteveccih olmayan dünyanın yüzünü nasıl çirkin gördüğümü ve âhirete bakan hakiki yüzü ne kadar güzel olduğunu, On Yedinci Söz’ün İkinci Makamı’nın 233-234’üncü sahifelerinde yazılan iki levha-i hakikate bak, sen de gör:
Birinci Levha: Ehl-i dalalet gibi fakat sarhoş olmadan gaflet perdesiyle eskiden gördüğüm ehl-i gaflet dünyasının hakikatini tasvir eder.
İkinci Levha: Ehl-i hidayet ve huzurun hakikat-i dünyalarına işaret eder. Eskiden ne tarzda yazılmış, o tarzda bıraktım. Şiire benzer fakat şiir değillerdir.
سُب۟حَانَكَ لَا عِل۟مَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّم۟تَنَٓا اِنَّكَ اَن۟تَ ال۟عَلٖيمُ ال۟حَكٖيمُ
رَبِّ اش۟رَح۟ لٖى صَد۟رٖى وَيَسِّر۟ لٖٓى اَم۟رٖى وَاح۟لُل۟ عُق۟دَةً مِن۟ لِسَانٖى يَف۟قَهُوا قَو۟لٖى
اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَ سَلِّم۟ عَلَى الذَّاتِ ال۟مُحَمَّدِيَّةِ اللَّطٖيفَةِ ال۟اَحَدِيَّةِ شَم۟سِ سَمَاءِ ال۟اَس۟رَارِ وَ مَظ۟هَرِ ال۟اَن۟وَارِ وَ مَر۟كَزِ مَدَارِ ال۟جَلَالِ وَ قُط۟بِ فَلَكِ ال۟جَمَالِ اَللّٰهُمَّ بِسِرِّهٖ لَدَي۟كَ وَ بِسَي۟رِهٖ اِلَي۟كَ اٰمِن۟ خَو۟فٖى وَ اَقِل۟ عُث۟رَتٖى وَ اَذ۟هِب۟ حُز۟نٖى وَ حِر۟صٖى وَ كُن۟ لٖى وَ خُذ۟نٖى اِلَي۟كَ مِنّٖى وَ ار۟زُق۟نِى ال۟فَنَاءَ عَنّٖى وَ لَا تَج۟عَل۟نٖى مَف۟تُونًا بِنَف۟سٖى مَح۟جُوبًا بِحِسّٖى وَاك۟شِف۟ لٖى عَن۟ كُلِّ سِرٍّ مَك۟تُومٍ يَا حَىُّ يَا قَيُّومُ يَا حَىُّ يَا قَيُّومُ يَا حَىُّ يَا قَيُّومُ وَ ار۟حَم۟نٖى وَار۟حَم۟ رُفَقَائٖى وَ ار۟حَم۟ اَه۟لَ ال۟اٖيمَانِ وَ ال۟قُر۟اٰنِ اٰمٖينَ يَا اَر۟حَمَ الرَّاحِمٖينَ وَ يَا اَك۟رَمَ ال۟اَك۟رَمٖينَ
وَ اٰخِرُ دَع۟وٰيهُم۟ اَنِ ال۟حَم۟دُ لِلّٰهِ رَبِّ ال۟عَالَمٖينَ